“რაკი ქართველი ტომების შესახები უძველესი ცნობები მხოლოდ უცხო მწერლობაში მოიპოვება, ხოლო ყოველი ერი განსაკუთრებით თავის მოსაზღვრე და მხლობელ ტომს იცნობს ხოლმე, ამიტომ ზოგი ქართველი ტომების სახელები, როლებიც ასურეთზე უფრო მახლობლად ცხოვრობდნენ, უკვე უუძველეს დროინდელ ასურულ წყაროებშია მოხსენებული, ზოგი ტომების სახელები კი, _ განსაკუთრებით შავი ზღვის ნაპირას მოსახლე ტომების სახელები, _ მხოლოდ ბერძნების მწერლების თხზულებებში გვხვდება, VI-V საუკ. (ქრ. წ.) მოყოლებული.
ყველაზე პირველად ასურულ წყაროებში მესხები, ანუ როგორც მათ ასურელები ეძახდნენ ხოლმე, “მუშკები” ანუ “მუსკები” არიან მოხსენებულნი. თავის შესანიშნავ წარწერაში 1100 წ. ქრ. წ. ტიგლატ-პილესარ I გვიამბობს: “ჩემი მეფობის დროს თავის ძლიერებით მოქადული 20.000 მუსკი და მათი ხუთი მეფე, რომელნიც ბრძოლის ველზე ჯერ ვერც ერთ მეფეს ვერ დაემარცხებინა, კუმმუხში ჩამოვიდნენ და ქვეყანა დაიპყრესო”.
ამ ძველის-ძველსა და ამასთანავე მეტად გავრცელებულს ქართულს სატომო სახელს “მუსკი” ანუ “მოს-ხი-ს” თავისი ისტორია აქვს. “მოს-ხი” ამ სატომო სიტყვის მეგრულ-ჭანური გამოთქმაა; ხოლო ამავე სიტყვის სვანურ გამოთქმას უნდა გვიხატავდეს “მეს-ხი”; ქართების გამოთქმა კი უნდა, რასაკვირველია “ო”-ნისა და “ე”-ნის მაგიერ ხოვანი “ა”-ნი ჰქონოდა, ესე იგი “მას-ხი” ყოფილიყო. პრ. ნ. მარრი მართალი უნდა იყოს, როდესაც აფხაზების ძველს სახელწოდებას: “აბას-ხის” ამ “მას-ხი”-ს უკავშირებს, მხოლოდ მას თავში ჩვეულებრივი აფხაზური თავსართი “ა” უზის (მ ა რ რ ი, История термина «абхаз»; ИАН, 1912 წ., გვ. 697-704, მეტადრე 703). ეს სახელი შენახულია უამაფხაზურ თავსართავოდაც, უ-„ა“-ნოდ ასურელი ისტორიკოსის ზაქარია რიტორის თხზულებაში, სადაც იგი აფხაზეთს, როგორც სამართლიანად ფიქრობს ი. მ ა რ კ ვ ა რ ტ ი, „ბაზ-გ-ონ“-თა ქვეყანას ეძახის (Osturopaische u. ostasiat. Streifzuge 174); ეს „ბაზ-გ-ონ“ უდრის „ბაზ-გ-ი“-ს ბერძენ ისტორიკოსთა „ა-ბაზ-გ-ოჲ“-ს. სამართლიანი უნდა იყოს ნ. მარრისვე აზრი, რომ ამ „მას-ხი“-სა და „ბას-ხი“-საგან არის წარმომდგარი საგეოგრაფიო სახელები „ბას-იანი“, „ფაზ-იან-ოჲ“, „ფაზ-ისი“ და მთა „მას-ისი“ (მ ა რ რ ი, იქვე, გვ. 702).
ამგვარად, აფხაზებსა და მესხებს ერთი და იგივე ტომობრივი სახელი აქვთ, მაგრამ მარტო ამით, რასაკვირველია, ტომობრივი იგივეობა ვერ დამტკიცდება, მეტადრე სანამ ამ სიტყვის „მას“, „მოს“, „მეს“-ხის ძირითადი მნიშვნელობა გამორკვეული არ არის. პირიქით, შესაძლებელია იგი საზოგადო სახელი იყოს. მაინცადამაინც საგულისხმოა, რომ ეს სახელი მარტო ამ ორს ტომს აფხაზებს და მესხებს კი არა რქმევიათ, არამედ ლეკები თუშებს ეხლაც „მოსექ“-ებს, ესე იგი „მოსოხებს“ ეძახიან“.
შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი წერს, რომ “მეორე ქართველი ტომი “ტაბალი” პირველად სალმანასარ II-ის (860-825 წ.) წარწერაშია მოხსენებული; “ქრონიკონსა მეფობისა ჩვენისასა ოცდამეორეს მეოცდაერთჯერ ევფრატი გადავიარე, ჩავედი ტაბალად და ტაბალის 24 მეფისაგან საჩუქრები მივიღეო”, მოგვითხრობს ძლიერი ასურეთის ბატონი”.
ასურულ წყროებში ტაბალისა და მუსკის ტომების ერთად მოხსენიების გარდა, ივ. ჯავახიშვილი ყურადღებას აქცევს იმ გარემოებას, რომ ძველი აღთქმის დაბადების (შესაქმის) წიგნში მეშეხი და თუბალი ტყუპად არიან დასახელებული, ხოლო ჰ ე რ ო დ ო ტ ე ს თხზულებიდან კი ჩანს, რომ მოსხები და ტიბარელნი მეზობლები ყოფილან. შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი განაგრძობს:
“ზემოგანხილულ სახელებს გარდა ბერძნულ მწერლობაში კიდევ ერთი საყურადღებო სახელი გვხვდება “მოსსჳნოჲკოჲ _ მოსსვინიკი”. ბერძნების სწავლულნი ამ ტომის სახელის მნიშვნელობას თავიანთი დედაენის საშუალებით ხსნიდნენ: პირველი ნახევარი “მოსსჳნე” კოშკსა ნიშნავსო, ხოლო მეორე (ოჲკოჲ) მოსახლეს, ვითომც ხის კოშკებში მოსახლე ხალხიო. მაგრამ ბერძნების მეცნიერები ცდებოდნენ, მოსსჳნიკი ბერძნების გადაკეთებული უნდა იყოს და ადგილობრივ იქნებოდა “მასსანიკი”; “მოსსჳნიკიცა” და “მასსანიკიც” ნამდვილი ქართული აგებულების სიტყვაა: თავსართად ჩვეულებრივი თავსართი “მო” ანუ “მა” უზის... ძირითად ფორმად უნდა “სსანიკი” ჩაითვალოს. ამ სიტყვის ბერძნული მართლწერა გვიჩვენებს რომ აქ არაჩვეულებრივი “ს”-ანი უნდა ყოფილიყო, იმიტომ რომ ერთი “ს”-ანის მაგიერ ორია _ “სსჳნიკი”. მართლაც, ე ვ ს ტ ა თ ი თ ე ს ა ლ ო ნ ი კ ე ლ ი ამბობს: “მაკრონები (მეგრელები)... მათ ჩვენ ეხლაც სანნებს, ანუ მდაბიურად ტძანებს ვეძახით... ქვეყანასაც ტძანნიკეს უძახიანო” (ლ ა ტ ი შ ე ვ ი, I, 208). უკვე პროფ. დ ე ს ტ უ ნ ი ს მ ა აღნიშნა, რომ ყოველთვის, როცა ბერძნები “ტძ”-ს ერთადა ხმარობენ, მათ უცხოელების თანხმოვნების “ც”, “ჩ”, “ჯ” გამოსახვა სურთო (П р о к о п и й К е с а р и й с к и й, История войн римлян с персами, I, 197): ამ შემთხვევაში “ტძ” ქართულ ბგერას “ჭ”-არს უდრის, _ მაშასადამე ბერძნული ტძანიკი ქართულს “ჭანიკ”-ს, ჭანეთს უდრის. ეს ფორმა ოსმალეთშიაც შენახულია: ტრაპიზონის ოლქის მესამე მაზრას ეხლაც “ჯანიკ”-ს ეძახიან... მაშასადამე, “მოსსჳნიკი”-ს სახელში ჭანების სახელის უძველესი ფორმა ყოფილა შენახული, მაგრამ “სანი” ანუ “ზანი”-ც არის ჩვენ დრომდი შერჩენილი. სვანები ეხლაც კი მეგრელებს “ზანარს” ეძახიან; “არ” სვანური მრავლობითი რიცხვის ნიშანი და საკვეცი არის; მაშასადამე წინათ მხოლოობითი რიცხვი უნდა ყოფილიყო “ზან”; ეხლა ამ ფორმას მხოლოდ ქვეყნის მნიშვნელობა აქვს მითვისებული, მაგრამ ძველად სიტყვა “ზანი” უეჭველია მეგრელსა ნიუშნავდა. ეს ს ტ რ ა ბ ო ნ ი ს სიტყვითაც მტკიცდება: იგი ამბობს, რომ ხალდებს და სანებს (ანუ ზანებს) წინათ მაკრონებს (ე. ი. მეგრელებს) ეძახდნენო (S t r a b o, Geographica, lib. XII, cap. III, 18), ხოლო ეს იმას ნიშნავს, რომ მეგრელებს “სანი” ანუ “ზანი” ჰრქმევია. თვით სახელი ლაზიკა ლაზნიკას მაგიერ (სრული ფორმა იქნებოდა ლა-ზან-იკა) სწორედ “ზანი”-სა ანუ “ზანიკი”-საგან უნდა იყოს ნაწარმოები; ხოლოდ თავში სვანური ქვეყნიერების აღმნიშვნელი თავსართი “ლა” უზის; მაშასადამე, ლაზიკა “საზანოს” ანუ სამეგრლოსა ნიშნავს; თვით ტომობრივი სახელწოდება “ლაზი” აქედანვე უნდა იყოს წარმომდგარი. ამგვარად, ბერძნული “მოსსჳნიკი” ადგილობრივი ქართველი ტომის სახელი ყოფილა; ეს ტომი მეგრელ-ლაზთა შტოს ეკუთვნოდა”.
შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი თხრობას აგრძელებს: ასურულ ლურსმულ წარწერებში ტაბალების მეზობლებად დასახელებული არიან “კასკი”, აგრეთვე “კასკაჲა”-დ წოდებულნი, რომელნიც, როგორც დიდიხანია გამორკვეულია, ბერძენ ისტორიკოსთა “კოლხოჲ”-ს უდრიან. ჩვენა გვაქვს, მაშასადამე, ამ სატომო სახელის ორი გამოთქმა “კას-კი” ანუ “კას-ხი” და “კოლ-ხი”. ჰ ე კ ა ტ ა ჲ ო ს ს აგრეთვე კოლხთა ერთერთი ტომის სახელად მოხსენებული აქვს „კორა-ქსოჲ“, ესე იგი „კორახი“, იმიტომ რომ „ქს“ უდრის „ხ“-ს და ზოგიერთს ენაკილოკავებში „ხ“-ის მაგიერ „ქ“ ისმის. ამგვარად, ჩვენა გვაქვს „კორა“ და „კოლ“, მეორე უეჭველია უნდა „კორ“-ისაგან წარმომდგარიყო: „რ“-ეს „ლ“-ად ქცევა ქართულში ჩვეულებრივი მოვლენაა. მაშასადამე, შენახულია ამ სიტყვის ორი სახე „კას-ხი“ და „კორ-ხი“, „კოლ-ხი“, _ პირველი არის ამ სახელის ქართული გამოთქმა, მეორე მეგრული გამოთქმა...
თავდაპირველად მაინცადამაინც უნდა „კორ-ხი“-ს მაგიერ “კოს-ხი” ყოფილიყო და ცვლილება შემდეგში მოხდებოდა. დასასრულ, იმავ „კას-ხი“-სა და „კოს-ხი“-საგან უნდა იყოს წარმომდგარი სატომო სახელი „კახი“ და „კოხი“ და საგეოგრაფიო _ კახეთი და „კოხეთი“, ანუ, როგორც ჩვენ ძველ მწერლობაში სწერია ხოლმე, „კუხეთი“... საყურადღებოა რომ წოვა-თუშები ამ სახელს _ „კოხ-ივ“-ს ქართველებს უწოდებენ“.
შემდეგ ივ. ჯავახიშვილს მოჰყავს ვრცელი შედარებანი ძველ აღთქმაში, დაბადების წიგნში მოხსენიებულ პიროვნებათა სახელებსა _ კაინ, ჰაბელ, ჲაბალ, ტუბალ-კაინ _ და ქართველთა სატომო სახელებს შორის, მაგრამ ჩვენ ასეთი შედარებების გადმოცემისგან, ამ საკითხებში ჩვენი მცირე ცოდნის გამო, თავს შევიკავებთ. შემდეგ ქართველი ისტორიკოსი აგრძელებს:
„ჩვენის ეროვნების სხვადასხვა ტომთა სახელებში ჩვენი ერის უუძველესი ბინადრობისა და სამშობლოს სახელია შენახული. ავიღოთ, მაგალითად, სიტყვა „ქართველი“; „ელი“ სადაურობის ანუ ჩამომავლობის აღმნიშვნელი საკვეცია, როგორც, მაგ., გორელი, თელაველი, ჯიხაიშელი, ოკრიბელი და სხვა; ყველა ეს მაგალითები გვიჩვენებს, რომ საკვეცი „ელი“ ქვეყნის ანუ ადგილის სახელს ემატება ხოლმე (გორი, თელავი, ჯიხაიში, ოკრიბა); მაშასადამე, სიტყვა „ქართველის“ პირველი ნაწილიც „ქართუ“ ქვეყნის სახელი უნდა იყოს. განვიხილოთ ეხლა კარდუხების სახელი, რომელთა ქვეყანაშიაც მდ. კინტრიტი (კინტრიშის მოსახელეა) დიოდა. სიტყვა „კარდუხი“-ც ჩვეულებრივ ეროვნების აღმნიშვნელ საკვეც „ხი“-თ ბოლოვდება; ამ სიტყვის პირველი ნაწილიც უნდა ქვეყანასა ნიშნავდეს; ავიღოთ, მაგალითად, სახელი ტაოხი, კოლხი; ორივეს რომ საკვეცი მოვაშოროთ, რჩება ტაო _ იმ ქვეყნის სახელი, რომელსაც სომხები „ტაიქს“ ეძახდნენ და ჭოროხსა და თორთუმის წყალს შორის მდებარეობდა. მაშასადამე ტაოხი უდრის ტაოელ ტომს. სიტყვა „კოლხი“-საც რომ საკვეცი მოვაცილოთ, დაგვრჩება „კოლ“, იგივე კოლა, იმ ქვეყნის სახელი, საცა მტკვრის სათავეა. მაშასადამე, ზემომოყვანილი მაგალითები გვიჩვენებენ, რომ სიტყვა „კარდუ“-ც ქვეყანას უნდა ნიშნავდეს და „ქართუ“-ს უდრის.. კარდუხი, როგორც ვიცით, ერთ-ერთი მეგრულ-ჭანური შტოის ტომის სახელია.
ამგვარად, დაკვირვებამ დაგვარწმუნა, რომ ქართ-მეგრული შტოს ტომების საკუთარ სახელებში (ქართუელი, კარდუხი) ერთი და იგივე ქვეყნის სახელი გვხვდება: იგი არის ქართუ ანუ კარდუ. რაკი ამ ქვეყნის სახელი ორივე შტოის ტომების სახელწოდებაში მოიპოვება, უეჭველია იგი ქართველების თავდაპირველი სერთო სამშობლო უნდა ყოფილიყო.
ამ სამშობლოს ხსოვნა ქართველების მესამე შტოს წარმომადგენელს სვანებსაცა აქვთ შერჩენილი. სვანეთში ეხლაც მოიპოვება რამდენიმე სოფლის საზოგადოება, რომელსაც „ჴალდე“ ანუ ხალდე ჰქვია. ერთი სიტყვით, ხალდე, ანუ ქართუ ჩვენი ეროვნების თავდაპირველ სამშობლოდ უნდა ჩაითვალოს. ეს კართუ ანუ ქართუ განთქმული ქვეყანა ქალდეა არის; ტუკლატ-ადარ I-ის 1275 წლის (ქრ. წ.) წარწერაში იგი „ქვეყანა კარდუ“-დ იწოდება სწორედ ისე, როგორც ამ ქვეყნის სახელი კარდუხების საკუთარ სახელწოდებაშია შენახული (Keilinschriftliche Bibliothek (KB) I, II).
რასაკვირველია, ქართველებს ქალდეაში უუძველეს დროს უნდა ეცხოვრათ. ჯერჯერობით დაახლოებითაც კი ვერ ვიტყვით, როდის ჰქონდათ იქ ქართველებს მოსახლეობა და რა დროს აყრილან იქიდან. ქართველი ტომების სხვადასხვა დროინდელი ბინადრობის ადგილის გამორკვევა შეიძლება ჯერჯერობით მხოლოდ XI საუკ. (ქრ. წ.) მოყოლებული; ისიც იმიტომ, რომ ასურული წყაროები ამ მხრივ ძვირფასს და უხვს ცნობებს გვაძლევენ; ამ მასალების საშუალებით მკვლევარს ადვილად შეუძლია განსაზღვროს, თუ სადა ცხოვრობდნენ ძველად უმთავრესი ქართველი ტომები. გერმანელმა მეცნიერებმა ჰ. გ ე ლ ც ე რ მ ა და ე. შ რ ა დ ე რ მ ა ქართულ ისტორიას დიდი სამსახური გაუწიეს მით, რომ ასურული წყაროებიდან ტაბალის და მუსკების შესახებ ცნობები ამოჰკრიბეს და შეისწავლეს.
ტაბალი და მუსკი, ანუ ტიბარენნი და მოსხები, XII-XI საუკ. ქრ. წ. გაცილებით უფრო სამხრეთით ბინადრობდნენ, ვიდრე IV საუკ. ქრ. წინათ. სალმანასარ II თავის 860-825 წ. (ქრ. წ.) წარწერაში ამბობს, „ტაბალის ქვეყანაში მიმავალმა ევფრატი გავიარეო“ (KB, I, 143); მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ ევფრატის იქითა ნაპირას კუმმუხი მდებარეობდა; რაკი ტაბალის სამფლობელო იმავე მდინარის იქითა ნაპირას იდო, ამიტომ უეჭველია იგი კუმმუხის ცოტა ჩრდილოეთით უნდა ყოფილიყო; ამ დასკვნას ჩინებულად სარგონ მეფის სიტყვებიც ამტკიცებს; ტაბალელებმა რომ ტაბალელი ამრი თავისი მამის ჰჳლის ტახტზე დასვეს, მეც იმას ჩემი ქალი მივათხოვე და (მზითვად) გავაყოლე კილიკია, რომელიც იმის მამას არას დროს არა სჭერია, და ამით საბრძანებელი გავუდიდეო (KB, II, 57). ცხადია, რაკი შესაძლებელი ყოფილა, რომ კილიკია ტაბლის სამფლობელოსათვის მიემატებინათ, ალბათ კილიკია და ტაბალის ქვეყანა ერთმანეთის მოსაზღვრენი ყოფილან; მართლაც, მეფე ასარჰადონიც ტაბალელებს კილიკიელების მეზობლადა სთვლის. ამის გამო კილიკია ტაბალელების ქვეყნის სამხრეთ საზღვრად უნდა ჩაითვალოს.
ამგვარად, ტაბალის სამფლობელოს აღმოსავლეთით ევფრატი საზღვრავდა, სამხრეთ-აღმოსავლეთის მხრით _ კუმმუხი, ხოლო სახრეთით კილიკია, ანუ როგორც მას ასურელები ეძახდნენ ჰილლაკუ; ერთი სიტყვით, ტაბალებს სწორედ ის მიწები ეჭირათ, რომელსაც შემდეგ დიდ კაპპადუკიას ეძახდნენ ხოლმე.
ტაბალის ქვეყანა დიდი უნდა ყოფილიყო: მეფე სალმანასარის სიტყვით მას 25 ტაბალელი მეფე აძლევდა ხარკსა; ამის გამო უეჭველია, რომ ზემოხსენებულ მეფე ამრის სამფლობელო მთელი ქვეყნის მხოლოდ ერთი ნაწილი იქნებოდა; იგი სახელდობრ ბიტ-ბურუტას მფლობელი უნდა ყოფილიყო, იმიტომ რომ, თუმცა მატიანეებში მეფე ამბარისი ტაბალის მეფედ იწოდება, მაგრამ სარგონის ცილინდრის წარწერაში მას ბიტ-ბურუტს მეფედ სთვლიან (KB, II, 43). ალბათ ბიტ-ბურუტა ტაბალის ერთ-ერთი მთავარი სამფლობელო იყო. ბიტ-ბურუტას გარდა ასურულ წყაროებში კიდევ ერთი ტაბალის სამთავროს სახელია მოხსენებული. ამ სამთავროს „მილიდდუ“-ს ეძახდნენ და მის დედაქალაქსაც მილიდდუ, ბერძნულად მელიტენე ერქვა. ამ სამთავროს მეორე დედაქალაქს ტულგარიმმი ეწოდებოდა. რომ იგი ტაბალს ეკუთვნოდა, ეს სანჰერიბის წარწერიდანა ჩანს; იგი თითონვე ამბობს: „ტაბალის ქვეყნის ქალაქი ტულგარიმმი ავიღე და მიწასთან გავასწორეო“.
ტაბალის ქვეყნის გარდა უძველეს ასურულ წარწერებში მოგვეპოვება ცნობები მოსხებისა და კოლხების, ანუ „კასკების“ შესახებ. ამის თაობაზე ივ. ჯავახიშვილი ჰყვება:
„ტიგლატ-პილესარ I-ის 1100 წ. (ქრ. წ.) წარწერიდან ვიცით, რომ მუსკებს (მესხებს) ბინადრობა კუმმუხის მახლობლად უნდა ჰქონოდათ. მეფე მოგვითხრობს, მუსკები ჩამოვიდნენ და კუმმუხი დაიპყრესო (KB, I, 19); ხოლო ჩვენ ვიცით, რომ კუმმუხის დასავლეთით, ანუ ჩრდილოეთისა და ჩრდილო-დასავლეთისაკენ, ტაბალის ქვეყანა მდებარეობდა, სამხრეთ-დასავლეთით კი ჰილლაკუ, ანუ კილიკია. მაშასადამე, მუსკების ქვეყანა ტაბალის ჩრდილოეთით უნდა ყოფილიყო, ალბათ სამთავრო მილიდდუს ზევით. ტიგლატ-პილესარ I-ის სიტყვებიდანა ჩანს, რომ მუსკები ძლიერი ხალხი ყოფილა და ვერც ერთ წინანდელ ასურეთის მეფეს მათი დამარცხება ვერ მოუხერხებია, პირიქით, თურმე, მესხები იპყრობდნენ ასურეთის მოხარკე ქვეყნებს. ალბათ მუსკებს დიდი ადგილი სჭერიათ; მარტო კუმმუხის ასაღებად ხუთი მეფე წამოსულა და თითოეულ მეფეს, რასაკვირველია, თავისი საბრძანებელი ექნებოდა. ზოგიერთ მათგანს რამდენიმე ქვეყანა სჭერია. სარგონ მეფის (723-705) ხორსადაბადის დიდი წარწერიდანა ჩანს, რომ მარტო ერთს მუსკების მეფეს მიტას სამი ქვეყანა ჰქონია სამფლობელოდ (KB, II, 75). ამ მიტას ბერძნების მწერლები ფრიგიის მეფეს მიდასს ეძახდნენ, ხოლო ეს გარემოება ამტკიცებს, რომ ერთ დროს ფრიგიის მიწა-წყალიც მუსკებს უნდა ჰკუთვნებოდათ. თუ მესხებს ამაზე დასავლეთით არ უცხოვრიათ, მაშინ მუსკების მონაპირე დასავლეთის სამფლობელოდ ფრიგია უნდა ჩაითვალოს.
კოლხები, ანუ „კასკები“ (კასკი, კასკაჲა), როგორც მათ ასურელები ეძახდნენ ხოლმე, პირველად ტიგლატ-პილესარ I-ის 1100 წ. წარწერაში არიან მოხსენებული; მაგრამ მათი ბინადრობის ადგილის გამორკვევა მხოლოდ დაახლოებით შეიძლება. ტიგლატ-პილესარ III-ის (745-727) მატიანიდანა ჩანს, რომ კასკებს ტაბალის მახლობლად უცხოვრიათ, სახელდობრ მილიდუს მეზობლად (KB, II, 31); სარგონ მეფის (722-705) ცილინდრის წარწერაში კი „კასკუ“ ურარტუსა და ტაბალის შუაა აღნიშნული (KB, II, 41). ამიტომ კასკების ქვეყანა მუსკების ქვეყანა მუსკების და მილიდუს ჩრდილო-აღმოსავლეთისაკენ უნდა დებულიყო; აღმოსავლეთით კი ურატრუს ანუ ვანის სამეფო იქნებოდა საზღვრად, ხოლო სამხრეთით შუაგულ ადგილას ნაირის ქვეყანა იქნებოდა“.
ასეთია, ივანე ჯავახიშვილის მიხედვით, უძველეს ასურულ წყაროებში დაცული ცნობები ქართული (შესაძლოა უფრო სწორი იყო გვეთქვა ქართველური, ან წინაქართული /პრაქართული, პროტოქართული/) ტომებისა და ხალხების ვინაობის, მდგომარეობისა და განსახლების შესახებ. და ამ ცნობებს უდიდესი მნიშვნელობა უნდა გააჩნდეთ ამ სფეროს მკვლევართათვის, ვინაიდან ისინი აღნიშნული პერიოდის თანამედროვე მოღვაწეთა მიერ გაკეთებულ წარწერებს წარმოადგენს; და არა საუკუნეებისა და ათეული საუკუნეების შემდეგ გარკვეული პოლიტიკური მოსაზრებებით დაწერილ კონცეფტუალურ ნაშრომებს, როგორიცაა, მაგალითად, ქრისტეს შობიდან X ასწლეულში შექმნილი ლეონტი მროველის მატიანე, თუმცა არც ეს უკანასკნელი უნდა იყოს, და არც არის კიდეც, სათანადო ყურადღების გარშე დატოვებული.
თავად ივ. ჯავახიშვილი აღნიშნავდა ასევე ძველი ბერძენი ავტორების მიერ დატოვებული ცნობების უდიდეს მნიშვნელობას მათი თანამედროვე ქართული ტომებისა და ხალხების შესახებ, რასაც ჩვენს მკითხველს შემდეგ წერილებში გავაცნობთ ან კიდევ ერთხელ შევახსენებთ.
No comments:
Post a Comment