Thursday, December 29, 2011

აშშ შეიარაღებული ძალების მდგომარეობა და განვითარების პერსპექტივები

(წერილი გამოქვეყნებულ იქნა 1994 წლის თებერვალში საქართველოს პარლამენტის კვლევითი სამსახურის ბიულეტენის სახით /სამხედრო-პოლიტიკური ინფორმაციის ბიულეტენი, # 11/, ხოლო ტექნიკურად ეს განხორციელდა “ტექინფორმის” მიერ, რომელიც იმ ხანებში მჭიდროდ თანამშრომლობდა აღნიშნულ სამსახურთან. ეს გახლდათ ჩემს მიერ პირველი მომზადებული ნაშრომი პარლამენტისთვის. ვინაიდან მე მაშინ განწყობილი ვიყავი სიმპატიებითა და კეთილგანწყობით აშშ-ისა და დასავლეთისადმი, და სრულიად საწინააღმდეგოდ ისტორიული რუსეთისა და საბჭოთა კავშირისადმი, ამიტომ ეს განწყობა ასახულია ამ წერილშიც და სსრკ რამდენჯერმე მოხსენიებულია პოტენციურ აგრესორად. დღესდღეობით ასეთ შეფასებებს უკვე აღარ ვიზიარებ, და ამის შესახებ მკითხველი ჩემს ახლანდელ შეხედულებებს ნახავს სხვა წერილებში, რომლებიც გამოქვეყნებულ იქნა 1999 წლის შემდეგ, და განსაკუთრებით 2003-05 წლებიდან. ნაშრომი გადმოტანილია მცირეოდენი სარედაქციო შესწორებებით.)

აშშ შეიარაღებული ძალები 80-იანი წლების დასასრულს

აშშ შეიარაღებული ძალები (შძ) შედგება შძ-ის სამი სახეობისგან – სახმელეთო ჯარების, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალებისგან, რომლებიც თავის მხრივ იყოფა ჯართა გვარეობებად და სამსახურებად.

სახმელეთო ჯარები (არმია) თავისი ორგანიზაციისა და აღჭურვილობის მიხედვით, განკუთვნილია საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისთვის ომის თეატრებზე, დამოუკიდებლად და საჰაერო ძალებთან, ხოლო ზღვსპირა მიმართულებებზე კი, საზღვაო ძალებთან ერთობლივად, ბირთვული იარაღის გამოყენებით ან მის გარეშე. იგი მოიცავს საარმიო და საჰაერო-სადესანტო კორპუსებს, ჯავშანსატანკო, მექანიზებულ, ქვეით, მსუბუქ ქვეით, საჰაერო-სადესანტო და საჰაერო-საიერიშო დივიზიებს, საველე არტილერიის, საარმიო ავიაციის, სადაზვერვო და რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ), მექანიზებულ, ქვეით და სხვა სახეობათა ბრიგადებს, ცალკეულ ჯავშანსაკავალერიო პოლკებს, ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების, საზენიტო საშუალებათა დივიზიონებს, სპეციალური დანიშნულების ჯარების ფორმირებებს, აგრეთვე საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ნაწილებსა და ქვედანაყოფებს.

80-იანი წლების დასასრულს აშშ სახმელეთო ჯარების რიცხოვნება აღემატებოდა 1.500.000 ადამიანს, რომელთაგან 770.000 მსახურობდა რეგულარულ ჯარებში, დანარჩენი ეროვნული გვარდიის სახმელეთო ჯარებსა და არმიის რეზერვში. მათ შეიარაღებაში საომარი დროისთვის გადადებული მარაგისა და სარეზერვო კომპონენტების გათვალისწინებით, იყო საშუალო სიშორის ბალისტიკური რაკეტების “პერშინგ-2” 117 გასაშვები დანადგარი (გდ), ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების “ლანსი” 50 გდ, 15.000-ზე მეტი ტანკი, 16.000-მდე საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტების 17.000-ზე მეტი გდ, საარმიო ავიაციის დაახლოებით 11.000 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი, რომელთაგან დხლოებით 1.500 ვერტმფრენი ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტებით იყო აღჭურვილი.

საჰაერო ძალები აშშ შძ-ის ძირითადი დამრტყმელი ძალაა, როგორც ბირთვულ ისე ჩვეულებრივ ომებსა და ლოკალურ კონფლიქტებში. მნიშვნელოვანი მოქნილობისა და მაღალი მობილურობის გამო იგი განკუთვნილია მოწინააღმდეგის საბრძოლო განლაგების მთელ სიღრმეში ბირთვული და ჩვეულებრივი დარტყმების მიყენებისთვის, აგრეთვე ჰაერში უპირატესობის მოპოვების, სახმელეთო ჯარებისა და საზღვაო ძალებისთვის (ზღვისპირა მიმართულებებზე) საავიაციო მხარდაჭერის აღმოჩენის, საჰაერო დაზვერვის წარმოების, ოკეანსგაღმა საომარ მოქმედებათა თეატრებზე (ომთ) და ამ თეატრების შიგნით ჯარებისა და ტვირთების გადასროლებისთვის.

აშშ საჰაერო ძალებს გააჩნია საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტები (სკბრ), სტრატეგიული, ტაქტიკური და სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაცია, აგრეთვე მთელი რიგი სამსახურები (საძიებო-სამაშველო, მეტეოროლოგიური და სხვა). ორგანიზაციულად აშშ ჰძ შეყვანილია საავიაციო სარდლობებში, საჰაერო არმიებში, საავიაციო დივიზიებში, საავიაციო ფრთებსა და სკბრ ფრთებში.

80-იანი წლების ბოლოს აშშ ჰძ-ის პირადი შემადგენლობა მოითვლიდა 760.000 ადამიანს, რომელთა შეიარაღებაშიც იყო სკბრ-ების 1.000 გასაშვები დანადგარი, მიწისზედა ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების 256 გდ, დაახლოებით 5.000 საბრძოლო თვითმფრინავი.

საზღვაო ძალები (ზძ) წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების უნივერსალურ სახეობას, რომელსაც გააჩნია მაღალი მობილურობა, დაზიანების მძლავრი საშუალებები, ბირთვულის ჩათვლით, და განკუთვნილია საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისთვის სხვადასხვა მასშტაბისა და ხასიათის ომებში.

აშშ ზძ მოიცავს ფლოტს, ავიაციასა და საზღვაო ქვეით ჯარს, რომლებიც ორგანიზაციულად შეყვანილია ატლანტისა და წყნარი ოკეანის ფლოტებში. ფლოტები თავის მხრივ შედგება წყალქვეშა, წყალზედა და საჰაერო ძალებისგან, საზღვაო ქვეითი ჯარის ძალებისგან, ცენტრალური დაქვემდებარების სანაპირო სარდლობებისა და ფლოტთაშორისი სარდლობებისგან.

სულ აშშ ზძ 80-იანი წლების ბოლოს, ორგანიზებული რეზერვის ჩათვლით, მოითვლიდა 980.000 პირად შემადგენლობას, 500-ზე მეტ საბრძოლო ხომალდს (რომელთაგან დაახლოებით 80 იყო ფრთოსანი რაკეტებით “ტომაჰოკი” აღჭურვილი წყალზედა ხომალდი და წყალქვეშა ნავი), 3.000-ზე მეტ საბრძოლო თვითმფრინავსა და ვერტმფრენს; აქედან დაახლოებით 1.000 თვითმფრინავი ბირთვული იარაღის მატარებელია.

სულ აშშ შეიარაღებულ ძალებში 80-იანი იმყოფებოდა 3.300.000 სამხედრო და 1.100.000 სამოქალაქო მოსამსახურე, ამათგან 2.168.000 რეგულარულ შძ-ძი. საომარი დროისთვის გადადებული მარაგისა და სარეზერვო კომპონენტების ჩათვლით, შეიარაღებაში მათ გააჩნდათ: სკბრ-ების, წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური რაკეტების, საშუალო სიშორის ბალისტიკური რაკეტებისა და მიწისზედა ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების 2.000-ზე მეტი გასაშვები დანადგარი, დაახლოებით 15.000 ტანკი, 16.000-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორეცნი, დაახლოებით 9.600 თვითმფრინავი, 1.000-ზე მეტი ხომალდი და დამხმარე გემი (მათ შორის 500-ზე მეტი საბრძოლო ხომალდი).

მიზნობრივი დანიშნულებისა და გადასაწყვეტი ამოცანების მიხედვით აშშ შძ იყოფა: 1) სტრატეგიულ ძალებად, 2) ზოგადი დანიშნულების ძალებად, 3) ჯარების სტრატეგიული გადასროლების ძალებად და საშუალებებად და 4) რეზერვებად.

1) სტრატეგიული ძალები მოიცავს სტრატეგიულ შეტევით და სტრატეგიულ თავდაცვით ძალებს. პირველი მათგანი აშშ სამხედრო ძლიერებისა და პირველ რიგში მისი ბირთვული პოტენციალის საფუძველია. იგი შედგება საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტების, სტრატეგიული ბომბდამშენი ავიაციისა და ატომური წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური რაკეტებისგან.

80-იანი წლების ბოლოს აშშ-ის სტრატეგიული შეტევითი ძალები მოითვლიდა დაახლოებით 2.000 მატარებელს (носитель), რომლებზედაც განთავსებული იყო 50 კტ-დან 1,5 მგტ-მდე სიმძლავრის 14 ათასამდე ბირთვული მუხტი. ამათგან მიწისზედა ბაზირების სტრატეგიულ სარაკეტო ძალებში იყო აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში განლაგებული 500 სკბრ “მინითმენ-3”, 450 სკბრ “მინითმენ-2” და 50 ახალი სკბრ MX “ფისქიფერი”.

სტრატეგიული ბომბდამშენი ავიაცია, რომლის წილადაც მოდის სტრატეგიული ბირთვული საბრძოლო მასალების ჯამური სიმძლავრის ნახევარზე მეტი, 80-იანი წლების მიწურულს მოითვლიდა 370-ზე მეტ მძიმე და საშუალო ბომბდამშენს B-1B, B-52 და FB-111. ამავე დროს გამოჩნდა “სთელთ” ტექნოლოგიით შექმნილი სტრატეგიული ბომბდამშენი B-2. გარდა ამისა, სტრატეგიულ შეტევით ძალებში შედიოდა 55-ზე მეტი თვითმფრინავ-გამწყობი (ფრენის დროს ჰაერში თვითმფრინავების საწვავით გაწყობისთვის), დაახლოებით 70 სტრატეგიული თვითმფრინავ-მზვერავი და 30-ზე მეტი თვითმფრინავი – საჰაერო საკომანდო პუნქტი.

საზღვაო ბაზირების სტრატეგიული სარაკეტო ძალები აშშ სტრატეგიული ტრიადის ყველაზე უფრო ნაკლებმოწყვლადი ელემენტია და საუკეთესოდაა მომზადებული ხანგრძლივი ბირთვული ომის წარმოებისთვის. 80-იანი წლების ბოლოს მას გააჩნდა ბალისტიკური რაკეტევით შეიარაღებული 63 ატომური წყალქვეშა ნავი, 640 რაკეტა “თრაიდენთ-1” და “პოსეიდონ-C3” 5.600-ზე მეტი ბირთვული მუხტით.

სტრატეგიული თავდაცვითი ძალები მოიცავს სარაკეტო-ბირთვული დარტყმების არიდების, კოსმოსური სივრცის კონტროლისა და ჩრდილოამერიკული კონტინენტის საჰაერო თავდაცვის სისტემებს.

2) ზოგადი დანიშნულების ძალები აშშ შეიარაღებული ძალების ყველაზე უფრო მრავალრიცხოვანი და უნივერსალური კომპონენტია. იგი მოიცავს სახმელეთო ჯარებს (არმიას), საჰაერო ძალების ტაქტიკურ ავიაციას, ასევე საზღვაო ძალებს ბალისტიკური რაკეტებით შეიარაღებული ატომური წყალქვეშა ნავების გარეშე. ბირთვული იარაღითა და დაზიანების ჩვეულებრივი საშუალებებით, თანამედროვე სამხედრო ტექნიკით შეიარაღებულ ზოგადი დანიშნულების ძალებს გააჩნია მაღალი დარტყმითი და საცეცხლე სიმძლავრე, მობილურობა და სხვადასხვაგვარი ამოცანების გადაწყვეტის უნარი. მას შეუძლია დამოუკიდებლად ან მოკავშირეთა ჯარებთან ერთობლივად აწარმოებდეს ოპერაციებს სახმელეთო და საოკეანო (საზღვაო) ომის თეატრებზე, ახდენდეს სამხედრო ძლიერების დემონტრაციას, გამოყენებულ იქნას კრიზისულ სიტუაციებში.

ყოფილი საბჭოთა კავშირის აგრესიის შეკავების მიზნით და ქვეყნის სხვა სასიცოცხლო ინტერესების დასაცავად, აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ მიღებული “მეწინავე ბაზირების” სტრატეგიული კონცეფციის შესაბამისად, ზოგადი დანიშნულების ძალების მნიშვნელოვანი დაჯგუფებები განლაგებულია ევროპაში, ატლანტისა და წყნარი ოკეანეების ზონებში, აგრეთვე ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკის ზონაში. ხოლო აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში მყოფი ზოგადი დანიშნულების ძალები ქმნის სტრატეგიულ რეზერვს, საჭიროების შემთხვევაში ოკეანსგაღმა ტერიტორიებზე განლაგებული მეწინავე დაჯგუფებების გაძლიერებისთვის ან ახლების გასაშლელად.

ოკეანსგაღმა ტერიტორიებზე განლაგებული აშშ ზოგადი დანიშნულების ძალების ყველაზე უფრო მძლავრი დაჯგუფება გაშლილია ევროპულ ომის თეატრზე. თანამედროვე შეტევითი იარაღით აღჭურვილი ეს დაჯგუფება მუდმივად მაღალ საბრძოლო მზადყოფნაში იმყოფება და გფრ-ის ჯარებთან ერთად წარმოადგენს ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების მთავარ დამრტყმელ ძალას.

80-იანი წლების ბოლოს ეს დაჯგუფება მოითვლიდა 0,5 მლნ. ადამიანს, 5.000 თანამედროვე ტანკს, 3.100-ზე მეტ საველე არტილერიის ქვემეხსა და ნაღმსატყორცნს, საარმიო ავიაციის 1.600 თვითმფრინავსა და ვერტმფრენს, საჰაერო ძალების 700-ზე მეტ თვითმფრინავს, 200-ზე მეტ საბრძოლო ხომალდს, მათ შორის 9 მრავალმიზნობრივ ავიამზიდს, დაახლოებით 70 ატომურ წყალქვეშა ნავსა და საზღვაო ძალების ავიაციის 900 საბრძოლო თვითმფრინავს.

საჭიროების შემთხვევაში იგეგმებოდა ევროპაში შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების ნიშვნელოვანი და სწრაფი გაძლიერება აშშ კონტინენტური ნაწილიდან ძალებისა და საშუალებების სწრაფად გადასროლის ხარჯზე, რისთვისაც ზოგიერთი დასავლეთევროპული ქვეყნის ტერიტორიაზე განლაგებულ საწყობებში წინასწარ ინახებოდა მძიმე იარაღი და საბრძოლო ტექნიკა ექვსი ზოგადსაჯარისო დივიზიისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის ერთი საექსპედიციო ბრიგადისთვის.

ზოგადი დანიშნულების ძალების მნიშვნელობით მეორე დაჯგუფება გაშლილია წყნარი ოკეანის ზონაში (სამხრეთ კორეა, იაპონია, ჰავაის კუნძულები და სხვა). 80-იანი წლების მიწურულს იგი მოითვლიდა 600.000 ადამიანს, 1.800-ზე მეტ საბრძოლო თვითმფრინავს, 200-ზე მეტ საბრძოლო ხომალდს.

აშშ-ის ზოგადი დანიშნულების ძალები ინდოეთის ოკეანეში, ახლო და შუა აღმოსავლეთის რეგიონში მოითვლიდა 15-მდე საბრძოლო ხომალდს, 90 საბრძოლო თვითმფრნავით შეიარაღებული ერთი ავიამზდის ჩათვლით. ა რეგიონში ამერიკეული დაჯგუფების სწრაფი გაზრდის მიზნითკუნძულ დიეგო-გარსიასთან (ჩაგოსის არქიპელაგი) გამუდმებით იმყოფებოდა საზღვაო ქვეითი ჯარისთვის განკუთვნილი მძიმე იარაღითა და მომარაგების საგნებით დატვირთული გემ-საწყობები.

აშშ-ის ზოგადი დანიშნულების ძალების დაჯგუფება ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკის ზონაში 80-იანი წლების ბოლოს მოიცავდა 15.000-ზე მეტ ადამიანს.

აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში განლაგებული ზოგადი დანიშნულების ძალები წარმოადგენს ოკეანსგაღმა საომარ მოქმედებათა თეატრებზე შეიარაღებული ძალების მეწინავე დაჯგუფებების გასაძლიერებლად ან ახლის გასაშლელად განკუთვნილ სტრატეგიულ რეზერვს. მისივე შემადგენლობიდან გამოიყოფა სწრაფი გაშლის ძალებიც, რომელსაც ახასიათებს მაღალი მობილურობა და მანევრული მოქმედებების უნარი.

3) ჯარების სტრატეგიული გადასროლის ძალები და საშუალებები განკუთვნილია პირადი შემადგენლობის, შეიარაღებისა და მატერიალურ საშუალებათა გადასროლისთვის აშშ კონტინენტური ნაწილიდან ოკეანსიქითა ომის თეატრებზე ან ერთი ომის თეატრიდან მეორეზე. იგი წარმოადგენს ჯარების სტრატეგიული მობილურობის ერთერთ ძირითად საშუალებას და უზრუნველყოფს შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებათა დროულად გაძლიერებისა და შეუფერხებელი მომარაგების ორგანიზაციას.

80-იანი წლების მიწურულს სტრატეგიული საჰაერო გადასროლებისთვის შეიძლებოდა გამოეყენებინათ 700-მდე მძიმე სატრანსპორტო თვითმფრინავი (350-ზე მეტი საჰაერო ძალებიდან და 340 სამოქალაქო ავიაციის ფართოფუზელაჟიანი ლაინერი). სტრატეგიული სატრანსპორტო თვითმფრინავების მოდერნიზაციის პროგრამის რეალიზაციისა და 50 C-5B თვითმფრინავის შესყიდვის შემდეგ აშშ საჰაერო ძალების შესაძლებლობები საჰაერო გადასროლებში 29,6 მლნ. ტონა-მილიდან გაიზარდა 44,3 მლნ. ტონა-მილამდე დღეღამეში. აღნიშნული პროგრამის დასრულების შემდეგ 1992 წლისთვის ეს მაჩვენებელი უნდა გაზრდილიყო 51,5 მლნ. ტონა-მილამდე დღეღამეში, ხოლო შემდეგში (2000 წლამდე) 220 პერსპექტიული თვითმფრინავის C-17 შესყიდვის ხარჯზე, იგეგმებოდა სტრატეგიული სატრანსპორტო ავიაციის საერთო პოტენციალის გაზრდა 66 მლ. ტონა-მილამდე დღეღამეში.

80-იანი წლების ბოლოს საზღვაო სატრანსპორტო სტრატეგიული გადასროლების უზრუნველსაყოფად ყოველდღიური საქმიანობისთვის გამოიყენებოდა 150 გემი და კიდევ 50 გემიც – ჯარების სტრატეგული გაშლის უზრუნველსაყოფად.

ჯარების სტრატეგიული გადასროლისა და გაშლის ყველა პროგრამა მიზნად ისახავს ერთდროულად ევროპაში, სამხრეთ-დასავლეთ აზიასა და წყნარი ოკეანის ზონაში აუცილებელი სამხედრო კონტინგენტების გაშლის შესაძლებლობათა შექმნას.

4) აშშ შეიარაღებული ძალების რეზერვები წარმოადგენს მშვიდობიანობის დროს შექმნილ სამხედრო ფორმირებებს, აგრეთვე მომზადებულ ან მზადებაში მყოფ პირადი შემადგენლობის კონტინგენტებს, რომლებიც აუცილებლობის შემთხვევაში განკუთვნილია სწრაფად მობილიზაციისა და შეიარაღებული ძალების გაშლისათვის. მობილიზაციის ვადების მიხედვით, რეზერვები იყოფა პირველი, მეორე და მესამე რიგის რეზერვებად. პირველი რიგის რეზერვის საფუძველია ეროვნული გვარდიისა და შეიარაღებულ ძალთა რეზერვების ფორმირებები, რომლებიც ქმნიან ე. წ. ორგანიზებულ (ან მომზადებულ) რეზერვს, ამასთან სახმელეთო ჯარებსა და საჰაერო ძალებში არის როგორც ეროვნული გვარდიის, ისე არმიისა და საჰაერო ძალების რეზერვის ფორმირებები, საზღვაო ძალებში კი – ფლოტის რეზერვი. 80-იანი წლების ბოლოს მათი საერთო რიცხოვნება გახლდათ 1.150.000 ადამიანი.

ეროვნული გვარდია წარმოადგენს ბრძოლისათვის მზადმყოფ, მიწერილი პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტებულ, იარაღითა და სამხედრო ტექნიკით აღჭურვილ და რეგულარული ჯარების სტრუქტურის მიხედვით ორგანიზებულ სახმელეთო ჯარებისა და საჰაერო ძალების შენაერთებს, ნაწილებსა და ქვედანაყოფებს.

შეიარაღებული ძალების სახეობათა რეზერვები მოიცავს რეგულარული ჯარების შტატების მიხედვით ორგანიზებულ რეზერვის შენაერთებს, ნაწილებსა და ქვედანაყოფებს, აგრეთვე ბრძოლისთვის მზადმყოფ ინდივიდუალურ რეზერვისტებს, რომლებიც განკუთვნილია რეგულარული ფორმირებების საომარი დროის შტატებამდე შევსებისთვის, უმთავრესად მათ შემადგენლობაში საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ნაწილებისა და ქვედანაყოფების შეყვანით, აგრეთვე პირადი შემადგენლობის მოსამზადებელი სასწავლო-სამობილიზაციო ბაზის გასაშლელად.

80-იანი წლების ბოლოს ეროვნული გვარდია მოითვლიდა პირადი შემადგენლობის 570.000 ადამიანს, ხოლო შეიარაღებული ძალების სახეობათა რეზერვები 580.000 ადამიანს, სათანადო შეიარაღებითა და საბრძოლო ტექნიკით.

მეორე და მესამე რიგის რეზერვისტები წარმოადგენენ სამხედრო სწავლება გავლილ ადამიანებს, რომლებიც მშვიდობიანობის დროს სამხედრო სამსახურში არ გაიწვევიან.

აშშ შეიარაღებული ძალების განვითარების პერსპექტივები

90-იანი წლების დასაწყისში აშშ-სა და სსრკ-ს (შემდეგ რუსეთს) შორის ურთიერთობათა გარკვეულმა ნორმალიზაციამ, აღმოსავლეთ ევროპასა და სსრკ-ში მიმდინარე მოვლენებმა – ვარშავის ხელშეკრულებისა და შემდეგ სსრკ-ის დაშლამ, სტრატეგიულ შეტევით შეიარაღებათა შემცირებაზე ხელშეკრულებების დადებამ (რუსული აბრევიატურით СНВ-1 და СНВ-2) მნიშვნელოვნად შეამცირა რუსეთის მხრიდან აგრესიის შესაძლებლობა და შეანელა ევროპაში სამხედრო დაპირისპირება. შესაბამისად შეიცვალა აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის გეგმები და ამოცანები, რასაც ქვეყნის შეიარაღებული ძალების სტრუქტურის გადასინჯვა უნდა მოჰყოლოდა.

აშშ მომავლის შეიარაღებული ძალების დანიშნულებისა და სტრუქტურის შესახებ ჩვენ ხელთ გვაქვს ორი დოკუმენტი: აშშ თავდაცვის სამინისტროს მიერ 1993 წლის 1 სექტემბერს გავრცელებული მოხსენება “შეიარაღებული ძალების სტრუქტურის კარდინალური გადასინჯვა” და თავდაცვის მინისტრის ლეს ესპინის მიერ 12 სექტემბერს ბრიუსელში სტრატეგიული კვლევების საერთაშორისო ინსტიტუტში წარმოთქმული სიტყვა “შეიარაღებული ძალები და სამხედრო კავშირები ახალ ეპოქაში”.

ამ დოკუმენტებში გატარებულია აზრი, რომ დღეს საბჭოთა მუქარა ფაქტიურად აღარ არსებობს და, შესავამისად, მსოფლიო ომის საშიშროებაც თავიდან აცილებულია, მაგრამ შესაძლებელია აშშ-ის სახელმწიფო ინტერესებს დაემუქროს მსხვილმასშტაბიანი რეგიონული კონფლიქტები, რომელთა რეალური კერაა სამხრეთ-დასავლეთ აზია (სპარსეთის ყურის რაიონი) და ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზია (კორეის ნახევარკუნძული). შესაბამისად აშშ-სა და მის მოკავშირეებს უნდა გააჩნდეთ საკმარისი ძალები ამ კონფლიქტების დროულად ლოკალიზებისა და ჩაქრობისთვის.

გარდა ამისა, აშშ შეიარაღებულ ძალებს უნდა შეეძლოს მოკავშირეებთან ერთობლივად მონაწილეობა მიიღოს სამშვიდობო ოპერაციებში, ძალის გამოყენებით მშვიდობის განმტკიცებასა და ჰუმანიტარული დახმარების მიწოდებაში. აშშ-ის შეიარაღებული ძალები უნდა იყოს საკმასრისად მრავალრიცხოვანი, მაგრამ მაღალმობილური, მოქნილი და შეეძლოს კრიტიკულ სიტუაციებში სწრაფი გაშლა.

მესამე ფაქტორი, რაც განსაზღვრავს აშშ შეიარაღებული ძალების რიცხოვნებასა და სტრუქტურას, არის საზღვარგარეთ სამხედრო ყოფნის გაგრძელება.

და ბოლოს, აშშ-ს უნდა ჰყავდეს საკმარისი სტრატეგიული შეტევითი ძალები, რათა СНВ-2 შეთანხმების დარღვევის გარეშე უზრუნველყოს ეფექტური ბირთვული შეკავება, ხოლო მოვლენების სახიფათო შემობრუნების შემთხვევაში – შექმნას დამატებითი ძალებიც.

პირველ საკითხთან დაკავშირებით აშშ თავდაცვის სამინისტროს მიაჩნია, რომ აუცილებელია თითქმის ერთდროულად მიმდინარე ორ მსხვილ რეგიონალ კონფლიქტში მონაწილეობისთვის საკმარისი ჯარების (ძალების) შენახვა, რათა პოტენციურ აგრესორებს არ მიეცეთ საშუალება თავს დაესხან თავიანთ მეზობლებს იმ დროს, როდესაც ამერიკული ძალების რიცხვი ამ რეგიონში შემცირდება სხვა რეგიონში წამოჭრილ კონფლიქტში მონაწილეობის მისაღებად გადასროლის გამო. თითქმის ერთდროულად ორი ომის წარმოებისთვის საკმარისი შეიარაღებული ძალების შენახვა მნიშვნელოვნად შეამცირებს თვით ამ ომების წამოწყების ალბათობას, თანაც იძლევა გარანტიას, რომ მომავალი მოწინააღმდეგე ან მოწინააღმდეგეთა კოალიცია ვერავითარ სერიოზულ და მოულოდნელ მუქარას ვერ შეუქმნიან შეერთებულ შტატებსა და მის მოკავშირეებს ამ რეგიონში.

შეიარაღებული ძალების მოქნილობისა და ძლიერების ამაღლებისთვის აშშ თავდაცვის სამინისტრო გეგმავს საკმარისი რაოდენობის სტრატეგიული სატრანსპორტო საშუალებების ყოლას ჯარების გადასასროლად იქ, სადაც ისინი საჭირო იქნება, და მაშინ, როდესაც ამის საჭიროება დადგება. გარდა ამისა, ზოგიერთმა მაღალსპეციალიზებულმა ნაწილმა შეიძლება შეასრულოს “ორმაგი ამოცანაც”, ე. ი. მონაწილეობა მიიღოს ერთდროულად ორ რეგიონალ კონფლიქტში. ამათ მიეკუთვნება, მაგალითად, ზოგიერთი ტიპის თანამედროვე თვითმფრინავი: სტრატეგიული ბომბდამშენი B-2, ტაქტიკური გამანადგურებელი F-117, JSTAR, შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის თვითმფრინავი E-3 სისტემით AWACS და რადიოელექტრონული ბრძოლის თვითმფრინავი EF-111.

დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ჯარების მიერ წარმატებული თავდაცვითი მოქმედებების წარმოების უნარს ნებისმიერი მსხვილი რეგიონული კონფლიქტის საწყის ეტაპზე. ამ მიზნით თავდაცვის სამინისტრო ატარებს ღონისძიებებს: 1) ჯარების (ძალების) სტრატეგიული მობილურობის ამაღლებისთვის, მათი უფრო ოპტიმალური წინასწარი განლაგების, აგრეთვე საჰაერო და საზღვაო სატრანსპორტო ძალების სტრუქტურის ოპტიმიზაციის გზით; 2) ავიამზიდების დამრტყმელი პოტენციალის ამაღლებისთვის; 3) სახმელეთო ჯარების საცეცხლე სიმძლავრის დამაზიანებელ მოქმედებათა ამაღლებისთვის; 4) სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავების მაღალი სიზუსტის უბირთვო დაზიანების საშუალებებით შეიარაღებისთვის.

კერძოდ, სტრატეგიული მობილურობის ამაღლების მიზნით თავდაცვის სამინისტრო: ა) შეისყიდის და განალაგებს სატრანსპორტო თვითმფრინავს C-17 ან სხვა სატრანსპორტო თვითმფრინავებს უკვე მოძველებული C-141-ის ნაცვლად; ბ) აშშ ტერიტორიული წყლების გარეთ განალაგებს საბრიგადო სატანკო ნაწილებს, რომელთა გაგზავნაც სპარსეთის ყურეში ან ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზიაში დაუყოვნებლივ იქნება შესაძლებელი; გ) დამატებითი ტრაილერების (?) შესყიდვით აამაღლებს საზღვაო სატრანსპორტო ფლოტის პოტენციალს აშშ კონტინენტური ნაწილიდან მოშორებულ რეგიონებში ძალებისა და საშუალებების სწრაფი გადასროლის მიზნით; დ) აამაღლებს ორგანიზებული რეზერვის ძალების საბრძოლო მზადყოფნასა და რეაგირების სისწრაფეს; ე) გამოყოფს სახსრებს რიგი ღონისძიებებისთვის შეერთებულ შტატებში პირადი შემადგენლობის, საბრძოლო და მატერიალურ საშუალებათა გემებზე დატვირთვის ოპერატიულობის ასამაღლებლად.

საზღვაო ძალების ხელმძღვანელობა ავიამზიდების საცეცხლე ძლიერების ამაღლებისთვის გეგმავს F-14 საგემბანო გამანადგურებლების აღჭურვას მაღალი სიზუსტის საიერიშო საშუალებებით, და აგრეთვე მეწინავე ბაზირების ავიამზიდებზე F/A-18 გამანადგურებლების დამატებითი ესკადრილიების გადასროლას, რაც აამაღლებს ავიამზიდების სიმძლავრეს კონფლიქტის ადრეულ უმნიშვნელოვანეს ეტაპზე.

სახმელეთო ჯარები შეიმუშავებს მაღალი სიზუსტის მცირე საბრძოლო საშუალებებს, რომელთაც მიზნამდე მიიტანენ რაკეტებით ATACMS (ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტები მოქმედების სიშორით 150 კმ-მდე), . . . (?) მრავალლულიანი სარაკეტო გასაშვები დანადგარების, “ჰაერი-ზედაპირი” კლასის უნივერსალური რაკეტისა (რომელსაც ახლა შეიმუშავებენ) და ლულიანი არტილერიის მეშვეობით. AH-64 “აპაჩი” დამრტყმელი ვერტმფრენების ეფექტურობასა და სიცოცხლისუნარიანობას აამაღლებს ცეცხლის მართვის რადიოლოკაციური სისტემის “ლონგბოუს” გამოყენება. ამასთანავე სამინისტრო განიხილავს ATACMS-ისა და მრავალლულიანი სარაკეტო გასაშვები დანადგარების გაფართოებული წინასწარი განლაგების, აგრეთვე საზღვარგარეთული ბაზებიდან (?) AH-64 “აპაჩი” ვერტმფრენების წინასწარ გადასროლის შესაძლებლობებს კონფლიქტის პირველ ეტაპზე გამოყენების მიზნით.

საჰაერო ძალები გეგმავს სტრატეგიული ბომბდამშენების B-1 და B-2 მოდიფიკაციასა და მათთვის მაღალი სიზუსტის უბირთვო დაზიანების საშუალებების შემუშავებას (სახელდობრ, შეიმუშავებენ მცირე ზომის ტანკსაწინააღმდეგო დაზიანების საშუალებებით აღჭურვილი ტაქტიკური საბრძოლო მასალების მართვის პაკეტს ნებისმიერ ამინდში გამოყენებისთვის), რამაც მნიშვნელოვანი როლი უნდა ითამაშოს მოწინააღმდეგის შემტევი ძალებისა და სტაციონარული მიზნების განადგურებაში კონფლიქტის უმნიშვნელოვანეს პირველ დღეებში.

იგეგმება ღონისძიებები ეროვნული გვარდიის სახმელეთო ჯარების საბრძოლო ნაწილებისა და რეზერვის სხვა ძალების საბრძოლო მზადყოფნისა და მოქნილობის ამაღლებისთვის, რათა მათ შეძლონ მსხვილ რეგიონალ კონფლიქტებში შემკავებელ მოქმედებებში მონაწილეობა და სხვა ამოცანების შესრულება. ეროვნული გვარდიის სახმელეთო ჯარების საბრძოლო ნაწილებს ევალებათ გამოყონ ძალები დივიზიების გაძლიერებისთვის, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში კი გაზარდონ სახმელეთო ჯარების საბრძოლო ძალები მეორე მასშტაბური რეგიონული კონფლიქტის დაწყების აღსაკვეთად, ან მასში მონაწილეობის მიღებისთვის. კონფლიქტის ადრეულ სტადიაზე მობილიზაციის შემთხვევაში ბრიგადული დონის ნაწილები შეძლებდნენ საიმედობისა და მოქნილობის ამაღლებას მეორე კონფლიქტის წარმოშობისას იმ დროს, როცა პირველი ჯერ არ იქნებოდა დამთავრებული. გარდა ამისა საზღვაო ძალების ხელმძღვანელობა გეგმავს საზღვაო ფლოტისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის რეზერვის საავიაციო ფრთის სიმძლავრისა და ეფექტურობის ამაღლებას კიდევ ერთი სარეზერვო-სასწავლო ავიამზიდის მწყობრში შეყვანით.

აშშ კვლავაც დაეხმარება საკვანძო რეგიონებში თავის მოკავშირეებს საბრძოლო პოტენციალის ამაღლებაში. კერძოდ, იგი ეხმარება სამხრეთ კორეას შეიარაღებული ძალების მოდერნიზებასა და ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის ამაღლებაში. ამ მიზნით დაიდო ხელშეკრულება F-16 თვითმფრინავების ერთობლივი წარმოების შესახებ.

სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში აშშ განაგრძობს კავშირების განმტკიცებას პარტნიორებთან და მოკავშირეებთან თავდაცვის სფეროში, ატარებს გაერთიანებული ძალების ერთობლივ სწავლებებსა და მანევრებს, წინასწარ განალაგებს ჯარებსა და საბრძოლო საშუალებებს. გარდა ამისა, ამარაგებს მათ თანამედროვე შეიარაღებით. სახელდობრ, ქუვეითს აწვდის ტანკებს M1A2 “აბრამსი”, ხოლო ქუვეითსა და საუდის არაბეთს – სისტემა “პეტრიოტს”.

ოპერაციათა კიდევ ერთი სახეობა, რომელიც უნდა განსაზღვრავდეს აშშ შეიარაღებული ძალების სტრუქტურასა და რიცხოვნებას, არის სამშვიდობო ოპერაციები და შეიარაღებული ჩარევა. ასეთ ღონისძიებებს ართულებს ის, რომ მოსალოდნელია კონფლიქტში მონაწილე პოტენციური მოწინააღმდეგის ხელში არსებულ იარაღის სახეობათა სირთულის ხარისხისა და არსენალის ზომების მნიშვნელოვანი განსხვავება. უმრავლეს შემთხვევებში აშშ სამშვიდობო ოპერაციებში უნდა მონაწილეობდეს სხვა ქვეყნების ძალებთან ერთად, გაერო-სა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების ეგიდით.

მასშტაბურ შეიარაღებულ ჩარევასა ან სამშვიდობო ოპერაციებში გონივრულია შემდეგი ძალების მონაწილეობის დაგეგმვა: ერთი საჰაერო სადესანტო დივიზიის, ერთი მსუბუქი ქვეითი დივიზიის, საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსის ერთი საექსპედიციო ბრიგადის, ერთი-ორი საავიამზიდო საბრძოლო ჯგუფის, საჰაერო ძალების ერთი-ორი შერეული საავიაციო ფრთის. სპეციალური ძალების: სამოქალაქო ადმინისტრაციის ნაწილების, საჰაერო და საზღვაო ტრანსპორტის ძალების. საბრძოლო და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის ნაწილებისა და ქვედანაყოფების, საბრძოლო ნაწილებისა და მხარდაჭერის ნაწილების პირადი შიმადგენლობისა 50 ათასი ადამიანის რიცხოვნებით.

ამ პოტენციალის უზრუნველყოფა შესაძლებელია ზოგადი დანიშნულების ძალების იმავე შეხამებით, რომელიც აუცილებელია მსხვილ რეგიონალ კონფლიქტებში მონაწილეობისთვის, თუკი ეს ძალები გაივლიან სპეციალურ წვრთნას. ეს კი ნიშნავს, რომ აშშ-ს მოუწევდა უარი ეთქვა მნიშვნელოვანი სამშვიდობო ოპერაციების ან შეიარაღებული ჩარევის წარმოებაზე იმ დროს, როცა ერთდროულად მიმდინარეობს საბრძოლო მოქმედებები ორ მსხვილ რეგიონალურ კონფლიქტში.

და ბოლოს, ზოგადი დანიშნულების ძალების საერთო რიცხვის განსაზღვრისას, თავდაცვის სამინისტრო ითვალისწინებს ოკეანსმიღმა ტერიტორიებზე აშშ სამხედრო ყოფნისთვის აუცილებელ ძალებს.

ევროპაში შეერთებული შტატები განაგრძობს წამყვანი როლის შესრულებას განახლებული ნატო-ს შემადგენლობაში, სადაც დაგეგმილია დაახლოებით 100 ათასამდე პირადი შემადგენლობის შენარჩუნება, რაც საშუალებას მისცემს აშშ-ს წამყვანი როლი ითამაშოს ნატო-ში და უზრუნველყოს მძლავრი პოტენციალი კრიზისული რეაგირების მრავალეროვნული ძალების მომზადებისთვის. ამ ძალებში შევლენ საჰაერო ძალების გამანადგურებლები, ორი სახმელეთო დივიზიის მსხვილი ნაწილები შტაბ-ბინით, და მხარდაჭერის სხვა ნაწილები და ქვედანაყოფები.

აშშ-ის სახმელეთო ძალები გერმანიის ძალებთან ერთად შევლენ ორი მრავალეროვნული კორპუსის შემადგენლობაში. ცენტრალურ ევროპაში სტაბილურობის უზრუნველყოფის გარდა, მათი მომზადებისას ძირითადი ადგილი დაეთმობა სწრაფი გაშლის ამოცანების გადაწყვეტას ცენტრალური ევროპის ფარგლებს გარეთ და “არასტანდარტულ ოპერაციებში”, მაგალითად, სამშვიდობო ოპერაციებში, მოქმედებათა დამუშავებას. დროთა განმავლობაში ამ ამოცანებით შესაძლოა შეცვლილ იქნას ევროპაში განლაგებული სახმელეთო ჯარების ნაწილებისა და ქვედანაყოფების მატერიალურ-ტექნიკური ნაწილი და სტრუქტურა. საჰაერო ძალები განაგრძობს სადაზვერვო მონაცემების მოპოვების, გადასროლის საშუალებების და დამრტყმელი თვითმფრინავების გამოყენებას აშშ-ისა და ნატო-ს ძალების მიერ საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას. აშშ საზღვაო ძალების ხომალდები განაგრძობენ ხმელთაშუა ზღვისა და ევროპის გარშემო არსებული სხვა საზღვაო აუზების წყლების პატრულირებას.

ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზიაში დაგეგმილია 100 ათასამდე ჯარების შენარჩუნება. კერძოდ, აშშ კვლავაც განაგრძობს სამხრეთ კორეის უსაფრთხოების უზრუნველყოფისთვის ენერგიული ზომების მიღებას და შეინარჩუნებს აქ ორბრიგადიანი შემადგენლობის ერთ ქვეით დივიზიასა და საჰაერო ძალების საბრძოლო ავიაციის ქვედანაყოფებს. გარდა ამისა, შეერთებული შტატები განიხილავს სამხრეთ კორეაში წინასწარ განთავსებული მატერიალური ნაწლის გაფართოების შესაძლებლობას თავისი კრიზისული რეაგრების პოტენციალის ამაღლებისთვის.

კუნძულ ოკინავაზე აშშ შეინარჩუნებს საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსის საექსპედიციო ძალებსა და სახმელეთო ჯარების სპეციალურ ბატალიონს. იაპონიის პორტებზე მიწერილია ავიამზიდი “ინდეფენდენსი”, სადესანტო ხომალდი “ბელო ვუდი” და მათი დამხმარე გემები. გარდა ამისა, იაპონიაში ოკინავაზე დარჩება საჰაერო ძალების საბრძოლო ავიაციის რამდენიმე ქვედანაყოფი, ხოლო საზღვაო ძალების მე-7 ფლოტი განაგრძობს წყნარი ოკეანის დასავლეთ ნაწილის რეგულარულ პატრულირებას.

სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში, საზოგადოებრივი აზრის გათვალისწინებით, უმთავრესი ყურადღება უნდა მიექცეს ძალების პერიოდულ გაგზავნას ამ რეგიონში და არა მათ განლაგებას რეგულარულ საფუძველზე. საზღვაო ფლოტის ოთხი-ექვსი ხომალდი, რომლებიც მეორე სოფლიო ომის შემდეგ მუდმივად პატრულირებენ სპარსეთის ყურეში, განაგრძობენ თავიას საქმიანობას. გარდა ამისა, დაგეგმილია მატერიალური ნაწილის განთავსება ქუვეითში და კიდევ სხვაგან არაბეთის ნახევარკუნძულზე.

სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში მატერიალურ ნაწილს წინასწარ განალაგებენ კუნძულ დიეგო-გარსიას მახლობლად მცურავ გემებზე. საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსის მატერიალურ ნაწილზე დამატებით რეგიონში წინასწარ განლაგებულია შვიდი ხომალდი სახელეთო ჯარების, საჰაერო და საზღვაო ძალების მხარდაჭერისთვის.

აშშ შეინარჩუნებს სამხედრო ყოფნას ლათინურ ამერიკაში, კერძოდ კი პანამაში, სადაც იგი იმოქმედებს არხის ექსპლუატაციასა და დაცვაში პანამის პარტნიორის სახით 1999 წელში პანამისთვის არხის სრულ გადაცემამდე.

საზღვარგარეთ აშშ-ის სამხედრო ყოფნის მოთხოვნილებათა გათვალისწინებით განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საზღვაო ძალებს, განსაკუთრებით კი ავიამზიდებს, რომელთა მოქნილობა და სახმელეთო ბაზებისგან ავტონომიურად მოქმედების უნარი მნიშვნელოვანწილად უზრუნველყოფს საზღვარგარეთ ყოფნასთან დაკავშირებული ოპერაციების ჩატარების კარგ შესაძლებლობებს, განსაკუთრებით სპარსეთის ყურეში, სადაც აშშ სახმელეთო ჯარების ინფრასტრუქტურა შედარებით განუვითარებელია. ამიტომ შეერთებული შტატების სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობს უზრუნველყოს საავიამზიდო საბრძოლო ჯგუფებისა და სადესანტო ხომალდების მეტ-ნაკლებად მუდმივი სამხედრო-საზღვაო ყოფნა სამხრეთ-დასავლეთ აზიის, ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზიისა და ევროპის (უმეტესად ხმელთაშუა ზღვის) წყლებში. ამ მხრივ აშშ სტრატეგიის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება შესაძლებელია 11 საბრძოლო და ერთი სარეზერვო-სასწავლო ავიამზიდისგან შემდგარი ფლოტის დახმარებით.

სტრატეგიული ბირთვული ძალების სტრუქტურის დაგეგმვისას დღესდღეობით წამოიჭრება განუზღვრელობის მრავალი ფაქტორი. სახელდობრ, ვარშავის ბლოკისა და სსრკ-ის დაშლის, СНВ-1 და СНВ-2 ხელშეკრულებათა დადების, აგრეთვე შეერთებული შტატების რუსეთთან ურთიერთობების გაუმჯობესების შემდეგ მსხვილმასშტაბიანი ბირთვული დარტყმის საშიშროება ნაკლებ რეალურია, მაგრამ ამასთანავე რუსეთისა და ყოფილი სამი საბჭოთა რესპუბლიკის (უკრაინის, ბელორუსიისა და ყაზახეთის) ტერიტორიაზე რჩება ბირთვული იარაღის ათასობით ერთეული. СНВ-2 ხელშეკრულების პირობებითაც კი რუსეთი ინარჩუნებს მნიშვნელოვან ბირთვულ არსენალს. და ბოლოს, დამაიმედებელი ტენდენციების მიუხედავად, პოლიტიკური სიტუაცია რუსეთში მეტად გაურკვეველი რჩება. ყველა წინააღმდეგობის დაძლევაც რომ მოხერხდეს, მაინც СНВ-1 და СНВ-2 ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულ შემცირებათა რეალიზაციას თითქმის 10 წელი დასჭირდება. ამიტომ, თუმცა კი შეერთებულმა შტატებმა უკვე მოხსნა ბალისტიკური რაკეტებიდან 3,5 ათასზე მეტი ბირთვული საბრძოლო ნაწილი (СНВ-1 შეთანხმებით განსაზღვრული საერთო რაოდენობის თითქმის 90%), მაინც არსებული განუზღვრელობის ფაქტორის გათვალისწინებით, იგი მეტად ანგარიშიანად უნდა მიუდგეს შემდგომ შემცირებებს.

აშშ-ის მომავალ მოთხოვნილებებს ბირთვულ სტრატეგიულ ძალებში განსაზღვრავს ორი შემდეგი ამოცანა: ა) СНВ-1 და СНВ-2 ხელშეკრულებათა ფარგლებიდან გამოუსვლელად განახორციელოს ეფექტური ბირთვული შეკავება და ბ) საფუძველი ჩაუყაროს ახალი ძალების შექმნას მოვლენათა სახიფათო შემობრუნების შემთხვევაში.

თავდაცვის სამინისტროს მოხსენებაში არ არის მოცემული ბირთვული ძალების სტრუქტურის დეტალური სურათი, ვინაიდან ამჟამად მიმდინარეობს აშშ-ის ბირთვული ძალების კომპლექსური შესწავლა, რომლის შედეგებიც გამოქვეყნდება მოხსენებაზე დამატების სახით. მომავალ სტრატეგიულ ბირთვულ ძალებს 2003 წლისთვის ეყოლება:

– C-4 და C-5 რაკეტებით შეიარაღებული 18 წყალქვეშა ნავი “თრაიდენთი”;

– 500 რაკეტა “მინითმენ-3”, რომელთაგან თითოეულს ექნება თითო საბრძოლო ქობინი;

– საავიაციო ფრთოსანი რაკეტებით შეიარაღებული 94-მდე ბომბდამშენი B-52H და 20 ბომბდამშენი B-2.

ირაკლი ხართიშვილი
1994 წლის თებერვალი

ლიტერატურულ წყაროებად სტატიის პირველი ნაწილისთვის გამოყენებულ იქნა ჟურნალ «Зарубежное Военное Обозрение»-ში 1980-იან წლებში გამოქვეყნებული წერილები, ხოლო მეორე ნაწილისთვის კი საქართველოში აშშ საელჩოს მიერ გავრცელებული მასალები (U. S. Information Service).

ზემოთ მოყვანილი სტატია მომზადდა “საინფორმაციო ბიულეტენის” ნაბეჭდი ეგზემპლარის საფუძველზე, და მასში ძალაუნებურად გადმოვიდა იმხანად დაშვებული გარკვეული შეცდომებიც, რაც აქ რიგ ადგილებში მინიშნებულია აღნიშვნით – (?).

Sunday, December 25, 2011

მამისთვალი (მოთხრობა)

(ეძღვნება ფილოსოფოს ნანა სულიაშვილს)

გამარჯობა, მკითხველო, ჩვენ ერთმანეთისთვის უცხონი არ ვართ, ჩვენ ერთმანეთის ახლობლები, ნათესავებიც ვართ. მაშინ, ადრე, მეც მარტო მკითხველი რომ ვიყავი, მეც სითბოთო მესალმებოდნენ და უამრავ ამბებს არა მარტო მაგებინებდნენ, მოვლენებში წვდომასაც მასწავლიდნენ. ახლა მეც სიყვარულით გეცნობით, მეც დავიწყე წერა, მაგრამ არ გეგონოთ, ჩემთვის შემოქმედება, საერთოდ, უცხო იყოს. მე მხატვარი გახლავართ, ეფემია ფიჭაძე. ვფლობ უნიკალურ პორტრეტთა გალერეას და აქედან ჩემი სერიები პორტრეტებისა საზოგადოებისთვის რამდენჯერმე გახდა ცნობილი, მაგრამ გარკვეული წრისათვის, რადგან ფართო გაშუქებისათვის დიდი პროჟექტურაა საჭირო, რაც ჩვენს გალერეათა გაერთიანებას დღესდღეობით არ გააჩნია. არც ის გეგონოთ, რაღა ამჟამად მოუნდა მოთხრობების წერაო; მე მივყვებოდი, როგორც უკვე გითხარით, პორტრეტის ჟანრს, და თუ ლესინგის ესთეტიურ შეხედულებას მხატვრობისა და ლიტერატურის დანიშნულებაზე გავიხსენებთ, არც ის იქნება გასაკვირი, რომ პორტრეტში დატეული თემა გავხსნათ და წარმოგიდგინოთ ჩემს მიერ შესრულებული ერთ-ერთი სახასიათო სახე “მამისთვალი”. დრომ მოიტანა და იმასაც გეტყვით, რომ საიდანღაც მოსული და სადღაც ამორფული არ გეგონოთ, რამეთუ ახლა უამრავი გალერეაა და იმდენად ზღვარგადასული თავისი უნაყოფობით, რომ ჩემს შესახებ ცოტა რამის ცოდნაც საჭიროა. ეს შესავალი მოთხრობის ერთგვარი ჩარჩოცაა, რათა სათქმელი შიგნით მოვაქციო. მახსენდება სტუდენტობაში დამუშავებული საკმაოდ ცნობილი ნაშრომი, რუსი ხელოვნებათმცოდნის, ბახტინისა, ჩარჩოს შესახებ. ახლა ამის გამოყენება ჩემთვისაც საჭირო შეიქნა. ესე იგი, შევდივარ გალერიის ცოცხალ კომპიუტერში და ვძებნი “მამისთვალს”.

მამისთვალს სახელი მამის უმცროსმა ძმამ დაარქვა. იგი, საშუალოზე მაღალი, ძლიერი მხარ-ბეჭითა და ხორბლისფერი, სწორ ნაკვთებიანი სახით, თაფლისფერი თმებითა და ოდნავ ჭროღა, დიდრონი თვალებით, არც არაფრით გამოირჩეოდა სხვებისგან ნამეტანად, მაგრამ თავისთავადი კი გახლდათ. იგი ჩემი ბაღისდროინდელი მეგობარია და დღემდე არ გამიწყვეტია მასთან კავშირი. საბავშვო ბაღში მასწავლებლები გაოცებულნი რჩებოდნენ, ჩვენ რომ ერთხელ რამეს წავიკითხავთ, ყველაფერს ზეპირად ამბობსო. ყველაზე თვალი ეჭირა, თუ ვინმე ვერ ჭამდა, ვერ იძინებდა, ვერ იცვამდა, ყველას ეხმარებოდა, ჩხუბის თავებს აშველებდა და როცა იმასაც წაუყირავდებოდნენ, მათ ერთი კარგად მისცხებდა და გვერდზე გასწევდა ხოლმე. ერთხელ მასწავლებელსაც მიეშველა. ერთ შავგვრემან გინებამოყვარულ ბიჭს გარეცხილი სიპი ქვით კბილები საგულდაგულოდ ჩაუჩეჩქვა, რადგან მასწავლებლის მუქარის დროს სულ ესმოდა, ერთსაც იტყვი უწმაწურ სიტყვას და კბილებს ქვით ჩაგიმტვრევო. თვითონაც გაუკვირდა, სისხლმა დენა რომ დაიწყო პირიდან და თავის დასჯასაც აღარ შეხვედრია გაუგებრად. ერთხელაც კიდევ – გაურკვევლად არ მიუღია ხელების აჭრელება და დიდ ხანს ბჟუილი. ერთმა ბიჭმა, თითქმის სულ ერთად რომ დადიოდნენ, ხელი დაუჭირა, წინ წაიყვანა, მოკაშკაშე მზით განათებული ცისკენ აახედა და უთხრა, შეხედე, შეხედე მზე როგორ მომყვება, მარტო მე ვუყვარვარ, შენ კი არ დაგდევსო. მაშინვე დაფიქრებულმა გაოცებით მიუგო, ის ხომ ერთია, ჩვენ ბევრნი ვართ, ზემოთ ვინც ავიხედებით, ყველას წამოგვყვება, ეს რამ გაფიქრებინაო. ის კი თავისას არ იშლიდა, გაიძახოდა, მზე მარტო მე მიყურებს, თან უმატებდა, მამაჩემსაც ყველა იცნობს, მამაშენს არაო. ამაზეც ბევრი უმტკიცა და მაგალითებიც მოუყვანა, მაგრამ რომ არაფერმა გასჭრა, ხელი ჩაავლო წინ გადმოწეულ ფაფუკ ქოჩორში და ხელში ბღუჯა თმა შერჩა. პატარა ბიჭი ისევ შეწუხდა, ეს რად მინდოდაო.

ასე იზრდებოდა აკაციებით გარს შემოვლებულ უზარმაზარ ეზოში, გაზაფხულზე მათი რძისფერი ყვავილების თბილი სურნელით რომ ბრუვდებოდა, შიგნით ჩარიგებული ყვავილნარი თვალს რომ სტაცებდა – ზამბახი, ველური მიხაკი და დევისპირა, მათი ხავერდოვანი მუქი ფერადი ყვავილების ფურცლებითა და ნელი სურნელებით, დღესაც სიზმარივით რომ ახსენებს ყველაფერს.

ბაღში თუ შურისგებას ხანდახან ვერ ასცდებოდა, სკოლაში წყნარად და მდუმარედ უღიმოდა ყველას, განსაკუთრებით გონებაგახსნილი ბავშვები ახარებდნენ, მათთან ხუმრობდა და იცინოდა, მაგრამ ბეჩავი და ოდნავ გლახა თუ გამოერეოდა, ეს გულსა სტკენდა, იმას გაუცინებდა, სახელს მოფერებით დაუძახებდა. სკოლაში მისმა ნიჭმა ბევრი აბეზარი და გულბოღმა გააწბილა, აშინებდნენ დაბალ კლასებში, დავალებას გადაგვაწერინებ თუ არაო, ესეც თავის ჩანთას გადასცემდა და ზარის დარეკვის შემდეგ ხანდახან თვითონ უწევდა მისი ძებნა. მათემატიკა და ქართული ისე ეხერხებოდა, ჯერ რამდენიმე თემას სხვას დაუწერდა და გაუგზავნიდა ჩუმად, შემდეგ თავისთვის წერდა. ვერ იტანდა, თუ ვინმე მოძალადის ტონით ელაპარაკებოდა და სძულდა მისი შემოხედვა. მოწაფეებისა რა იყოს და მასწავლებლებიც დაუპირისპირდნენ. ერთნი ჩამორჩენილებს შეეკვრნენ და მის წინააღმდეგ ალიანსი შექმნეს – სულ მაგას რომ აქებენ, ეგ ვინ წითელი კოჭიაო. ერთი მოენაბლუო მასწავლებელი, სხვა ტომისა რომ ჩანდა, მიჩუმათებულად გაპრანჭული და მასთან კი მამა აბრამის ბატკანივით მოქმედი, მოწაფეთა ამ ალიანსს სათავეში ჩაუდგა და ამ ჩამორჩენილთა აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესების მიზნით, მათი კლასში დაწინაურება გადაწყვიტა, მაგრამ რა გამოუვიდოდა? ერთხელაც სამინისტროდან ერთი უხუცესი მეთოდისტი მიბრძანდა სკოლაში მისი გაკვეთილის შესამოწმებლად. მისგან განებივრებულმა და მასთან განდობილმა მოწაფეებმა პატივცემული ადამიანი თავისი გრძელი პალტოს კალთებით მერხზე ისე დააბეს, რომ ჯერ ძლივს იქ შეტეული, ამ მახეს თავს ვეღარ აღწევდა. მამისთვალი შორიდან უყურებდა ამ სცენას წინ, კედელთან კუხეში მჯდომი და მაინც აოცებდა თითოეული მათგანის მოქმედება.

ბევრი რომ არ გავაგრძელოთ, ასეთ მოსაყოლს რა გამოლევს, ამ ყმაწვილის კვალს მივყვეთ. როცა მეორე მხარის წარმომადგენელზე დაიწყო ოცნება, სახე ცისკენ მიაქცია და ღრუბლების გაჩენას, გარდასახვას, მიმსგავსებას, მილევას უყურებდა და მას წელიწადის ყველა დროს ყველა ამინდში აკვირდებოდა. რა ტერენტისავით თავი აგიწევიაო, ეხუმრებოდნენ ტოლ-ამხანაგები.

უმაღლესის გამოცდებმა მისთვის ბუნებრივად ჩაიარა. დიდი წარმატებით ჩააბარა პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში გზებისა და ხიდების მშენებლობის ფაკულტეტზე. სკოლის მასწავლებელი, ერთ-ერთი უგამოჩენილესი მწერლის ნათესავი, აფრთხილებდა, უწიგნური ხარ და ვშიშობ უმაღლესში ჩაჭრის შემდეგ სკოლას სამარცხვინო ბარათი არ მოუვიდესო. რაკიღა სიტყვამ მოიტანა, იგივემ და სკოლის დირექტორმა მას ქართული ენისა და ლიტერატურის რესპუბლიკურ კონკურსში გამარჯვებისათვის I ხარისხის დიპლომი დაუმალეს და ორი წლის შემდეგ გამოაჩინეს ატესტატთან ერთად, სათითაოდ რომ გასცემდნენ. და ეს სიგელი ბატონ ჰალსტუხ-კოსტუმიან საზოგადოებათმცოდნე დირექტორს თავზე გადაუფრიალა და უთხრა: ამას მაშინ ველოდი, როცა თემა დავწერეო. ამ თემის “ქართველ სამოციანელთა შეხედულება პოეზიისა და პოეტის დანიშნულებაზე” წარმატება მისმა მეგობარმა, ვუნდერკინდად წოდებულმა რეზომ, წინასწარ განსაზღვრა და მას უთხრა, ეს თემა წყალვით იკითხება, აზრიანი და პოეტურია, ასე ვერავინ დაწერდაო. შემდეგში კი როგორ ნანობდა ეს მეგობარი, მე ვუთხარი ქართულის მასწავლებელს შენი ნიჭის შესახებ და მე გადაგამტერე, ახლა თვალში ამოგიღებსო. ამ მასწავლებლის შიში მისი გაწითლებითა და დამალვით დამთავრდა, როცა იმ წელს უმაღლესში ორი სკოლადამთავრებული მოეწყო, ერთი რეზო და მეორეც მამისთვალი.

უმაღლესში ყველასთან მეგობრობდა, მაგრამ გულწრფელ და სულიერი სიღრმის ამხანაგებს თავისთავად ერთმანეთისკენ ეზიდებოდათ. საბუნებისმეტყველო დისციპლინების გავლისას ხშირად გაიხმობდა ხოლმე მას სხვადასხვა ლექტორი და შესთავაზებდა, არ გინდა ჩვენს განყოფილებაზე გადაგიყვანო, ანდა არ გინდა ესა თუ ის თემა დაწეროო. მაგრამ ის ბოლომდე არჩეულ პროფესიას გაჰყვა. დაეძებდა ნამდვილ პროფესორებს და საოცარი მოწიწებით აფასებდა მათ. ბუტაფორია საგნების უამრავ მათგანს კი ისე უყურებდა, კარიკატურები ეგონა. და იგი ამ გარემოებამ ისე დაადუმა, რომ მხოლოდ მათი განსახიერება დაიწყო ახლო ნაცნობთა წრეში და იქამდე შევიდა ამ პროფესორთა როლებში, რომ ერთხელ დეკანმა სტუდენტებთან ერთად უფლისციხეში გასვლის დროს უთხრა, შენი სახით დიდ მსახიობს ვკარგავთო, მაგრამ ეს იყო რაღაც მონაკვეთი, შემდეგში სირცხვილითაც კი იხსენებს ამას.

საკურსოებისა და დიპლომის ერთხმად აღიარების შემდეგ, ის კი არა და, საუბარი იყო ამ ბოლო პროექტის შესაბამის სამინისტროსათვის გადაცემის თაობაზე, რომელიც უშუამდგომლებდა ქალაქის საბჭოში მის წარდგენასა და შემდეგ განხორციელებას, მაგრამ სამი წლის მანძილზე იქით-აქეთ დაბარების შემდეგ მას აღარ შეეძლო ამ საქმეს მიჰყოლოდა. პროფესიას ისე შინაგანად შეეთვისა, თუმცა არც ერთ შესაბამის ინსტანციაში სერიოზულად არ მიუღიათ სამუშაოდ, რომ მთელი ცხოვრება წიგნებში, პროექტებში იყო განუწყვეტლივ ჩარგული.

მამისთვალი რისი მამისთვალი იყო, იმედი რომ დაეკარგა. იგი გულისხმას მისდევდა და გარეგნულ წარმატებებს მაინც და მაინც არ ესწრაფვოდა, რამეთუ იცოდა, საქმით ყოველივე გამოჩნდებოდა, მაგრამ ეს იოლი გზა არ იყო. და თანაც ხვდებოდა, რომ ყველას უნდა შესძლებოდა თავისი ნიჭის ნამდვილად გამოვლენა. მისი დიპლომის რეცენზენტმა, დიდმა მეცნიერმა, პროექტის შეფასებისას აღნიშნა, რომ ასეთი პროექტი ორმოცი წელია აქ არ მოსულაო. ეს თუ ასეა, ესე იგი, ერთმა თაობამ თითქმის გაიარა და ასე რად გაუძნელდათ მისი მიღება და განხორციელება? თუ კი ეს ბუნებრივად იშვა, მიეცეს თავისი ადგილი, სხვებს რაღად ამუშვებენ ამ გეგმაზე? მათ სხვა დაავალონ და იქნებ ყველამ პატიოსნად ის აკეთოს, რისი გაკეთებაც შეუძლია და რისი უნარიც შესწევს? ახალგაზრდა ბიჭი იყო, ტოლები, ცხადია, უყვარდა, მაგრამ იმდენი რამ ჰქონდა გასაგები და მოსაპოვებელი ცოდნის სფეროში, როგორც სპეციალობით, ასევე ზოგადად, რომ მასთან შემხვედრ ყველა მასზე უფროს, საინტერესო და კარგ ადამიანს უკავშირდებოდა და ბევრთანაც მეგობრული ურთიერთობა ჰქონდა, თუ კი თავისთავად ეს აეწყობოდა.

ცხოვრების გზაზე ბევრიც ეღობებოდა წინ, თუმცა დათმენის, მისი დიდი ნიჭის მიუხედავად, მაინც ბრძოლები და გულისტკივილები გაიარა, რასაც ხანდახან წლები, ხანდახან გარკვეული პერიოდებიც დასჭირდა. ცოდნას აგროვებდა, მაგრამ მასთან თავის ხასიათსა და ინტერესს ახამებდა, საკუთარს პოულობდა. ამ ძაფს არ წყვეტდა, ცოდნასთან თანხმობაში უნდა ყოფილიყო, და ამის მოპოვებას დრო სჭირდებოდა. იგი შინაგან ადამიანად და პროფესიონალად ყალიბდებოდა, თუმცა გარეგნულად ამ ყოვლივეს არც ვინ უფასებდა და არც ვის ეხვეწებოდა და ფეხ-ქვეშ არ ეგებოდა, დამიფასეთო. პირველ რიგში მიხვდა, მთავარი უზენაესთან თანხმობა იყო, რაც დღითი-დღე გამოცდილებითა და დაკვირვებით მოდიოდა და მეორე – განუწყვეტელი შრომა და ღვაწლი. ხვდებოდა, დადგებოდა დრო და ყველაფერი გაირკვეოდა. ერთ-ერთ ინსტიტუტში ხაზვის მასწავლებლად მუშაობდა მოკრძალებულ ანაზღაურებაზე და თან შემოქმედებით ძიებას არ შორდებოდა, რადგან ეს მისთვის შინაგანი მოთხოვნილება იყო და მთელი ათეული წელი მოანდომა პროექტების კომპლექტს. და ოჯახური პასუხისმგებლობის დაკისრების გამო იმდენს შრომობდა და კერძო მეცადინეობებს ატარებდა, რომ ეს პროექტი კიდეც გადაავიწყდებოდა, მის ერთ-ერთ საუკეთესო მეგობარს რომ არ შეეტყობინებინა, საპროექტო ინსტიტუტი პროექტებს ყიდულობს და შეკვეთებსაც იძლევაო. ამ ნამუშევრის წარდგენის შემდეგ მან გარკვეული ჰონორარი მიიღო, მისი პირობებისათვის საუკეთესო, ისე რომ ექვს თვეს ერთ კაცს თავის სარჩენად ეყოფოდა. გავიდა ხანი და მისი პროექტი განხორციელდა, და წარმოუდგენელი შეფასებით საპროექტომ უცხოელს მიჰყიდა და ავტორს ისღა უხაროდა, თავის ქალაქში რომ აიგო სამი ხიდი ქალაქის გარეუბანში. ისეთი გრძნობა ჰქონდა, რომ გაძარცვეს, თუმცა გარკვეულწილად ულოცავდნენ პროფესიონალები და აფასებდნენ კიდეც. ჯილდოებიც გადასცეს, უცხოეთშიც მიიწვიეს, მაგრამ მას ეს საქმე არ იზიდავდა. აქ ეძებდა ოჯახის სარჩენ სახსრებს, მის ცოდნასთან შეუსაბამო ინსტიტიტში რომ მუშაობდა, არც ესმოდათ მისი ფასი; რამდენჯერმე დეკანის მოადგილემ პირდაპირ კარი შეუღო ლექციაზე იმ მიზნით, რომ შეემოწმებინა, რამდენად მუშაობდა სტუდენტებთან და რამდენად პროფესიონალი იყო, როცა სალექციო თემებთან ერთად სტუდენტებს რწმენასა და საზოგადოების ცოდნაში გარკვევის მიზნით და მასთან პატიოსან დამოკიდებულებაზე ესაუბრებოდა ხოლმე და კიდევ მრავალ მისთანაზე. ჩვენ ზღაპრები არ გვინდა, მარტო ლექცია წაიკითხეო, ეუბნებოდნენ, როცა, მაგალითად, სტუდენტებმა არ იცოდნენ 14 ოქტომბერს რად ისვენებდნენ, სახელდახელოდ შექმნილ უმაღლესში მის რექტორთან, ცნობილ პროფესორთან შევიდა ერთხელ კაბინეტში და აუხსნა, პედაგოგები მინიმუმს ვიღებთ გასამრჯელოდო. რექტორმა თავგამოდებით დაიცვა სტუდენტთა მშობლები, პატიოსანი ოჯახებიდან არიანო. მასაც უნდოდა მიეგო, რომ არც პედაგოგები იყვნენ არაპატიოსანი ოჯახებიდან, მაგრამ გაჩუმდა, რადგან თუ იტყოდა, უნდა წამოსულიყო კიდეც, და მუდამ გარკვეულ დროს მიცემული ხელფასი მაინც რაღაცას ნიშნავდა ოჯახში მისატანად, რადგან მას ჯერ საკუთარი არ ჰქონდა და ძმებს იყო გადაყოლილი მამის გარდაცვალების შემდეგ, და არც ქვეყანაში იყო დალაგებულად საქმე, რამეთუ არსებობა და ყოფნა, თითოეულის სიცოცხლე იცოდა, რომ ბევრს ნიშნავდა, და ყოველი შემოსავალი მისთვის აუცილებელს წარმოადგენდა, რათა გაგრძელებულიყო მომავალი, არამც და არამც ეს არ იყო ამაოსთვის საზრუნავი და იგი ხედავდა, რომ თითოეული კაცი თავისი ქვეყნისათვის ყველაზე ძვირფასი იყო და აღემატებოდა ყველანაირ მატერიალურ ღირებულებას, რაც საჭირო იყო მხოლოდ ისევ ადამიანთა სიცოცხლისა და ადამიანური ღირსებისათვის. და უცოდინრად მიაჩნდა ყოველი, ვინც ამას ადამიანზე მეტად აღამატებდა.

მისი სულიერი მეგობრის ძიების გზაზეც მოგიყვებით. მამისთვალი თვითონ სტუდენტობაში, როცა მასში ჯერ არ იყო გამჯდარი სარწმუნოებრივი ცოდნა და სიმყარე, გატაცებული იყო ერთი გოგონათი, რომლის ცოდნა ლიტერატურასა და კლასიკურ მუსიკაში მეტად მოსწონდა და ბევრ საერთოს ნახულობდა მასთან. მასზე დააშენა მთელი თავისი ოცნება და როცა ეს ამბავი გამჟღავნდა, კარგად განათლებულმა გოგონამ ყველა ეს გატაცება ფროიდის ფსიქოანალიზით ახსნა. კარგა ხნის შემდეგ როცა მოუბოდიშეს, მაინც გაურკვეველი დარჩა ბევრი რამ და ერთმა ჩასაფრებულმა ამხანაგმა სულაც მოაშორა მას. პირველი იმედის გაცრუება მძიმე იყო, მაგრამ სხვა ნაყოფი გამოიღო შინაგანად. იგი არავის მიაგებდა სამაგიეროს, მიატოვებდა და მიდიოდა. მიყვებოდა თავის გზას, მაგრამ როცა ფიქრდება ხოლმე ამ ხალხზე, რცხვენია კიდეც მათი – როგორ შეუძლიათ პირდაპირ ცუდი გაუკეთონ სხვას. კეთილი კაცი ხომ თავისთვისაა, განა სცალია იმ გეგმებისათვის, რასაც მთელ დროს ავისმზრახველი ანდომებს? ამაზე ხომ ბევრი თქვენგანიც მუდამ დაფიქრებულა. მოგვიანებით მისი ერთ-ერთი სულიერი მეგობარი მისი ცხოვრების თანამგზავრი გახდა. მათმა შეკავშირებამ ორივეს სულიერი საქმიანობა დახვეწა და გაამდიდრა.

სამაგიეროდ, ახლო მეგობრები დრო და დრო გაურკვეველი მიზეზით ხან თავს ესხმოდნენ, ხანაც შორდებოდნენ, ადანაშაულებდნენ თითქმის უმნიშვნელო საქმეში, რაც მარტივად გაირკვეოდა კეთილმოსურნეობაში, და ბოდიშის მოხდასაც სთხოვდნენ. ზოგმა საზოგადოებაში, როგორც მათ ჰგონიათ, ადგილი მოიპოვა, ზოგს ხელი მოეცარა, ზოგსაც დიდი სურვილი გაუჩნდა, ცნობილი გამხდარიყო სხვაზე გადავლით. უერთმანეთოდ ორივე მხარე გასძლებს, მაგრამ ერთმანეთის სიხარული დაიკარგა. მას კი დღესაც ისევე სიყვარულით შეუძლია მათი მიღება, თუკიღა ამას ნამდვილად მიხვდებიან. სამაგიეროდ, გაიზარდა ძველი თუ ახალი წრიდან პროფესიული თუ საზოგადოების აღმშენებლობითი ცოდნით გამოცდილი და ერთგული ხალხის სიახლოვე. ეს წრე ნამდვილად ფართოვდება. ხომ გითხარი, მკითხველო, შენც და ჩვენც ერთად ვართ-მეთქი. ვინც მართლა მოქალაქე გახდა, ერთად უნდა ვიყოთ, უნდა ერთმანეთით გავძლიერდეთ. მე ასე მწამს. აი, რად მჭირდებოდა ჩარჩოს კონსტრუქციაზე ლაპარაკი, თქვენც გამომიჭერდით, მკითხველო, მე აქ გამოვვარდი მისი ფარგლებიდან, გამახსენდა ერთი-ორი სურათი, როცა ჩარჩოს გარეთ, მაგალითად, ცხენების ფეხთა ფლოქვები მოჩანს. მეც ასე მომივიდა.

მამისთვალი ვიდრე ოჯახს შექმნიდა, თითქოს მხოლოდ საკუთარი თავის ზნეობრივ ჩამოყალიბებას ანდომებდა დროს. შეძლებისდაგვარად წრფელი ლოცვა და თავგადადებული შრომა არ შეუწყვეტია. ოჯახის შექმნის შემდეგ საზოგადოებრივი გახდა. ისტორია ასე რომ უყვარდა, ცხადად განიცადა, სულის ცრემლები სდიოდა, დღევანდელი ყველა უპოვარი და გაჭირვებული ახსენდებოდა და გულს უძრავდა წაშლილი სახე. მასში მაინც გრძნობიერი ჭარბობდა, თუმცა გონების სინათლე მუდამ გამოარჩევდა მას.

თავი ყოველთვის ღირსეულად ეჭირა და ეს არ ყოფილა მოჩვენებითი, რამეთუ თავმდაბალი იყო ბუნებით. ქედს უხრიდა უფალს და სხვადასხვა მრავალ, მასზე მოწეულ უგვანობაზე მაღლდებოდა მოთმინებით და ისევ მოთმინებით. მამისთვალს ბევრი საქმე აქვს, არ ებმება, არ იბლარძნება, სასტიკად ერიდება ბლანტე გარემოს, ეშინია და თავს იცავს ამ უაზრო განცდისაგან, რადგან დრო არ ითმენს. ასეთ ხალხს ყურსაც არ უგდებს, რადგან მათ უყვართ ამ საქმეთა რყევა, მაგრამ არა, ურყევია მისი შთაგონება. საიქიოდან მამის თვალი უყურებს, შვილო, უფროსი ხარ, მტკიცედ იდექი, შენს ძმებს მიეხმარე, დედისიმედა უთქმელია, მახარე – თქვენზე გამოუცდელიო. მაღლიდან კი მამა ღმერთის თვალი დასცქერის, ჰოი, ერთადერთი, რა ტკბილად და მაამებლად, იცავს და აძლიერებს.

მოგეწონათ? თუ თქვენ მოგინდებათ ჩემი სხვა პორტრეტების წაკითხვა, შეგიძლიათ მომმართოთ, მე თავს შეგაქცევინებთ არც თუ ისე ურიგოდ, რდგან ამაში ჩემი საგვარეულოც მიწყობს ხელს, თანაც ჩემი გალერეა მუდმივ მოქმედი და მუდმივ მოძრავია და მისი გადაადგილება ხდება ხშირად ახლობლებთან ერთად, ხან ფეხით, ხან ცხენებითაც, რამეთუ მე ტექნიკას არ ვიყენებ სხვადასხვა მიზეზთა გამოისობით.

მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილი13 ნოემბერი 2011 წელი.

Tuesday, December 13, 2011

გიორგი XII საქართველოს უკანასკნელი მეფე და მისი შემოერთება რუსეთთან

ნ ა წ ი ლ ი VIII

(გამოქვეყნებული მასალა წარმოადგენს აკადემიკოს ნიკოლოზ დუბროვინის ამავე სახელწოდების წიგნის შესაბამისი თავის თარგმანს)

თავი X

ზეიმი მანიფესტის გამოცხადებისა საქართველოს რუსეთთან შემოერთების შესახებ. – შემთხვევები საქართველოში მანიფესტის გამოცხადების შემდეგ. – საქართველოს ახალი ადმინისტრაციული დაყოფა. – იმპერატორ პავლეს გარდაცვალება. – გრენადერთა ტუჩკოვ მე-2-ის, მუშკეტერთა ლეონტიევისა და კაზაკთა პოლკების საქართველოში გაგზავნა. – ჯარების განლაგება, მოხდენილი ლაზარევის მიერ.
16 თებერვალს, ლაზარევის მოწოდების მიხედვით, სიონის ტაძარში შეიკრიბნენ ტფილისის მცხოვრებნი საღვთო ლიტურგიის მოსასმენად. მისი დასრულების შემდეგ, ლაზარევმა გამოუცხადა იქ მყოფთ მათი მოპატიჟების მიზეზის შესახებ. ორ ენაზე – რუსულსა და ქართულზე – ხალხისთვის წაკითხულ იქნა 1800 წლის 18 დეკემბრის მანიფესტი, რომლის მიხედვითაც საქართველო სამარადისოდ (на вечныя времена) უერთდებოდა რუსეთს.

საქართველოს კათოლიკოსმა, ანტონ ბატონიშვილმა, გადაიხადა სამადლობელი ლოცვა მუხლმოდრეკით. მთელი დღის განმავლობაში ეკლესიათა ზარების რეკვა გაისმოდა ტფილისის ქუჩებში, რომლებიც ამჯერად გამოცოცხლებული იყო ხალხის მნიშვნელოვანი შეკრებით, რომელთაც უხაროდათ, “რომ მათმა სურვილებმა მიაღწია სანუკვარ დასასრულს” (Кнорингъ гр. Ростопчину 3-го марта 1801 г.).
მეორე დღეს, 17 რიცხვში, კვირას, ხდებოდა ამავე მანიფესტის გამოცხადება ყველა სომხისთვის, რომლებიც ცხოვრობდნენ საქართველოს დედაქალაქში. სრულიად სომხეთის პატრიარქმა, თავადმა იოსებ არღუთინსკი-დოლგორუკოვმა, რომელიც შემთხვევით იმყოფებოდა ტფილისში, პირველსატახტო ეჩმიაძინის მონასტერში მგზავრობისას, თავისი მონაწილეობით ცერემონიაში მნიშვნელოვნად გაზარდა საზეიმობა მანიფესტის გამოცხადებისა.

ციხესიმაგრის სომხურ ეკლესიაში შეიკრიბა ხალხი და, მასში დილის ლიტურგიის მოსმენის შემდეგ, ჯვრიანი სვლით გაემართა მთელი ქალაქის გავლით ქალაქგარეთ აგებულ ვანქის სომხურ ეკლესიაში.

მღვდელმსხურები, დიაკვნები და მედავითნეები ჯვრებით, დროშებითა და ანთებული სანთლებით წინ უძღოდნენ 74 მღვდელმსახურს, რომლებიც მიემართებოდნენ ორ რიგად. მღვდელმსახურთა უკან მიდიოდა 8 არქიმანდრიტი, მათ უკან კი სამი დიაკვანი, რომელთაგან ერთს მიჰქონდა დიდი ვერცხლის ჯვარი, ხოლო ორს კი ანთებული სანთლები. დიაკვნების უკან მიდიოდა ორი ყველაზე უფრო დიდგვაროვანი სომხებიდან, პავლე იმპერატორის პორტრეტით, რომელსაც მიჰყვებოდა მიტროპოლიტი შესამოსელში, მაგრამ მიტრის გარეშე, რომელსაც თავზე დაედო ვერცხლის სინი უმაღლესი მანიფესტით, და მას კი ზემოდან ეფარა წითელი ფლერი. ორ დიაკვანს მიჰქონდა: ერთს მიტროპოლიტის მიტრა, მეორეს მისი კვერთხი. მანიფესტის უკან ორ არქიმანდრიტს მიჰქონდა ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ხატი, რომელსაც კვალდაკვალ მიჰყვებოდა მთელ ტფილისელ სომეხთა მთავარეპისკოპოსი სერგი, ჯვრით ხელში.

ხალხი უზარმაზარი ბრბოს სახით მიჰყვებოდა ჯვრით მსვლელობას.

ციხესიმაგრის კარებიდან პროცესიის გამოსვლისას მას შეუერთდა დავით ბატონიშვილი თავისი ძმებითა და ბევრი თავადით, გენერალ-მაიორები ლაზარევი და გულიაკოვი და ჩვენი ჯარების ყველა ოფიცერი, რომლებიც იმ დროს ტფილისში იმყოფებოდნენ.

პატრიარქი იოსები, სრულ შესამოსელში, ოთხი მთავარეპისკოპოსითა და ოთხი ეპისკოპოსით (архiереями) შეხვდა საზეიმო პროცესიას ვანქის სომხური ეკლესიის გალავანში.

პატრიარქმა თავისი ჯვარი და კვერთხი მისცა მის მიმყოლ ეპისკოპოსებს, მიუახლოვდა იმპერატორ პავლეს პორტრეტს, უკმია მას (окадилъ его), შემდეგ მცირე მეტანიით თაყვანი სცა მის პორტრეტს, ემთხია მას და, ასწია რა იქ მყოფთა თავებზე მაღლა, მქუხარე ხმით წარმოსთქვა:

– იდღეგრძელოს დიდმა უავგუსტესმა მონარქმა მთელი თავისი საგვარეულოთი!

– იდღეგრძელოს, იდღეგრძელოს! ამინ! პასუხობდა მას ხალხი.

პროცესია შევიდა ეკლესიაში. იქ, საკურთხევლის წინ, მდიდრული ფარჩით გადაფარებულ მაგიდაზე დადებულ იქნა მანიფესტი და დაყენებულ – იმპერატორ პავლეს პორტრეტი.

პატრიარქმა აღასრულა ლიტურგია. ეკლესიაში შეკრებილი ხალხის სიმრავლის გარდა, აქ ესწრებოდა ტფილისის მოსახლეობის მთელი ნაღები: მეფის ძენი, მეფის ასულები, დარეჯან დედოფალი, საქართველოს კათოლიკოსი მეფის ძე ანტონი, თავადები და მთელი უმაღლესი სასულიერო წოდება. ეკლესია ვერ იტევდა მთელ ხალხს, რომელსაც სურდა დასწრებოდა ამ ცერემონიას.

ლიტურგიის დასრულების შემდეგ, პარიარქი გამოვიდა ხალხთან, სთხოვა მას შეენახა რუსეთის ტახტისადმი ერთგულება და იმპერატორისადმი თავდადება.

– როგორი სიხარულია დაწერილი თქვენს სახეებზე, ღვთისმოსავო ქრისტიანო ხალხო! ამბობდა იოსები. – მე, ვიხილე რა იგი, ვხალისდები იმისთვის, რათა მოწიწებით, რომლითაც ახლა აღვსებულია ჩემი გული, აღვიარო: ო ჩვენი გადარჩენის დღეო, დღეო, რომელსაც მივყავართ ჩვენ ნამდვილ ნეტარებასა და სიმშვიდეში! ო ჩვენი კეთილდღეობითი ხვედრის განმტკიცების დღეო! დღეო, რომელსაც ვერ ეღირსნენ ჩვენი წინაპრები. რას მივიტანთ ჩვენ ყოვლადმაღალ შემოქმედთან? მადლობას, ლოცვას, ჩვენთა სულთა მდაბალ მოკრძალებას ყველაფრისთვის რაც მის მიერ ხდება?... არ შევწყვეტთ ცრემლის ღვრას, არ შევწყვეტთ მისი ყოვლადპატიოსანი სახელის განდიდებას, მივემსგავსებით რა კაცთმოყვარე იმპერატორის პავლეს გულუხვობას, რომელიც, ჩამოვიდა რა ჩვენს უმდაბლეს თხოვნამდე ქვეშევრდომობაში ჩვენი მიღების შესახებ, არა თუ არ უარგვყოფს, არამედ გვპირდება ჩვენ კეთილდღეობასა და სიმშვიდეს, არ მოელის რა ჩვენგან სხვას არაფერს, თუ არა მხოლოდ ერთგულებას ღვთივდაცული მისი ტახტისადმი.

– მე, უმდაბლესი მწყემსი თქვენი – აგრძელებდა პატრიარქი – გაუთავებლად ვთხოვ ყოვლადკეთილ ღმერთს, დაე გაახანგრძლივოს ჩვენი მონარქის დღენი მის მთელ ძოწეულშემოსილ საგვარეულოსთან ერთად.

– დაე გააძლიეროს ღმერთმა ჩვენი ხელმწიფის დიდი პავლეს დღენი, სრულიად რუსეთის იმპერატორისა! პასუხობდა ხალხი.

პატრიარქის სიტყვის დასრულების შემდეგ წაკითხულ იქნა მანიფესტი რუსულ, სომხურ და ქართულ ენებზე, და აღსრულებულ სამადლობელი ღვთისმსახურება.

სწორედ იმავე დროს ეგერთა პოლკის კაპიტანი ტაგანოვი 24 კაზაკით ცხენზე ამხედრებული დადიოდა ტფილისის ქუჩებში და კითხულობდა მანიფესტს რუსულ, ქართულ, სომხურ და თათრულ ენებზე.

საეკლესიო მსახურების შემდეგ, პატრიარქი იოსები უმასპინძლდებოდა უგამორჩეულეს პირებს სადილის სუფრით, რომელიც გაშლილი იყო ეკლესიის გალავნის შიგნით დადგმულ კარვებში. ზარების რეკვამ მთელი დღის განმავლობაში, საღამოს კი ქალაქის ილუმინაციამ დაასრულეს მანიფესტის გამოცხადების ზეიმი.

მანიფესტის გამოცხადებამ ხალხზე მოახდინა ყველაზე უფრო სასიხარულო შთაბეჭდილება.

“ვცხოვრობ რა აქ წელიწადნახევარს – წერდა ლაზარევი (Письмо Лазарева Кнорингу 21-го февраля 1801 г. Тифл. арх. канц. нам.) – ჯერ არ მინახავს ისეთი სრულყოფილი კმაყოფილება, როგორიც ახლა არსებობს. მანიფესტის მიღების დღიდან თითქოს ყველაფერი ხელახლა დაიბადა და გაცოცხლდა: შეიძლება ისიც კი ითქვას, რომ ბრაზობენ, თუკი მათ დაუძახებენ ქართველებს, და არ ამბობენ, რომ ისინი რუსები არიან” («… даже можно сказать, что сердятся, если ихъ назовутъ грузинами, а не говорятъ, что они русскiе»).

გ. ზოლოტარიოვს, კნორინგის მიერ გამოგზავნილს მანიფესტით საქართველოში, თან მოჰქონდა წერილებიც ბატონიშვილებისადმი, რომელთა მიხედვითაც ისინი მოპატიჟებულნი იყვნენ ს.-პეტერბურგში. მოუწოდებდა რა სამეფო სახლის პირებს რუსეთში გამომგზავრებისკენ, იმპერატორი ჰპირდებოდა ქალებს სრულ მატერიალურ უზრუნველყოფას, მეფის ძეებს კი ჯილდოებსა და სოფლებს. სამსახურში შესვლის მსურველებს მიეცათ პირობა, რომ მიღებული იქნებოდნენ მათი წოდებისადმი შესაფერისი ჩინებით (Изъ записки Лашкарёва министерству 5-го марта 1801 г. Арх. мин. внутр. делъ).

ბატონიშვილებმა იოანემ, ბაგრატმა და მიხეილმა, გარდაცვლილი გიორგის შვილებმა, მაშინვე გამოთქვეს ჩვენს დედაქალაქში გამომგზავრების სურვილი.

ისინი გამოემგზავრნენ ტფილისიდან 9 მარტს. 15 მარტს გამოემგზავრა მირიან ბატონიშვილიც. მოვიდნენ რა კავკასიის ხაზზე, ბატონიშვილები სთხოვდნენ კნორინგს, რათა მათი კუთვნილი მთელი მამულები დარჩენილიყო აუცილებლად იმავე მდგომარეობაში, რათა გლეხები ყოფილიყვნენ დამჯერნი მათი ოჯახებისადმი და შეესრულებინათ ყველა ბრძანება. კნორინგმა დაავალა ლაზარევს, რომ თვალი ედევნებინა ბატონიშვილთა თხოვნის აღსრულებისთვის (Предписанiе Кноринга Лазареву 12-го марта 1801 г. Тифл. арх. канц. нам.).

23 მარტს ბატონიშვილები გამოემგზავნენ გეორგიევსკიდან, ხოლო 12 მაისს კი ჩამოვიდნენ პეტერბურგში.

გარდაცვლილი მეფის ძმები კი ტფილისში არ ყოფილან. თეიმურაზი ცხოვრობდა გორში* (თეიმურაზ ბატონიშვილი იყო არა გიორგი XII-ის ძმა, არამედ მისი ძე. იგი ამასთანავე გახლდათ ოთარ ამილახვრის სიძე. ერთ პერიოდში იგი გაემგზავრა ალექსანდრე ბატონიშვილთან ირანში და იქ შაჰის არტილერიის უფროსადაც კი იყო დანიშნული. მაგრამ შემდეგ ისევ დაბრუნდა საქართველოში და გაემგზავრა ს.-პეტერბურგში. მის შესახებ ცნობებს გვაწვდის პლატონ იოსელიანი თავის წგნში “ცხოვრება გიორგი მეცამეტისა” /ი. ხ./), ვახტანგი დუშეთში, დანარჩენები კი იმერეთში, სადაც წავიდნენ ისინი 296-კაციანი ამალით.

მხოლოდ ვახტანგმა მიიღო სიხარულით – თუმცა კი, რა თქმა უნდა, მხოლოდ გარეგნულად – ცნობა საქართველოს რუსეთთან შემოერთების შესახებ და დარეჯან დედოფალთან ერთად წერილები გაუგზავნა იმერეთში წასულ ბატონიშვილებს, თხოვნით, რომ თავიანთ მამულში დაბრუნებულიყვნენ (съ просьбою возвратиться въ своё отечество). რუსეთში გამომგზავრების წინადადებისგან კი იგი თავს არიდებდა იმით, ვითომ კნორინგმა მას დაავალა ეზრუნა საქართველოში გამავალი რუსული ჯარების სურსათით მომარაგებაზე (Изъ донесенიя Лазарева Кнорингу отъ 2-го марта 1802 г. Тифл. арх. канц. наместника). არსებითად იგი ფიქრობდა მიეღწია გაზაფხულამდე და მოეხდინა საქართველოში ახალი არეულობა, მეზობელი მფლობელების დახმარებით (Изъ рапорта Лазарева Кнорингу отъ 8-го марта 1801 г. Тамъ же). ბატონიშვილებთან იულონთან, ფარნაოზთან და ალექსანდრესთან გაგზავნილ იქნა ასევე მოპატიჟება, რომ გამომგზავრებულიყვნენ ჩვენს დედაქალაქში. თავადმა მაჩაბელმა, ვისი ხელითაც გაგზავნილ იქნა მოპატიჟება, ბატონიშვილები იპოვნა სოფელ ჭალაში, ქუთაისამდე ერთი დღის სავალზე. ისინი განლაგდნენ ბანაკად, რომელსაც შემორტყმული ჰქონდა წნელის ღობე. მათი ამალა ადიოდა 300 ადამიანამდე ორივე სქესისა. არ ჰქონდათ რა საარსებო საშუალებები, ბაქტონიშვილებმა ამის შესახებ თხოვნით მიმართეს იმერეთის მეფეს სოლომონს, თავიანთ ნათესავს. მეფემ მთელ იმერეთს დააკისრა ხარკი, რომელიც ცნობილია სახელით “ხარკი ქართველებისთვის” («подать для грузинъ»). თითოეულ კომლს უნდა მიეცა ორი ფუთი პური და რვა თუნგი ღვინო.

მიიღეს რა თავად მაჩაბლისგან წერილები, ბატონიშვილები გულდასმით მალავდნენ მათ თავიანთი ახლობლებისგან, რომელთა შეკითხვებზეც პასუხობდნენ, რომ ეს ყველაფერი ძველია, რომ ყველაფერი შეთხზულია ლაზარევის მიერ, და რომ ხელმწიფემ არაფერი არ იცის იმის შესახებ, რაც კეთდება საქართველოში.

იმერეთის მეფემ სოლომონმა, რომელიც იმ დროს ბატონიშვილებთან იყო, წერილების წაკითხვის შემდეგ, მეორე დღესვე დატოვა ბანაკი და გაემგზავრა ქუთაისში. მოუწოდა რა თავისთან გამგზავრების წინ მაჩაბელს, სოლომონ II-მ გამოუცხადა მას, რომ არასოდეს არ მოუპატიჟებია თავისთან ბატონიშვილები, მაგრამ როდესაც ისინი თავად ჩამოვიდნენ მასთან, მაშინ, როგორც ახლო ნათესავი, თავს მოვალედ თვლის რომ მისცეს საშუალებები მათი არსებობისთვის.

მაჩაბლის მოლაპარაკებები ბატონიშვილებთან დიდხანს არ გაგრძელებულა. მათ გამოუცხადეს, რომ მათთვის უკეთესია დაიხოცონ იმერეთში, “ვიდრე გამოემგზავრონ საქართველოში ან გაემართნენ რუსეთისკენ” (Изъ письма Лазарева Кнорингу 16-го марта 1801 г.).

იულონ ბატონიშვლმა უბრძანა ეთქვათ დავითისთვის, რომ ამაოდ ისულელებს თავს – “მხიარულობს მემკვიდრის ტიტულით და კარგავს მეფობას”. მეფობა 1700 წელია იმყოფება მის საგვარეულოში, იგი კი მას კარგავს. იულონი ამბობდა, რომ ახლა მათ ეძახიან რუსეთში, და მალე კი დავითი თავადაც იქნება იქ მოწოდებული. სამეფო საგვარეულოს დანარჩენი პირებიც, რომლებიც საქართველოში იმყოფებოდნენ, ასევე არაკეთილმოსურნეობით უყურებდნენ ამას. თვით საქართველოს კათოლიკოსსაც, ბატონიშვილ ანტონს, რომელმაც აღასრულა სადღესასწაულო მსახურება, მანიფესტის კითხვისას “არ შეეძლო დაემალა თავისი უკმაყოფილება, რომელიც სახეზე ჰქონდა გამოხატული” (Письмо Лазарева Кнорингу от 21-го февраля 1801 г. Тифл. арх. канц. наместника).

არ უხაროდა სამეფო სახლის ზოგიერთ წევრს, სამაგიეროდ უხაროდა ხალხს. მანიფესტით საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დაგზავნილებმა ყოველი მხრიდან მოიტანეს ცნობა, რომ ხალხმა იგი მიიღო სიხარულით; მხოლოდ ბამბაკში მაჰმადიანებს არ გამოუხატავთ განსაკუთრებული აღტაცება.

საქართველოში ყოველივე დამშვიდდა, “ისე, რომ უკეთესს ვერ ისურვებდი”. ბევრი თავადი, რომლებიც ბატონიშვილებთან ერთად იმერეთში გაიხიზნენ, შეიტყვეს რა მანიფესტის გამოქვეყნების შესახებ, ყოველდღიურად ბრუნდებოდნენ თავიანთ სახლებში და გზავნიდნენ წერილებს თხოვნით პატიების შესახებ. თავადებმა საქართველოში ყველაზე უფრო მეტი გავლენის მქონე საგვარეულოებიდან, როგორებიც იყვნენ სარდალი ორბელიანი, თუმანიშვილები, მელიქი ბებუთაშვილი, არღუთაშვილი-მხარგრძელი (Аргутинскiй-Долгоруковъ), გამოავლინეს გულწრფელი ერთგულება რუსეთისადმი. “თავადების ჭავჭავაძისა და ავალიშვილის სახლის შესახებ კი, რომელთა ოჯახიც მეტად დიდია და დიდი გავლენაც გააჩნია აქაურ ხალხზე, რუსეთის მიმართ მეტად ერთგული და მისი მომხრე რომ იქნებოდა, ამაზე სალაპარაკოც უკვე არაფერია”.

ასეთი ერთსულოვნების დროს, რა თქმა უნდა, არ შეიძლებოდა რომ გამონაკლისებიც არ ყოფილიყო. პირები, რომლებიც მანამდე სარგებლობდნენ გავლენით მმართველობაში, ეკავათ მნიშვნელოვანი ადგილები, რომლებიც ხშირად მემკვიდრეობითი იყო მათ საგვარეულოში, “და ჰქონდათ ხერხები ძარცვისა და გამდიდრებისთვის”, არ შეიძლებოდა რომ ყოფილიყვნენ კმაყოფილნი საქართველოს ახალი ბედით, რადგანაც იცოდნენ, რომ მათი საქციელი არ დარჩებოდა დაუსჯელი და მათი თვითნებობა შეიზღუდებოდა. ასეთი პირები აღმოჩნდნენ არც თუ ბევრნი და ისინი ყველანი ცნობილი იყვნენ...

ასეთ პირთა მეტად შეზღუდული რიცხვის მიუხედავად, მათ მაინც მოახერხეს ზემოქმედების მოხდენა დავით ბატონიშვილზე, რათა მას პირდაპირი გზიდან გადაეხვია. ლაზარევისგან საიდუმლოდ მან დაიწყო მამულების ჩამორთმევა ერთთაგან და მათი მიცემა სხვებისთვის, მათდამი თავისი კეთილგანწყობის და მიხედვით. მარიამ დედოფალი შესჩიოდა ლაზარევს თავის გერზე, რომ, მისი ბრძანებით, მოურავებმა სცემეს მის ადამიანს, რომელიც გაგზავნილი იყო დედოფლის მამულებში შემოსავლების შეგროვებისთვის, და გამოაგდეს იგი.

დავითმა ჩამოართვა მუხრანბატონის ქვრივს წილკნის საეპისკოპოსო (цилканское архiерейство). სომეხთა მღვდელმთავრის სიკვდილის შემდეგ, იმავე ბატონიშვილმა თვითნებურად გაჰყო მისი მამული სამ ნაწილად: ერთი აიღო თავისთვის, მეორე მისცა ერთერთ თავადს, მესამე კი დაუთმო მონასტერს* (“კავკასიის არქეოგრაფიული კომისიის აქტებში” დაბეჭდილია იმ პირთა გრძელი სია, რომელთაც ჩამოერთვათ მამულები და მიეცათ სხვებს. იხ. ტ. I, გვ. 301-304). ეს თვითნებობა იმდენად მძიმე იყო ხალხისთვის, რომ ქართველებს ყოველ ჯერზე უხაროდათ, როდესაც გებულობდნენ, რომ რომელიმემ ბატონიშვილთაგან დატოვა საქართველო და გაემგზავრა რუსეთში. “ხალხსა და ერთგულებს იმდენად უხარიათ ბატონიშვილების გამომგზავრება – მოახსენებდა ლაზარევი – რომ მე ამის აღწერა არ შემიძლია, და ზოგიერთი თითქმის ხმამაღლა ყვირის, რომ ხელმწიფის დიდი წყალობა იქნებოდა უკანასკნელი მათგანის აქედან წაყვანაც” («… что большая государева милость была бы последнихъ всехъ взять») (Изъ письма Лазарева Кнорингу 18-го марта 1801 г.).

ამასობაში, დავით ბატონიშვილი აგრძელებდა თავის ხრიკებს. დავითი ეუბნებოდა თავადებს, რომ ახალი მმართველობის შემოღებისას, მიეწერათ იმპერატორისთვის და გამოეცხადებინათ, რომ სურთ დავითი ჰყავდეთ მეფედ. იმისთვის, რათა ისინი თავის მხარეზე გადაეხარა, დავითმა, სარგებლობდა რა საქართველოს მმართველის დროებითი ძალაუფლებით, ბევრ მათგანს დაურიგა სოფლები, რომლებიც მანამდე ეკუთვნოდათ იმერეთში წასულ ბატონიშვილებს (Изъ предписанiя Кноринга Лазареву 2-го iюля 1801 г., № 1324). წარუმატებლობის შემთხვევაში იგი ფიქრობდა წასვლას მთებში და ამიტომ საჩუქრებით ეფერებოდა ლეკებს, ურიგებდა რა მათ თავის ნივთებს (Рапортъ Лазарева Кнорингу 24-го марта 1801 г.).

ხოლო როდესაც დავითის საქციელები ცნობილი გახდა, მაშინ დავითი მისთვის გაკეთებულ შენიშვნაზე უარობდა და არწმუნებდა, რომ არაფერი მსგავსი არ გაუკეთებია. მან გარს შემოიყარა ახალგაზრდა ადამიანები, რომლებიც არ იმსახურებდნენ არანაირ ყურადღებას (Рапортъ Лазарева Кнорингу 2-го марта 1801 г.) და არ სარგებლობდნენ საზოგადოების საკმარისი პატივისცემით. რჩევებს ეკითხებოდა რა მუდმივად მათ, ბატონიშვილს ხშირად მოსდიოდა შეცდომები და თავის წინააღმდეგ არასასიკეთოდ განაწყობდა ქართველებს (возбуждалъ къ себе нерасположенiе грузинъ). ჯერ კიდევ ეძიებდა ტახტზე დამტკიცებას, მაგრამ ცოტაღა ჰქონდა რა ამაზე იმედი, დავითი შეიქნა მოღუშული, სხვათაგან გარიდებული და საკუთარ თავში ჩაკეტილი. იგი ნათლად ხედავდა, რომ მისი იმედები და ანგარეშები ვერ გამართლდა, რომ საქმეები მიდის სულაც არა ისე, როგორც იგი ვარაუდობდა...

დავითი არაერთხელ ეუბნებოდა ლაზარევს, რომ ხედავს ცვლილებას ჩვენი მთავრობის საქციელში გარდაცვლილი მეფის გიორგის თხოვნის საწინააღმდეგოდ; რომ თუკი იულონი იქნება დამტკიცებული საქართველოს მეფედ, მაშინ იგი თურქებთან წავა. ბატონიშვილის გარემოცვაში მყფნი, ხედავდნენ რა, რომ მათი მმართველობა და გავლენა გაგრძელდება არცთუ დიდხანს, სარგებლობდნენ მისი სისუსტით, ქეიფისა და გარყვნილებისადმი მიდრეკილებით და მეტად ხელსაყრელ შემთხვევას პოულობდნენ ძარცვისა და ჯიბეების გასქელებისთვის.

“წესიერი ადამიანები კი – წერდა ლაზარევი – ყველანი მოუთმენლად მოელიან, რათა აქ რაც შეიძლება მალე იქნას შემოღებული ჩვენი წესრიგი”.

ამაზე ზრუნავდა აგრეთვე პეტერბურგის კაბინეტიც.

შემოუერთა რა საქართველოს სამეფო სამარადისოდ თავის დერჟავას, იმპერატორი პავლე დაპირდა შეენარჩუნებინა მის მცხოვრებთათვის მთელი უფლებები, უპირატესობანი, თითოეულის საკუთრების სრული უზრუნველყოფა და მოეზღუდა (დაეცვა, огородить) ხალხი ყოველგვარი გარეშე თავდასხმებისა და შინაგანი მოუწყობლობისგან (Манифестъ о присоединенიи Грузiи).

უკანასკნელი დაპირების შესრულება მოითხოვდა საქართველოში ჯარების აუცილებლად შეყვანას. ქართველთა საკუთარ ძალებზე იმედის დამყარება არ შეიძლებოდა: თუმცა კი, იმ პირთა სიტყვების მიხედვით, რომლებიც იდგნენ სამეფოს მმართველობის სათავეში, ქართველებს კიდეც შეეძლოთ 50.000-მდე ჯარის გამოყვანა, მაგრამ ეს ციფრი უკიდურესად გადაჭარბებული გახლდათ. მაშინდელი შინააშლილობისა და ქვეყნის მოუწყობლობის დროს, მეფე ამ რიცხვის მესამედის მოგროვებასაც კი ვერ შეძლებდა. მართალია, თუმცა კი დავადთაგან ბევრი იყო კარგი და საკმარისად მამაცი მხედარი, მაგრამ საქართველოს ქვეითი ჯარი, რომელიც გლეხებისგან შედგებოდა, “არაფრად არ ვარგოდა, თუშების, ფშავლებისა და ხევსურების გამოკლებით, რომლებიც მთებში ცხოვრობდნენ”. გარდა ამისა, მთელი ეს ჯარები ისე იყვნენ “დაშინებულნი, რომ გაძლიერების გარეშე, თვით ყველაზე უფრო სუსტ მოწინააღმდეგესთანაც კი, საქმის დაჭერა არ შეეძლოთ” (Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 186).
მთელი ეს მიზეზები მოითხოვდა რუსული ჯარების ახალ შემოყვენას საქართველოში. ახალი პოლკების მოძრაობაზე განკარგულების გაცემამდე, წინასწარ, აუცილებელი იყო მათი უზრუნველყოფა სურსათით იმდენად, რომ მათ არ ჰქონოდათ ამ მხრივ უკმარისობა. ამ უკანასკნელი პირობის შესრულება, საქართველოს მაშინდელი მდგომარეობისა და მისი ადმინისტრაციული მმართველობის დროს, დადებითად შეუძლებელი იყო. ამიტომ უწინარეს ყოვლისა წარმოიქმნა ქვეყნის ადმინისტრაციული გარდაქმნების მოთხოვნილება, რომლებიც შეადგენდა ჩვენი მთავრობის მთავარ საზრუნავს. მმართველობის უსწრაფესად გახსნისთვის ახალისებდათ კიდევ ის გარემოებაც, ლაზარევის მოხსენების მიხედვით, “რომ ახლა ყველანი ერთი-მეორის მიყოლებით ძარცვავენ, და მათი შეკავება არაფრით შესაძლებელი არ არის”... “მეტად საჭიროა – წერდა ლაზარევი სხვა მოხსენებაში კნორინგს (Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 332) – ჩვენი წესრიგის უფრო სწრაფად შემოღება, ხოლო ამის გარეშე კი მეშინია, რომ გული არ დავწყვიტოთ ხალხს. სიტყვები მანიფესტში: ყველა შეინარჩუნებს თავის ქონებას, რომელიც კანონიერად ეკუთვნის თითოეულს, აქაურმა უხეშმა ხალხმა თავისთვის განმარტა სულ სხვაგვარად, რომ თითქოს ისინი ხელმწიფემ ყველაფრისგან გაათავისუფლა და რომ მათ ახლა არანაირი ხარკის გადახდა აღარ ეკისრებათ და არაფერზე პასუხიც აღარ მოეთხოვებათ...

“... ვფიქრობ, რომ მეტად საჭიროა საჩქაროდ ფიცის მიღება, როგორც ყველაზე უფრო მყარი საფუძველი, და მეორე კი რაიმენაირი კანონდებულებანი, ვინაიდან ახლა არავინ არაფერი არ იცის, და ამიტომ ძალზედ ბევრს აკეთებენ არასათანადოს” (Донесенiе Лазарева Кнорингу отъ 16-го марта 1801 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 334). ისინი, რომლებიც ღებულობდნენ ფულების ნაწილს შემოსავლებიდან და ახლა, არ ჰქონდათ რა ისინი, დაკავებულნი იყვნენ ცილისწამებითა და დაბეზღებებით, რათა მიეღოთ, ქვეყნის ადათების მიხედვით, საჯარიმო ფულების ნაწილი თავიანთ სასარგებლოდ (Изъ письма Лазарева Кнорингу 8-го марта 1801 г.). ბატონიშვილები, თავის მხრივ, თავს არ ანებებდნენ ხალხის აღელვებასა და ძარცვას, რომელსაც სურდა, რომ ყველა ბატონიშვილი “მათგან წაეყვანათ, ასევე დარეჯან დედოფალიც, რომელიც ყველა ბოროტებისა და გაჩანაგების ფესვი” გახლდათ.

ქვეყნის მდგომარეობა ისეთი იყო, რომ არაკეთილისმოსურნე ადამიანებისთვის ადვილი იყო მღვრიე წყალში თევზის ჭერა. ქართველთაგან ბევრი, რომლებიც დაყენებული იყვნენ ხალხის მმართველობისთვის, თავიანთი საქციელით ზრდიდნენ საერთო უბედურებას. ისინი თავად ეპატიჟებოდნენ ლეკებს მტაცებლობისთვის, უჩვენებდნენ მათ გზებს და ატყობინებდნენ იმის შესახებ, თუ რა ხდებოდა ქვეყანაში (См. донесенiе Алексеева Лазареву от 3-го августа 1803 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 340). არანაირი მმართველობა არ არსებობდა: “ქართულს დაშორდნენ, ჩვენსას კი ვერ მოადგნენ...” – “მეტად საჭიროა – წერდა ლაზარევი – რათა იქნას გადამწყვეტი დებულება, რათა უკვე ყველამ იცოდეს, თუ რა გზას მიჰყვნენ, ხოლო ამის გარეშე ყველანი ჯერ კიდევ შიშსა და იმედს შორის არიან. ვინც უფრო ჭკვიანია, იმათ ესმით, მაგრამ უგუნურებად გვაჩვენებენ თავს, ხოლო ვინც უფრო მარტივია, ისინი სრულებით ვერ გებულობენ, რამდენსაც არ უნდა განვუმარტავდე მე მათ” (Письмо Лазарева Кнорингу 12-го марта 1801 г.).
ჩვენი მთავრობის ხელთ არსებული ცნობები ქვეყნის შესახებ განსაკუთრებით მწირი იყო ყველა მიმართებით. ცნობების ამ უკმარისობამ აიძულა რომ ბევრ შემთხვევაში ემოქმედათ ვარაუდით, ხელის ცეცებით და, არ იცნობდნენ რა ქვეყანას, შემოფარგლულიყვნენ მისდამი იმ წესრიგის გამოყენებით, რომელიც არსებობდა რუსეთში. სენატისადმი 1801 წლის 6 მარტის ბრძანებულებით (Арх. мин. внутр. делъ по департ. общ. делъ. Дела груз. Кн. I), მთელმა ქვეყანამ შეადგინა ერთი საქართველოს გუბერნია და, ასეთნაირად, შემოვიდა რუსეთის შემადგენლობაში.

ახლანდელი ამიერკავკასიის ცენტრალური სამფლობელო, საქართველო ჩრდილოეთით შემოსაზღვრული იყო კავკასიონის ქედით, დასავლეთისკენ იმერეთით, რომლისგანაც გამოყოფილი იყო ხოფინის ხევით, ახალციხის საფაშოსგან მთებით, რომლებიც თავფარავნის ხეობიდან გრძელდებოდა ახბაბამდე. სამხრეთში ყარსის საფაშოსგან იგი გამოყოფილი იყო მდინარე, არპაჩაით, ხოლო ერევნის სახანოსგან გოქჩის ტბით. აღმოსავლეთისკენ მდინარე ჯაგორი საქართველოს გამოჰყოფდა განჯის სახანოსგან, ხოლო მდ. ალაზანი – ჭარ-ბელაქანისგან.

რუსეთთან შემოერთებული ქვეყანა საკუთარ თავში შეიცავდა ქართლსა და კახეთს, რომლებიც ერთი-მეორისგან გაყოფილი იყვნენ მდ. არაგვის დინებით (კალაპოტით). ქართლში მაშინ მოითვლებოდა 1.682 სოფელი (деревни и села), კახეთში 324; ყველა ისინი უმეტეს წილად იყო დარბეული (разорены) (Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 193). ქართლი იყოფოდა ზემო და შუა საქართველოდ და სომხითად (რომელიც შედგებოდა თრიალეთისა და ბორჩალოსგან), ყაზახად, შამშადილად, ბამბაკად და შურაგელად. ხევსურების, ფშავლების, თუშებისა და ოსების მიწებიც ასევე შედიოდა საქართველოს შემადგენლობაში. მთელი მისი სივრცე არ აღემატებოდა 280 ვერსს აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და 300 ვერსს ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ. ხალხმოსახლეობა იყო დაახლოებით 160.000 სული* (ქართველებმა თავად არ იცოდნენ თავიანთი მოსახლეობის ზუსტი რიცხვი. “მცხოვრებთა ნამდვილი ანგარიში არ გააჩნიათ – წერდა ლაზარევი – ერთმა ჩემმა ახლობელთაგანმა მე თავად მითხრა, რომ აქამდე ცხრა წლით ადრე გაგზავნილ იქნა აღწერისთვის, მაგრამ როდესაც ერთერთ სოფელში მივიდა, იქ მისი მოკვლა მოინდომეს და არ დაუშვეს აღსაწერად, ხოლო თავისთან მან თვითონ არ აჩვენა 15 კომლი. მე ვკითხე მიზეზი; მან ამაზე მიპასუხა, რომ ყველაფერი რომ ეჩვენებინა, მაშინ უფრო მეტად გაძარცვული დარჩებოდა. ამის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ ბევრმაც იგივე გააკეთა; მაგრამ ვარაუდობენ, რომ მთელს მათ სამეფოში იმყოფება 40.000-მდე კომლი. თუ ვივარაუდებთ თითოეულშო ოთხ სულს, უნდა იყოს 160.000 სული”. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 183. აი მთელი ის მონაცემები, რომელთა საფუძველზეც განისაზღვრებოდა მცხოვრებთა რიცხვი საქართველოში).

ახალმა მდგომარეობამ საქართველოსი, როგორც რუსეთის შემადგენელი ნაწილისა, მისცა მას ახალი ადმინისტრაციული დაყოფაც.

მდინარე იორმა გაჰყო ახლა იგი ორ პროვინციად: ქართლისა და კახეთისა. ქართლში საგუბერნიო ქალაქად დანიშნულ იქნა ტფილისი, რომელიც ამასთან ერთად გადაქცეულ იქნა მთელი საქართველოს საგუბერნიო ქალაქადაც; კახეთში – ქალაქი თელავი.

ქართლის პროვინციაში დაწესდა ექვსი ქალაქი ოკრუგებით: ტფილისი, დუშეთი, გორი, სურამი, ლორე და Кайкулы; კახეთის პროვინციაში ორი ქალაქი: თელავი და სიღნაღი. ამ ქალაქებზე მიწერილ იქნა რამდენიმე სოფელი, რომლებიც შეადგენდნენ კიდეც თითოეულის ოკრუგს. დანარჩენი ქალაქები კი, რომლებიც იმყოფებოდა საქართველოში რუსეთთან მის შემოერთებამდე, დატოვებულ იქნენ იმ მდგომარეობაში, რომელშიც ისინი იმყოფებოდნენ.

მთელი გუბერნია უნდა ემართა გენერალ-გუბერნატორს, ხოლო თითოეული პროვინცია კი – ვიცე-გუბერნატორს. მთავარ სადამსწრებო ადგილად (Главнымъ присутственнымъ местомъ) დანიშნულ იქნა გუბერნიის მმართველობა. მმართველობას ექვემდებარებოდა საპროვინციო კანცელარიები, “რომლებიც უნდა იყვნენ ტფილისი და თელავი, საქმეების გაყოფით მათში ორ დეპატრამენტზე: პირველი – სასამართლო (суда и расправы), მეორე კი – კამერალური ანუ სახაზინო საქმეებისა. ამ კანცელარიებზე დამოკიდებულია სამაზრო სასამართლოები და ადგილობრივი (земская) პოლიცია, რომლებიც უნდა იყოს ყველა სამაზრო ქალაქში. სამაზრო ქალაქების ყველა მაგისტრატი და არასამაზრო ქალაქების ყველა ратуша ведаются въ ратгаузахъ, რომლებიც უნდა იყოს ორ საპროვინციო ქალაქში” (Указъ сенату 6-го марта 1801 г. П. С. З. Т. XXVI, № 19770).

სასულიერო მმართველობასთან მიმართებაში საქართველოში ვარაუდობდნენ ორი ეპარქიის დაწესებას: ტფილის-ქართლისა და თელავ-კახეთის, პირველისა მეორე კლასში და უკანასკნელისა მესამეში. ორივე ეპარქიაში ნავარაუდევი იყო დიკასტერიისა და სემინარიის დაარსება, ხოლო ქალაქებში კი სასულიერო მმართველობებისა. ტფილის-ქართლის ეპარქიაში უნდა დაეწესებინათ კოადიუტორი, გორის ეპისკოპოსის სახელწოდებით. ჯამაგირი სასულიერი პირებისთვის დადგენილ იქნა ისეთივე, როგორსაც ღებულობდნენ რუსეთის ეპარქიათა პირები (Записка Хвостова 11-го марта 1801 г. Арх. мин. внутр. делъ).

იმპერატორ პავლეს გარდაცვალებამ მთელი ეს ვარაუდები აღუსრულებელი დატოვა და დროებით შეაჩერა საკითხის გადაწყვეტა საქართველოს რუსეთისადმი შემოერთების შესახებ.

ტფილისში მიღებულმა ცნობამ იმპერატორის სიკვდილის შესახებ დაამწუხრა ქართველები, რომლებთაც ეგონათ, რომ მმართველობაში ცვლილებასთან დაკავშირებით, წინა წლების მაგალითის მიხედვით, საქართველოდან გაყვანილი იქნება რუსული ჯარები და ქვეყანა კვლავ მიეცემა ძარცვა-რბევასა და ბატონიშვილთა ურთიერთშორის ბრძოლებს (Рапортъ Лазарева Кнорингу 8-го апреля 1801 г.).
ხალხის შიში მით უფრო მეტად იყო საფუძვლიანი, რომ პარტიამ ქართველებისა, რომელთაც არ უნდოდათ რუსეთთან შემოერთება, დაიწყო ხმების გავრცელება იმის შესახებ, ვითომ რუსული ჯარები სულ მალე, მოკლე ვადებში დატოვებენ ამიერკავკასიას. ამ გარემოებამ მოახდია მღელვარება ხალხში. რუსეთისადმი ერთგული რამდენიმე პირის დახმარებით ლაზარევმა მოახერხა ქართველთა დარწმუნება ხმების სიცრუეში და იმაშიც, რომ ჯარები არა თუ არ დატოვებენ საქართველოს, არამედ, პირიქით, მათი რიცხვი გაიზრდება და ახალი ჯარების ნაწილი უკვე გზაში იმყოფება. ხალხი დამშვიდდა და დაუჯერა ლაზარევს მით უფრო ხალისიანად, რომ ტფილისში უკვე მოვიდა ცნობა საქართველოს დედაქალაქში გრენადერთა ტუჩკოვ მე-2-ის პოლკის მალე მოსვლის შესახებ, რომელიც აქ გამოგზავნილ იქნა ჯერ კიდევ იმპერატორ პავლეს ბრძანებით.

ჩვენ გვქონდა შემთხვევა მოგვეთითებინა იმაზე, რომ ჩვენს მთავრობას შეგნებული ჰქონდა ჩვენი ჯარების რიცხვის გაზრდის აუცილებლობა ახლად შემოერთებულ ქვეყანაში. ასეთი გაზრდის გარეშე საქართველოს დაცვა მტაცებელთა შემოჭრებისგან შეუძლებელი იყო. კნორინგმა მიიღო ბრძანება ახალი პოლკების გამოგზავნაზე საქართველოში. კავკასიის ხაზის სარდალს სიძნელეები ჰქონდა მხოლოდ გზაში სურსათით უზრუნველყოფისა და ზამთარში მთებზე გადასვლის საკითხებში. იგი თავის სიძნელეების შესახებ ეუბნებოდა იმპერატორ პავლეს, რომელიც ამაზე საპასუხოდ წერდა:

“თქვენ მეუბნებით მე შეუძლებლობათა შესახებ. მე ისინი ვიცი, მაგრამ მათ ვზომავ ჩემი ჯარების ჩემდა მომართ გულმოდგინებით, ხოლო ისინი კი თავიანთ დამსახურებებს უნდა ზომავდნენ ჩემი მადლიერებისა და გულუხვობის ზომის მიხედვით. გენერალი რასტოპჩინი თქვენ ამის შესახებ უფრო დაწვრილებით აგიხსნით”.

რასტოპჩინი დაპირდა იმპერატორის სახელით ჯილდოს ყველა ჩინს ამ ძნელი ლაშქრობისთვის. მოუწოდა რა თავისთან ტუჩკოვ მე-2-ს, კნორინგმა უჩვენა მას იმპერატორ პავლეს რესკრიპტი და უბრძანა დაძრულიყო საქართველოსკენ გრენადერთა მისი სახელობის პოლკით.

გადავიდა რა ქ. მოზდოკში მდ. თერგის მეორე ნაპირზე, 16 მარტს, ტუჩკოვი თავისი სახელობის ბატალიონთან ერთად მიდიოდა მცირე ყაბარდოს გავლით, რომლის ბოლოშიც საზღვარზე მას დახვდნენ ოსებისა და თაგაურელთა ბელადები, რომლებიც წინასწარ იყვნენ გაფრთხილებულნი ლაშქრობის თაობაზე. ხალხთა ამ წარმომადგენლების თანხლებით იგი მივიდა ბალთამდე (до Балты), მათ პირველ სოფლამდე.

გზა ვლადიკავკაზიდან ბალთამდე მიემართებოდა მდ. თერგის ნაპირის გაყოლებით, რომელიც აღწევდა კავკასიონის მთების ვიწრობებში. ხეობა, რომელიც ბალთასთან იწყებოდა, იქ ჯერ კიდევ განიერი იყო, მაგრამ ბალთადან მაშინ დარბეულ დარიალის ციხესიმაგრემდე იწყებოდა მთელი სიძნელეები, რომლებსაც წარმოუქმნიდნენ კავკასიონის უზარმაზარი მთები ჩვენს რაზმს. ზამთრის დრო კიდევ უფრო მეტად აძლიერებდა სიძნელეებს. ექვსი ქვემეხი* (სამი 12-გირვანქიანი ზარბაზანი და სამი 24-გირვანქიანი მარტორქა /единороги/), რომლებიც იყო რაზმში, შეადგენდა ტუჩკოვ მე-2-ის მთავარ საზრუნავს. აღალი უკან იქნა დატოვებული; ცხენების უმეტესი ნაწილი შებმული იყვნენ ქვემეხების საზიდრებში, და, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ამის გარდა ეხმარებოდნენ ადამიანებიც, რაზმს არ შეეძლო სამ ვერსზე მეტის გავლა დღეში. მიაღწია რა ასეთი სიძნელეებით დარიალს, ტუჩკოვი აქ გაჩერდა, რათა დასვენება მიეცა ხალხისთვის და დალოდებოდა აღალს.

აქ მოუსწრო რაზმს კნორინგის მიერ გამოგზავნილმა შიკრიკმა ცნობით პავლე I-ის გარდაცვალებისა და ალექსანდრე I-ის ტახტზე ასვლის შესახებ. მისცა რა გზაში ფიცი ახალ იმპერატორს, პოლკი დაიძრა დარიალიდან სოფელ ყაზბეგისკენ, რომელიც მდებარეობს კავკასიონის ქედის იმავე სახელწოდების ერთი უდიდესი მთის შორიახლოს. რაზმი ამ გზაზე განიცდიდა ნაკლებ სიძნელეებს: მთათა ხეობები უფრო მეტად ვრცელი ხდებოდა, აღმართები და დაღმართები უკვე ისეთი მაღალი და ციცაბო აღარ იყო, ხოლო გზაზე მდებარე ქვები ნაკლებად იყო მსხვილი.

“მოვედი რა ყაზბეგში – წერს ტუჩკოვი თავის ჩანაწერებში (Записки Тучкова. Арх. главн. шт. въ С.-Петербурге) – მოვისურვე ვსტუმრებოდი მონასტერს, რომელიც მთის წვერზე მდებარეობს. დავპატიჟე ჩემთან პოლკოვნიკი სიმონოვიჩი და ჩემი პოლკის რამდენიმე ოფიცერი და ცხენებით გავემგზავრეთ ბანაკიდან. მოვედით რა სოფელში მთაზე ასასვლელის დასაწყისში, სადაც ცხოვრობდა მღვდელმსახური, რომელსაც ებარა მონასტრის გასაღები, ჩვენ უნდა დაგვეტოვებინა ცხენები და ავსულიყავით მთაზე ფეხით მიხვეულ-მოხვეული ბილიკით, რომელიც უსაშინლეს ხრამებს მიუყვებოდა. რამდენჯერმე დასვენებით ბოლოს მაინც მივაღწიეთ მონასტერს. მის წინ იშლებოდა მინდორი, გლუვ სწორ ადგილზე, რომელიც მთავრდებოდა მაღალი ნაძვების ტყით. ჩვენ ცნობისმოყვარეობით დავათვალიერეთ ამ შენობის შიდა მხარე, და, შევედით რა ეკლესიაში, მღვდელმსახურმა გადაიხადა ჩვენთვის ლოცვა (отслужилъ нам молебень). ჩვენი ლოცვის დროს, რომელიც ნახევარ საათზე მეტ ხანს არ გაგრძელებულა, ამინდი განუწყვეტლივ იცვლებოდა: თოვლი, წვიმა, სეტყვა, ქარიშხალი, მზის დიდებული ბრწყინვალება ერთიმეორეს ენაცვლებოდა”.

მონასტრიდან დაბრუნების შემდეგ, რაზმი ადგილიდან დაიძრა და მოვიდა სოფელ სიონში, სადაც განლაგდა კიდეც ბანაკად. რამდენიმე საათის შემდეგ, ნახავდით რა ბანაკს, ძნელი იქნებოდა იმის თქმა, რომ ჯარისკაცები დაიღალნენ. ბანაკში მოხდა განგაში. ჯარისკაცები რაც შეიძლებოდა სწრაფად და სიჩქარით ეზიდებოდნენ უახლოესი მაღლობებისკენ კარვებს, პროვიანტს, ეკიპაჟებსა და ყველანაირ ბარგს. ყველაფერი გარბოდა მთაში გაცოფებული თერგისგან, რომელიც ნაპირებზე გადმოვიდა თოვლის სამი ზვავის ჩამოწოლის გამო, ერთიმეორის მიყოლებით, მაგრამ, საბედნიეროდ, მნიშვნელოვან მანძილზე სოფ. სიონიდან, სადაც განლაგებული იყო ჩვენი ბანაკი.

ერთი საათის შემდეგ წყალმა კლება დაიწყო და მალევე ამის მერე ცოფიანი მდინარე თავის ნაპირებს დაუბრუნდა. გაჩერდა რა სამ დღეს ბანაკად, რათა მოემარაგებინა მარხილები კავკასიონის მთების თოვლიან ქედზე არტილერიისა და აღალის გადასატანად, ტუჩკოვი წინ წამოვიდა და მოაღწია სოფ. კობამდე, უკანასკნელ სოფლამდე, რომელიც ქედის ჩრდილოთ მხარეზე მდებარეობს. აქ რაზმი უნდა დალოდებოდა ცნობას თოვლიანი მთების გავლით მოძრაობის შესაძლებლობის შესახებ. არაუადრეს ხუთი დღისა შეატყობინეს, რომ შესაძლებელი იყო შესდგმოდნენ გზის გაწმენდას ჩამოწოლილი ზვავებისგან. სამი დღეღამის მანზილზე 800 ოსი ადამიანი დაკავებული გახლდათ ამ სამუშაოთი და მათ იმდენი მოახერხეს, რომ შესაძლებელი შეიქნა მთებზე გადასვლის დაწყება პოლკის მცირე ნაწილებით.

თავიდან ტუჩკოვმა გაგზავნა ორი ასეული კაიშაურის დაკავებისთვის, პირველი სოფლისა, რომელიც მდებარეობს ქედის სამხრეთ კალთებზე. შემდეგ მან აქ გამოგზავნა მთელი ბატალიონი და არტილერია, რომელიც წინასწარ დაშლილი და მარხილებში ჩალაგებული გახლდათ. პირველი ეშელონი მშვიდობიანად მოვიდა დანიშნულების ადგილამდე; მაგრამ როგორც კი თვალს მიეფარა მეორე რაზმი, ბანაკში გაიგონეს თოვლის ახალი ზვავის ჩამოწოლის ქუხილი.

“ჩვენ დიდად შეშფოთებულნი ვიყავით – წერს ტუჩკოვი – მანამდე, სანამ ჩემს მიერ იქ გაგზავნილმა მაცხოვრებლებმა არ მომიტანეს ცნობა, რომ ბატალიონმა და ზარბაზნებმა მშვიდობიანად მიაღწიეს სოფლამდე; რომ ზვავი ჩამოწვა ზარბაზნებსა და უკან ჩამორჩენილ აღალს შორის და გზა დაფარა სამ ვერსზე თოვლის უზარმაზარი გორებით”.

ორ დღეს გრძელდებოდა მუშაობა კობში დარჩენილი ჯარებისთვის გზის გასაწმენდად. გადმოვიდა რა ბოლოს და ბოლოს მთელი რაზმით კაიშაურში, ტუჩკოვმა დაასვენა ჯარისკაცები, შეაკეთებინა აღალში დაზიანებები და შედეგ დაიძრა კიდეც მდ. არაგვის ნაპირის გაყოლებაზე და მოაღწია სოფელ ანანურამდე, შემდეგ კი დუშეთისა და მცხეთის გამოვლით, ცერემონიით შემოვიდა ტფილისში* (რაზმში შედგებოდა: 3 შტაბ-ოფიცერი, 22 ობერ-ოფიცერი, 4 მოხელე (чиновникъ), 54 უნტერ-ოფიცერი, 616 რიგითი, 105 არასამწყობრო ადამიანი. 4 ქვემეხი და მათთან 2 ობერ-ოფიცერი, 10 უნტერ-ოფიცერი, 63 კანონირი (მეზარბაზნე – ი. ხ.) და 42 არასამწყობრო. 162 ცხენი და 41 სხვადასხვა საზიდარი. იხ. Рапортъ Тучкова Лазареву 28-го марта 1801 г., № 259. Тифл. арх. канц. нам.).

ახალი ჯარების მოსვლა საქართველოში ზუსტად საჭირო დროს მოხდა (было как нельзя более кстати) და დიდად შეუწყო ხელი მხარეში სიმშვიდის დამყარებას.

გრენადერთა ტუჩკოვ მე-2-ის პოლკი განლაგდა გორში, სურამსა და ცხინვალში (Рапорты Лазарева Кнорингу 7-го и 26-го апреля 1801 г.). ამ პუნქტების დაკავებამ აიძულა იმერეთის მეფე სოლომონი რომ დაეშალა თავისი ჯარები, რომლებიც შეკრებილი ჰყავდა პირველივე ცნობის მიღების შემდეგ იმის თაობაზე, რომ რუსები ტოვებენ საქართველოს. გაქცეული ბატონიშვილების მიერ წაქეზებული მეფე ფიქრობდა საქართველოში შემოჭრასა და ქართლის დარბევას. ბატონიშვილთა განზრახვები აღუსრულებელი დარჩა. მათი იმედი მიეღწიათ რაიმე დადებითისთვის კიდევ უფრო მეტად დაეცა, როდესაც, ტუჩკოვ მე-2-ის პოლკის კვალდაკვალ, გამოგზავნილ იქნენ მუშკეტერთა ლეონტიევისა და ერთი კაზაკთა პოლკებიც, რომლებიც თუმცა კი საქართველოში მოვიდნენ მხოლოდ მაისის თვეში (Предписанiе Кноринга Лазареву 23-го марта 1801 г., № 649).

ჯარების მოსვლასთან ერთად, უკვე გამოჩნდა იმის შესაძლებლობა, რომ უზრუნველეყოთ ქვეყანა მისი მეზობლების საგარეო შემოჭრებისგან, რომლებიც უმეტეს წილად იყვნენ ვერაგები და მიჰყვებოდნენ საკუთარ ინტერესებს. მუშკეტერთა ერთი ბატალიონი ჩაყენებულ იქნა, დაწყებული სიღნაღის ციხესიმაგრიდან, სოფლებში, მდ. ალაზნის გაყოლებაზე, “რომლებიც 15 ვერსზე საკმარისად იყო ჩარიგებული”. ყარაღაჩის ციხესიმაგრიდან მდ. მტკვრამდე, რომელიც სოფელ შიქალოს მახლობლად მიედინებოდა, ებრძანათ დაეყენებინათ კაზაკთა ბეკეტები, და მათ მოვალეობად დაეკისრათ ცხენოსანი პატრულების ხშირად დაგზავნა (… делать частые разъезды). ამ ჯაჭვის გაძლიერებისთვის, ლეკების მიერ მისი გარღვევის შემთხვევაში, იმავე პოლკის მუშკეტერთა ერთი ბატალიონი უნდა დამდგარიყო სოფლებში მარტყოფიდან კაკაბეთამდე და შეედგინა, ამგვარად, მეორე ჯაჭვი.

ამდენად ძლიერი კორდონი აღიარებულ იქნა აუცილებლად იმისთვის, რომ ლეკები, საქართველოში მათი შემოჭრების დროს, უმეტეს წილად გადმოლახავდნენ ხოლმე მდ. ალაზანს დანგრეული ციხესიმაგრის კარაგოს (სიღნაღის მახლობლად) ცოტათი ქვემოთ და, მოჰყვებოდნენ რა მდ. იორის ხეობას, აღწევდნენ საგურამოს დანგრეულ ციხესიმაგრემდე. აქ შექმნიდნენ რა თავიანთ ბანაკს, ისინი გზავნიდნენ ცალკეულ პარტიებს ქართლში და წყვეტდნენ შეტყობინებას დუშეთიდან მცხეთამდე, გადააქცევდნენ რა მას მეტად სახიფათოდ მგზავრებისთვის.

შეწყვიტეს რა ლეკების შემოჭრის შესაძლებლობა ამ მხრიდან, არ შეიძლებოდა დარწმუნებული ყოფილიყვნენ იმაში, რომ საქართველო სრულიად დაცული იყო მათი თავდასხმებისგან. ლეკებს შეეძლოთ აერჩიათ სხვა გზაც. გადმოლახავდნენ რა მდინარეებს ალაზანსა და მტკვარს, ისინი გვერდით ჩაუვლიდნენ განჯისა და ერევნის ხანების სამფლობელოებს და ჩავიდოდნენ ახალციხეში, ხოლო იქიდან კი შეეძლოთ თავდასხმების მოხდენა როგორც ქართლზე, ისე კახეთზეც. განვალაგეთ რა ბატალიონი, გარკვეული რიცხვის კაზაკებით, ბამბაკის პროვინციის სოფლებში, ჩვენ ვუსპობდით ლეკებს უკანასკნელ შესაძლებლობასაც საქართველოში შემოსაჭრელად. ამ ბატალიონს იმავე დროს შესაძლო იყო გაეწია ავანგარდის სამსახურიც მოქმედებებისთვის ბაბა-ხანის ყოველგვარი თავდასხმების წინააღმდეგ.

ერთი გრენადერთა ბატალიონი დატოვებულ იქნა ტფილისში, მეორე კი განლაგდა გორში, რომელმაც თავისი შემადგენლობიდან გამოყო თითი-თითო ასეული სურამისა და ცხინვალის ციხესიმაგრეებში ჩასაყენებლად. ეს პოსტი აუცილებელი გახლდათ როგორც სასაზღვრო მაცხოვრებლებზე მეთვალყურეობისთვის, ისე ძარცვა-რბევისგან დასაცავადაც, რასაც ხშირად მიმართავდნენ ოსები და იმერლები.

ოსები, რომლებიც სხვადასხვა ქართველი თავადების ძალაუფლების ქვეშ იმყოფებოდნენ, ახდენდნენ, როგორც გამოთქვამდა ლაზარევი, “ყველანაირ ჩხუბსა და შფოთს” («всякiя озорничества») (Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 381), მიჰყავდათ ადამიანები, ძარცვავდნენ და სრულებით არ ემორჩილებოდნენ თავიანთ მემამულეებს. წაქეზებულები იმერეთში მყოფ ბატონიშვილთაგან, ისინი დარწმუნებულები იყვნენ, რომ რუსული ჯარები დაბრუნდებიან კავკასიის ხაზზე. მათი დაწყნარებისთვის ლაზარევი ითხოვდა ნებართვას იმაზე, რომ გამოეყენებინა იარაღი (Тамъ же, стр. 382).

შამშადილში განჯის ხანის შემოჭრებისგან უზრუნველყოფისთვის, ეგერთა პოლკის ერთი ბატალიონი განლაგდა ბორჩალოში. იმავე პოლკის მეორე ბატალიონის ორი ასეული განლაგებული გახლდათ დუშეთში კავკასიის ხაზის საქართველოსთან შეტყობინების შენარჩუნებისთვის, ხოლო დანარჩენ სამ ასეულს კი უნდა შეენახა პოსტები (საგუშაგოები) მთელ სივრცეზე დუშეთიდან მცხეთამდე.

“სურამის ციხესიმაგრიდან მდინარე ალგეთის სათავეებამდე, და იქიდან მდინარე მატავერას სათავეებამდე, ხოლო იქიდან კი ბამბაკამდე დაწესებული უნდა იქნას ქართული ან კაზაკთა ბეკეტები” (Изъ рапорта Лазарева Кнорингу 8-го апреля 1801 г., № 200).

ჯარების ასეთი განთავსების დროს შესაძლო იყო იმედი ჰქონოდათ ლეკებისა და მომიჯნავე ხანების მოგერიებაზე, რომლებიც იჭრებოდნენ საქართველოში მტაცებლობის, ძარცვისა და მცხოვრებთა ტყვედ წაყვანისთვის.

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა

ტერორიზმის ზოგიერთი სამხედრო ასპექტის შესახებ

(ნაშრომი მომზადებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის წევრის ქ-ნ ადა მარშანიას შეკვეთით. პარლამენტის კვლევითი დეპარტამენტის ხელმძღვანელობამ ესეც ასევე არ გამოაქვეყნა დეპარტამენტის საიტზე)

დღევანდელ მსოფლიოში გაჩაღებული ანტიტერორისტული კამპანიის ფარგლებში ზოგიერთი რამ იწვევს ჩვენს სერიოზულ გაოცებასა და შეშფოთებას, რომლებიც გამოწვეულია ორი მნიშვნელოვანი ფაქტორით. ჯერ ერთი, მსოფლიოს წამყვან სახელმწიფოებს გააჩნიათ მკვეთრად გამოხატული სუბიექტური მიდგომა ამა თუ იმ ძალის ტერორისტულ ორგანიზაციად, პარტიზანულ მოძრაობად თუ დემოკრატიისა და თავისუფლებისთვის მებრძოლ ჯგუფებად შეფასებაში; და მეორეც, ეუთო-ს ეგიდით 1990 წელს პარიზში დადებული “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულებისა” და 1992 წელს მის საფუძველზე ტაშკენტში დადებული შეთანხმების თანახმად საქართველოსთვის დადგენილია ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის ისეთი მცირე რაოდენობრივი კვოტები, რომ მათი სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი, საქართველოს შეიარაღებულ ძალებს არ შეეძლება ტრადიციულ საბრძოლო მოქმედებებში ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დაცვა. ამის შედეგად ქართული ჯარები იძულებული გახდებიან გადავიდნენ პარტიზანული და იატაკქვეშა ბრძოლის წარმოებაზე, რაც იმავე ეუთო-ს წამყვანი სახელმწიფოების მმართველმა წრეებმა სულ ადვილად შეიძლება მონათლონ ტერორისტულ მოქმედებებად. ქვემოთ სწორედ ძირითადად ამ ორი საკითხის გარშემო გვექნება უფრო ვრცლად საუბარი.

ტერორიზმი და ტერორისტული მეთოდების გამოყენება საკუთარი მიზნების მისაღწევად წარმოადგენს ტერორის მწარმოებელი მხარისთვისაც თავისი ინტერესებისთვის ბრძოლის იძულებით ფორმას. კლასიკური სახელმწიფოებრივი დონის მაგალითი რომ განვიხილოთ, თუკი რომელიმე სახელმწიფოს გააჩნია ძალები და საშუალებები ტრადიციული საბრძოლო მოქმედებების წარმოებით საკუთარი ტერიტორიისა და სუვერენიტეტის დასაცავად, მაშინ გარედან აგრესიის შემთხვევაში იგი ამ ძალებსა და საშუალებებს გამოიყენებს პირდაპირი დანიშნულებით (გამონაკლისი გახლდათ, მაგალითად, ჩეხოსლოვაკია, როდესაც ამ ქვეყნის ხელისუფლებამ, 1936 წელს, ინგლის-საფრანგეთის ზეწოლით, უარი თქვა ჰიტლერული გერმანიის ჯარებისგან საკუთარი სუვერენიტეტის დაცვაზე).

როდესაც რომელიმე სახელმწიფოს ტრადიციული საბრძოლო მოქმედებებით არ შეეძლო საკუთარი ინტერესების დაცვა, მაშინ იგი იძულებული ხდებოდა დამპყრობელი ქვეყნისთვის პარტიზანული მოქმედებებით საკუთარ ტერიტორიაზე ან იატაკქვეშა ბრძოლით მის გარეთ შეექმნა სერიოზული პრობლემები და აეძულებინა იგი გარკვეულ დათმობებზე წასულიყო. პირველის ტიპიურ მაგალითს წარმოადგენს თუნდაც საქართველო, რომლის მეფეებიც ხშირად პარტიზანულ მოქმედებებს აწარმოებდნენ ქვეყნის ძირითად ციხესიმაგრეებში განლაგებული თურქული ან ყიზილბაშური გარნიზონებისა და მათ მიერ დაყენებული უცხო ან რენეგატი მმართველების წინააღმდეგ. ამისსავე მაგალითები ბევრია ევროპის ისტორიაშიც, თუნდაც თურქების წინააღმდეგ მებრძოლი ალბანელები, ბერძნები, ბულგარელები, სერბები და სხვა.

ამისგან განსხვავებით, რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, უნგრელი პატრიოტები ავსტრიელთა უღლისგან გასანთავისუფლებლად არც თავიანთი ქვეყნის გარეთ ერიდებოდნენ ინდივიდუალურ და ჯგუფურ მკვლელობებს – ტიპიურ ტერორისტულ აქტებს – ავსტრიის წინააღმდეგ დანარჩენი ევროპული სახელმწიფოების მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.

ორივე შემთხვევაში აღნიშნული ქმედებები მიზნად ისახავდა საკუთარი ეროვნული ინტერესების დაცვას მას შემდეგ, რაც შემოჭრილ მოწინააღმდეგესთან ტრადიციულ საბრძოლო მოქმედებებში სხვადასხვა მიზეზის გამო მარცხდებოდნენ და იძულებული ხდებოდნენ საკუთარი ტერიტორია მისთვის დაეთმოთ. პარტიზანულ და იატაკქვეშა მოქმედებებს მეორე სოფლიო ომში, გერმანელი, იტალიელი და იაპონელი დამპყრობლების წინააღმდეგ, აწარმოებდნენ საბჭოთა კავშირის, საფრანგეთის, საბერძნეთის, იუგოსლავიის, პოლონეთის, ნიდერლანდების, ჩინეთის, წყნარი ოკეანის კუნძულების მცხოვრებნი, შეიარაღებული ძალები და სპეცსამსახურები, აგრეთვე გერმანელი და იტალიელი ანტიფაშისტები. ომის შემდეგ ძლიერი ანტისაბჭოთა პარტიზანული და იატაკქვეშა მოძრაობა იყო გაშლილი დასავლეთ უკრაინასა და ბალტიისპირეთში. რამდენადაც ჩვენთვისაა ცნობილი, მთელი ეს მოქმედებები დასავლეთის ქვეყნებში მოწონებული და მათი საზოგადოებების მიერ გამართლებულია.

ომისშემდგომი პერიოდი ხასიათდება ლოკალური ომებისა და კონფლიქტების მთელი სერიით: კორეის ომი, ინდოჩინეთი და განსაკუთრებით ვიეტნამი, ახლო აღმოსავლეთი, აფრიკა, ლათინური ამერიკა, ავღანეთი. ყველა ამ ომში გვხვდებოდა როგორც ტრადიციული საბრძოლო მოქმედებები, ისე პარტიზანული ომი და მკაფიოდ გამოხატული ტერორისტული აქტებიც. ამ მოქმედებების შეფასებაში უკვე გაჩნდა დასავლეთ და აღმოსავლეთ ბანაკების წამყვან სახელმწიფოთა მხრიდან აშკარად ტენდენციური და სუბიექტური მიდგომები.

სახელდობრ, ვიეტნამის ომში თუკი აღმოსავლური ბანაკისთვის სამხრეთვიეტნამელი პარტიზანები და ჩრდილოვიეტნამელი რეგულარული ჯარების მებრძოლები ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ფრონტის ჯარისკაცები იყვნენ, ამერიკელთათვის იგივე ხალხი უბრალოდ ბანდიტები და ტერორიტები გახლდნენ. მეორეს მხრივ, ნიკარაგუელი “კონტრასები” და ავღანელი “მოჯაჰედები” დასავლეთისათვის დემოკრატიისა და თავისუფლებისთვის მებრძოლები იყვნენ, საბჭოთა კავშირისა და მის მოკავშირეთათვის – ბანდიტები და იმპერიალისტური ძალების მიერ დაქირავებული მკვლელები.

ამ ორი მაგალითიდანაც კარგად ჩანს, რომ დღევანდელი მსოფლიოს წამყვან სახელმწიფოთა მმართველი წრეები, თავიანთი პირადი ანგარიშებიდან ამომდინარე, უკიდურესად სუბიექტურად უდგებიან ეროვნულ-განმათავისუფლებელი, სოციალურ-პოლიტიკური და სხვა მოძრაობების, აგრეთვე პარტიზანული და იატაკქვეშა ბრძოლის კლასიფიკაციას, შეფასებებსა და ა. შ. სულ უკანასკნელ წლებში ასეთი სუბიექტივიზმის მკაფიო მაგალითად იქცა მეორე ომი ჩეჩნეთში, რომელშიც რუსეთის ცენტრალურმა ხელისუფლებამ თავიდანვე ჩეჩენ მეამბოხეებს ტერორისტები უწოდა, ხოლო მათი ლიკვიდაციის ოპერაციას – კონტრტერორისტული. ეს მეტად გასაკვირია მოსკოვის მხრიდან, რომლისთვისაც კარგად არის ცნობილი, რომ ჩეჩნები მოქმედებდნენ პარტიზანული ომის აღიარებული პრინციპების მიხედვით. ასევე მეტად გასაკვირია დასავლეთის თანხმობაც რუსულ შეფასებებზე, ვინაიდან დასავლეთშიც კარგად იციან პარტიზანული ომების ისტორია, მათი თეორიული და პრაქტიკული საფუძვლები. (გვიანდელი შენიშვნა: შემდგომ წლებში მე გავეცანი ნ. ა. ნაროჩნიცკაიას წერილებს, სადაც ავტორი დამაჯერებლად განმარტავს, რომ ჩეჩნური მოძრაობა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული პაკისტანის სპეცსამსახურებთან, არაბული სამყაროს ტერორისტულ ორგანიზაციებთან და მასზე მათი მხრიდან უზარმაზარი თანხები იხარჯებოდა, და ისიც ცხადია, რომ ეს ძალები, აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს მითითებებით, მთელ ამ სამუშაოს ეწეოდნენ არა იმისთვის, რომ შემდეგ დამოუკიდებელ და ღარიბ-ღატაკ იჩქერიაში ჩეჩნებს ცხვრები ემწყემსად, არამედ რათა მოეხდინათ ჩრდილო-კავკასიის რუსეთისგან ჩამოშორებისკენ მიმართული პროცესების ინიცირება და განვითარება; ამიტომ რუსი სპეციალისტების მხრიდან ასეთ შეფასებას თავისი სერიოზული და დასაბუთებული საფუძვლები გააჩნია, ისევე როგორც მათ მეტი გულისხმიერებაც მოეთხოვებათ ჩეჩნების სამართლიანი და ჯანსაღი ეროვნული გრძნობების დაკმაყოფილებაში, რუსული სახელმწიფოს ფარგლებში, რაც, ჩვენი აზრით, სავსებით შესაძლებელია და აუცილებელი).

ასეთი მიდგომით შესაძლოა ცნობილი ფრანგული ფილმის “ძველი თოფის” მთავარი გმირიც განვიხილოთ ტერორისტად. მან ცოლ-შვილის გაუპატიურებისა და დახოცვის სამაგიეროდ მოძალადე გერმანელი ჯარისკაცები ერთიმეორის მიყოლებით სიცოცხლეს გამოასალმა. მაგრამ საინტერესოა, რა მოხდებოდა მაშინ, თუკი მსგავსი სიუჟეტი განვითარდებოდა ამერიკული ჯარების მერ დღესდღეობით დაკავებულ რომელიმე ქვეყანაში? რამდენიმე წლის წინ, როგორც გვახსოვს, იაპონიაში დიდი მღელვარება მოჰყვა ორი ამერიკელი საზღვაო ფეხოსნის მიერ პატარა გოგონას გაუპატიურებას, მაგრამ ვინაიდან ეს იაპონიაა, ამერიკულ მხარეს ამ ინციდენტმა ხმაურის გარეშე ვერ ჩაუარა.

ამავე დროს, “წვრთნისა და აღჭურვის” პროგრამის ფარგლებში, აშშ-ის სამხედრო მრჩევლების ჯგუფის საქართველოში ჩამოსვლის პირველ პერიოდში ქართულ პრესაში გამოჩნდა ესპანური გაზეთიდან გადმობეჭდილი წერილი იმის თაობაზე, რომ თანამედროვე სახელმწიფოებში განლაგებული ამერიკული სამხედრო ბაზების სიახლოვეში იზრდება ბავშვთა პროსტიტუციის პროცენტული მაჩვენებელი. ანუ, იმ ადგილებში მცხოვრები ბავშვები ამერიკული სამხედრო ბაზების დაარსებამდე ზოგადად არ გასხვავდებოდნენ ქვეყნის სხვა ბავშვებისგან; მაგრამ შემდეგ, როგორც ჩანს, ამერიკელმა სამხედრო მოსამსახურეებმა დაიწყეს მათი მიტყუება სხვადასხვანაირი ტკბილეულობითა და სათამაშოებით და ძალადობრივად გაუპატიურება. შემდეგ კი ეს ბავშვები ეჩვეოდნენ ასეთ მდგომარეობას. მეტად სამწუხაროა, რომ მათი მშობლებიცა და ადგილობრივი ხელისუფალნიც ვერ ახერხებდნენ ამერიკელ სამხედროთაგან პასუხის მოთხოვნასა და საკუთარი შვილების გარყვნილებისგან დაცვას. ვინაიდან ეს წერილი გამოქვეყნდა ესპანურ პრესაში, ამიტომ შესაძლოა მსგავსი ინციდენტები ძირითადად ხდებოდეს არა ევროპაში, სადაც შედარებით უფრო მაღალია დაცულობის ხარისხი, არამედ ლათინური ამერიკის ქვეყნებში. ასევე, როგორც ჩანს, ვაშიგტონის მარიონეტული ლათინოამერიკული ხელისუფლებანი ვერ ბედავენ და არც აინტერესებთ საკუთარი მოსახლეობის ღირსების, ჯანმრთელობის, ზნეობისა და სიცოცხლის დაცვა. ასეთ პირობებში კი მეტად ნოყიერი ნიადაგი ჩნდება იმისთვის, რომ გამწარებულმა ადამიანებმა თავად სცადონ იარაღით ხელში მართლმსაჯულების აღსრულება. ეს კი უკვე ადვილად შეიძლება “გადაიქცეს” ე. წ. ტერორიზმად, და არა მხოლოდ ლათინურ ამერიკაში.

მსგავსი ინციდენტები რომ საკმაოდ არის დამახასიატებელი ამერიკული და არა მხოლოდ ამერიკული ჯარებისთვის, ეს კარგად ჩანს თუნდაც ვიეტნამში ომის თემატიკაზე გადაღებული ამერიკული მხატვრული ფილმებიდან. მათში ჩვენ გვინახავს, რომ იმ ომში ჩვეულებრივი მოვლენა იყო აშშ ჯარების მიერ ვიეტნამური სოფლების დაუნდობლად გადაწვა და მოსახლეობის გაჟლეტვა, პატრულში გასული ამერიკული ქვედანაყოფების მიერ ვიეტნამური სოფლებიდან გოგონების გატაცება და გზადაგზა საკუთარი ჟინის მოსაკლავად მათზე ძალადობა. ეს მოვლენები ნაჩვენებია ჩვენი მაყურებლისთვის ცნობილ ისეთ ფილმებში, როგორებიცაა, მაგალითად “ოცეული” და “ომის უკუღმართობანი”. ეს ყველაფერი ისეთი ფაქტებია, რომლის შედეგადაც ზემოთ აღნიშნულ ფრანგულ ფილმში ფილიპ ნუარეს გმირმა, ფრანგმა სამხედრო ექიმმა, იარაღი აიღო ხელში და სასტიკად გაუსწორდა მოძალადე გერმანელ სამხედროებს. ამ ფილმის შემქმნელები და მაყურებლები სიმპატიითა და თანაგრძნობით არიან, ბუნებრივია, განმსჭვალული სწორედ ფრანგი შურისმაძიებლისადმი, და არა გერმანელი მოძალადეებისადმი. ხოლო ზემოაღნიშნულ ამერიკულ ფილმებში და რეალობაშიც, შეურაცხყოფილი ვიეტნამელი მამები, ძმები და ქმრები ასეთ ბედნიერებას მოკლებულნი იყვნენ, და ბუნებრივია, შურის საძიებლად, ცოცხლად გადარჩენის შემთხვევაში, მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი პარტიზანებთან მიდიოდა და, ამერიკული ტერმინოლოგიით, “ტერორისტი” ხდებოდა.

შესაძლოა, მსგავსი მოვლენები ვითარდებოდა 80-იან წლებში საბჭოთა ჯარების მიერ დაკავებულ ავღანეთშიც. იქ, რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, ნახევრად ფეოდალურ ავღანურ საზოგადოებას ძალდატანებით ახვევდნენ თავზე საბჭოთა მოდელის სოციალისტურ-კომუნისტურ “სამართლიანობასა და ბედნიერებას”, უგულვებელყოფდნენ ტრადიციულ ავღანურ ურთიერთობებს და სხვა. საპასუხოდ იქაც გაძლიერდა “მოჯაჰედების” პარტიზანული მოძრაობა, რომელსაც სსრკ-ში ბანდიტურ მოძრაობას უწოდებდნენ.

ამ მაგალითებიდან ნათლად ჩანს, თუ რამდენად სუბიექტურად და საკუთარი ანგარიშებიდან ამომდინარე უდგებიან დასავლეთისა და რუსეთის მმართველი წრეები ტერორიზმის საკითხს და რამდენად ცდილობენ ისინი “ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის” ლოზუნგით, ხშირ შემთხვევებში, მათ მიერვე წარმოებული სახელმწიფო ტერორიზმის გადაფარვას. საბჭოთა კავშირის მიერ წარმოებული სახელმწიფო ტერორიზმის მაგალითები უხვადაა ცნობილი ქართული საზოგადოებისთვის, რუსეთის დღევანდელი ხელისუფლებაც რომ ვერ იქნება განთავისუფლებული მსგავსი მიდრეკილებებისგან, არც ეს წარმოადგენს საიდუმლოებას. მაგრამ სამწუხაროდ საქართველოს ხელისუფლებაცა და საზოგადოებაც ამჯობინებენ თვალის დახუჭვას ასეთსავე სახელმწიფო ტერორიზმზე, როდესაც მას ახორციელებენ დასავლეთის წამყვანი სახელმწიფოები. მაგალითისთვის საკმარისია გავიხსენოთ თუნდაც 90-იან წლებში ყოფილი იუგოსლავიის ტერიტორიაზე წარმოებული სისხლიანი კონფლიქტები და, განსაკუთრებით, 1999 წლის დასაწყისში ნატო-ს ბლოკის წამვანი სახელმწიფოების მიერ სერბეთის სისტემატიური დაბომბვევი კოსოვოში ალბანელი სეპარატისტების წინააღმდეგ ბელგრადის ცენტრალური ხელისუფლების მიერ გატარებული ღონისძიებების გამო. მაგრამ ვინაიდან ამ კონფლიქტს ჰქონდა სერბების მხრიდან “ალბანელთა ეთნიკური წმენდის აღკვეთის” სარჩული, ამიტომ აღნიშნული პრობლემის სიმწვავისა და ნატო-ს მხრიდან ასეთი დაბომბვებით გაცემული პასუხის მიზანშეწონილობის შესაფასებლად ამ კონკრეტულ შემხვევაში უფრო გულმოდგინე კვლევების ჩატარებაა საჭირო. მით უმეტეს, რომ სერბების წინააღმდეგ ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის რეპრესიულ ზომებს ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავდა თავად დასავლეთის სამხედრო და სამოქალაქო სპეციალისტებს შორისაც. მათგან აღსანიშნავია მანამდე ბოსნია-ჰერცოგოვინაში განლაგებული საერთაშორისო ძალების მეთაური ბრიტანელი გენერალი კლარკი, რომლის კრიტიკული წერილიც გამოქვეყნდა ინტერნეტში, ხოლო შემდეგ მათი ქართული თარგმანი ვიხილეთ გაზეთში “დრონი”, იმავე 1999 წლის დასაწყისში.

ამჯერად უფრო დეტალურად შევეხებით 1983 წლის ბოლოს ამერიკული ჯარების შეჭრას კუნძულ გრენადაზე. ჩვენი წყარო ამ შემთხვევაში იქნება 1984 წლის იავარში სსრკ-ის თავდაცვის სამინისტროს ჟურნალ «Зарубежное Военное Обозрение»-ში გამოქვეყნებული წერილი “აშშ-ის თავხედური აგრესია გრენადის წინააღმდეგ”. აღნიშნულ წერილში, ერთის მხრივ, დასრულებული სახით არის გადმოცემული კონფლიქტის წარმოქმნის, მიმდინარეობისა და შედეგების გაშუქება, მაგრემ, მეორეს მხრივ, პრობლემის შეფასები უთუოდ ტენდენციურია და მასში აშკარად წაყრუებულია ამერიკული ჯარების შეჭრამდე კუნძულზე ხელისუფლების შეცვლისა და მასში კუბის ფარულად მონაწილეობის საკითხები. მაგრამ იგი მაინც საკმარისად დამაჯერებელ საფუძველს იძლევა აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ გატარებული ხშირად უსამართლოდ ძალადობრივი პოლიტიკისა და ამ უსამართლობის ლამაზი ფრაზეოლოგიით შებურვის დასანახად. ანუ, იგივე ორმაგი სტანდარტებისა, რასაც ჩვენში ხშირად სამართლიანად საყვედურობენ ხოლმე რუსეთს.

1983 წლის 25 ოქტომბერს კ. გრენადაზე ამერიკულ-აღმოსავლეთკარიბული ჯარების შეჭრას წინ უძღოდა იმავე თვის 19 რიცხვში კუნძულზე რევოლუციური სამხედრო საბჭოს მიერ ხელისუფლების ხელში აღება (უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამაში მონაწილეობდა კუბაც, თუმცა კი საბჭოთა პრესაში ეს მხოლოდ გრენადის შიდა მოვლენებთან იყო დაკავშირებული). გრენადაში შეჭრიდან რამდენიმე საათის შემდეგ აშშ-ის პრეზიდენტი რ. რეიგანი და სახელმწიფო მდივანი ჯ. შულცი ამტკიცებდნენ, რომ ამერიკულმა ადმინისტრაციამ ინტერვენციაზე გადაწყვეტილება მიიღო მას შემდეგ, რაც 23 ოქტომბერს მიღებულ იქნა “აღმოსავლეთ კარიბის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის* ხუთი სახელმწიფოს დაბეჯითებული ოფიციალური თხოვნა დავხმარებოდით კ. გრენადაზე კანონიერების, წესრიგისა და სამთავრობო ინსტიტუტების აღდგენაში”-ო (შენიშვნა: ამ ორგანიზაციაში შედიან შემდეგი ქვეყნები: ანტიგუა და ბარბუდა, დომინიკა, მონტსერატი, გრენადა, სენტ-ვინსენტი და გრენადინი, სენტ-ლუსია).

მაგრამ შეჭრის მეორე დღესვე, 26 ოქტომბერს, “აღმოსავლეთ კარიბის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის” წევრი სახელმწიფოს ბარბადოსის პრეზიდენტმა ჯ. ადამსმა განაცხადა, რომ პირველი წინადადება გრენადაზე შეჭრის შესახებ “ოფიციალურმა ამერიკელმა წარმომადგენელმა გაუკეთა მას 12 დღის წინ” (ე. ი. ჯერ კიდევ 14 ოქტომბერს, ანუ გრენადაში რევოლუციური სამხედრო საბჭოს ხელისუფლებაში მოსვლამდე ხუთი დღით ადრე). ამავე დროს დასავლურ პრესაში გაჟონილი ინფორმაციით, გრენადაზე შეჭრის წინასწარი გადაწყვეტილება აშშ-ის ადმინისტრაციამ მიიღო ჯერ კიდევ 12 ოქტომბერს, საბოლოოდ კი 21-ში. 17 ოქტომბერს ამერიკული სამხედრო-საზღვაო ბაზა ნორფოლკიდან გამოვიდა ამფიბიურ-სადესანტო ჯგუფი (ხუთი სადესანტო ხმალდი ვერტმფრენმზიდ “გუამის” მეთაურობით, 1800 საზღვაო ფეხოსნით ბორტზე), ხოლო 19 ოქტომბერს კი – საავიამზიდო მრავალმიზნობრივი ჯგუფი, 11 ხომალდისა და დამხმარე გემის შემადგენლობით, ავიამზიდ “ინდეფენდენსის” მეთაურობით, რომლის ბორტზეც იმყოფებოდა 80-ზე მეტი საბრძოლო თვითმფრინავი. 21 ოქტომბერს ორივე ამ ჯგუფმა მიიღო ბრძანება, რომ სრული რადიომდუმარების რეჟიმით წასულიყვნენ კ. გრენადისკენ. 24-ში საავიაციო მრავალმიზნობრივმა ჯგუფმა თავი მოიყარა კუნძულის ჩრდილო-დასავლეთით 30 მილის მანძილზე, ხოლო სადესნტო-ამფიბიურმა ჯგუფმა – აღმოსავლეთით ხუთი მილის მანძილზე.

21 ოქტომბრიდან გრენადის თავზე და მის მახლობელ საჰაერო სივრცეში მკვეთრად გაიზარდა RC-135 ტიპის ამერიკული სადაზვერვო თვითმფრინავების ფრენების ინტენსივოდა, რომლებიც ახორციელებდნენ საჰაერო დაზვერვას კუნძულზე შეჭრის ოპერაციის უზრუნველყოფისთვის. ამრიგად, აშშ პრეზიდენტის რ. რეიგანის მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების მომენტისთვის კ. გრენადის მახლობლად ძირითადი ძალების თავმოყრა და ყველა მოსამზადებელი ღონისძიება უკვე დასრულებული ჰქონდათ.

ამერიკული ჯარების გრენადაზე შეჭრის დეტალებით ნაშრომს აღარ დავტვირთავთ, მოკლედ ვიტყვით, რომ აღნიშნული აღნიშნულ ოპერაციაში პენტაგონმა მხოლოდ ცოცხალ ძალაში შექმნა “მოწინააღმდეგეზე” 15-ჯერადი უპირატესობა. მსუბუქი იარაღით შეიარაღებული 1200 გრენადელი პატრიოტის წინააღმდეგ სამოქმედოდ შეჭრისა და უზრუნველყოფის ამერიკულ ძალებში მოითვლებოდა 13 ათასზე მეტი ადამიანი (რომლებსაც მეორე დღესვე დაუმატეს აშშ-ის 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზიის ორი ბრიგადა /5-7 ათასი სამხედრო მოსამსახურე/), ხომალდების არმადა, 85 საბრძოლო თვითმფრინავი, ასეულობით სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავი და ვერტმფრენი.

კბილებამდე შეიარაღებულმა ინტერვენტებმა ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ნამდვილი ნადირობა გააჩაღეს ადამიანებზე. ლონდონური გაზეთი “დეილი ტელეგრაფი” წერდა: “ამერიკული ჯარები უკიდურესად სასტიკად ექცევიან ყველას, ვინც სახალხოდ გამოხატავს უკმაყოფილებას კუნძულზე მათი ყოფნის გამო. მემარცხენეთადმი თანაგრძნობაში ეჭვმიტანილი ასეულობით გრენადელი დააპატიმრეს და დაკითხეს. ბევრი მათგანი მოათავსეს იმპროვიზებულ ციხეში, რომელიც აშშ-ის ჯარებმა მოაწყვეს ახალ აეროპორტ პოინტ-სელაიზნში. დაპატიმრებული გრენადელები ხშირად სამ-სამი დღით გამომწყვდეულნი ჰყავთ იქ სპეციალურად მოწყობილ ხის ყუთებში, რომლებიც ძაღლის სადგომებს (собачья конура) ჩამოჰგავს” (არ შეიძლება არ აღვნიშნოთ, რომ 1989 წლის 9 აპრილის შემდგომ დღეებში თბილისში გაცილებით უფრო მსუბუქი რეჟიმი იყო დაწესებული ცენტრალური საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან).

XX საუკუნეში ლათინური ამერიკის ქვეყნებში 26-ე შეჭრისა და იქ დატრიალებული ყაჩაღობის გასამართლებლად აშშ-ის ადმინიატრაცია აქტიურად იშველიებდა გამონაგონს გრენადაში “ამერიკელი მოქალაქეების დაცვის” შესახებ, თუმცა ცნობილი იყო, რომ მათ არავინ ემუქრებოდა. თეთრი სახლის წარმომადგენლები ასევე დაუღალავად მიუთითებდნენ აღმოსავლეთკარიბული ქვეყნების “კანონიერ თხოვნაზე დახმარების შესახებ”, და ეს იმ დროს, როდესაც თვითონ ამ “თხოვნის” “შემდგენლებიც” კი ამტკიცებდნენ, რომ იგი შეთითხნილ იქნა ვაშინგტონის მითითებითა და მისი ემისრების მონაწილეობით მას შედეგ, რაც პრეზიდენტმა რეიგანმა და მისმა უახლოესმა გარემოცვამ მიიღეს გადაწყვეტილება გრენადაში შეჭრის შესახებ. უფრო მეტიც, თავად ამერიკელი პოლიტიკოსების ერთი ნაწილი აღიარებდა, რომ გრენადა არასოდეს დამუქრებია აღმოსავლეთკარიბულ სახელმწიფოებს და ამიტომ მათი “თხოვნაც” დახმარების შესახებ არ შეიძლებოდა გამოყენებულ ყოფილიყო აგრესიის გამართლებისთვის.

როგორც გვახსოვს, ანალოგიური მოვლენა მოხდა 1921 წლის თებერვალში საქართველო – საბჭოთა რუსეთის ურთიერთობებშიც, როდესაც საქართველოში შემოჭრის გასამართლებლად ადგილობრივმა ბოლშევიკებმა, წითელი მოსკოვის მითითებით, ბორჩალოს მაზრაში მოახდინეს ამბოხების ინსცენირება და სასწრაფოდ ჩამოაყალიბეს რევოლუციური კომიტეტი (რევკომი) თავიანთი ხელმძღვანელების შემადგენლობით. სწორედ ამ რევკომის თხოვნა შეიქნა 11 თებერვალს 11-ე წითელი არმიის საქართველოში შემოჭრის საფუძვლად.

საპნის ბუშტივით გასკდა ამერიკული ადმინისტრაციის ბოროტგანზრახული გამონაგონი იმის თაობაზე, რომ სსრკ და კუბა გეგმავდნენ გრენადის გადაქცევას “სამხედრო ექსპანსიის ბასტიონად”. ოკუპანტების მიერ ხელში ჩაგდებულ “იარაღის საწყობებში”, ამერიკული პრესის შეტყობინებებით, აღმოჩენილ იქნა “ასი წლის წინ გამოშვებული შაშხანები” (ამერიკული წარმოებისა). ბრიტანულმა სამშენებლო ფირმამ “ფლექსი კომპანიმ”, რომელიც გრენადის დედაქალაქის მახლობობაში აეროპორტს აშენებდა, გააბათილა პრეზიდენტ რეიგანის მტკიცებები იმის თაობაზე, რომ ეს აეროდრომი ვითომდა განკუთვნილი იყო “სამხედრო თვითმფრინავებისა და მათ რიცხვში შორეული მოქმედების საბჭოთა ბომბდამშენების” მიღებისთვის.

რეიგანის ადმინისტრაციის წარმოადგენლები შემდგომში დუმილით უვლიდნენ გვერდს აშშ პრეზიდენტის მიერ შეჭრის კვალდაკვალ გაკეთებულ გულწრფელ აღიარებას იმის შესახებ, რომ ინტერვენციონისტულ აქციას მიმართეს “კ. გრენადაზე სამთავრობო ინსტიტუტების აღდგენისთვის” (უნდა წავიკითხოთ – თეთრი სახლისთვის მისაღები რეჟიმის თავზე მოსახვევად). როგორც ყოველკვირეულმა “ტაიმმა” აღიარა, “აშშ საბრძოლო მოქმედებებს აწარმოებდა იქ ხელისუფლებაში მყოფი მთავრობის წინააღმდეგ” (შეგვიძლია გავიხსენოთ 1990 წელს სსრკ-ის სახალხო დეპუტატების პირველ ყრილობაზე აზერბაიჯანის სსრ-ის დეპუტაციის მიერ გაკეთებული განცხადება იმავე წლის იანვრის თვეში ბაქოში საბჭოთა ჯარების მიერ მშვიდობიანი მანიფესტაციის დახვრეტის შესახებ თავდაცვის მინისტრის დ. იაზოვის მიერ გაკეთებული განცხადება, რომ “ბაქოში მე ჩამოვედი საბჭოთა ხელისუფლების დასამყარებლად”-ო. (გვიანდელი მინაწერი: მხოლოდ იმ ნიშვნელოვანი განსხვავებით, რომ აზერბაიჯანის სსრ, გრენადისგან განსხვავებით, წარმოადგენდა საბჭოთა კავშირის შემადგენელ ნაწილს, და არა საერთაშორისო სამართლით აღიარებულ სუვერენულ სახელმწიფოს).

იმავე დღეებში აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა ჯ. შულცმა კარიბის ზღვის აუზში ვაშინგტონის მოქმედებები დაახასიათა როგორც “მობრუნების პუნქტი ისტორიაში”. “ახლა – განაცხადა მან – ჩვენ დავანახეთ მთელ მსოფლიოს, რომ განზრახული გვაქვს ნებისმიერ ფასად ვიცავდეთ საკუთარ ინტერესებს”. როგორც ამბობენ, კომენტარები ზედმეტია.

აშშ-ის სახელმწიფო ტერორიზმის სხვა გამოვლინებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ თუნდაც მისი სამხედრო დოქტრინის განვითარება 1970-იანი წლების ბოლოსა და 80-იანების დასაწყისში (ეს პერიოდი მხოლოდ იმისთვის ავირჩიეთ, რომ სახელდახელოდ სწორედ ამ დროის მასალები გაგვაჩნია, თორემ საკითხის უფრო გულდასმით შესწავლისას შესაძლებელი იქნებოდა დროის სხვა მონაკვეთების არჩევაც). ამ დროს პრეზიდენტ რეიგანის ადმინისტრაციამ უფრო ღია პრეტენზიების წამოყენება დაიწყო “უფლებაზე” თავის წესებს ახვევდეს ნებისმიერ სახელმწიფოს, ნებისმიერი საშუალებებით და პირველ რიგში – სამხედროთი.

1981 წელს აშშ-ის თავდაცვის მინისტრმა უაინბერგერმა წამოაყენა “გლობალური სტრატეგიული მიდგომის” მოთხოვნა, რომელსაც უნდა უზრუნველეყო საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ “მსოფლიო მასშტაბებში” (მისივე სიტყვებით) ომის წარმოების შესაძლებლობა. უაინბერგერის შეფასებით, აშშ-ის ინტერესები “ატარებს მსოფლიო ხასიათს და ამიტომ ქვეყნის სამხედრო პოლიტიკას აუცილებელია განვიხილავდეთ გლობალურ კონტექსტში”. ანუ მისივე სიტყვებით: “აშშ მზად უნდა იყოს აწარმოოს ნებისმიერი ომები ნებისმიერ რეგიონში, რომელსაც ჩვენი ინტერესებისთვის გააჩნია სასიცოცხლო მნიშვნელობა”.

ამას შედეგად მოჰყვა რეიგანის ადმინისტრაციის სავსებით განსაზღვრული დასკვნა: შეერთებული შტატები უნდა გახდეს მსოფლიოს უძლიერესი სახელმწიფო და ეს უნდა გაკეთდეს ნებისმიერ ფასად. ამის დადასტურებას წარმოადგენდა თუნდაც ის, რომ 1982 წელს ქვეყნის სახელმწიფო ბიუჯეტის თითქმის მესამედს შეადგენდა სამხედრო ასიგნებები (ბიუჯეტი იყო 695,4 მლრდ. დოლარი, ხოლო მისი სამხედრო კომპონენტის წილი 226 მლრდ.).

რეიგანისეული ახალი სტრატეგიის (მას ოფიციალურად “პირდაპირი დაპირისპირების” სტრატეგია ეწოდება) ფარგლებში აშშ-ის სავარაუდო მოწინააღმდეგის საზღვრებთან “მეწინავე ბაზირების” კონცეფციამ განახლებული მნიშვნელობა შეიძინა. მისი შინაარსის გაშლისას ამერიკელი პროფესორი ჯ. კიფერი წერდა: “ხვალინდელი ბრძოლის ველი – ეს მთელი მსოფლიოა. დღეს ამოცანა იმაში მდგომარეობს, რომ უზრუნველვყოთ ჩვენთვის დედამიწაზე რაც შეიძლება მეტი სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი პუნქტი და მოვამზადოთ ჩვენი ჯარები იმისთვის, რათა ისინი ინარჩუნებდნენ ამ ტერიტორიებს”.

იმავე წლებში მიღებული აშშ-ის ახალი საზღვაო სტრატეგიაც ემყარებოდა მოწინააღმდეგის “სტრატეგიული ბირთვული შეკავების”, “სწრაფი რეაგირებისა” და “მეწინავე ბაზირების” პრინციპებს. ხოლო “მეწინავე ბაზირების” დებულების განმარტებისას კი აცხადებდა, რომ შეიარაღებული კონფლიქტი საბჭოთა კავშირთან შესაძლოა მოხდეს არა პირდაპირი გზით, ცენტრალურ ევროპაში ან შორეულ აღმოსავლეთში, არამედ “მესამე მსოფლიოს” ქვეყნებში რეგიონული კონფლიქტების ესკალაციის შედეგად. ასეთ შემთხვევაში შეერთებული შტატების ინტერესების გასატარებლად განვითარებად ქვეყნებში უნდა გამოეყენებინათ ნებისმიერი საშუალებები – ტ ე რ ო რ ი ს ტ უ ლ ი ა ქ ტ ე ბ ი დ ა ნ მსხვილმასშტაბიან შეიარაღებულ ჩარევამდე (ხაზი ჩვენია – ი. ხ.; როგორც ვხედავთ, ამ მიდგომაში ინდივიდუალური და ჯგუფური ტერორი თავისი ბუნებით, ომის წარმოებისას დაშვებული მოქმედებების ჭრილში, სრულებით არ განსხვავდება მსხვილმასშტაბიანი შეიარაღებული ჩარევისგან). ასეთი ოპერაციების განხორციელებისთვის აშშ-ის ცენტრალური დაზვერვის აგენტურისა და სპეციალური დივერსიული ჯგუფების გარდა, ვარაუდობდნენ საზღვაო ქვეითი ჯარისა და მაშინ ჩამოყალიბებადი “სწრაფი გაშლის ძალების” გამოყენებასაც.

მეტად საინტერესოა აშშ-ის “სწრაფი გაშლის ძალების” შექმნის ისტორიაც. მას საფუძვლად უდევს “შეიარაღებული ინტერვენციონალიზმის” ამერიკული პოლიტიკური კონცეფცია, რომელიც გულისხმობს ძირითადად “მესამე მსოფლიოს” ქვეყნებში იარაღის ძალით იმ პოზიციების მოპოვებასა და შენარჩუნებას, რომლებიც უზრუნველყოფენ ამერიკული ეკონომიკის ინტერესებში ნედლეულისა და სხვა მასალების აშშ-თვის უკიდურესად მომგებიან პირობებში გატანას. ამისთვის ჯერ კიდევ 1950-იანი წლების ბოლოს პენტაგონი შეუდგა სახმელეთო ჯარების მობილური აეროტრანსპორტაბელური შენაერთებისა და ნაწილების ჩამოყალიბებას, რომლებსაც “სახანძრო რაზმებს” უწოდებდნენ. ეს რაზმები განკუთვნილი იყვნენ ისეთ რეგიონებში სამოქმედოდ, სადაც “აშშ-ის ინტერესები მუქარის ქვეშ აღმოჩნდებოდა”. ასეთი პრაქტიკის საფუძველზე შეერთებული შტატების “ინტერესების დაცვის” საბაბით სხვა სახელმწიფოთა საქმეებში ჩარევა ამერიკული საგარეო პოლიტიკის მუდმივ შემადგენელ ნაწილად იქცა (უკანასკნელ ხანებში რუსეთის ფედერაციამაც მიიღო მსგავსი სამხედრო-პოლიტიკური კონცეფცია, მაგრამ საკითხისადმი ასეთ მიდგომაში პირველობა უეჭველად ამერიკელებს ეკუთვნით).

1978 წელს, ირანში შაჰის ხელისუფლების დამხობის შემდეგ, აშშ პრეზიდენტის ჯ. კარტერის ადმინისტრაციაში მტკიცედ იქნა დამკვიდრებული “მობილური ინტერვენციონისტული ძალების” კონცეფცია, რომელიც წარმოადგენდა ამერიკული სამხედრო ჩარევისთვის მზადების საფუძველს, ამჯერად განსაკუთრებით, ახლო აღმოსავლეთსა და სპარსეთის ყურეში. გამოსცეს დირექტივა # 18, რომელიც ითვალისწინებდა “მესამე მსოფლიოში ლოკალური ომებისთვის ჯარების სპეციალური კონტინგენტის” გამოყოფას. მასში კერძოდ ითვალისწინებდნენ საჭიროების და მიხედვით ჩაერთოთ სახმელეთო ჯარების ოთხი დივიზია (საჰაერო-სადესანტო, საჰაერო-საიერიშო, ქვეითი და მექანიზებული ქვეითი), აგრეთვე საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ნაწილები და ქვედანაყოფები; სამხედრო-საჰაერო ძალებიდან – ხუთი ტაქტიკური გამანადგურებელი საავიაციო ფრთა, ორი ტაქტკური სატრანსპორტო საავიაციო ფრთა და სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავების ორო ავიაესკადრილია (28 თვითმფრინავი B-52H), სტრატეგიული სადაზვერვო თვითმფრინავები, საჰაერო საკომანდო პუნქტები, შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა და კონტროლის თვითმფრინავები E-3 (AWACS) და ა. შ. სამხედრო-საზღვაო ძალებიდან – ორი-ოთხი საავიამზიდო მრავალმიზნობრივი ჯგუფი, საზღვაო ქვეითი ჯარის ერთ საექსპედიციო დივიზიამდე და სხვა.

1980-იანი წლების დასაწყისში (რეიგანის პრეზიდენტობის პირველ ხანებში) შეიქმნა ამ ძალების ხელმძღვანელი ორგანო, გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობა (CENTCOM, შტაბი ავიაბაზა მაკ-დილზე, ფლორიდის შტატი), ასევე დამკვიდრებულ იქნა სახელწოდება “სწრაფი გაშლის ძალები” (Rapid Deployment Joint Task Forces) და მისი რიცხოვნება გაზარდეს 200-დან 300 ათას ადამიანამდე.

“სწრაფი გაშლის ძალების” ჩამოყალიბების პროცესში, მისი სავარაუდო ამოცანების ახსნისას, პოლიტიკური კვლევების ვაშინგტონის ინსტიტუტის თანამშრომელი კლერი წერდა: “დამრტყმელი ძალები განკუთვნილია უცხო სახელმწიფოთა ფარგლებში შესაჭრელად ან მათი ოკუპაციისთვის იქ პოლიტიკური პოზიციის შეცვლის შემთხვევაში. მას შესაძლოა იყენებდნენ ძალის დემონსტრირებისთვისაც, მტრული სახელმწიფოების დაშინების მიზნით”. ამავე დროს სახმელეთო ჯარების შტაბის უფროსი გენერალი მეიერი აშშ კონგრესის წარმომადგენელთა პალატის შეიარაღებული ძალების კომისიაში გამოსვლისას პირდაპირ ადასტურებდა მსოფლიოს საკვანძო რაიონებში, და უწინარეს ყოვლისა ახლო აღმოსავლეთში, აშშ-ის სამხედრო ყოფნის აუცილებლობას. ეს, მისი სიტყვებით, “აუცილებელია, რათა ყველასთვის ნათელი გახდეს, თუ რა პოზიციას დავიკავებთ ჩვენ, და რომ მზად ვართ განვამტკიცებდეთ მას ძალის დახმარებით”.

ყოველივე ზემოთქმული ნათლად გვიდასტურებს აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიზნებსა და მუდმივ მზადყოფნას მშვიდობასა და სამართლიანობაზე ლამაზი ფრაზეოლოგიის ქვეშ და ხშირად საერთაშორისო ძალისხმევის შირმით (ვთქვათ, გაერო-ს ეგიდით) მუდმივად ლახავდეს სხვა სახელმწიფოთა ინტერესებსა და სუვერენიტეტს.

ამავე დროს მსოფლიოს მრავალი მცირე და საშუალო ქვეყნის თავდაცვით სამხედრო დოქტრინებში გათვალისწინებულია მოწინააღმდეგის მიერ მათი ტერიტორიის დროებით დაკავების შემთხვევაში იქ პარტიზანული მოქმედებების წარმოება. ამისთვის განკუთვნილია ამ სახელმწიფოთა ტერიტორიული თავდაცვის ჯარების ნაწილები და ქვედანაყოფები, რომლებსაც აყალიბებენ შესაბამისი რაიონების მაცხოვრებელი შედარებით უფროსი ასაკის რეზერვისტებისგან (35-40 წლის ზევით ასაკის რიგითი და სერჟანტთა შემადგენლობა). ასეთი პარტიზანული მოქმედებების წარმოების შესაძლებლობას ითვალისწინებენ ფინეთის, შვედეთის, შვეიცარიის, დანიის, ირანის, პაკისტანისა და სხვა სახელმწიფოთა შეიარაღებული ძალების სარდლობები.

მაგრამ ხშირად, როგორც ვთქვით, აშშ-ის ან რუსეთის ხელმძღვანელები, ხოლო მათი მიყოლებით სხვა ქვეყნებისაც, ტერორისტებს უწოდებენ ისეთ ადამიანებსა და ჯგუფებს, რომლებსაც სხვა შემთხვევაში მისცემდნენ ეროვნულ-განმათავისუფლებელთა, თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის მებრძოლთა და სხვა უფრო მისაღებ და სასახელო სახელებს (გააჩნია ვინ ინტერესებში იბრძოლებდნენ და იმოქმედებდნენ ისინი)। ასეთი სუბუექტივიზმი უშლის ხელს წამყვან სახელმწიფოთა ხელმძღვანელებსა და სპეციალისტებს ტერორიზმის ცნების მკაფიოდ ჩამოყალიბებაში, თუმცა ასეთი ინტერესები მათ არც უნდა გააჩნდეთ, ვინაიდან მღვრიე წყალში უფრო ადვილია მათთვის თევზის ჭერა.

საქართველოსთან მიმართებაში დღევანდელი ამერიკული ანტიტერორისტული კამპანიის შესახებ შეგვიძლია ვთქვათ შემდეგი.

1990 წლის ნოემბერში მაშინდელი ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის (ეუთთ, ევროთათბირის), ამჟამად ეუთო-ს ეგიდით პარიზში დადებულ იქნა “ხელშეკრულება ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ” (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe – CFE), რომლის ძალითაც მაშინდელ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციასა და ნატო-ს ბლოკს ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების რაოდენობა შეუმცირეს და შედარებით უფრო დაბალ დონეზე გაუთანაბრეს. ამის შედეგად თითოეულ სამხედრო ბლოკს უფლება მისცეს, რომ ევროპული კონტინენტის მის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე რეგულარულ საჯარისო ნაწილებსა და სპეციალურ საწყობებში მშვიდობიანობის დროს მუდმივად განელაგებინა არაუმეტეს 20000 საბრძოლო ტანკის, 30000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 20000 საველე საარტილერიო სისტემის, 6800 საბრძოლო თვითმფრინავის და 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენისა. ვინაიდან ეს მაქსიმალური დონეები (კვოტები) დადგენილ იქნა CFE-ხელშეკრულების IV მუხლის 1-ლი პუნქტის ტექსტში, ამიტომ ეუთო-ს დოკუმენტებში ეს რაიონი – ანუ თითოეული სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის მიერ კონტროლირებადი ნაწილი ევროპისა აღინიშნება ასე: რაიონი 4.1.

ამავე დროს ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის ეს საერთო კვოტები გაანაწილეს ევროპის ცალკეული რაიონებისა და ქვერაიონების მიხედვით. თავდაპირველად ევროპის მთელი ტერიტორია გაყვეს ცენტრალურ და საფლანგო რაიონებად. საფლანგო რაიონში შეიყვანეს ორივე სამხედრო ბლოკის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებზე არსებული სახელმწიფოები და შესაბამის სახელმწიფოთა ცალკეული ტერიტორიები. ნატო-ს მხრიდან საფლანგო რაიონში შევიდნენ ნორვეგია, ისლანდია, საბერძნეთი და თურქეთის უდიდესი ნაწილი, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიის გამოკლებით, რომელიც ევროთათბირის განსაზღვრებით აზიის ტერიტორიას შეადგენს; ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მხრიდან – ბულგარეთი და რუმინეთი, აგრეთვე საბჭოთა კავშირის ლენინგრადის, ოდესის, ჩრდილო-კავკასიისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. ვინაიდან საფლანგო რაიონში თითოეული ბლოკისთვის დადგენილი კვოტების განსაზღვრა მოხდა CFE-ხელშეკრულების V მუხლის 1-ლი პუნქტით, ამიტომ ამ რაიონს ეუთო-ს დოკუმენტებში აღნიშნავენ ასე: რაიონი 5.1.

ევროპის მთელი დანარჩენი ნაწილი ატლანტის ოკეანიდან ურალის მთებამდე შეიყვანეს ცენტრალურ რაიონში, მაგრამ აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ ამ რაიონის დიდი სივრცული განფენილობის გამო, ნატო-სა და ვარშავის პაქტის შეხების საზღვრიდან (გერმანია – პოლონეთი, ჩეხეთ-სლოვაკეთის სახელმწიფო საზღვრებიდან) ორივე მხარეს გამოყვეს სამი ქვერაიონი. მათ ფარგლებში თითოეული სამხედრო ბლოკის ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტების განაწილება დადგენილ იქნა ხელშეკრულების IV მუხლის მე-2, -3 და -4 პუნქტებით, რის გამოც მათ მიიღეს აღნიშვნები: რაიონები 4.2, 4.3 და 4.4. ამ რაიონების საზღვრები ნაჩვენებია ნახატზე, ხოლო 1-ლ ცხრილში კი მოცემულია მათში მუდმივად განლაგებისთვის დაშვებული საბრძოლო ტანკების, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა და საველე საარტილერიო სისტემების კვოტები. რაც შეეხება დამრტყმელი ვერტმფრენებისა და საბრძოლო თვითმფრინავების კვოტებს, მათ რაიონების მიხედვით განლაგების შეზღუდვები არ შეხებია და მათი განაწილება მინდობილ იქნა თითოეული ბლოკის ხელმძღვანელობაზე.

[ნახატი წარმოადგენს ევროპის რუკას მასზე CFE-ხელშეკრულებით განსაზღვრული ცალკეული რაიონების ჩვენებით. რაიონი 4.1 მოიცავს, როგორც ვთქვით, ევროპის იმ ტერიტორიებს, რომლებსაც აკონტროლებდა თითოეული სამხედრო ბლოკის ხელმძღვანელობა. რაიონი 5.1 წარმოადგენს საფლანგო რაიონს, რომელშიც ნატო-ს მხრიდან შევიდნენ ნორვეგია, ისლანდია, საბერძნეთი და თურქეთის უდიდესი ნაწილი, ვარშავის ხელშეკრულების მხრიდან კი ბულგარეთი, რუმინეთი და სსრკ-ის ლენინგრადის, ოდესის, ჩრდილო-კავკასიისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. რაიონი 4.2 წარმოადგენს თითოეული სამხედრო ბლოკის მთელ ცენტრალურ რაიონს, რომელშიც ნატო-ს მხრიდან შევიდნენ: გერმანია, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, იტალია, დანია, ნიდერლანდები, ბელგია, ლუქსემბურგი, ესპანეთი და პორტუგალია; ვარშავის ხელშეკრულების მხრიდან – პოლონეთი, ჩეხეთ-სლოვაკეთი, უნგრეთი და საბჭოთა კავშირის კარპატისპირეთის, კიევის, ბელორუსიის, ბალტიისპირეთის, მოსკოვისა და ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. რაიონი 4.3 მოიცავს ნატო-ს მხრიდან შემდეგ სახელმწიფოებს: გერმანია, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, იტალია, დანია, ნიდერლანდები, ბელგია, ლუქსემბურგი; ვარშავის ხელშეკრულების მხრიდან: პოლონეთი, ჩეხეთ-სლოვაკეთი, უნგრეთი, და სსრკ-ის კარპატისპირეთის, კიევის, ბელორუსიისა და ბალტიისპირეთის სამხედრო ოლქები. რაიონი 4.4 მოიცავს: ნატო-ს მხრიდან შემდეგ ქვეყნებს – გერმანია, დანია, ნიდერლანდები, ბელგია; ვარშავის ხელშეკრულების მხრიდან – პოლონეთი, ჩეხეთ-სლოვაკეთი, უნგრეთი. ამ რაიონებში დაშვებულ ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტებში იგულისხმება არა მხოლოდ ამ ევროპული ქვეყნების კვოტები, არამედ მათ ტერიტორიებზე განლაგებული მათი მოკავშირე უცხო ქვეყნებისაც; სახელდობრ, გერმანიის ტერიტორიაზე ამერიკული, ბრიტანული, ფრანგული, ბელგიური და ნიდერლანდური ჯარებისა, ხოლო პოლონეთის ჩეხეთ-სლოვაკეთისა და უნგრეთის ტერიტორიებზე, იქ განლაგებული საბჭოთა ჯარებისაც].
ცხრილი 1

CFE-ხელშეკრულებით დადგენილი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტები და მათი განაწილება რაიონების მიხედვით

რაიონი 4.1. – ს უ ლ არაუმეტეს 20000 საბრძოლო ტანკის, 30000* მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 20000 საველე საარტილერიო სისტემის, 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 6800 საბრძოლო თვითმფრინავისა;
მ ა თ გ ა ნ რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 16500 საბრძოლო ტანკის, 27300 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 17000 საველე საარტილერიო სისტემისა.

რაიონი 4.2. – ს უ ლ არაუმეტეს 15300 საბრძოლო ტანკის, 24100 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 14000 საველე საარტილერიო სისტემისა;
მ ა თ გ ა ნ რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 11800 საბრძოლო ტანკის, 21400 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 11000 საველე საარტილერიო სისტემისა.

რაიონი 4.3.** – რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 10300 საბრძოლო ტანკის, 19260 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 9100 საველე საარტილერიო სისტემისა.

რაიონი 4.4. – რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 7500 საბრძოლო ტანკის, 11250 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 5000 საველე საარტილერიო სისტემისა.

რაიონი 5.1.*** – რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 4700 საბრძოლო ტანკის, 5900 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 6000 საველე საარტილერიო სისტემისა.

შენიშვნები: * 30000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანიდან არაუმეტეს 18000-სა ქვეითთა საბრძოლო მანქანა და საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით; ხოლო მათგან არაუმეტეს 1500-სა – საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით.

** კიევის სამხედრო ოლქში რეგულარულ ნაწილებსა და სპეციალურ საწყობებში განლაგებული შეიარაღების ჯამური რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 2250 საბრძოლო ტანკს, 2500 მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანასა და 1500 ერთეულ საველე საარტილერიო სისტემას.

*** შეიარაღებათა აღნიშნულ კვოტებზე დამატებით, საბჭოთა კავშირს უფლება მისცეს საფლანგო რაიონში ოდესის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე და ლენინგრადის სამხედრო ოლქის სამხრეთ ნაწილში (ფსკოვის ადმინისტრაციულ ოლქში) სპეციალურ საწყობებში კიდევ დამატებით განელაგებინა არაუმეტეს 1000 საბრძოლო ტანკის, 800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 900 საველე საარტილერიოს სისტემისა.

როგორც 1-ლი ცხრილიდან ჩანს, ცენტრალურ რაიონში ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის განლაგება როგორც რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში, ისე სპეციალურად მოწყობილ და მონიშნულ საწყობებშიც, ხოლო საფლანგო რაიონში კი – მხოლოდ რეგულარულ ნაწილებში. ამაზე დამატებით, როგორც ვნახეთ, საბჭოთა კავშირს უფლება მისცეს მოეწყო ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის საწყობები საფლანგო რაიონშიც: ოდესის სამხედრო ოლქში და ლენინგრადის სამხედრო ოლქის სამხრეთ ნაწილში (ფსკოვის ადმინისტრაციულ ოლქში).

მუდმივად გასალაგებელი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტების გარდა, თითოეული სამხედრო ბლოკის ხელმძღვანელობას ან ცალკეულ სახელმწიფოებს უფლება მისცეს საკუთარი საფლანგო სახელმწიფოების ტერიტორიაზე დროებით საფუძველზე განელაგებინა არაუმეტეს 459 საბრძოლო ტანკის, 723 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 420 საველე საარტილერიო სისტემისა. თანაც თითოეული საფლანგო სახელწფოს ტერიტორიაზე შესაძლებეია დროებით განლაგებულ იქნას აღნიშნული კვოტების არაუმეტეს ერთი-მესამედისა, ე. ი. არაუმეტეს 151 საბრძოლო ტანკის, 241 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანისა და 140 საველე საარტილერიო სისტემის. სწორედ ამ დებულების საფუძველზე არის განლაგებული დღესდღეობით საქართველოში რუსული სამხედრო ბაზები და მათი შეიარაღება.

ზემოაღნიშნული პირობების გათვალისწინებით, ყოფილი საბჭოთა კავშირის ჩვეულებრივი შეიარაღების საერთო კვოტები და ამ კვოტებიდან საკუთრივ საფლანგო რაიონში გასალაგებელი შეიარაღების მაქსიმალური რაოდენობა ნაჩვენებია მე-2 ცხრილში.

ცხრილი 2

საბჭოთა კავშირის ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები

მ თ ლ ი ა ნ ა დ ქვეყნის ევროპულ ტერიტორიაზე: არაუმეტეს 13150 საბრძოლო ტანკის, 20000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 13175 საველე საარტილერიო სისტემის, 1500 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 5150 საბრძოლო თვითმფრინავისა;
მ ა თ გ ა ნ რეგულარულ ნაწილებში არაუმეტეს 10500 საბრძოლო ტანკის, 17920 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 10825 საველე საარტილერიო სისტემისა.

მათგან ს ა ფ ლ ა ნ გ ო რ ა ი ო ნ შ ი რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში არაუმეტეს 1850 საბრძოლო ტანკის, 1800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 2775 საველე საარტილერიო სისტემისა.
დამატებით ს ა ფ ლ ა ნ გ ო რ ა ი ო ნ შ ი, სპეციალურ საწყობებში არაუმეტეს 1000 საბრძოლო ტანკის, 800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 900 საველე საარტილერიო სისტემისა.

90-იანი წლების დასაწყისშივე, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დაისვა ამ კვოტების გადანაწილების საკითხი სსრკ-ის ევროპულ ტერიტორიაზე წარმოქმნილ ახალ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს შორის. ბალტიის ქვეყნებმა ამაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს, ყაზახეთის ტერიტორიის მცირე ნაწილი კი, მართალია, შემოდის ევროპის ფარგლებში, მაგრამ აქ მას ჯარები განლაგებული არა ჰყავს. ამიტომ საბჭოთა კავშირის კვოტები გადაანაწილეს რუსეთის ფედერაციას (მის ევროპულ ტერირორიაზე), ბელორუსს, უკრაინას, მოლდოვას, აზერბაჯანს, სომხეთსა და საქართველოს შორის. თანაც მოლდოვას, აზერბაიჯანს, სომხეთსა და საქართველოს, ასევე რუსეთის ფედერაციას ლენინგრადისა და ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქებში ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების კვოტები დაუდგინეს ყოფილი სსრკ-ის საფლანგო რაიონის კვოტებიდან. ეს მოხდა 1992 წლის მაისში ტაშკენტში გამართულ მოლაპარაკებებზე, CFE-ხელშეკრულების ახალი პირობებისადმი შეგუების მიზნით.

ტაშკენტის შეთანხმების ძალით საქართველოს (ასევე სომხეთსა და აზერბაიჯანს) უფლება მისცეს თავის ტერიტორიაზე მშვიდობიანობის დროს რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში მუდმივად განლაგებული ჰყავდეს არაუმეტეს 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 285 საველე სარტილერიო სისტემის, 50 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 100 საბრძოლო თვითმფრინავისა. უნდა ითქვას, რომ ეს შეიარაღება მიზერულადაც კი ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს (იგივე აზერბაიჯანისა და სომხეთის) თავდაცვის უზრუნველყოფის მოთხოვნებს. სახელდობრ, ერთ გერმანულ სატანკო ბატალიონში 54 საბრძოლო ტანკია, თურქულში – 54-56, ამერიკულში – 58, ჰოლანდიურში – 49 და ა. შ. ამიტომ 220 საბრძოლო ტანკის კვოტა საკმარისი იქნება ე. წ. დასავლური ტიპის ოთხი სატანკო ბატალიონის დაკომპლექტებისთვის. რაც შეეხება მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანებს, ისინი წარმოადგენენ თანამედროვე მოტომსროლელი (მოტოქვეითი, მექანიზებული ქვეითი) ქვედანაყოფების ძირითად სატრანსპორტო და საბრძოლო საშუალებას. მაგალითად, თანამედროვე გერმანულ და თურქულ მოტოქვეით ბატალიონში შტატით გათვალისწინებულია 60-70 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა და ჯავშანტრანსპორტერი, ამერიკულში – 85 და ა. შ. გარდა ამისა, მსუბუქი ტანკების, საბრძოლო სადაზვერვო მანქანებისა და ჯავშანტრანსპორტერების გარკვეული რაოდენობა საჭირო არის სატანკო ბატალიონებში, საარტილერიო დივიზიონებში, სადაზვერვო, საინჟინრო-მესანგრეთა, კავშირგაბმულობის, სამედიცინო და სხვა ქვედანაყოფებში. ამიტომ 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის კვოტა კიდევ უფრო მიზერულია საქართველოს თანამედროვე სახმელეთო ჯარების რეალურ საჭიროებასთან შედარებით. იგივე ითქმის საველე არტილერიაზეც, რომლის 285 ერთეულის კვოტით დადგენილი რაოდენობა შეიძლება ეყოს მხოლოდ სამი-ხუთი თანამედროვე საბრძოლო ბრიგადის საშტატო შეიარაღებას (საარტილერიო რეზერვის გარეშე). ეს ძალები და საშუალებები სრულების არაა საკმარისი ხუთმილიონიანი სახელმწიფოს თავდაცვის უზრუნველყოფისთვის.

მაგალითისთვის მოვიყვანთ ტერიტორიითა და მოსახლეობით საქართველოს თანაზომად ევროპულ ნეიტრალურ სახელმწიფოებს, ფინეთსა და შვეიცარიას, რომელთაც მკაფიოდ გამოხატული თავდაცვითი სამხედრო დოქტრინა გააჩნიათ, თითოეულ მათგანს აქვს საქართველოსთვის განსაზღვრულ კვოტებზე გაცილებით უფრო მეტი შეიარაღება (მათ CFE-ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შეზღუდვები არ შეხებია, ვინაიდან ისინი სამხედრო ბლოკებში არ შედიოდნენ). ეს ორი ქვეყანა ჩვენთვის იმითაცაა საინტერესო, რომ მათ სარდლობებს ერთმანეთისგან განსხვავებული მიდგომები გააჩნიათ სახმელეთო ჯარების მშენებლობის საკითხებისადმი. ფინური სამხედრო ხელმძღვანელობა აქცენტს აკეთებს ქვეითი და მსუბუქი მექანიზებული საჯარისო ნაწილების ჩამოყალიბებაზე. ომიანობის დროს იგი ვარაუდობს საველე ანუ საბრძოლო ჯარების 26 საბრძოლო ბრიგადისა (ორი ჯავშანსატანკო, ათი “ეგერთა”, იგივე მსუბუქი მექანიზებული /სატანკო ქვედანაყოფების გარეშე/ და 14 ქვეითი) და ტერიტორიული თავდაცვის ჯარების კიდევ დაახლოებით 200 ცალკეული ბატალიონისა და ასეულის გამოყვანას. სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 2000 წელს მათ შეიარაღებაში გააჩნდათ 230 საბრძოლო ტანკი, 1063 მოჯავშნული მანქანა (საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფის), 1937 საველე და სანაპირო თავდაცვის საარტილერიო სისტემა, აგრეთვე 81-მმ ნაღმსატყორცნების, ტანკსაწინააღმდეგო და საზენიტო საშუალებების მნიშვნელოვანი რაოდენობა, სატრანსპორტო და უზრუნველყოფის სხვა დანიშნულების ვერტმფრენები და სხვა შეიარაღება. შვეიცარიის სარდლობა, ფინურისგან განსხვავებით, აქცენტს აკეთებს ჯავშანსატანკო და მექანიზებული ნაწილებისა და შენაერთების მშენებლობაზე. ამიტომ მის შეიარაღებაში იმავე 2000 წელს ნაჩვენები იყო 556 საბრძოლო ტანკი (მათგან 320 თანამედროვე გერმანული “ლეოპარდ-2”), 1538 მოჯავშნული მანქანა (საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფისა), საველე არტილერიის 1092 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (100 მმ და მეტი ყალიბისა), ასევე 81-მმ ნაღმსატყორცნები, ტანკსაწინააღემდეგო და საზენიტო საშუალებები, საბრძოლო უზრუნველყოფისა და სატრანსპორტო ვერტმფრენები და სხვა შეიარაღება.

ასეთ პირობებში აშკარაა, რომ ეუთო-ს ეგიდით 1990 და 1992 წლებში დადებული ხელშეკრულებების თანახმად, საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) დადგენილი 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანისა და 285 საველე საარტილერიო სისტემის კვოტები მიზერულადაც კი ვერ აკმაყოფილებს თითოეული ამ ქვეყნის თავდაცვითი აუცილებლობის მოთხოვნილებებს. ეს ნიშნავს, რომ მეზობელი ძლიერი სახელმწიფოსგან (თურქეთი ან რუსეთი) აგრესიის შემთხვევაში, ჩვენი ქვეყნის, ასე ვთქვათ, შეიარაღებული ძალები ვერ შეძლებს მასზე დაკისრებული ამოცანის შესრულებას, ანუ ქვეყნის ტერიტორიისა და სუვერენიტეტის დაცვას; ტრადიციულ საბრძოლო მოქმედებებში სასტიკად დამარცხდება, და თუკი მის სამხედრო მოსამსახურეებს ექნებათ საკუთარი სახელმწიფოს ინტერესებისთვის ბრძოლის გაგრძელების სურვილი, ავტომატურად იძულებული გახდებიან გადავიდნენ პარტიზანულ და იატაკქვეშა მოქმედებებზე, რომლებიც სულ ადვილად შესაძლოა იქნას შეფასებული ტ ე რ ო რ ი ზ მ ა დ, რაც ალბათ გამოიწვევს ჩვენს მიმართ შესაბამისი დამოკიდებულების გაჩენასა და გარკვეული სანქციების ამოქმედებას.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ანალოგიური მოვლენები მოხდა XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ბრიტანელთა ბატონობისგან ირლანდიის განთავისუფლებისთვის ბრძოლაში. მაშინ “ირლანდიის რესპუბლიკური არმია” (ირა) შეიქმნა სწორედ იმისთვის, რათა მას ტრადიციული საბრძოლო მოქმედებები ეწარმოებინა ბრიტანული ჯარების წინააღმდეგ და ირლანდიის დამოუკიდებლობის სამხედრო საკითხი გადაეწყვიტა. მაგრამ თავისი მწირი შეიარაღების, და განსაკუთრებით, არტილერიის სიმცირის გამო, ირლანდიელი პატრიოტები (გნებავთ, სეპარატისტები) ზედიზედ მარცხდებოდნენ ლონდონისადმი დაქვემდებარებულ ჯარებთან შეტაკებებში, რამაც თავისთავად უკარნახა ირა-ს ხელმძღვანელობას გადასულიყო პარტიზანულ და იატაკქვეშა (ტერორისტულ) მოქმედებებზე. ანუ “ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის” ტერორისტულ შეიარაღებულ ძალად ჩამოყალიბება განაპირობა სწორედ მის შეიარაღებაში საველე არტილერიის უკიდურესად მცირე რაოდენობამ. ამის შესახებ გადაღებულია და ჩვენთანაც გადიოდა ძალზედ კარგი მხატვრული ფილმი (სახელწოდება სამწუხაროდ არ მახსოვს), რომლის მთავარი გმირიც გახლდათ ირა-ს პირველი სამხედრო ხელმძღვანელი, და მას ბრიტანეთში მკვლელს უწოდებდნენ, ხოლო ლონდონელი მოხელეები მასთან მოლაპარაკებების წარმოებას დიდი ხნის მანძილზე სასტიკად თაკილობდნენ, სანამ უკიდურესმა აუცილებლობამ არ აიძულა ისინი საამისოდ.

წმინდა სამხედრო შემადგენელი ნაწილის გარდა ბრიტანული ბატონობისგან ირლანდიის განთავისუფლების მოძრაობას, ცხადია, გააჩნდა პოლიტიკური მხარეც, რომელიც ამის შემდეგ სულ უფრო მეტად დაუკავშირდა ირა-ს მიერ წარმოებული ტერორისტული ბრძოლის შედეგების პოლიტიკურ გამოყენებას. აღნიშნულ საკითხში ჩვენ საკმარისი ცოდნა არ გაგვაჩნია და არც ჩვენი ნაშრომის მიზანს არ წარმოადგენს ტერორიზმის პოლიტიკური სარჩულების კვლევა. მაგრამ ჩვენთვის ცნობილი არიან ის ქართველი სპეციალისტები, ვინც საჭიროების შემთხვევაში შეძლებენ ასეთი სამუშაოს შესრულებას.

ამ შემთხვევაში კი ჩვენთვის მთავარი იყო გვეჩვენებინა, რომ ეუთო-ს ეგიდით 90-იანი წლების დასაწყისში დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებით საქართველოსთვის დადგენილი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების ძალზედ მცირე რაოდენობრივი კვოტები ჩვენს ქვეყანას აპრიორულად აყენებს ისეთ პირობებში, რომ სავარაუდოდ თურქეთთან ან რუსეთთან ტრადიციულ საბრძოლო მოქმედებებში იგი ვერ შეძლებს საკუთარი ტერიტორიული მთლიანობისა და სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვას. თავისთავად ცხადია, რომ დამარცხებული და შეურაცხყოფილი ერის ერთი ნაწილი არ შეურიგდება ასეთ მდგომარეობას და შეეცდება შეიარაღებული ბრძოლის გაგრძელებას უკვე პარტიზანული (მთიან და ტყიან რაიონებში) და იატაკქვეშა ბრძოლის მეთოდებითა და ხერხებით. ანუ იმ გზით დაიცავს საკუთარი ქვეყნისა და ხალხის ინტერესებსა და ღირსებას, რომელიც სულ ადვილად შეიძლება შეფასდეს ან ეროვნულ-განმათავისუფლებელ და პატრიოტულ მოძრაობად, ან კიდევ ტერორიზმად, და ასეთ მდგომარეობაში ჩვენ გვაყენებს ეუთო-ს ეგიდით 90-იანი წლების დასაწყისში დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებები.

მაგრამ იმავე CFE-ხელშეკრულების (1990 წლის ნოემბერი) შესავალ ნაწილში ნათქვამია, რომ იგი მიზნად არ ისახავს მისი მონაწილე რომელიმე სახელმწიფოს ეროვნული უსაფრთხოებისთვის სამხედრო მუქარების შექმნას, არამედ ხელმომწერ ქვეყნებს სურთ რომ ერთ რომელიმე ქვეყანას, ან ქვეყნების ჯგუფს მოუსპონ სხვათა წინააღმდეგ მოულოდნელად მსხვილმასშტაბიანი თავდასხმის განხორციელების შესაძლებლობა. ამავე დროს ნათქვამია, რომ ევროპაში პოლიტიკური ვითარების განვითარების და მიხედვით, შესაძლებელია მასში შემდგომი კორექტივების შეტანა თვით ახალი მოლაპარაკებების დაწყების ჩათვლითაც კი. ეს ორი ფუძემდებლური დებულება საშუალებას აძლევს საქართველოს ხელისუფლებას, რომ ეუთო-ს ხელმძღვანელობის წინაშე დააყენოს მისთვის შეიარაღებათა კვოტების გაზრდის საკითხი, მაგრამ ჩვენი სახელმწიფო მოხელეები ბოლო წლების განმავლობაში ამის გაკეთებას დაჟინებით გაურბიან. და ეს ხდება არა საქართველოს ხელისუფალთა ინიციატივით.

ამის დასადასტურებლად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ერთი მაგალითი. 1999 წლის მიწურულს საქართველოში ჩამოსული იყო ნატო-ს მაშინდელი გენერალური მდივნის ჰავიერ სოლანას თანაშემწე კრის დონელი, რომლის მონაწილეობითაც თავდაცვისა და უშიშროების საპარლამენტო კომიტეტში ჩატარებულ იქნა საჯარო სხდომა. ამ სხდომის დროს კრის დონელის მოხსენების შემდეგ ჩვენ მას დავუსვით ორი შეკითხვა: პირველი შეეხებოდა იმას, რომ 1990 წელს თურქეთს განუსაზღვრეს ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები მაშინ მისდამი არსებული მუქარების გათვალისწინებით, ბულგარეთის, რუმინეთისა და სსრკ-ის შესაბამისი სამხედრო ოლქების ჯარების მხრიდან. დღესდღეობით ბულგარეთი და რუმინეთი ცდილობენ ნატო-ში შესვლას და არ არიან დაინტერესებულნი თურქეთთან ურთიერთობების გამწვავებით; ამიერკავკასიაში კი უწინდელი 11 საბჭოთა დივიზიისა და 12 სხვადასხვა ტიპის ბრიგადა/პოლკის ნაცვლად მხოლოდ ოთხი შედარებით სუსტი რუსული სამხედრო ბაზაღაა დარჩენილი (გუდაუთის 345-ე საპარაშუტო-სადესანტო პოლკის ჩათვლით).

დღევანდელ პირობებში თურქეთის კვოტები მნიშვნელოვნად აღემატება მისი თავდაცვითი აუციულებლობის დონეს და უკვე შეტევითი მოქმედებების წარმოების შესაძლებლობას აძლევს მის სარდლობას. მეორეს მხრივ, საქართველოს კვოტები აშკარად არაა საკმარისი ჩვენი ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველყოფისთვის, რითაც ირღვევა 1990 წელს დადებული ხელშეკრულების შესავალ ნაწილში ჩამოყალიბებული ფუძემდებლური პრინციპები. ამის საპასუხოდ ბ-ნმა კრის დონელმა საჯაროდ განაცხადა, რომ წარმოთქმული მოსაზრებები საყურადღებოა, რომ თავად ხელშეკრულება სრულყოფილი არ არის და შესაძლებელია მასზე შემდგომი მუშაობაო. ეს ყველაფერი გონივრული და მისაღებია, მაგრამ სწორედ ამის შემდეგ თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტის ხელმძღვანერლობამ დაჟინებით დაიწყო ჩვენთვის სიტყვის არმოცემა, მიკროფონის გამორთვა, მოტყუება – შემდეგ გათქმევინებთო და ა. შ. ანუ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ნატო-ს გენერალური მდივნის თანაშემწის მიერ საჯაროდ გამოთქმული მოსაზრებისგან განსხვავებით, იმავე ადამიანმა (კრის დონელმა) ცალკე მისცა თავდაცვისა და უშიშროების საპარლამენტო კომიტეტის ხელმძღვანელობას მითითება, რომ საქართველოს თავდაცვისთვის ამ უაღრესად საჭირბოროტო საკითხებზე დისკუსია ჩანასახშივე ჩაეკლათ. ანუ დასავლეთი თავიდანვე ისეთ მდგომარეობაში გვაყენებს, რომ თავდაცვისუნარიან ქვეყნად საქართველო ვერ ჩამოყალიბდეს, ხოლო თუკი მაინც მოვინდომებთ საკუთარი ინტერესების დაცვას, სხვა არაფერი დაგვრჩენოდეს, გარდა ტერორისტული მეთოდებით ბრძოლისა.

აქედან კარგად ჩანს დასავლეთის მმართველი წრეების თვალთმაქცობა ვითომდა ტერორიზმიდან მომდინარე მუქარებისა და მის წინააღმდეგ ბრძოლის აუცილებლობის შესახებ. და ვინაიდან აშშ-ის მიერ 2001 წლის 11 სექტემბრის მოვლენების შემდეგ ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ლოზუნგის გადმოგდებამდე ერთი წლით ადრე უკვე რუსეთის ხელისუფლებამ ააფრიალა ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის დროშა, შესაძლოა იმაზედაც მიგვანიშნებდეს, რომ მასშტაბურ პროცესში აშშ-ის ადმინისტრაცია და კრემლის დღევანდელი ხელისუფლება იმთავითვე შეთანხმებულად მოქმედებდნენ.

აქეთკენ მიმავალი კვალი აშკარად დაიმზირება იმაში, რომ ჯერ 1999 წლის მეორე ნახევარში ჩინეთში ვიზიტად მყოფი რუსეთის პრეზიდენტის ბორის ელცინის მიერ აშშ პრეზიდენტის კლინტონისადმი მუქარის სახით რუსეთის სტრატეგიული ბირთვული პოტენციალის შეხსენების კვალდაკვალ ბენ ლადენმა გაააქტიურა ფულადი დახმარება ავღანელი თალიბებისადმი, ხოლო ამ უკანასკნელებმა უფრო მეტი მონდომებით განაახლეს საბრძოლო მოქმედებები ყოფილი საბჭოთა კავშირის შუა აზიის ტერიტორიის მიმართულებით, ანუ იმ ტერიტორიისკენ, რომელიც გავლენის სფეროებად ჯერ არ არის გაყოფილი ანტიდასავლური კოალიციის ძირითად წევრებს – რუსეთს, ირანსა და ჩინეთს შორის. ამით ვაშინგტონი დაანახებდა თავის პოტენციურ მოწინააღმდეგეებს, რომ გააჩნია ბერკეტები მათ არცთუ მტკიცე კოალიციაში სერიოზული განხეთქილებების შესატანად. ამის პარალელურად, ცნობილი ბორის ბერეზოვსკის ინიციატივითა და ფინანსური მხარდაჭერით, ჯერ ჩეჩნეთ-დაღესტანში ააფრიალეს ვაჰაბიზმის დროშა და მის საფარველქვეშ გააჩაღეს სეპარატისტული შეიარაღებული ბრძოლა, ხოლო შემდეგ იმავე ბერეზოვსკის ფულებით წარმატებით აწარმოა “კონტრტერორისტული ოპერაციის” პირველი ეტაპი და რუსეთის ახალ პრეზიდენტად მოვიდა ვლადიმირ პუტინი, რომელმაც ელცინისეული კონფრონტაციის პოლიტიკის ნაცვლად დასავლეთთან დაახლოება არჩია.

მთელ ამ სცენარში ჯერ ბენ ლადენმა და თალიბებმა გაუწიეს სამსახური ამერიკულ ადმინისტრაციას რუსეთ-ირან-ჩინეთის კოალიციაში ბზარების შესატანად, შემდეგ რუსეთში დაიწყო ჩეჩენი და სხვა “ტერორისტების” წინააღმდეგ შეიარაღებული ბრძოლა და ახალი რუსული ადმინისტრაციის დასავლეთთან დაახლოება. ხოლო შემდეგ იმავე ბენ ლადენის მიერ, სავარაუდოდ ისევ აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს დავალებით, 11 სექტემბრის მოვლენებში თანამონაწილეობაზე თანხმობა, რასაც შედეგად მოჰყვა მსოფლიოში გავრცელებული ტერორისტული ორგანიზაციების ქსელის წინააღმდეგ აშშ კონგრესის მიერ გრძელვადიანი გლობალური ომის გამოცხადება. ეს უკანასკნელი კი მსოფლიო ომია, რომელიც დაინტერესებულ წრეებს სულ ადვილად შეუძლიათ გადაზარდონ სრულმასშტაბიან თერმობირთვულ მსოფლიო ომში.

მომავალი ყველაფერს გვიჩვენებს, ის კი თვალნათელია, რომ ე. წ. ტერორიზმის პრობლემა დასავლეთის მმართველი წრეების მიერ ხელოვნურადაა ამ მასშტაბებამდე გაბერილი, ხოლო მისგან მომდინარე მუქარები სახელმწიფოებისთვის კი თითიდან გამოწოვილია და უფრო დიდ სამხედრო-პოლიტიკურ თამაშში სულ სხვა მიზნების მიღწევას ემსახურება.

ირაკლი ხართიშვილი2002 წლის ნოემბერი

გამოყენებული ლიტერატურა
1. ხელშეკრულება ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ (მოკლე მიმოხილვა) – საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს სამხედრო-პოლიტიკური დეპარტამენტი;

2. Тенденция в развитии военной доктрины США, Зарубежное Военное Обозрение, 1981, № 11;

3. «Силы быстрого развёртывания» США, Зарубежное Военное Обозрение, 1982, № 2;

4. Амфибийные силы ВМС США, Зарубежное Военное Обозрение, 1982, № 2;

5. Наглая агрессия США против Гренады, Зарубежное Военное Обозрение, 1984, № 1;

6. «Морская стратегия» США, Зарубежное Военное Обозрение, 1986, № 11;

7. «Морская стратегия» США, Зарубежное Военное Обозрение, 1991, № 1;

8. The Military Balance 1991-1992;

9. The Military Balance 2000-2001;

10. Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, Paris, 19 November, 1990;

11. Agreement on the Principles and Procedures for the Implementation of the Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, Tashkent, 15 May, 1992;

12. Final Document of the First Conference tu Review the Operation of the Conventional Armed Forces in Europe and the Concluding Act of the Negotiation on Personnel Strength, Viena, 15-31 May, 1996.


გვიანდელი მინაწერი: ამ წერილის დასასრულს გამოთქმულ მოსაზრებას ადასტურებს ქვემოთ მოყვანილი ამონარიდი არტურ ლეპიკის წერილიდან “ზბიგნევ ბჟეზინსკის ანტირუსეთული სტრატეგია. ახალი ცივი ომი” რომელიც გამოქვეყნებულ იქნა ფრანგულ ჟურნალში „Reseau Voltaire“, ხოლო იქიდან კი რუსული თარგმანი ინტერნეტში საიტზე ИноСМИ.რუ, 28.07.05. ამონარიდში ვკითხულობთ:

“როგორც კი კარტერმა დაიკვა თავისი პოსტი, მან თავის პრიორიტეტად გამოაცხადა ორი ბლოკის (აშშ _ სსრკ) სამხედრო ბირთვული არსენალის შემცირება. მაგრამ კრიზისმა, რომელიც დაკავშირებული იყო ევროპაზე მომართულ საბჭოთა რაკეტებთან SS-20, აიძულა კარტერი რეაგირება მოეხდინა რაკეტების „პერშინგი“ გაშლით, და მისი ძალისხმევა _ გულწრფელი იყო ის თუ არა, დაიმსხვრა, ჩააყენა რა ორივე ბლოკი ურთიერთ ეჭვიანობის სიტუაციაში.

აღმოჩნდა, რომ იმ მომენტში საბჭოთა მხარეს ჰქონდა საკმარისი საფუძველი იმისთვის, რათა დაეჭვებულიყო თავის მოწინააღმდეგეზე ორმაგ თამაშში: სამხედრო დამარცხება ვიეტნამში ახალისებს აშშ-ს ფრთხილად ეჭიროს თავი სამხედრო და სტრატეგიულ პლანში, მაშინ როდესაც ბჟეზინსკი შეიმუშავებდა გეგმას ომისა სხვისი ხელებით, რათა აეძულებინა სსრკ ჩაფლულიყო პერიფერიულ კონფლიქტში.

კომუნისტური ავღანური რეჟიმის დესტაბილიზაცია და ჯიჰადისტების პირველი ანტი-კომუნისტური რაზმების შეიარაღება 1979 წელს იქცა, როგორც ვარაუდობდნენ კიდეც, წითელი არმიის ავღანეთში შეყვანის მიზეზად. მასში ბჟეზინსკი ემყარებოდა პაკისტანური დაზვერვის _ ISI გავლენიან სამსახურებს. მხოლოდ 1998 წელს ფრანგული ჟურნალის „ნუველ ობსერვატერისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში ბჟეზინსკიმ აღიარა, რომ ბენ-ლადენის ანტი-საბჭოთა ჯარების შეიარაღება წინ უძღოდა რუსების შეჭრას და მიზნად ჰქონდა მოეხდინა მათი რეაქციის პროვოცირება:

„ნუველ ობსერვატერი“: ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს ყოფილი დირექტორი რობერტ გეიტსი თავის მემუარებში ამტკიცებს, რომ ამერიკულმა სპეცსმსახურებმა ავღანელი მოჯაჰედებისთვის დახმრება დაიწყეს საბჭოთა ჩარევამდე ექვსი თვით ადრე. იმ დროს თქვენ იყვით პრეზიდენტ კარტერის მრჩეველი, ეს ნიშნავს, რომ თქვენ თამაშობდით საკვანძო როლს ამ საქმეში. თქვენ ადასტურებთ ამას?

ზბიგნევ ბჟეზინსკი: დიახ. ისტორიის ოფიციალური ვერსიის თანახმად ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს დახმარება მოჯაჰედებისთვის დაიწყო 1980 წლის განმავლობაში, ე. ი. მას შემდეგ, რაც საბჭოთა არმია შეიჭრა ავღანეთში 1979 წლის 24 დეკემბერს. მაგრამ რეალობა, რომელსაც დღევანდელ დღემდე საიდუმლოდ ვინახავდით, სხვანაირია: სინამდვილეში პერზიდენტმა კარტერმა ქაბულში პროსაბჭოთა რეჟიმის მოწინააღმდეგეთათვის საიდულმო დახმარების შესახებ პირველ დირექტივას ხელი მოაწერა 1979 წლის 3 ივლისს. და იმავე დღეს მე დავწერე მოხსენებითი ბარათი პრეზიდენტისთვის, რომელშიც მას ავუხსენი, რომ ჩემი აზრით ეს დახმარება გამოიწვევს საბჭოთა სამხედრო ჩარევას. (...) ჩვენ არ ვაიძულეთ რუსები ჩარეულიყვნენ, ჩვენ უბრალოდ შეგნებულად გავზარდეთ იმის შესაძლებლობა, რომ ისინი ამას გააკეთებდნენ.

ნ. ო.: როდესც საბჭოელები ამართლებდნენ თავიანთ შეჭრას იმით, რომ მათ განზრახული ჰქონდათ ებრძოლათ შეერთებული შტატების საიდუმლო ჩარევასთან, მათ არავინ არ დაუჯერა. თუმცა კი ეს მართალი იყო. დღეს თქვენ არაფრის გამო არ ნანობთ?

ზ. ბჟ.: ვინანო, რის გამო? ეს საიდუმლო ოპერცია ჩინებული იდეა იყო. მისი მიზანი იყო რუსების შეტყუება ავღანურ ხაფანგში, და თქვენ გინდათ, რომ მე ამის შესახებ ვნანობდე? იმ დღეს, როდესც საბჭოებმა ოფიციალურად გადალახეს საზღვარი, მე მოკლედ მივწერე პრეზიდენტ კარტერს: „ჩვენ ახლა გვაქვს შესაძლებლობა მივცეთ სსრკ-ს თავისი ვიეტნამის ომი“. (...)

ნ. ო.: თქვენ ასევე არ ნანობთ იმის გამო, რომ ხელს უწყობდით ისლამურ ფუნდამენტალიზმს, რომ თქვენ იარაღით ამარაგებდით და კონსულტაციებს უწევდით მომავალ ტერორისტებს?

ზ. ბჟ.: რა უფრო მნიშვნელოვანია მსოფლიოს ისტორიის თვალსაზრისით? თალიბანი თუ საბჭოთა იმპერიის დაცემა? რამდენიმე აფორიაქებული ისლამისტი თუ ცენტრალური ევროპის განთავისუფლება და ცივი ომი დასასრული?“ (Le Nouvel Observateur # 1732, 15-21 იანვარი 1998, p. 76.)

როდესაც ლაპარაკობს „რამდენიმე აფორიაქებულ ისლმისტზე“ ამ ინტერვიუში, ბჟეზინსკი სრულად ვერ აფასებს ალ-ქაიდას ძალას, არამედ ახასიათებს რეალობას, რომლისგანაც ნეოკონსერვატორებმა შექმნეს მითი, რათა გაამართლონ თავიანთი მსოფლიო ჯვაროსნული ლაშქრობა. რა თქმა უნდა, საგარეო ურთიერთობათა საკითხებში საბჭოს (Councel on Foreign Relations) წევრი დღეს თავს შეიკავებდა ასეთი კატეგორიული განცხდებებისგან”.

როგორც იტყვიან, კომენტრები ზედმეტია.