Friday, May 27, 2011

გიორგი XII საქართველოს უკანასკნელი მეფე და მისი შემოერთება რუსეთთან

ნ ა წ ი ლ ი IV

(წერილი წარმოადგენს აკადემიკოს ნიკოლოზ დუბროვინის ამავე სახელწოდების წიგნის /სანკტ-პეტერგურგი, 1867/ შესაბამისი თავის თარგმანს)

თავი VI

მოვლენები სპარსეთში აღა-მაჰმად-ხანის სიკვდილის შემდეგ. _ ბაბა-ხანი. _ იმპერატორ პავლეს შეხედულებანი ჩვენს საქმეებზე სპარსეთთან. _ კოვალენსკის მიერ დესპანის გაგზავნა თეირანში. _ ხმები სპარსელთა განზრახვის შესახებ საქართველოში შემოჭრაზე. _ სპარსეთის დესპანის ტფილისში მოსვლა. _ ბაბა-ხანის ფირმანი მეფე გიორგისადმი. _ ჩვენი დესპანის თეირანიდან დაბრუნება. _ იბრაჰიმ-ხანის წერილი კოვალენსკისადმი. _ ახალი ჯარების მივლენა საქართველოში. _ გენერალ-მაიორ გულიაკოვის პოლკის მოსვლა ტფილისში და მისთვის მოწყობილი დახვედრა. _ უთანხმოებანი (раздоры) სამეფო ოჯახში. _ კოვალენსკის უკან გაწვევა და საქართველოს მეფის კარზე მინისტრის თანამდებობის მოსპობა

აღა-მაჰმად-ხანის მოკვლის შემდეგ სპარსეთის ტახტზე ავიდა მისი ნათესავი ბაბა-ხანი.

– მე მთელი ეს სისხლი დავღვარე იმიტომ – ამბობდა აღა-მაჰმად-ხანი თავის სისასტიკეთა გამართლებისთვის – რათა ბაბა-ხანს შეძლებოდა მშვიდად მეფობა.

მკვლელის ხელით დაღუპული სპარსეთის მბრძანებელი მთელ თავის ცხოვრებაში მიჰყვებოდა ორ მიზანს: მისი პირველი და ყველაზე მთავარი მიზანი გახლდათ საკუთარი ძალაუფლების დამკვიდრება, მეორე – მისი დამკვიდრება თავის საგვარეულოში, ან უფრო სწორედ რომ ვთქვათ, თავის ტომში.

სპარსეთში ახლა ტახტს ფლობენ თურქების შთამომავლები, რომლებმაც დატოვეს თავიანთი სამშობლო შაჰ აბას დიდის დროს, რომელმაც მათ ყაჯარები შეარქვა.

ყაჯარები იყოფიან ორ შტოდ (на два рода): პირველი ცნობილია სახელით დევანლუ, მეორე კი – კოვანლუ. უკანასკნელი შტოდან წარმოსდგებოდა აღა-მაჰმად-ხანიც.

დანიშნა რა თავის მენაცვალედ (преемникомъ) თავისი თანატომელი ბაბა-ხანი (შემდგომში გამეფებული ფათჰ-ალი-შაჰი), აღა-მაჰად-ხანი ყველაზე უფრო ადრეული წლებიდან იყენებდა მას სახელმწიფო საქმეებში და ჯერ კიდევ ჭაბუკი დანიშნა ფარსისის მმართველად.

ჰყვებიან, რომ ადერბაიჯანში ლაშქრობის წინ მკითხავები თუ ორაკულები უწინასწარმეტყველებდნენ აღა-მაჰმად-ხანს სწრაფ აღსასრულს. თავიდან იგი იცინოდა ამაზე, მაგრამ შემდეგ კი თეირანში მმართველად დატოვა მისდამი ერთერთი ყველზე უფრო უერთგულესი ადამიანი და უბრძანა მას, რომ მისი გარდაცვალების შემთხვევაში, არავინ არ შემოეშვა ქალაქში ბაბა-ხანის გარდა, შაჰის მემკვიდრედ დანიშნულისა (* ბუტკოვის ხელნაწერი საიმპერატორო მეცნიერებათა აკადემიაში, # 3, გვ. 1544, და # 14, გვ. 405. ბაბა-ხანი გახლდათ მბრძანებლის უმცროსი ძმის ჰუსეინ-ყული-ხანის ვაჟიშვილი. სინამდვილეში მისი სახელი იყო ფეთჰ-ალი; ბაბა-ხანი კი მას შეარქვა აღა-მაჰმად-ხანმა მისი მცირეწლოვანების დროს).

აღა-მაჰმად-ხანმა, თავისი საკუთარი გამოცდილებით, იცოდა, თუ როგორი ძნელია ძალაუფლების განმტკიცება ისეთ ქვეყანაში, როგორიც იყო მაშინ სპარსეთი, და ამიტომ სურდა, რომ თავისი მენაცვალისთვის გადაეცა საბოლოოდ განმტკიცებული ტახტი, მოწყობილი და ახალი დინასტიის შაჰების ძალაუფლებისადმი დაქვემდებარებული სახელმწიფო.

ყოფილი შაჰი არ მორცხვობდა საშუალებების არჩევაში ასეთი მიზნებისა და სურვილების მისაღწევად. სამნი მის ძმათაგან წავიდნენ სპარსეთიდან, და ერთი კი დაბრმავებულ იქნა. გადარჩა მხოლოდ ჯაფარ-ყული-ხანი, და ისიც იმიტომ, თავად აღა-მაჰმად-ხანი მისგან იყო დავალებული ტახტზე თავის ასვლაში.

იცოდა რა ჯაფარის გერგილიანი და გაბედული ხასიათის შესახებ, აღა-მაჰმად-ხანი არ ენდობოდა მას იმაში, რომ იგი ადვილად დაემორჩილებოდა თავის ძმისწულს, რომელიც შაჰმა აირჩია ირანის მომავალ მბრძანებლად.

ჯაფარი, რომელიც სთხოვდა ძმას, რომ მისი მმართველობისთვის ჩაებარებინა ისპაჰანი, ამის ნაცვლად დანიშნულ იქნა ერთერთი ოლქის მმართველად მაზანდერანში. უარით შეურაცხყოფილი ჯაფრი დიდი ხნის მანძილზე აღარ ცხადდებოდა სამეფო კარზე, თავისი ხელმწიფის ბრძანებების მიუხედავად. აღა-მაჰმად-ხანი შეშფოთებული იყო ასეთი ჯიუტობით. მას ეშინოდა თავისი ძმის სიმამაცისა და ურთიერთობების აშკარად გაწყვეტისა იმ ადამიანთან, რომელიც სარგებლობდა თავისი ტომის ჯარისკაცთა უსაზღვრო ერთგულებით. უნდა ბოლო მოეღო მბრძანებლის ნების ამ ერთადერთი მოწინააღმდეგისთვისაც.

შაჰმა სიტყვა ჩამოართვა თავის დედას, რომ იგი გამგზავრებულიყო მაზანდერანში, დაემშვიდებინა თავისი ვაჟიშვილი და დაპირებოდა მას ისპაჰანის მმართველად დანიშვნას. სპარსეთის მბრძანებელი მოითხოვდა მხოლოდ ერთს – რათა ძმას ისპაჰანის გზაზე შეევლო მასთან თეირანში. ჯაფარ-ყული-ხანი ამაზე მხოლოდ მას შემდეგ დაეთანხმა, როდესაც მიიღო ძმისგან საზეიმო დარწმუნება პირად უსაფრთხოებაში და ფიცით დაპირება, ყურანზე, რომ არ იქნება დაკავებული თეირანში ერთ ღამეზე მეტი დროით.

შაჰმა მიიღო ჯაფარი ძმური გულწრფელი სიყვარულის მთელი ნიშნების გამოხატვით, და ღამემ მშვიდად ჩაიარა.

– მე ვფიქრობ – ეუბნებოდა დილით აღა-მაჰმად-ხანი თავის ძმას – რომ შენ ჯერ კიდევ არ გინახავს ახალი სასახლე. წაჰყევი იქ ბაბა-ხანს, და შემდეგ კი, როდესაც დაათვალიერებ, ისევ ჩემთან შემოიარე.

ჯაფარი დაეთანხმა, არ ეჭვობდა რა ღალატს. როგორც კი შეაბიჯა მან სასახლის პორტიკის ქვეშ, მოკლულ იქნა იქ წინასწარ დამალული მკვლელების მიერ.

– ეს გაკეთებულია შენთვის – ეუბნებოდა აღა-მაჰმად-ხანი ბაბა-ხანს – მიუთითებდა რა ჯერ კიდევ გაუციებელ გვამზე. – დიდი სული, რომელიც ამ სხეულს აცოცხლებდა, არასოდეს არ დატოვებდა მშვიდად გვირგვინს შენს თავზე. სპარსეთი დაინგრეოდა საშინაო ურთიერთშორისი ომებით, და ამ უბედურებათა თავიდან ასაცილებლად მე მოვიქეცი სამარცხვინო უმადურობით, ჩავიდინე რა დანაშაული ღვთისა და ხალხის წინაშე.

ცრუმორწმუნე ხანმა ბრძანა დაუყოვნებლივ გაეგზავნათ თავისი მოკლული ძმის სხეული ქალაქიდან, რათა არ დაერღვია ფიცი და არ დაეკავებინა იგი ერთ ღამეზე უფრო მეტად თეირანში.

როგორ არ ცდილობდა აღა-მაჰმად-ხანი მსგავსი საქციელებითა და დანაშაულით ტახტის განმტკიცებას თავისი მენაცვალისთვის, მაგრამ სავსებით მაინც ვერ მიაღწია მიზანს.

მისმა მოკვდინებამ შუშაში (1797 წ.) მოახდინა დიდი არეულობა სპარსულ ჯარებში. სადიხ-ხან შაგახელი, რომელმაც მიიტაცა შაჰის მიერ შუშაში თან წამოღებული საგანძურის უმეტესი ნაწილი, თავის ტომთან ერთად წავიდა და არ აღიარებდა ბაბა-ხანს მბრძანებლად. მის მაგალითს მიჰყვა ჯარების ბევრი უფროსი. ბაქოს, განჯისა და ერევნის ხანები, რომლებიც ასევე შუშაში იმყოფებოდნენ, თავიანთ სახლებში წავიდ-წამოვიდნენ; შუშაში დაბრუნდა ყარაბაღელი იბრაჰიმ-ხანიც, რომელიც სპარსელთა მიერ იყო განდევნილი თავისი სამფლობელოებიდან.

მხოლოდღა გარდაცვლილი შაჰის პირველი ვეზირი ჰაჯი-იბრაჰიმი და სარდალი სულეიმან-ხანი დარჩნენ ტახტის მემკვიდრის ერთგულებად. ისინი ურჩევდნენ ბაბა-ხანს ეჩქარა თეირანში შესასვლელად, სადაც მას მოუწოდებდა იქაური ქალაქის თავიც. თეირანში ინახებოდა მთელი სახელმწიფო ხაზინა; იქვე ყველა მთავარი მოხელე მოელოდა ქალაქში მემკვიდრის მოსვლას (Рукопись Буткова въ импер. Акад. Наукъ, № 3, стр. 1546).

შეკრიბეს რა მნიშვნელოვანი ჯარი, სარდალი და მინისტრი გაეშურნენ დედაქალქისკენ. იქ ბაბა-ხანი გამოცხადებულ იქნა შაჰად, იყო რა მაშინ დაბადებიდან 27 წლისა. იბრაჰიმის მიერ შეგროვებული ჯარი წარმოადგენდა ბაბა-ხანის პირველ და დასაწყისში ერთადერთ ძალას, რომლის დახმარებითაც მან დაიწყო თავაისი ძალაუფლების დამკვიდრება.

თანამედროვეთა სიტყვებით, სპარსეთის ახალი მბრძანებელი არ იყო მსგავსი თავისი წინამორბედისა.

ბაბა-ხანი გახლდათ საშუალო ტანისა, ხმელ-ხმელი. ფერმკრთალი სახე, ნაცრისფერი თვალები და შავი წარბები ის სახეს ხდიდნენ არამიმზიდველს, სამაგიეროდ ხშირი შავი და გრძელი წვერი იმდენად შესანიშნავი ჰქონდა „რომ მთელს სპარსეთში არ ყოფილა მასზე უფრო მშვენიერი წვერი“ (* ფარნაოზ ბატონიშვილის წერილი, რომელიც მიართვა გრ. რუმიანცოვს 1811 წ. მარტში. Арх. мин. иностр. делъ).

იყო რა ავხორცობის მოყვარული, იგი ეწეოდა მეტად ფუფუნებიან ცხოვრებას. მშვიდობისმოყვარული ხასიათის ბაბა-ხანი სულით პოეტი გახლდათ, კარგად სწერდა ლექსებს სპარსულ და არაბულ ენებზე, უყვარდა მუსიკა, სიმღერა და ცეკვები. უსაქმურობისადმი მიდრეკილი, მაგრამ ამასთან ერთად პატივმოყვარე, ამაყი, მბრძანებელი დილას ატარებდა აუდიენციებში, რომლებსაც აძლევდა ყოველ დღე თავისი ძალაუფლების ქვეშ მყოფთ. სასახლის მდიდრულად მოწყობილ აზიურ ოთახებში იგი ღებულობდა ქვეშევრდომებს, ირთვებოდა რა ამ დროს როგორც თავად მარგალიტითა და ძვირფასი ქვებით, ასევე რთავდა თავის სამეფო ნიშნებსაც. დანარჩენ საათებს მბრძანებელი ატარებდა ჰარამხანაში ცოლებს – „ლამაზებსა და რჩეულებს“ – შორის. აქ მეფობდა ქეიფი, ნეტარება, ტკბობით გატაცება, და სწორედ აქ ბაბა-ხანი მხიარულებითა და ნეტარებით, რაც არ ეპატიებოდა ჭეშმარიტ მუსლიმანს, ატარებდა დროის უმეტეს ნაწილს, ეძლეოდა რა ხშირად სპირტიანი სასმელების ზომაზე მეტად გამოყენებას.

შეკრიბა რა სხვადასხვა სპარსული საგვარეულოებიდან სამასი ცოლი, იგი ინახავდა მათ საჭურისების ფხიზელი მეთვალყურეობის ქვეშ. როდესც გაემართებოდა სანადიროდ ან სალაშქროდ, ბაბა-ხანს თან მიჰყავდა ჰარამხანის ნაწილი. თუმცა კი სპარსეთის ახალი მბრძანებელი გახლდათ საკუთარი თავის მოყვარე, ეძიებდა სამხედრო დიდებას, მაგრამ საერთოდ ცუდი მეომარი იყო და უმეტეს წილად უიღბლო სამხედრო ღონისძიებებში. ბაბა-ხანს არ გააჩნა ნიჭი რაიმე ნიშვნელოვანი საქმეებისადმი და ამიტომ საჭიროებდა ჩინოსანთა მხარდაჭერას (Сведенiя, доставленныя Коваленскимъ 24-го октября 1800 г. Тифлисскiй арх. канц.наместника).

გამოაცხადა რა საკუთარი თავი მთელი სპარსული სახელმწიფოს შაჰად, მაშინვე თავისი ბიძის სიკვდილის შემდეგ, ბაბა-ხანი ცდილობდა თავისთან დაეკავშირებინა დიდგვაროვანი და მნიშვნელოვანი პირები. გაუზარდა რა ანაზღაურება სამხედრო მოსამსახურეერბს, ამით მან ბევრი მიიზიდა თავისი ჯარების რიგებში, სამაგიეროდ ნიშვნელოვნად დაუმძიმა ხალხს ცხოვრება ახალი ხარკითა და გადასახადებით. საგანგებო ხარჯები იწვევდა მათი შევსების აუცილებლობას საგანგებო ზომებით. ხარკი და ღალა ხალხისგან გაზრდილ იქნა და იმდენად მძიმე შეიქმნა, რომ საწყალ ადამიანს „ცხოვრება სამძიმო გაუხდა, რადგანაც მის საყელოში ას ტირანს ჰქონდა ხელი ჩავლებული“ (Письмо Джафаръ-Кули-хана хойскаго Кнорингу. См. акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 677).

აერთიანებდა რა მჭერმეტყველებასთან ალერსიან და სასიამოვნო ტონს, უფრო მოკრძალებული, ვიდრე მძვინვარე ზნისა, ბაბა-ხანმა მალევე ტახტზე ასვლის შემდეგ ქვეყნის მმართველობა ხელში გადასცა თავისთან დაახლოებულ პირებს, რომელთა რიცხვშიც იყო მისი დედაც.

არ ჰქონდა რა თავისი წინამორბედის ნიჭი და ნებისყოფა, ბაბა-ხანს არ შეეძლო მასთან დაახლოვებულ პირთა თვითნებობის გაჩერება და ძალაუფლებას ინარჩუნებდა მისი ბიძის მიერ მოგროვებული და ნაძარცვი განძეულობისა და ფულების დარიგებით. იყო რა ბუნებით ძუნწი, იგი მაინც აუცლებლად მიიჩნევდა ფულების დარიგებას, როგორც თავისი კეთილდღეობის საშუალებას.

მიუხედავად იმისა, რომ დაახლოებული პირები თვითნებობდნენ, რომ ხალხს მძიმე ტვირთად აწვებოდა ახალი გადასახადები, სპარსელები, რომლებმაც ბევრი რამ გადაიტანეს აღა-მაჰმად-ხანის სისასტიკეებისგან, თავიდან ძალზედ კმაყოფილნი იყვნენ ახალი მბრძანებლის საქციელით. დროთა განმავლობაში კმაყოფილება გადაიქცა ჩვევად, მმართველობის შედარებით მოკრძალებულობა კი – გარყვნილებად. სპარსელები, რომლებიც ამდენი წლის მანძილზე გადადიოდნენ ხელიდან ხელში, ერთი მმართველისგან მეორესთან, განსაკუთრებულად მიდრეკილნი გახდნენ ყოველგვარი მღელვარებებისადმი. ბაბა-ხანი ხალხს მორჩილებაში ინარჩუნებდა მნიშვნელოვანი რიცხოვნების ჯარების შენახვით თეირანში, როგორც თავის სამფლობელოთა შუაგულში. უკეთესი ჯარი შედგებოდა ცხენოსნებისგან; ქვეითი ჯარი ცოტა იყო, ხოლო არტილერია, თუმცა კი დაეყენებინათ სასახლის წინ 70-მდე ზარბაზანი, მაგრამ “მოქმედებებისთვის ვარგისი ცოტა, და ძნელად თუ ეყოლებათ სპარსელებს ისეთი ადამიანები, რომელთც ეცოდინებოდათ მათი მოხმარება” (Изъ донесенiя Завалишина кн. Цицiанову 12-го декабря 1803 г. Арх. мин. иностр. делъ, 1-9. 1802-1813 г. № 5)...

შაჰის უხვი წყალობებით განებივრებულმა ჯარებმა დაიწყეს თვითნებობა და ამასთან ერთად დაკარგეს ძველი სიმხნევე, ხოლო სხვადასხვა ტომების გერგილიანმა ბელადებმა, რომლებიც ძალით იყვნენ შეკავშირებული ერთ მთლიანობაში, დაიწყეს ფიქრი შაჰის ძალაუფლებისგან გამოყოფასა და თავიანთთვის დამოუკიდებლობის შეძენაზე.

ყანდაჰარში თავისი მფლობელობის გავრცელება დაიწყო ავღანელმა ზამან-შაჰმა; ბაბა-ხანის ღვიძლი ძმა განზე გადგა და არ აღიარებდა მის ძალაუფლებას; ხორასანში სპარსეთის მბრძანებლისადმი დაქვემდებარებული ხანებიდან ერთერთის ვაჟიშვილი აგროვებდა ჯარებს (Письмо царевича Давида Лошкареву 21-го iюля 1798 г. Московскიй арх. мин. иностр. делъ). საქართველოს მხრიდან ბაბა-ხანის ძალაუფლება ვერ დამკვიდრდა კიდევ დაღესტანსა და ადერბაიჯანში; იგი ვერ ვრცელდებოდა თავრიზისა და ხოის საფლობელოების აქეთ.

დააწყნარა რა სახელდახელოდ მღელვარებანი სპარსეთში და დაუქვემდებარა რა თავის ძალაუფლებას ურჩი ხანები, ბაბა-ხანმა ყურადღება მოაპყრო საქართველოსაც, რომელსაც თვლიდა უძველესი დროიდან სპარსეთისადმი კუთვნილად.

1798 წლის ივნისში, როგორც ჩვენ ვნახეთ, სპარსეთის მბრძანებელმა თავისი დესპანი გამოგზავნა ტფილისში. შაჰი ატყობინებდა მეფე გიორგის, რომ, ავიდა რა სპარსეთის ტახტზე და დაიდგა რა თავზე სახელმწიფო გვირგვინი, იგი მოვიდა მიანში, რათა დაამტკიცოს თავისი ძალაუფლება ადერბაიჯანში. ხოლო რადგანაც საქართველო არის საუკეთესო სამფლობელო ადერბაიჯანში, რომლის ბეგლარ-ბეგებიც უკვე მოვიდნენ მის ყოვლად უგანათლებულეს სამეფო კარზე “მიწისკენ დახრილი სახით”, ამიტომ ბაბა-ხანი მოითხოვდა კიდეც, რათა გიორგი მეფეს ერთერთი თავის ძეთაგან გაეგზავნა მისთვის, რომ იგი მუდივად ყოფილიყო შაჰის კარზე და სპარსეთის სამსახურში.

მისი იქ ყოფნა, ბაბა-ხანის სიტყვებით, აუცილებელი იყო იმისთვის, რათა “მისი მოწყალების მზეს” შეძლებოდა გავრცელებულიყო მთელ საქართველოზე, რათა სცოდნოდა ამის შესახებ მის თითოეულ მაცხოვრებელს და ქართველებს შეძლებოდათ ყოფნა ისეთ “სიმშვიდეში, როგორიც თავად სურთ საკუთარი თავისთვის”.

უარის შემთხვევაში გიორგის მხრიდან აღესრულებინა სპარსეთის მბრძანებლის მოთხოვნა, შაჰი დაჰპირდა მოსულიყო საქართველოში თავისი ძლევამოსილი დროშებით, ხელმეორედ დაერბია იგი და საკუთარი მრისხანებისთვის მიეცა აქაური ხალხი (Фирманъ Баба-хана отъ 5-го iюля 1798 г. Тамъ же).

საქართველოს მეფე რჩევას ჰკითხავდა ჩვენს მთავრობას, თუ როგორ მოქცეულიყო იგი ბაბა-ხანის მოთხოვნებთან მიმართებით. პეტერბურგის კაბინეტი პასუხობდა, რომ თავის ურთიერთობებში სპარსეთის მფლობელთან მას შეუძლია მიუთითებდეს 1783 წლის ტრაქტატზე, რომლის მიხედვითაც საქართველოს მეფეებმა “საკუთარი თავი აღიარეს სრულიად რუსეთის იმპერიის ვასალებად” და რომ ამიტომ მას არ შეუძლია ბაბა-ხანის მოთხოვნების შესრულება.

პეტერბურგში მყოფი სპარსული ელჩობა უკან იქნა გაგზავნილი დიდი საჩუქრებითა და დარწმუნებით ჩვენი მთავრობის ყველაზე უფრო მშვიდობისმოყვარულ განზრახვებში სპარსეთთან მიმართებით. იმპერატორ პავლე I-ის სიგელი ბაბა-ხანისადმი მოუწოდებდა მას რუსეთთან კავშირისა და მეგობრობისკენ.

გიორგის წინადადება ეძლეოდა დაეცვა “კეთილი თანხმობა და ურთიერთობები სპარსეთთან”, როგორც სახელმწიფოსთან, რომელიც მშვიდობასა და მეგობრობაში იმყოფებოდა რუსეთთან (Рескриптъ гр. Маркову 23-го августа 1798 г. Арх. главн. шт. въ С.-Петербурге).

ასეთ პასუხს არ შეეძლო გიორგის დაკმაყოფილება. თუმცა კი საქართველოს მეფემ იცოდა, რომ ბაბა-ხანს არ შეუძლია თავისი მუქარების სწრაფად აღსრულება და საქართველოში შემოჭრა, მაგრამ ხმები იმის შესახებ, რომ ბაბა-ხანი მოითხოვდა ერევნის ხანისგან 300.000 მანეთსა და 12 დიდგვაროვან მძევალს და რომ მას თავად აქვს განზრახული გაზაფხულზე მოვიდეს გოქჩის ტბასთან, რომელიც ძევს საქართველოსა და ერევნის ოლქს შორის, აშფოთებდა გიორგის.

ამასთან ცნობილი იყო, რომ ყარაბაღელი (შუშელი) იბრაჰიმ-ხანი სწერდა ბაბა-ხანს, რომ ვითომ გიორგი მეფე და მთელი საქართველო ითხოვენ დაცვას რუსეთისგან სპარსეთის მბრძანებისგან თავის დაღწევისთვის. ოდესღაც ერეკლე II-ის მეგობარი და მოკავშირე, ახლა კი საქართველოს მოწინააღმდეგე, იბრაჰიმ-ხანი ცდილობდა აღემართა შაჰი გიორგის წინააღმდეგ. მისი წერილები და შეგონებანი ნაწილობრივ იყო კიდეც იმის მიზეზი, რომ სპარსეთის მბრძანებელმა ჩაიფიქრა დაძრულიყო საქართველოზე და დაემორჩილებინა იგი თავისი ძალაუფლებისთვის.

საქართველოს მეფემ კვლავ მომართა ჩვენს მთავრობას თხოვნით, რომ დაეცვათ იგი ახალი დარბევისგან.

გზავნიდა რა ტფილისში ჯარებსა და თავის მინისტრს, პეტერბურგულმა კაბინეტმა უბოძა კოვალენსკის წოდება რწმუნებულისა სპარსეთის საქმეებში, დაავალა მას იქაური საქმეების მოწყობა და ამით ნაწილობრივ დააკმაყოფილა გიორგის თხოვნები.

იმპერატორ პავლე I-ს, ტახტზე თავისი ასვლის დღიდანვე, არ სურდა ჩარეულიყო სპარსეთის საქმეებში და სერთოდ ყველა ხალხისა, რომლებიც ცხოვრობდნენ კავკასიის ხაზისა და საქართველოს მეზობლობაში. ეს შეხედულება მან შეინარჩუნა თავის გარდაცვალებამდე. როდესაც კნორინგი მოახსენებდა დავის შესახებ ოსეთსა და ყაბარდოს შორის, დავისა, რომელიც გადაიზარდა მტრულ მოქმედებებში, მაშინ პავლე I ურჩევდა მას არ ჩარეულიყო მათ საქმეებში მანმადე, სანამ ისინი არ შეეხებიან ჩვენს საზღვარს, “ვინაიდან – სწერდა იმპერატორი (Рескриптъ Кнорингу 28-го мая 1800 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 581) – ეს ხალხები იმყოფებიან უფრო მეტად ჩვენს ვასალობაში, ვიდრე ქვეშევრდომობაში”.

ჩაურევლობის, საზღვარზე ჩვენი ჯარების მხოლოდ სადარაჯო და დაცვითი მდგომარეობის ასეთი სისტემის დროს, რუსეთის ინტერესები მოითხოვდა, რათა სპარსეთში არასოდეს არ ყოფილიყო შესაძლებელი რაიმენაირი მყარი მფლობელობის დამყარება “შაჰის სახელწოდების ქვეშ”. მივაღწევდით რა ამას, ჩვენ უკვე აღარ შეიძლებოდა გვყოლოდა ძლიერი მეზობელი, რომელიც თუკი თავად არ დაიწყებდა ჩვენს შეწუხებას, მაინც შეძლებდა რომ ზარალი მიეყენებინა რუსეთისადმი ერთგული წვრილი მფლობელებისთვის.

დააკისრა რა კოვალენსკის სპარსეთთან საქმეებში რწმუნებულის წოდება, იმპერატორმა დაავალა მას შეენარჩუნებინა ურთიერთობები იმ ხანებთან, რომლებიც ან საქართველოსთან კავშირის მეშვეობით, ან კიდევ თავისთავად, იყვნენ რუსეთის ერთგულები. განამტკიცებდა რა ასეთებს დარწმუნებით რუსეთის მფარველობაში, რწმუნებულს უნდა მიეღწია დამაკმაყოფილებელი და სასურველი შედეგებისთვის მხოლოდ მშვიდობიანი გზებით. არ ჩართავდა რა ჩვენს სახელმწიფოს დიდ საზრუნავში, კოვალენსკის უნდა ეცადა, რომ ჩვენი გავლენა იმ ქვეყნებში “არსებულიყო ყოველგვარი დანახარჯების გარეშე ან სულ უკიდურეს, “უმცირესი დანახარჯებით”, და რომ საქმე არავითარ შემთხვევაში არ მისულიყო “ჯარების გაგზავნამდე ამდენი მოუხერხებლობის თანხლებით (съ толикими неудобствами), რაც შეუღლებული გახლდათ იმ მხარის მოშორებულობასთან”.

აი ჩვენი ქცევების მთავარი გარემოებანი სპარსელ ხანებთან და მთიელ მფლობელებთან დამოკიდებულებაში.

არ მისცემდა რა ეჭვის საფუძველს ჩვენი განზრახვების თაობაზე ოტომანის პორტას, რომელსაც ყოველთვის სურდა თავისი გავლენის შენარჩუნება აზიაში, კოვალენსკის უნდა მიექცია ყურადღება მხოლოდ და განსაკუთრებით ბაბა-ხანის საქციელზე.

“თქვენთვის ცნობილია – სწერდა იმპერატორი პავლე კოვალენსკის (Въ рескрипте отъ 16-го апреля 1799 г. Тифл. арх. канц. наместника) – რომ გამოგზავნილ იქნა მისგან (ბაბა-ხანისგან) ჩვენს კარზე ელჩი ჩვენდამი მეგობრული ურთიერთობის სურვილის გამოცხადებით. ჩვენ გულწრფელად გვაქვს განზრახული ამის შესრულება, და ამიტომ გავალებთ თქვენ დაამყაროთ მასთან ჩვენი შეტყობინება, გამოუცხადებთ რა ამასთანავე ჩვენი სურვილის შესახებ, რათა არ იფიქროს მან, აღა-მაჰმად-ხანის მაგალითის მიხედვით, ხელი აღმართოს საქართველოს საზღვრებზე, როგორც ამის შესახებ გავრცელდა ხმები. უნდა ეცადოთ რომ ამ დაღუპვისგან იგი (საქართველო) როგორც კი შესაძლებელია, გადაარჩინოთ. სხვა მხრივ, შეიძლება როგორც ბაბა-ხანის, ისე ყველა სხვა სპარსელი მფლობელის დარწმუნება ჩვენს სურვილში, რომ სპარსეთის ვაჭრობა ყველანაირ ზრდას მიიღებს რუსეთში, და რომ მათი ქვეშევრდომები ჩვენს ფარგლებში ჰპოვებენ მუდმივ და ძლიერ მფარველობას”...

სამინისტროს მიერ კოვალენსკისთვის მიცემული ინსტრუქციის მიხედვით, მას უნდა დაეწყო ურთიერთობები ბაბა-ხანთან (Рапортъ Коваленскаго министерству 17-го февраля 1800 г., № 51. Моск. арх. мин. иностр. делъ) მაშინვე გიორგის მიერ ტრაქტატზე ხელის მოწერის შემდეგ, როგორც საფუძველზე, რომელსაც უნდა დამყარებოდა მთელი ურთიერთობები სპარსეთთან და ქცევები, რომლებიც ჩვენს მთარობას ჰქონდა მიღებული საქართველოსთან მიმართებით.

ტრაქტატზე ხელმოწერა დაყოვნდა, და ამიტომ კოვალენსკიმ, რომელსაც ეშინოდა, რომ ხანგრძლივი დუმილით მისცემდა საბაბს ჩვენდამი არამეგობრული მოქმედებებისთვის სპარსელთა მხრიდან, იჩქარა გაეგზავნა შაჰთან შეტყობინება ტფილისში მისი ჩამოსვლის შესახებ.

პეტერბურგის კაბინეტმა მოვალეობად დააკისრა საქართველოში გაგზავნილ მინისტრს, ჩაეგონებინა ბაბა-ხანისთვის, რომ ქართლისა და კახეთის მეფესთან 1783 წელს დადებული ტრაქტატის ძალით, “რომელიც აღიარებულია ყველა სამეფო კარისა და ხელმწიფის მიერ”, იმპერატორმა პავლე I-მა, დაამტკიცა რა ერეკლე II-ის სიკვდილის შემდეგ მის მენაცვალედ მისი ვაჟი გიორგი XII გამოთქვა საზეიმო თანხმობა როგორც მისი, ისე მთელი საქართველოს სამეფოს მიღებაზე “თავისი უმაღლესი ძალაუფლებისა და მფარველობის ქვეშ”. კოვალენსკი გამოთქვამდა იმედს, რომ ბაბა-ხანი, რუსეთისადმი მეგობრობისა და კეთილგანწყობის გამო, განზე გადასდებს ყველანაირ პრეტენზიებს არა მხოლოდ საქართველოზე, არამედ სხვა მთიელ მფლობელებთან მიმართებითაც, რომლებიც იმყოფებიან რუსეთის მფარველობის ქვეშ, და რომ ხანი არ ჩაერევა მათ საქმეებში, “დაუტოვებს რა თითოეულს უფლებას სარგებლობდეს სასურველი სიმშვიდითა და სიწყნარით” (Прибавленiе къ инструкцiи, данной Коваленскому отъ 31 мая 1799 г. Письмо его къ Баба-хану 16-го февраля 1800 г. Тамъ же).

ბაბა-ხანისადმი წერილთან ერთად, კოვალენსკიმ გაგზავნა წერილი ასევე მისი საქმეების მმართველთანაც – ჰაჯი-იბრაჰიმ-ხანთან (Письмо его къ хаджи-Ибрагим-хану 16-го февраля 1800 г. Тамъ же), რომელშიც სთხოვდა დახმარებას (თანადგომას) ორ დერჟავას შორის მეგობრული ურთიერთობების შენარჩუნების საქმეში. განჯისა და ყარაბაღის ხანებმაც ასევე მიიღეს კოვალენსკის წერილები. ურთიერთობებს მათთან მიზნად ჰქონდა, რომ დარწმუნებულიყვნენ ხანების კათილგანზრახულობაში, რომლებმაც ტფილისში გამოგზავნეს თავიანთი მოხელეები თხოვნებით ქვეშევრდომობის შესახებ, აგრეთვე იმისთვისაც, რომ მათი დახმარებით რუსეთის ქვეშევრდომობაზე დაეყოლიებინათ ასევე შირვანის, შაქისა და ერევნის ხანები, ავარელი ომარ-ხანიც, რომელმაც სახელი შეიძინა თავისი მამაცობით (Рапортъ Коваленскаго государю императору 17-го февраля 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ).

გადამდგარი პორუჩიკი მერაბოვი გაგზავნილ იქნა წერილებით სპარსეთში. ტფილისში მოარული ცნობები იმის შესახებ, რომ სპარსელები აგროვებენ ძალებს საქართველოში შემოსაჭრელად, მოითხოვდა სპარსეთის მბრძანებლისგან პასუხის უსწრაფესად მიღებას. პასუხის მოცემაში დაყოვნებისა და მტრული მოქმედებებისთვის შესამჩნევი მზადების შემთხვევაში, მერაბოვს უნდა ჩაეგონებინა სპარსეთის მთავრობისთვის, რომ მტრული მოქმედებები იმ ხალხის წინააღმდეგ, რომლის შესახებაც მიდის მოლაპარაკებები, სამართლიანობისა და ხალხთა იმ ზნე-ჩვეულებების საწინააღმდეგო იქნებოდა, რომლებსაც ყველგან წმინდად იცავენ; რომ რუსეთის შეურაცხყოფას შესაძლოა მოჰყვეს უსიამოვნო შედეგები სპარსეთისთვის, და რომ ოტომანის პორტა, რომელიც კავშირში იმყოფება რუსეთთან, ამ შეთხვევაში არ დარჩება ნეიტრალური, “ჩათვლის რა ჩვენს მოწინააღმდეგეებს თავის მოწინააღმდეგეებად” (Изъ инструкцiи Мерабову 16-го февраля 1800 г. Тамъ же). ყოველგვარი სიძნელეების თავიდან აცილებისა და ბაბა-ხანის განზრახვების შესახებ ცნობების უსწრაფესად მიღებისთვის კოვალენსკიმ გილანის გავლით შეგზავნა მზვერავი, რომელიც ვაჭრის სახით უნდა ჩასულიყო თეირანში და, მიიღებდა რა იქ მერაბოვისგან აუცილებელ ცნობებს, სასწრაფოდ დაბრუნდებოდა ტფილისში.

გაგზავნილები წავიდნენ. პასუხი ჯერ კიდევ არ იყო მიღებული, ხოლო ხმები კი სპარსელების მოკლე ხანში შემოსევის შესახებ სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა.

გარკვეული დროიდან შესამჩნევი გახდა ბაბა-ხანის ჯარების მოძრაობა ყარაბაღისკენ, სადაც, როგორც ხმები დადიდა, უნდა მოსულიყო 12.000-იანი კორპუსი. საბაბი ასეთი მტრული მოქმედებებისთვის გახლდათ ბაბა-ხანის დაბეჯითებული მოთხოვნა ყარაბაღელი იბრაჰიმ-ხანისგან, მიეთხოვებინა მისთვის თავისი ქალიშვილი, რის შესახებაც უკვე შვიდ თვეზე მეტი დროის მანძილზე წარუმატებლად მიდიოდა მოლაპარაკებები. ყარაბაღის ხანი სწერდა კოვალენსკის და, არწმუნებდა რა რუსეთისადმი თავის ერთგულებაში, ეკითხებოდა, თუ როგორ მოქცეულიყო იგი ბაბა-ხანთან მიმართებით, რომელმაც უკვე გამოაცხადა თავისი პრეტენზიები აქაურ სახანოებზე, რომელიც მოითხოვდა მათგან მორჩილებასა და თავადაც კი ერეოდა მათი მმართველობის საქმეში. ასე, ერევანში დანიშნულ იქნა ახალი შაჰის ერთერთი მომხრეთაგანი. ხოელ ჯაფარ-ყული-ხანს ჩამოერთვა ხანის ღირსება და მის ადგილზე დანიშნულია ახალი ხანი. ბაბა-ხანის ორმოცი ვაჟიშვილიდან ერთერთი, მცირეწლოვანი აბას-მირზა* (მირზა, დასმული სიტყვა აბასის წინ, ნიშნავს იმას, რომ უკანასკნელს ჰქონდა მდივნის წოდება; ხოლო აბასის შემდეგ დასმული სიტყვა მირზა ნიშნავს ხანის ან საერთოდ მფლობელის წოდებას), რომელიც იმყოფებოდა თავრიზში და რომელიც გამოცხადებულია სპარსეთის ტახტის მემკვიდრედ და მართავს მთელ ადერბაიჯანს, თავის ბიძასთან სულეიმანთან ერთად გაწვეულ იქნენ თეირანში, როგორც ვარაუდობდნენ, იმ მხარესთან დაკავშირებით ახალი ბრძანებების მისაღებად (Рапортъ Коваленскаго 17-го февраля 1800 г., № 51. Моск. арх. мин. иностр. делъ).

ასეთი ხმების მიხედვით, რომლებიც მოდიოდა სხვადასხვა მხრიდან, შესაძლებელი იყო არცთუ უსაფუძვლოდ, ტფილისში გაბატონებული საერთო აზრის თანახმად, ევარაუდათ, რომ ბაბა-ხანის ყველა ღონისძიება ავლენდა მის ჩანაფიქრებს საქართველოს დასაუფლებლად. სულ მცირე, გიორგი მეფე და ქართველი ხალხი იყვნენ ასეთი აზრისა სპარსელების განზრახვებთან მიმართებაში, თუმცა კი არ მიმართავდნენ არანაირ გადამჭრელ ზომებს საკუთარი თავდაცვისთვის.

კეთილგონიერება მოითხოვდა, რომ ყოფილიყვნენ ფხიზლად და ფრთხილად ყოველგვარი მოარული ხმებისადმი, მით უმეტეს, რომ სულემან-ხანის თავრიზიდან ბაბა-ხანთან გაწვევის შემდეგ, ცნობები სპარსელთა სავარაუდო შემოსევის შესახებ არ წყდებოდა და იყო ხან ამის დამადასტურებელი და ხანაც უარმყოფელი. შემდგომში მიღებულ იქნა ახალი ცნობა ერევნიდან, რომ 1-ლ მაისს იქ მოვიდა ბაბა-ხანის მიერ გამოგზავნილი მოხელე ერევნის ხანთან საჩუქრით, რომელიც შედგებოდა ხალათსა და შეკაზმულ ცხენში (ხალათს ჩვეულებრივ უგზავნიდნენ ხოლმე გამორჩეულობის ნიშნად); რომ ბაბა-ხანი მნიშვნელოვანი ჯარით მიემართება ყანდაჰარისკენ ავღანელთა წინააღმდეგ; რომ სულეიმანი ბაბა-ხანის ვაჟთან ერთად დაბრუნდა თავრიზში ჯარების 12.000-იანი კორპუსის თანხლებით და რომ აბას-მირზა შეუდგა ადერბაიჯანის მმართველობას. ცნობილი იყო, რომ მემკვიდრისთვის მიცემულ დარიგებაში იყო ბრძანება ჯარების რიცხვის გაზრდაზე, რათა დაესაჯათ ის მფლობელები, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ ირანის მბრძანებელს, და გაეძლიერებინათ მისი მომხრეები (Рапортъ Коваленскаго министерству 24-го мая 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ).

მაგრამ ეს ხმები გაზვიადებული იყო. კოვალენსკის მიერ ბაბა-ხანთან წერილით წარგზავნილი, ყაზვინიდან თეირანისკენ მიმავალ გზაზე შეხვდა აბას-მირზასა და სულეიმანს, რომელთაც თან ახლდათ ქვეითი ჯარი და კავალერია არაუმეტეს 4.000 ადამიანისა. არტილერია შედგებოდა აქლემებზე აკიდებული ექვსი ფალკონეტისგან. ეს ჯარი სართოდ ცუდ მდგომარეობაში გახლდათ, კავალერიის გამოკლებით.

ადერბაიჯანში მყოფმა სპარსული ჯარების რაზმმა მიიღო ბაბა-ხანის ბრძანება ემოქმედა შემტევად ურჩი ხანების წინააღმდეგ. ეშინოდა რა დაეტოვებინა თავის ზურგში მოწინააღმდეგე, ხოელი ჯაფარ-ყული-ხანი, რომელიც ჯერ კიდევ გამაგრებული იყო თავის ციხესიმაგრეში და იმედოვნებდა ბაიაზეთის ფაშის დახმარებაზე, აბას-მირზამ ალყა შემოარტყა ხოის ციხეს. ავადმყოფობის გამო განცდილმა დანაკარგებმა ადამიანებში და ხოის ხანის შეუპოვარმა წინააღმდეგობამ აიძულეს იგი არა მხოლოდ უკან დაეხია, არამედ დაედო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც ჯაფარისთვის დაბრუნებულ იქნა ხოის სახანო (Донесение Кноринга государю императору 23-го iюля 1800 г. Арх. главн. шт. въ С.-Петербурге. Константиновъ, ч. II, стр. 76 /рукопись/). უზრუნველყვეს რა ასეთნაირად თავისი ზურგი, სპარსულმა ჯარებმა გადმოლახეს არაქსი ნახჭევანთან და ვარაუდობდნენ წასვლას ერევანზე, ხოლო გამოყოფდნენ რა ჯარის ნაწილს ყარაბაღისა და განჯის ხანების დასახმარებლად, დაიძვრებოდნენ შედეგ ორი რაზმით. ერთი დანიშნული გახლდათ შამახიელი მუსტაფა-ხანის დასასჯელად მის მიერ ბაბა-ხანისთვის მიყენებული აშკარა შეურაცხყოფის გამო. შუშელმა ანუ ყარაბაღელმა იბრაჰიმ-ხანმა, ბაბა-ხანის მოთხოვნით, გაგზავნა თავისი ქალიშვილი თეირანში, სპარსეთის მბრძანებელთან ქორწინებისთვის. შამახიელი მუსტაფა-ხანი კი გამოვიდა მნიშვნელოვანი რიცხვის შეიარაღებული ხალხის თანხლებით გზაზე და მოიტაცა იბრაჰიმ-ხანის ქალიშვილი, რომელიც უფრო ადრე მისთვის ჰყავდათ შეპირებული ცოლად.

მეორე რაზმს ერევნიდან უნდა ემოქმედა თალიშის ხანის წინააღმდეგ იმ მიზნით, რომ გადაეტანათ მისი ყურადღება და ვერ დახმარებოდა თავის მოკავშირეს შამახიის ხანხს.

მთელი ამ მოქმედებების გარდა, ბაბა-ხანი ფიქრობდა ბაქოს დაკავებას, როგორც სავაჭრო ქალაქისა, რათა ესარგებლა ნავთობისა და მარილისგან მიღებული შემოსავლებით. ბაქოს ხანზე თავდასხმის საბაბად იგი აყენებდა მის კარამდე მისულ სპარსელი ვაჭრების საჩივრებს იმაზე, რომ ხანმა მიიტაცა მათი საქონელი რუსული გემიდან, რომელიც დაიღუპა მუშთაგის ნაპირებთან (Изъ рапорта консула въ Персiи Скибиневскаго Коваленскому 8-го марта, № 48. Георг. военный арх.).

ამ დროს მოვიდა სპარსულ ბანაკში საქართველოდან გაქცეული ალექსანდრე ბატონიშვილი და დააიმედა სპარსელები, რომ ჰყავს ძლიერი პარტია საქართველოში და მთავრობით უკმაყოფილონი ყველანი სიხარულით დაიჭერენ მის მხარეს (Константиновъ, ч. II, стр. 107 /рукопись/. Арх. главн. шт.).

შეასრულებდნენ რა წარმატებით თავიანთი მბრძანებლის ყველა ვარაუდს, სპარსული ჯარები, ბატონიშვილის თხოვნით უნდა შეკრებილიყვნენ საქართველოს საზღვარზე, გოგჩის ტბასთან, სადაც პირობას დებდნენ, რომ თავიანთი ჯარებით მოვიდოდნენ ყარაბაღისა და განჯის ხანებიც, თათბირისა და ბაბა-ხანის ღონისძიებათა შემდგომი დახმარებისთვის საქართველოს წინააღმდეგ.

ალექსანდრე ბატონიშვილი ატყობინებდა დედას ივლისში (Письмо царевича Александра матери отъ 30-го iюля 1800 г. Тифл. арх. канц. наместника), რომ სპარსული ჯარის ნახევარი დგას ერევნის ცხესიმაგრის გარშემო, ხოლო მეორე ნახევარი კი განლაგებულია ხანის ქარავან-სარაის მახლობლად; შვიდი დღის შემდეგ მოვა იგი ამ ჯარით გოგჩის ტბასთან, “ხოლო შემდეგ კი, თუ ღმერთი შეეწევა”, მაშინ იგი წარმატებით მოაღწევს ტფილისამდეც.

დადიოდა ხმები, რომ სულეიმან-სარდალი, მოვა რა ერევანში, დაიწყებს ურთიერთობას მეფესთან გიორგი XII-თან და მოითხოვს მისგან სპარსეთის შაჰის ძალაუფლების აღიარებას, რუსეთის მფარველობაზე უარის თქმასა და ყარაბაღიდან გამოსული სომხების უკან დაბრუნებას (Рапортъ Коваленскаго министру отъ 24-го мая 1800 г., № 204. Моск. арх. мин. иностр. делъ).

ყარაბაღელმა იბრაჰიმ-ხანმა, რომელიც ცდილობდა გიორგი მეფის რუსეთისადმი ერთგულების შერყევას, შეატყობინა მას ბაბა-ხანისგან მიღებული ფირმანი, რომელიც სავსე იყო მუქარებით ურჩებისადმი და წყალობებით მათ მიმართ, ვინც აღიარებდა მის ძალაუფლებას. ზუსტად ასეთივე დავალებით მოვიდა ტფილისში ჯავათ-ხან განჯელისგან წარმოგზავნილიც.

სპარსეთის მხრიდან მიღებული ცნობები თუმცა კი ეჩვენებოდათ საკმარისად სერიოზულად, მაგრამ სინამდვილეში ძნელი იყო იმის ვარაუდი, რომ ბაბა-ხანს, რომელიც დაკავებული გახლდათ თავისი ძალაუფლების დამკვიდრებით აღმოსავლეთში, შეეძლო სწრაფად ეღონა რაიმე სერიოზული საქართველოსთან მიმართებით. უფრო მეტად მთელ ამ ცნობებს ჰქონდა მუქარის ხასიათი და ავლენდა სპარსეთის მბრძანებლის მომავალ განზრახვებს. ბაბა-ხანის მხრიდან იყო უფრო მეტად მცდელობა იმისა, ხომ არ მოხერხდებოდა უბრალო მუქარებით გიორგი მეფის ერთგულების შერყევა რუსეთისადმი ან, ისარგებლებდა რა შეხედულებების გაყოფით საქართველოში, მეფესა და მის ძმებს შორის უთანხმოების გამო, შეეძინა თავისადმი ერთგული ადამიანები. უკანასკნელ შემთხვევაში ბაბა-ხანი იმედოვნებდა, რომ რუსული ჯარების არცთუ დიდი ნაწილი, რომელიც ალყაშემორტყმული იქნებოდა მტრული მოსახლეობით და ვერ დაინახავდა დამხმარე ძალების სწრაფად მიღების შესაძლებლობას, იძულებული გახდებოდა დაეტოვებინა საქართველო. მეორეს მხრივ, მოარული ხმები გვაძლევს იმის საფუძველს, რათა ვივარაუდოთ, რომ თუკი ბაბა-ხანი ახდენდა მზადებებს და თავს უყრიდა ჯარებს საქართველოს მეზობლობაში, ეს იყო მხოლოდ საკუთარი თავის უზრუნველყოფისთვის ჩვენი ჯარების შეტევისგან, რადგანაც მას არ სჯეროდა, რომ ჩვენ შევედით საქართველოში ერთადერთი მიზნით დაგვეცვა ქვეყანა გარედან მტრული თავდასხმებისგან.

რეშტის მმართველი მირზა-ბაბა ამ დროს გაემგზავრა თეირანში, რათა წარედგინა შაჰისთვის საჩუქრებით მოსული ვაჟიშვილი სპარსეთის ელჩისა, რომელიც იყო პეტერბურგში და გარდაიცვალა ჩვენს დედაქალაქში. მისი გამგზავრებისას ჩვენი კონსული სპარსეთში ცდილობდა ესაუბრა ნამდვილ მიზეზზე, რის გამოც ჩვენი ჯარები გამოგაზვნილ იქნენ საქართველოში და მიიღო შემდეგ ცნობები, რომ მის რჩევები და განმარტებანი არ დარჩენილა უნაყოფოდ. მირზა ეუბნებოდა ბაბა-ხანს, რომ საქართველოში მოვიდა მეტად მცირე რიცხვის რუსული ჯარი, და ისიც მხოლოდ ცნობილი პიროვნების (კოვალენსკის) იქ თანხლებისთვის; რომ, კოვალენსკის საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ, მეფე უნდა აწარმოებდეს ურთიერთობებს მეზობელ ხანებთან არა სხვანაირად, თუ არა მისი რჩევების მიხედვით; რომ კოვალენსკის დავალებული აქვს გაარკვიოს, თუ საითკენ დაიძვრებიან ფრანგები დამასკოდან, და თუკი თურქეთის სულთანს არ შეეძლება მათი მოძრაობის შეჩერება ანატოლიაში, მაშინ სულთნის დასახმარებლად გამოგზავნილ იქნება მნიშვნელვანი რიცხვის რუსული ჯარები.

ბაბა-ხანი დამშვიდდა ამ ცნობებით და ბრძანა მიერთვათ მისთვის საზეიმო საჩუქრები, რომლებიც გამოგზავნილი იყო რუსეთის იმპერატორის მიერ.

მისი ქალიშვილის სულეიმანის ვაჟთან ქორწინების დღეს, წარჩინებული ხანებისა და სხვადასხვა ქალაქებისა და ოლქების მართველების შეკრებაზე, ელჩის ვაჟმა მიართვა ბაბა-ხანს საჩუქრები. იმპერატორ პავლეს უმაღლესი სიგელი კი არ ყოფილა საჯაროდ წაკითხული, ალბათ იმიტომ, რომ ბაბა-ხანი არ ყოფილა მასში სახელდებული შაჰად.

სანამ ბაბა-ხანი ღებულობდა საჩუქრებს და ათხოვებდა თავის ქალიშვილს, მის ვაჟს აბას-მირზას ამასობაში სისრულეში მოჰყავდა მამის ბრძანებები ადერბაიჯანში. თავრიზსა და ერევანს შორის განლაგებული თავისი ბანაკიდან მან ივნისის დასაწისში გამოგზავნა ელჩები ტფილისში გიორგი მეფესთან, მამის ფირმანით, თავისი მოწერილობითა და ზოგიერთი მისი მოხელის წერილებით საქართველოს მეფისადმი.

გიორგიმ არ იცოდა თუ როგორ მიეღო ელჩი. კოვალენსკისთან თათბირის შემდეგ მეფემ გადაწყვიტა მიეღო იგი ჩვენი მინისტრის სახლში და ამით ეჩვენებინა სპარსელისთვის თავისი სრული ერთგულება რუსეთის იმპერატორისადმი.

14 ივნისს, ელჩების ტფილისში მოსვლიდან მეოთხე დღეს, დაენიშნათ მათ აუდიენცია. წინა დღით მათთან გაგზავნილ იქნა ორი მოხელე: ერთი მეფის სახელით, მეორე ჩვენი მინისტრისა, რათა მიელოცათ მშვიდობიანად ჩამოსვლა და გამოეცხადებინათ, რომ მეორე დღეს იქნება მეფის აუდიენცია კოვალენსკის თანდასწრებით.

აუდიენციისთვის მომზადებულ ოთახში დადგმულ იქნა იმპერატორ პავლეს პორტრეტი (როგორც გიორგიზე უმაღლესი ძალაუფლების ნიშანი), სავარძლები, გვირგვინი და სკიპტრა, და მათ ორივე მხარეზე ქართველ ჩინოსნებს ხელთ ეპყრათ პორფირა და სამეფო შტანდარტი. იმავე ოთახში შეიკრიბნენ: გენერალ-მაიორი ლაზარევი და ეგერთა პოლკის ყველა შტაბ და ობერ-ოფიცერი; სახლის მახლობლად იდგა ეგერთა ასეული.

მინისტრის მდივანმა და გიორგის ადიუტანტმა მიიღეს შაჰის მიერ წარმოგზავნილები “დასვენების ოთახში”. შემდეგ ისინი მიწვეულ იქნენ აუდიენც-დარბაზში, სადაც შევიდნენ კიდეც იმავე პირთა თანხლებით, ჰყავდათ რა ორივე მხარეს თითო მთარგმნელი.

თავიდან მეფე, შემდეგ კი კოვალენსკი მიესალმენ ელჩებს. გიორგიმ მოიწვია ისინი დამსხდარიყვნენ, კოვალენსკიმ კი, როგორც სახლში მასპინძელმა, გამასპინძლებისთვის დაიწყო განკარგულებების გაცემა.

სპარსეთის ელჩმა გიორგის მიართვა ფირმანი და წერილები. მეფე პასუხობდა, რომ, როდესაც წაიკითხავს და განიხილავს მათ, არ დააყოვნებს თავის პასუხსაც (*აზიური ჩვეულებების მიხედვით, ფირმანს ყოველთვის კითხულობდნენ საჯაროდ. გიორგიმ უკან დაიხია ამ წესებისგან იმის შიშით, რომ მის შინაარსს არ მოეხდინა კოვალენსკის კომპრომეტირება, როგორც რუსეთის წარმომადგენლისა).

ელჩი ითხოვდა საიდუმლო და პირად მოლაპარაკებას საქართველოს მეფესთან; მაგრამ გიორგი პასუხობდა, რომ არანაირ საიდუმლო მოლაპარაკებებში რუსეთის მინისტრის გარეშე ჩაბმა არ შეუძლია და არ სურს. გაქნილმა სპარსელმა შენიშნა, რომ განსაკუთრებულ პატივად თვლის საკუთარი სათქმელი მოახსენოს კოვალენსკის თანდასწრებით, მაგრამ მხოლოდ იმ პირობით, რომ ყველა დანარჩენი იქ მყოფთაგანი დატოვებს ოთახს.

დარჩა რა მათთან, სპარსელმა მიმართა გიორგის გრძელი “და განსაკუთრებული ხელოვნებით წარმოთქმული” სიტყვით. შეზღუდული იყო რა რუსეთის სრულუფლებიანი წარმომადგენლის იქ ყოფნით, იგი ცდილობდა ყველაზე უფრო დელიკატური, შეუმჩნეველი სახით გამოეთქვა საქართველოს მეფისთვის ბაბა-ხანის მუქარა და მისი მრისხანების ცუდი შედეგები. თავისი მბრძანებლის სახელით წარმოგზავნილს უკვირდა, რომ მეფემ, მისთვის უნცობი მიზეზების გამო, შეწყვიტა ყველანაირი შეტყობინება სპარსეთთან და უკვე ორი წელია, რაც არაფერზე არ მიმართავს შაჰს; რომ ბაბა-ხანი, როგორც უწინ, ისე ახლაც, გიორგისადმი წყალობით არის განწყობილი. ელჩმა გამოთქვა სურვილი, რომ, შეიტყობს რა ფირმანის შინაარსსა და მასში დაპირებულ წყალობებს, მეფე უარს არ იტყვის სპარსეთის მბრძანებლის სურვილისა და მოთხოვნის შესრულებაზე.

გიორგიმ პასუხისთვის მიმართა კოვალენსკის.

მე – პასუხობდა მეფე ჩვენს მინისტრთან თათბირის შემდეგ – ვინარჩუნებ რა წმინდად გარდაცვლილი მეფის, ჩემი მშობლის აღთქმას, რომელმაც, სრულიად რუსეთის იმპერიასთან 1783 წ. დადებული საზეიმო ტრაქტატის ძალით შეიყვანა საკუთარი თავი მთელი თავისი ოლქებით სრულიად რუსეთის იმპერატორების მფარველობისა და უმაღლესი ძალაუფლების ქვეშ, არ შემიძლია დავაკმაყოფილო არც ერთი უცხოური დერჟავის მოთხოვნები, ამაზე მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის, ჩემი მაღალი მფარველის ნებართვის გარეშე.

– სპარსეთის სახელმწიფოსთან ურთიერთობისთვის მისი უდიდებულესობის მხრიდან უფლებამოსილია მინისტრი – აგრძელებდა გიორგი, მიუთითებდა რა კოვალენსკიზე – ამიტომ ყველა საქმის შესახებ, რომლებიც შესაძლოა სპარსეთს ჰქონდეს ჩემთან, ჩემს მოვალეობად მიმაჩნია გპასუხობდეთ მისი, მინისტრის მეშვეობით.

– ვასრულებდი რა ჩემი ხელმწიფის ბრძანებას – ამბობდა კოვალენსკი – მე, ძამოსილი მფლობელის ბაბა-ხანისადმი შიკრიკის გაგზავნისას, ჩემი ხელმწიფის სახელით მეგობრული შეხმიანებით, არ დამვიწყნია მეცნობებინა როგორც მისი მაღალღირსებისთვის, ისევე მისი ვაჟის აბას-მირზასა და მასთან სხვა დაახლოებული დიდებულებისთვის მეგობრული კეთილგანწყობის შესახებ. მაგრამ რადგანაც ამ წერილებზე არა მაქვს ჯერჯერობით არანაირი პასუხი, მაშინ თუკი თქვენ უფლებამოსილი ხართ შემატყობინოთ ისინი, მე ხალისით შევუდგები თქვენთან მეგობრულ ახსნა-საუბარს.

– ასეთი უფლებამოსილება მე არ გამაჩნია – ამბობდა წარმოგზავნილი – მთელი დავალება, რაც მომცა აბას-მირზამ, შედგება საქართველოს მეფისთვის დეპეშების მოტანასა და აბას-მირზას მიერ გამოცხადებული ბრძანებების მოწოდებაში. თუმცა კი მინისტრისგან გამოგზავნილი მოხელის შესახებ ჩემთვის ცნობილია, რომ იგი მიღებულ და დაბინავებულ იქნა სათანადო პატივისცემითა და პატივით; რომ ბაბა-ხანმა თეირანიდან ყანდაჰარისკენ სალაშქროდ გამგზავრების წინ, უკან გამოგზავნა იგი პასუხით, და ამიტომ იგი მალე უნდა დაბრუნდეს.

– საფრთხე ბაბა-ხანის აღმატებული ძალებისგან ერევნისა და საქართველოსთვის გარდაუვალია – ეუბნებოდა ერევნის ხანის მიერ წარმოგზავნილი გიორგის, თითქოსდა რჩევისა და მეგობრობის სახით – რჩება ერთი საიმედო საშუალება: დავმორჩილდეთ შაჰის ძალაუფლებას და შევასრულოთ ის მოთხოვნები, რომლებიც ახლა ჩვენდამია შემოთავაზებული, რათა არ ჩავვარდეთ უწინდელზე უფრო მწარე ხვედრში. ამასთანავე საქართველო ყველა უფლებით ეკუთვნის სპარსეთის შაჰს, და ამიტომ ყოველგვარი წინააღმდეგობა უადგილო იქნებოდა.

ერევნელი ელჩის თავხედურმა სიტყვამ და რჩევამ ისე შეაფიქრიანა გიორგი, რომ მას არაფრის თქმა არ შეეძლო.

– არ შემიძლია არ გავოცდე თქვენი რჩევის გამო – მეფის ნაცვლად მიუგო საუბარში ჩარეულმა კოვალენსკიმ – და თქვენს მიერ ნათქვამი მთელი სიტყვის გამოც, მით უმეტეს, რომ თქვენ თითქოსდა სრულებით დაივიწყეთ მეფის მფარველობის შესახებ რუსეთის იმპერატორის მიერ. გირჩევთ გაიხსენოთ ამის თაობაზე და დარწმუნებული იყოთ, რომ რუსეთის ხელმწიფე არ თმობს ასე ადვილად თავის მფარველობას.

– მე იმაში ვარ დარწმუნებული – ამბობდა ელჩი – რომ რჩევებს ვიძლევი მხოლოდ მეფისადმი გულმოდგინების გამო და იმიტომაც, რომ მოწინააღმდეგე აღმატებული ძალებით უახლოვდება უკვე მისი სამფლობელოს საზღვრებს.

– რუსეთს – პასუხობდა კოვალენსკი – არ ჰყავს აქაურ ქვეყნებში არავითარი მოწინააღმდეგე და არც არავის თავად არ ესხმის თავს. ხოლო მათთან გამკლავებისთვის კი, ვინც გათავხედდება და აჯანყდება მისი მფარველობის ქვეშ მყოფ ხალხებზე, ძალას გამოძებნის.

ელჩი თავის სიტყვაზე რჩებოდა. იგი აფრთხილებდა სპარსელთა აუცილებელი შემოსევის შესახებ, თუკი გიორგი არ იჩქარებს ბაბა-ხანის მოთხოვნათა დაკმაყოფილებას.

– მოდი და აიღე! პასუხობდა ელჩს ყველაფერ ამაზე კოვალენსკი.

აუდიენციის დასრულებისა და სპარსელი ელჩების წასვლის შემდეგ წაკითხულ იქნა ბაბა-ხანის ფირმანი, აბას-მირზას მოწერილობა და მის ჩინოსანთა წერილები.

სპარსეთის მბრძანებელი წერდა, რომ, დაიმორჩილა რა ბევრი ოლქი, მან გამოგზავნა ადერბაიჯანში თავისი “თვალის ჩინი და ახალი მთვარე”, აბას-მირზა, 30.000 მამაცი მეომრითა და ბრძანებით განაგებდეს იმ ქვეყნის მთელ საქმეებს.

“როგორც ნიჟარა, რომელიც თავის შიგნით ინახავს ძვირფას მარგალიტს, და როგორც ნათელი ვარსვლავი, თორმეტ ციურ ნიშანს შორის”, ისევე აბას-მირზაც, შაჰის პირველი მინისტრის სიტყვებით, გამოცხადდება დაღესტანში, სომხეთსა და ადერბაიჯანში ჯარით, იმისთვის, რათა დააჯილდოვოს გულმოდგინენი და “მამაცი სპარსელი მეომრების” ცხენთა ფლოქვებით გათელოს ისინი, ვინც შეეწინააღმდეგება სპარსეთის მბრძანებლის ძალაუფლებას.

სპარსეთის პრინცს უნდა გაენდგურებინა მოწინააღმდეგენი და “გაწმენდდა რა ყველა ზემოხსენებულ მხარეს მათგან, როგორც ეკალ-ბარდებისა და უსარგებლო ნაფოტებისგან, დაემკვიდრებინა ყველგან წესრიგი და შეემოსა ყოველივე კეთილმოწესეობის ლამაზი სამოსით (Акты кавк. археогр. ком. 1866 г. Т. I, стр. 97).

ბაბა-ხანი უწინდებურად მოითხოვდა, რათა გიორგის გაეგზავნა თავისი უფროსი ვაჟი დავით ბატონიშვილი აბას-მირზასთან, რომელიც “თავის უსაზღვრო წყალობას გადმოღვრის მასზე და სხვებისგან მის გამორჩევასაც არ დააყოვნებს”.

“თქვენ უნდა – სწერდა ბაბა-ხანი (Фирманъ Баба-хана. Моск. арх. мин. иностр. делъ) – სამსახურისა და ერთგულქვეშევრდომებრივი გულმოდგინების დასამტკიცებლად, ეს ბრძანება ყოველგვარი გამოტოვების გარეშე აღასრულოთ, და ამის მეშვეობით დაიმსახურებთ ქებას, და თქვენი საიმედო вертоградъ ჩვენი საიმპერატორო წყალობათა ღრუბლებისგან აყვავდება”.

იგივეს, ან თითქმის იგივეს სწერდნენ გიორგის აბას-მირზა* და სულეიმან-ხანი (* “მაღალხარისხოვანო – წერდა აბას-მირზა – მაღალადგილოვანო, ბედნიერო, შესანიშნავო, ჩვენო ერთგულად გულმოდგინევ, დიდთა მთავართა მთავარო, გამორჩეულო ქართველ მეფეთა შორის, გიორგი, საქართველოს მეფევ! დაუთვალავი და უსაზღვრო ჩვენი წყალობებისგან, რომლებიც მზესავით ანათებს, დაიმშვიდებთ რა თქვენს გულს და ზე აიწევით, დაე იცოდეთ, რომ რადგანაც ახლა უბედნიერესი დროა, და მე უძლეველი ჯარებით, ღვთისმსგავსი მონარქისა და უძლევამოსილესი ხელმწიფის ბრძანებით, რომელსაც დროშად აქვს მზე და ფლობს მთელს სამყაროს, დადგენილი ვარ ადერბაიჯანის მხარის განკარგვისთვის და შირვანისა და დაღესტნის საქმეთა წესრიგში მოყვანისთვის, ამიტომ ჩემი სულიერი თვალების მზერა, რომლებიც მზის სხივთა მსგავსია, განწყობილია იმისთვის, რათა მარადიულად არსებული სპარსეთის იმპერიის მსახურნი დავაჯილდოვო მრავალი წყალობით, ხოლო უარისმყოფელნი კი ვბრძანო გათელონ ჩვენი მამაცი ჯარების ფეხქვეშ...”).
ერევნის ხანი გიორგისადმი თავის წერილში გამოთქვამდა იმედს, რომ როგორც “აქამდე სპარსეთის იმპერიასა და საქართველოს შორის არანაირი გამოყოფა და განსხვავება არ ყოფილა, ამიტომ უზენაესის ნებით შემდგომშიც ეს არ იქნება”. ხანი ურჩევდა საქართველოს მეფეს თავის ძმასთან ან ვაჟიშვილთან ერთად გაეგზავნა მდიდრული საჩუქრები ბაბა-ხანისთვის და ეშინოდა, რომ წინააღმდეგ შემთხვევაში “არ მოხდეს ქვეყნის დარბევა, რის გამოც თქვენ თავად ინანებთ”.

სპარსელი ელჩების ტფილისში მოსვლამ, ბაბა-ხანის ფირმანის შინაარსმა და ცნობამ არაქსის ნაპირებზე მნიშვნელოვანი რიცხვის სპარსული ჯარების შეკრების შესახებ აიძულეს გიორგი მიეღო ზომები და თავდაცვისთვის მომზადებულიყო.

აზრის გაყოფა, ხელისუფლებისადმი დაუმორჩილებლობა, უმფროსობის არარსებობა გამოვლინდა საქართველოში პირველივე ხმების გავრცელებისას სპარსელთა შემოსევის შესახებ. ცნობამ ერევნის ოლქში მათი მოსვლის თაობაზე, კოვალენსკის სიტყვებით, მოახდინა თითქმის საყოველთაო არეულობა. დედაქალაქი, რომელიც ყველასთვის მაგალითს წარმოადგენდა, მზად იყო გადარჩენა ეძებნა გაქცევაში; სასაზღვრო სოფლებში კი, რომლებიც შედგებოდა უმეტეს წილად მაჰმადიანებისგან, შესამჩნევი იყო გარკვეული მერყეობა (Изъ письма Коваленскаго гр. Ростопчину 4-го августа 1800г., № 288. Моск. арх. мин. иностр. делъ). საომარი და საკვები მარაგების უკმარისობა, თითქმის არანაირი სამხედრო ძალის არქონა, ყოველივე ეს ერთობლიობაში ავრცელებდა საყოველთაო შიშსა და სასოწარკვეთას. მცხოვრებთა დარწმუნებას გარდაუვალ საფრთხეში გარედან თავდასხმის გამო უნდა დავუმატოთ ქვეყნის შიგნით ურთიერთშორის ბრძოლის გამო შიში, რომელიც ხდებოდა მეფესა და მის ძმებს შორის უთანხმოების მიზეზით.

კოვალენსკის თავმჯდომარეობით დაარსებულ იქნა საბჭო, რომელსაც უნდა მიეღო ზომები და შეედგინა მოსაზრებანი სამეფოს სავარაუდო თავდაცვის შესახებ. ბატონიშვილი იოანე დანიშნულ იქნა ამ საბჭოს შემადგენლობაში.

გიორგი მცირე იმედებს ამყარებდა ქვეყნის საკუთარ საშუალებებზე როგორც საბრძოლო, ისე ფინანსური მიმართებით და ამიტომ თავისი სამეფოს ერთადერთ და საუკეთესო თავდაცვად თვლიდა რუსეთის საგარეო დახმარებას (Рапортъ Коваленскаго министерству 18-го iюня 1800 г., № 228. Моск. арх. мин. иностр. делъ). მეფე ითხოვდა, რომ ტფილისში მყოფი ლაზარევის ეგერთა პოლკის გასაძლიერებლად, გამოეგზავნათ კიდევ თუნდაც უმნიშვნელო რიცხვის ჯარი და ამით მიეცათ საბაბი იმისთვის, რათა გამოეცხადებინათ მეზობლებისთვის რუსული ჯარების მოსვლის შესახებ საქართველოს მეფის დასახმარებლად.

კოვალენსკი იგივეს წერდა კნორინგსა და სამინისტროს, სთხოვდა რა დარიგებას, თუ რა გაეკეთებინა. გიორგი სთხოვდა კნორინგს გამოეგზავნათ ჯარები საქართველოში, ხოლო კნორინგი კი ამის შესახებ მოახსენებდა იმპერატორ პავლეს (Доносенiе Кноринга государю императору 24-го იюня 1800. Тамъ же).

“აქ შინაგანი უწესრიგობაა – სწერდა ლაზარევი (Изъ письма Лазарева Кнорингу 4-го августа 1800 г. Тифл. арх. канц. наместника) – ყველანი ჯანყდებიან, ყველანი ქალაქიდან გარბიან; მაგრამ ახლა ჩვენი ყარაულები არ უშვებენ”.

პირველივე ცნობების შემდეგ, რომლებიც პეტერბურგში მიიღეს საქართველოს ახალი საფრთხის შესახებ, მაშინვე გაგზავნილ იქნა ბრძანება კნორინგისთვის (Рескриптъ Кнорингу 10-го iюля 1800 г. Тамъ же) მოემზადებინა საქართველოში სალაშქროდ ხუთ-ხუთი ესკადრონი პუშკინისა და ობრეზკოვის დრაგუნთა პოლკებიდან, და უპირატესად ისინი, რომლებიც განლაგებულნი იყვნენ მათ მიერ დაკავებული ხაზის ცენტრში (იგულისხმება რუსული ჯარების კავკასიის ხაზი – ი. ხ.); დაენიშნა საქართველოში სალაშქროდ ორი ქვეითი პოლკი, იმათგან, რომლებიც განლაგებული იყვნენ კავკასიის ხაზის შუა ნაწილში; ორი ნაკრები გრენადერთა ბატალიონი და ეგერთა ლიხაჩოვის 1-ლი პოლკის ერთი ბატალიონი. ამრიგად, რაზმი შემდგარი უნდა ყოფილიყო დრაგუნთა ათი ესკადრონისა და ქვეითი ჯარის ცხრა ბატალიონისგან, შესაბამისი რიცხვის არტილერიით, როგორც საპოლკო, ისე საბატარეო არტილერიისაც, და მისთვის განკუთვნილი მომსახურე შემადგენლობით.

ცნობების მიღებისთანავე იმის შესახებ, რომ საქართველოს ემუქრება ნამდვილი საფრთხე ბაბა-ხანის შემოსევის გამო, კნორინგს თავად უნდა აეღო საკუთარ თავზე ამ რაზმზე მთავარი უმფროსობა და დაესწრო ბაბა-ხანის ბოროტი განზრახვებისთვის.

კავკასიის დივიზიის სარდალმა თავად გასცა ყველა აუცილებელი განკარგულება ჯარების საკვებით მომარაგების შესახებ როგორც გზაში ყოფნის დროს, ისე საქართველოში ყოფნის მთელი დროის მანძილზე, რომ არ დაიმედებულიყო საქართველოს მეფის დახმარებასა და თანადგომაზე. კნორინგმა შეატყობინა გიორგის იმპერატორის განზრახვის შესახებ მფარველობა გაეწია მისთვის და დაეცვა ბაბა-ხანის ყველა პრეტენზიისგან.

“ეს წინასწარ გავრცელებული ხმები – წერდა იმპერატორი პავლე (Моск. арх. мин. иностр. делъ) – ჩვენი მზადებების შესახებ საქართველოს დასაცავად, შესაძლოა, აიძულებს ბაბა-ხანს თავი დაანებოს თავის განზრახვებს, ხოლო საქართველოს მეფე კი გააგრძელებდა მოლაპარაკებებს აბას-მირზასთან რათა გაიგოს, თუ რაში მდგომარეობს მათი ნამდვილი მოთხოვნები, იმიტომ რომ თუკი ბაბა-ხანს მათი დამორჩილება კი არ სურს, არამედ მხოლოდ ის, რომ დაეხმაროს მას საქართველოს მეფის მეზობლებთან ომში, მაშინ ამაზე შეთანხმება შესაძლებელი იქნება ჩვენი მხრიდან საომარი მოქმედებების გარეშეც”.

იმპერატორის ბრძანება კნორინგის მიერ მიღებულ იქნა მაშინ, როდესაც კოვალენსკის მიერ ბაბა-ხანთან გაგზავნილი დაბრუნდა ტფილისში.

გაემგზავრა რა ტფილისიდან 16 თებერვალს, მერაბოვი 17 აპრილს ჩავიდა თეირანში.

აქ გამოცხადდა იგი მირზა-რეზა-ყული-ნაზირთან, ბაბა-ხანის მიერ გამორჩეულ პირთან, რომელმაც, მიიღო რა იგი კეთილმოწყალედ, უბრძანა მიეცათ მისთვის ბინა თავის სახლში. მირზა ეკითხებოდა მერაბოვს, თუ ვისგან და რისთვის არის იგი გამოგზავნილი. წარგზავნილმა გადასცა მას უმაღლესი სიგელის ასლი, რომლის წაკითხვის შემდეგაც ხანმა მოითხოვა მისგან ყველა წერილი და ქაღალდი და, გახსნა რა ისინი, წაიკითხა, ხოლო შემდეგ კი მიუტანა ბაბა-ხანს.

იმ დროიდან მერაბოვს უკვე მეტად აღარ უანახავს მირზა. იმავე ღამეს იგი გადაყვანილ იქნა უკანა ეზოში, ისეთ ოთახში, საიდანაც არაფრის დანახვა არ შეეძლო და მასთანაც არავის არ უშვებდნენ. ცხრა დღეს რჩებოდა იგი ასეთ პატიმრობაში.

პატიმრობის მესამე დღეს იმავე ოთახში შევიდა სპარსელი მკაცრი და მრისხანე შესახედაობით.

– ვინ ხართ თქვენ და რისთვის მოხვედით? – ჰკითხა მერაბოვმა.

– მე შაჰის ჯალათი ვარ, უპასუხა სპარსელმა – ბრძანება მაქვს რომ აქ ვიჯდე.

თეირანიდან გამომგზავრების წინა დღეს ჩვენს ელჩს მოუტანეს იბრაჰიმ-ხანის მიერ კოვალენსკისადმი მოწერილი წერილი და აჩუქეს 15 იმპერიალი.

მერაბოვმა თეირანი დატოვა 27 აპრილს. მისი გამომგზავრებიდან მეორე დღეს ბაბა-ხანი გამოვიდა ხორასანში 50.000-იანი ჯარებით, რომელშიც იყო 20.000 რჩეული ცხენოსანი ჯარი; დანარჩენი კი “შედგებოდა ნაძირალებისგან, რომლებსაც სპარსელები თავადაც არ აქებდნენ”. პროვიანტში სპარსულ ჯარებს დიდი უკმარისობა ჰქონდათ. მათი არტილერია კი შედგებოდა რვა ზარბაზნისგან, რომელთა ტფილისიდან წაღებაც მოახერხა აღა-მაჰმად-ხანმა ამ ქალაქის დარბევის შემდეგ. კარისკაცებიდან, რომლებიც გარს ერტყნენ ბაბა-ხანს, იგი ყველაზე უფრო მეტად ემყარებოდა თავის მაზანდერანელ ყაჯარებს, სხვებს კი, “როგორი კარგი ადამიანებიც არ უნდა იყვნენ” არ ენდობოდა. მეგზური, რომელიც მერაბოვს მისცა ხოის ხანმა, მასთან ერთად გამოემგზავრა თეირანიდან, თუმცა კი მერაბოვი, რომელსაც მის ცუდ ჩანაფიქრებზე ჰქონდა ეჭვი, სთხოვდა ამ მეგზურს თან არ წამოჰყოლოდა.

მერაბოვის უნდობლობა მალევე გამართლდა. როდესაც ისინი გზაზე აჭმევდნენ აქლემებს, ერთერთი მათგანი შევიდა ნაკადულში და მისგან წყალში ჩაცვივდა აკიდებული ჩანთები. ბიჭმა ისინი ამოიტანა წყლიდან და, უნდოდა რა გაეწურა, მანამდე იქიდან ამოიღო ქაღალდები, რომლებიც მერაბოვმა აიღო. დაინახა რა მათ შორის ერთი საეჭვო წერილი, მან სთხოვა სხვა მეგზურს წაეკითხა იგი. აღმოჩნდა, რომ ეს იყო ბაბა-ხანის საგანგებო დავალება – მიეცილებინათ მერაბოვი ხოის ხანთან, რომელსაც უნდა გაეჩერებინა იგი თავისთან, სანამ არ მიიღებდა შემდგომ ბრძანებებს სულეიმანისგან. ეშინოდა რა გზის გაგრძელებისა ხოის გავლით, მერაბოვი გაემართა გილანისკენ, და მხოლოდ იმით დააღწია მეგზურს თავი, რომ აჩუქა მას ცხენი და 40 მანეთი ფული. მეგზურმა იგი რეშტში დატოვა, ხოლო ჩვენი წარგზავნილი გამოემგზავრა ენზელში, სადაც მოვიდა კიდეც 8 მაისს. აქედან ბაქოს, შემახას, ნუხისა და განჯის გამოვლით მან მოაღწია საქართველოს ივლისის თვის შუახანებში.

მერაბოვმა იბრაჰიმ-ხანისგან მოიტანა წერილი, რომელშიც იგი გამოთქვამდა შაჰის აზრს საქართველოში რუსული ჯარების შემოსვლასთან მიმართებაში.

“ეს საქმე სასოებაზე უფრო მეტია! – სწერდა იბრაჰიმ-ხანი (Переводъ письма визиря, представленный при рапорте Мерабова Коваленскому 27-го iюля 1800 г., Моск. арх. мин. иностр. делъ). – როგორც მზის სინათლე იღვრება დედამიწაზე, ასევე ყველასთვის თანაბრად არის ცნობილი ჭეშმარიტება, რომ იმ დროიდან რაც დედამიწის სფერო გაიყო ოთხ ნაწილად, საქართველო (იგულისხმება ქართლი – ი. ხ.), კახეთი და ტფილისი ჩართულ იქნენ ირანის სახელმწიფოში. მათი მცხოვრებნი უწინდელი სპარსელი შაჰების დროებაში სამსახურითა და მორჩილებით ყოველთვის მათ ბრძანებებს ეკუთვნოდნენ, ხოლო რუსეთის მფლობელობაში კი არასოდეს ყოფილან, იმ შემთხვევის გარდა, როდესაც ერეკლე მეფემ, ნეტარხსენებული თვითმპყრობელი ხელმწიფის აღა-მაჰმად-ხანის თანამედროვემ, ჩაიფიქრა, ჩამოსცილდებოდა რა თავისი მუდმივი მფლობელების ძალაუფლებას, წასულიყო სპარსელთა წინააღმდეგ მტრობის გზით. თქვენთვის, რა თქმა უნდა, უცნობი არ არის, თუ როგორი საზღაური მიიღო მან ამ საქციელის გამო, ჩავარდა რა დიდ უბედურებასა და სასტიკ ჩაგვრაში სახელმწიფოსგან, როცა ერთნი აჩეხეს, მეორენი ტყვედ წაასხეს, მესამენი კი საფუძვლიანად გაძარცვეს. აქ ყველასთვის ცნობილია, რომ სრულიად რუსეთის მონარქმა სიბრძნისა და მშვიდობისმოყვარეობის მაღალი ნიჭით აღნიშნა თავისი მეფობის დასაწყისი მთელი მსოფლიოს წინაშე. მაგრამ მისი უდიდებულესობის სურვილი მოსპოს საუკუნეების მიერ ბეჭედდასმული უფლებები და უპირატესობანი, დადგენილი ხალხთა მიერ დაკანონებით, არ ეთანხმება და შორს დგას სახელმწიფოსთვის პატივისა და ღირსების შენარჩუნებისგან.

ერეკლე მეფის პირობები კი რა რწმუნების ღირსია? მის ხელმოწერას რა პატივისცემა გააჩნია? მაგალითად, თუკი რუსეთში მყოფი ერთერთი რომელიმე ხალხი მიეცემოდა სპარსეთის მფლობელის ნებას, დადებდა მასთან ტრაქტატსა და სხვა პირობებს, მაშინ ექნება ძალა ასეთ გარიგებებს? იგი სპარსული მფლობელობის ქვეშ არანაირად არ შეიძლება იყოს ჩარიცხული. დავუშვათ, რომ ერეკლე მეფის დროს არ ყოფილა სპარსეთში უმაღლესი მფლობელი და იმ, ასე ვთქვათ, ორი დღის განმავლობაში იმ მეფემ, საკუთარი სიცოცხლის შენარჩუნებისთვის, მიმართა სრულიად რუსეთის დიდი თვითმპყრობელის მფარველობის ქვეშ შესვლას, ნუთუ ამ მიზეზით ტფილისი სპარსეთის ძალაუფლებისგან არის მოკვეთილი და ჩარიცხული რუსეთის საფლობელოდ? ეს არ შეიძლება იყოს.

ახლა, მადლობა ღმერთს, სპარსეთის ტახტის ძალაუფლება სრულად არის დამკვიდრებული, ვინაიდან ყველა ხანმა, მფლობელმა და მხედართმათავარმა ქედი მოიდრიკა მის წინაშე, ხოლო ურჩთა სამფლობელოები დარბეულია მისი უდიდებულესობის ჯარების ძალით, ასე რომ დღითი დღე მისი მფლობელობა ვრცელდება, და არც ის არის გათვალისწინებული, რომ ათასი წლის შემდეგაც მისი კუთვნილი სამფლობელოები მისცეს სხვას”.

დასკვნაში იბრაჰიმ-ხანი ამბობდა, რომ აუცილებელია დადგენილ იქნას, რათა საზღვრები რუსეთსა და სპარსეთს შორის დარჩეს დაურღვევლად, რათა დაცულ იქნას დადგენილი კანონები და უწინდელი უფლებები და უპირატესობანი, მტრობის, ამაო სისხლისღვრისა და ხალხების დარბევის თავიდან აცილებისთვის, ერთი სიტყვით, რათა მშვიდობა არ იქნას დარღვეული.

იბრაჰიმ-ხანი ეძიებდა მეგობრობასა და თანხმობას, ხოლო 7.000 თუ 10.000 რიცხვის სპარსული ჯარი, აბას-მირზასა და სულეიმანის უფროსობით, გადმოვიდა არაქსის მარცხენა ნაპირზე, და მის მეწინავე რაზმს ბლოკადაში ჰყავდა მოქცეული ერევანი. იდგა რა მთელ თვეს ერთ ადგილას, აბას-მირზა, პირველივე ცნობების მიღებისთანავე იმის შესახებ, რომ რუსეთს განზრახული აქვს დაიცვას საქართველო და აქ გამოსაგზავნად ამზადებს ახალ ჯარებს, გადავიდა უკან არაქსის მარჯვენა ნაპირზე. იქვე გაწვეულ იქნა საბლოკადო კორპუსიც ერევნისგან.

აქედან სულეიმანმა და აბას-მირზამ დააგზავნეს ფირმანები ადერბაიჯანში, ხოასა და სხვა ოლქებში, ბრძანებით რათა შეეგროვებინათ ახალი ჯარები საქართველოს წინააღმდეგ ერთობლივი მოქმედებისთვის.

“მთელი ამ ნაძირალებისა – წერდა ლაზარევი კნორინგს (Въ письме отъ 4-го августа. Акты кавк. археогр. ком.) – არ უნდა გვეშინოდეს, მაგრამ გულწრფელად ვაღიარებ, რომ ხელები დაგვეღლება მათი ცემითა და ხოცვით; ქართველების იმედი კი არ უნდა გვქონდეს: მათში 10 ადამიანზე ორი თოფი მოდის, სხვები კი შეიარაღებული არიან ცეცხლზე გამომწვარი შინდის ჯოხებით, და ამას ისიც უნდა დავუმატოთ, რომ აქ შინაგანი უწესრიგობებია. სომხები, რომლებზედაც ასეთ მტკიცე იმედს ამყარებენ, ჩემთვის მეტად საეჭვონი არიან”.

კნორინგმა, რომელსაც ჰქონდა იმპერატორის ბრძანება დაძრულიყო საქართველოსკენ, შეატყობინა ამის შესახებ კოვალენსკის, რომელიც, ვერ ხედავდა რა ამდენად ძლიერი დამხმარე ჯარების გამოგზავნის აუცილებლობას, პასუხობდა (Письма Коваленскаго Кнорингу 3-го августа и гр. Ростопчину 4-го августа 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ), რომ სპარსელების შემოჭრა ასეთი საშიში არ არის და ძალზედ გაზვიადებულია.

მეფე გიორგის კი კნორინგი წერდა, რათა მას გაეგრძელებინა მოლაპარაკებები აბას-მირზასთან და ეცადა შეეტყო მისგან სპარსელთა ნამდვილი მოთხოვნები.

“ბაბა-ხანისა და მისი ვაჟის აბას-მირზას მოთხოვნა – სწერდა გიორგი კნორინგს – იმაში მდგომარეობს, რომ გავუგზავნო მათ ჩემი უფროსი ვაჟიშვილი დავითი; შემდეგ მოითხოვენ იოანეს, შემდეგ ბაგრატს, შემდეგ თეიმურაზსა და ბოლოს კი თავად ჩვენც.

ისინი მოითხოვენ, რომ ჩვენ მივცეთ მათ ჩვენი სამფლობელო, რათა ბატონკაცურად გვექცეოდნენ და აჩანაგებდნენ ჩვენს მიწას ისე, როგორც ამას უწინ აკეთებდნენ.

მათი სურვილი იმაში შედგება, რომ ჩვენ უკან დავიხიოთ მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის მფარველობისგან და ვიმყოფებოდეთ მათ ქვეშევრდომობასა და მონობაში.

მაგრამ ჩვენ, რამდენადაც არ უნდა გვაიძულებდნენ, რამდენადაც არ უნდა გვტანჯავდნენ, ვიმედოვნებთ რა ღვთის მოწყალებასა და მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის მფარველობასა და დახმარებაზე, სულაც არ მივეცემით სპარსელთა მონობაში.

თქვენ მწერთ, რომ, შესაძლოა ისინი ჩვენგან მოითხოვენ დახმარებას მათი მოწინააღმდეგე ხალხების წინააღმდეგ, რომლებიც ჩვენი მეზობლები არიან; მაგრამ ისინი ამას არ მოითხოვენ. ჩვენ გამოგვიცხადეს ზუსტად ბაბა-ხანისა და მისი ძის აბას-მირზასგან, რომ ისინი ცდილობენ საქართველოს დაუფლებასა და ჩვენს მონობაში ჩაგდებას. ამის გარდა მათ არანაირი ჩვენი დახმარება არ სჭირდებათ” (Письмо Георгiя Кнорингу 6-го августа 1800 г. Тифлисскiй арх. канц. наместника).

ამასობაში, გიორგის მიერ კოვალენსკის თავმჯდომარეობით დაარსებული ტფილისის თავდაცვის მოწყობის კომიტეტი აგრძელებდა თავის საქმიანობას. კოვალენსკი წერდა დაბეჯითებით წერილებს მეზობელ მფლობელებს და სთხოვდა მათ თავი შეეკავებინათ აშკარა თანამონაწილეობისგან საქართველოს მტრებთან.

მთელი ჯარი, რომელიც იყო ქალაქში, ჩაბარებულ იქნა ჩვენი მინისტრისა და იოანე ბატონიშვილის განკარგულებაში. მცხოვრებთა დიდი რიცხვი შეკრებილ იქნა ქალაქში და შეადგინა მისი გარნიზონი. კახელები ითვლებოდნენ საუკეთესო ჯარად საქართველოში. ქალაქი გაამაგრეს, ამოთხარეს დიდი თხრილი, “რომლისთვისაც ციცაბო ნაპირების გამო უფრო შეიძლებოდა გეწოდებინათ სანგრები, ვიდრე ქალაქის დაცვა”.

ლაზარევი ვერ ხედავდა ვერანაირ წარმატებასა და საჭიროებას ასეთ სამუშაოებში. მისი აზრით, საქართველოს საუკეთესო და ერთადერთი დაცვა იქნებოდა ახალი გამოგზავნა ჯარებისა, რომლებიც აუცილებელი იყო როგორც მეფის მოწინააღმდეგეთა ალაგმვის, ისე “მისი მტრების კრძალვაში შენარჩუნებისთვის”.

საქართველოს მთაგორიანი და დასერილი ადგილი, სავსე საერთოდ სხვადასხვანაირი დაბრკოლებებით, იყო იმის მიზეზი, რომ იმპერატორ პავლეს მიერ დანიშნული დრაგუნების გამოგზავნას ლაზარევი თვლიდა ზედმეტად და ამაოდ. მას უკეთესად მიაჩნდა მათი შეცვლა კაზაკებით და საქართველოში ეგერთა ერთი პოლკისა და სახაზო ქვეითი ჯარის სამი ან ოთხი ბატალიონის გამოგზავნა, არტილერიით. კოვალენსკის საკმარისად მიაჩნდა მხოლოდ ერთი ეგერთა პოლკის გამოგზავნა.

“მინისტრი (კოვალენსკი), მე შევიტყე, რომ გწერთ თქვენ – მოახსენებდა ლაზარევი კნორინგს – რომ საკმარისია კიდე ერთი ეგერთა პოლკი; მაგრამ ამაში არის მისი საგანი, რათა თქვენ აქ არ ჩამოხვიდეთ. ეს მას ძალზედ არ სურს, მე კი, პირიქით, მინდა თქვენი ჩამოსვლა...”

კოვალენსკი ზრუნავდა, რათა ჩვენი ჯარების საქართველოში მოძრაობის შემთხვევისთვის შეკეთებული ყოფილიყო ხიდები, გზები და მომზადებული პროვიანტი და ფურაჟი, როგორც ჯარების საგზაო კმაყოფისთვის, ისე მათი ადგილზე მომარაგებისთვისაც. ტფილისში მოწყობილ იქნა მთავარი მაღაზია, ხოლო ქართლში ქალაქ გორში და კახეთში ქალაქ სიღნაღში – მეორეხარისხოვანი მაღაზიები (Письмо Коваленскаго Кнорингу 3-го августа 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ).
თუმცა კი მაღაზიები მოწყობილ იქნა, მაგრამ პური მათში მაინც არ ყოფილა. გიორგი მეფემ უბრძანა პურით შეევსოთ თავიდან ტფილისის მაღაზია, ხოლო შემდეგ კი დანარჩენი ორი, სიღნაღსა და გორში.

ტფილისის მაღაზიას თავისი მოცულობის მიხედვით შეეძლო დაეტია 300.000 ფუთი ფქვილი და 3.000 ფუთი ხორბალი. მომქმედი წისქვილების უკმარისობის გამო პურს აგროვებდნენ და ინახავდნენ მარცვლებით. ამავე მაღაზიებიდან აწარმოებდნენ პურის გაცემას ქართული ჯარისა და ლეკებისთვისაც, რომლებიც ხელფასით ემსახურებოდნენ გიორგი მეფეს. მაღაზიები სიღნაღსა და გორში იდგა ცარიელი. ივლისის თვეში პროვიანტის შესაგროვებლად კახეთსა და ქართლში გაგზავნილებმა აგვისტოს ბოლომდე ვერ მოიტანეს ტფილისში ვერც ერთი მარცვალი. წარმატება არც მომავალი დროისთვის ჩანდა, ასე რომ ლაზარევს თავისი პოლკისთვის პური უნდა ეყიდა ბაზარზე და გაეკეთებინა მარაგები, არ ჰქონდა რა მაღაზიიდან მისი მიღების იმედი (Рапортъ Лазарева Кнорингу 20-го августа 1800 г., № 49). ძნელი იყო ასეთ პირობებში იმის ანგარიში ჰქონოდათ, რომ საქართველოს შეეძლებოდა კიდევ ათასკაციანი რუსული ჯარის თავისუფლად გამოკვება.

პურის თესვა საქართველოში თუმცა კი განვითარებული იყო, თუმცა კი პური მოსახლეობას ამ დროს საკმარისადაც ჰქონდა, მაგრამ მათ საერთოდ უხალისოდ მოჰქონდათ ყველანაირი სოფლის მეურნეობის ნაწარმი ბაზარში, იცოდნენ რა, რომ არცთუ იშვიათად საქართველოს მთავრობა ძალით ართმევდა მათ პროდუქტებს. “ხშირად პატრონი, რომელმაც რაიმე მოიტანა ქალაქში ბაზარში გასაყიდად, იძულებული ხდება, დაუტოვოს რა საქონლით დატვირთული თავისი ურემი ნადავლად მათ, რომლებიც ვითომდა მეფის სახელით მოითხოვენ ამას მისგან, ხოლო თავად კი სახლისკენ გაირეკოს მხოლოდ საცოდავი პირუტყვი, ცარიელი ხელებით” (Рапортъ Лазарева 25-го августа 1800 г.). ფურაჟს ცხენებისთვის საერთოდ არ ამზადებდნენ, და არანაირ მის მარაგებზე იმედი არ უნდა ჰქონოდათ.

ემყარებოდა რა ასეთ მონაცემებს, ლაზარევი სთხოვდა კნორინგს, რომ მას გაეფრთხილებინა იგი წინასწარ ჩვენი ჯარების საქართველოში მოძრაობის შესახებ, თორემ – წერდა იგი – შესაძლოა დარჩეთ პროვიანტის, ფურაჟის, შეშისა და ბინების გარეშე...” ლაზარევი ურჩევდა, მთების გავლით ძნელი გადმოსასვლელებისთვის მოემარაგებინათ უღლები, “და სპილენძის ფულები, რომლებიც აქ ისევე გადის, როგორც ვერცხლი”.

ასეთი მზადებების დროს, აგვისტოს დასაწყისში, ქართველები კვლავ შეშფოთებულ იქნენ ცრუ ხმებით, რომ სპარსელებს განზრახული აქვთ მოახდინონ თავდასხმა, ალექსანდრე ბატონიშვილის დარწმუნების მიხედვით, რომელიც იმყოფებოდა აბას-მირზას ბანაკში. ხელში ჩაგდებულმა ბატონიშვილის წერილებმა, როგორც ჩანს, დაადასტურეს გავრცელებული ხმების სამართლიანობა (Коваленскიй Кнорингу отъ 6-го августа 1800 г.). ხელში ჩაგდებული ქაღალდების რიცხვში იყო აბას-მირზას ფირმანი, რომელიც აქებდა ალექსანდრეს ერთგულ ქართველებს და არწმუნებდა, რომ ჯარით მოდის საქართველოს ტახტზე მისი აყვანისთვის.

სინამდვილეში ხმების წყაროდ და საწყისად იყო მეტად უმნიშვნელო გარემოებანი. კოვალენსკის მიერ ბატონიშვილ იოანე გიორგის ძესთან ერთად ჩატარებული გამოძიების მიხედვით, აღმოჩნდა, დაჭერილი ქაღალდების რიცხვში იყო ალექსანდრე ბატონიშვილის ორი წერილი: ერთი სომეხთა მელიქის აბოვისადმი და მეორე ქართველი თავადის თამაზ ორბელიანისადმი.

აღა-მაჰმად-ხანის მიერ ყარაბაღის დარბევის შემდეგ იქაური სომეხი მელიქები ეძიებდნენ თავიანთთვის უსაფრთხო თავშესაფარს. ორი მათგანი მათი ძალაუფლების ქვეშ მყოფ ხალხებთან ერთად გადმოსახლდა საქართველოში და ეძიებდა რუსეთის ქვეშევრდომობას. მალევე ამის შემდეგ მათ შეუერთდა კიდევ ორი მელიქი. მათ რიცხვში იყო მელიქი აბოვიც, რომელიც კოვალენსკის ტფილისში მოსვლის დროს დაპატიმრებული ჰყავდათ ერთერთი ეჭვის მიხედვით. ჩვენი მინისტრის შუამდგომლობით, აბოვი განთავისუფლებულ იქნა და კოვალენსკის მიერ გაგზავნილ სპარსეთის საზღვარზე, საზღვრის დაცვისა და ყველანაირი ცნობების მოწოდებისთვის.

ყარაბაღის ერთერთი უძლიერესი მელიქთაგანი, აბოვი, გახლდათ იშვიათი ვაჟკაცობის მქონე ადამიანი, რომელსაც სახელი ჰქონდა გავარდნილი თავისი გერგილიანობით, სამხედრო ნიჭიერებით, სიმამაცითა და მისი ქვეშევრდომების ერთსულოვნებით, რომელთაც შეეძლოთ საკუთარი რიგებიდან გამოეყვანათ იმ დროისთვის საუკეთესო 1.000 მეომარი. მოწინააღმდეგის მხარეზე თავის გადასვლით აბოვს, რა თქმა უნდა, შეეძლო ძალზედ ბევრი საზრუნავი გაეჩინა კოვალენსკისა და მთელი საქართველოსთვის. ამიტომ პირველმა ცნობები იმის შესახებ, რომ ალექსანდრე ბატონიშვილი იმყოფება მასთან მიმოწერაში, უკიდურესად აშფოთებდა ხალხსაც და თავად საქართველოს მეფესაც.

მეორეს მხრივ ჩნდებოდა ეჭვი, რომ ეს მართალი ყოფილიყო. მელიქი აბოვი, მაშინდელი უწესრიგობების დროს საქართველოში, როდესაც სხვა სასაზღვრო უფროსები თვითნებურად მიდიოდნენ თავიანთი პოსტებიდან, ერთგულად რჩებოდა საქართველოს საზღვრების დამცველად. იგი ბევრად უწყობდა ხელს სიმშვიდის შენარჩუნებას, მღელვარებათა და უთავბოლობათა შეწყვეტას და ყოველთვის ატყობინებდა როგორც კოვალენსკის, ისე საქართველოს მთარობასაც ყველაზე უფრო სწორ ცნობებს სპარსელებისა და მათი ჩანაფიქრების შესახებ.

შეიძლებოდა კი იმის ფიქრი, რომ ასეთ ადამიანს შეეძლო დაცემულიყო გამყიდველობამდე და გამხდარიყო თანამონაწილე ბატონიშვილთა განზრახვებში? ორპირული საქციელი, რომელიც ძალზედ ხშირად ვლინდება აზიის მრავალ შვილთა შორის, აიძულებდათ ეჭვი შეეტანათ აბოვშიც მისი საქციელის არაგულწრფელობაზე.

კოვალენსკიმ იგი თავისთან მოითხოვა. აბოვი, თავისი ავადმყოფობის მიუხედავად, ტფილისში ჩამოვიდა პირველივე მოთხოვნის მიხედვით, რათა ემართლებინა თავი მასზე გამოთქმული ცრუ ბრალდებებისგან. ორი ადამიანი, რომლებსაც ჩამოართვეს ის ქაღალდები, მოიყვანეს და დააპირისპირეს აბოვთან, და მათ თავიანთი მონაყოლით სრულებით გაამართლეს ყველასგან პატივცემული მელიქი, თავიანთი ბატონი. საქმე ასე იყო: გიორგის ბრძანებითა და კოვალენსკის დარიგებით აბოვის მიერ გაგზავნილი იქნა ორი ადამანი სპარსელთა ბანაკში. იქ ისინი იცნეს, და ერთერთმა მათგანმა, ეშინოდა რა საკუთარი სიცოცხლის გამო, გამოაცხადა, რომ იგი გამოგზავნილია აბოვის მიერ ალექსანდრე ბატონიშვილთან მოლაპარაკებებისა და სიტყვიერი შეთანხმებისთვის გიორგი მეფის წინააღმდეგ ზომების თაობაზე. ისინი მაშინვე მიაცილეს ბატონიშვილთან სპარსული ჯარების მთავარ შტაბ-ბინაში. ალექსანდრემ კეთილმოწყალედ მიიღო ისინი, დაასაჩუქრა და მეტად კარგად უმასპინძლა. იცხოვრეს რა სპარსულ ბანაკში ჩვიდმეტი დღე, წარგზავნილები უკან იქნენ გამოგზავნილნი ფირმანებითა და წერილებით საქართველოში. ბამბაკის პროვინციაში ისინი შეიპყრო ამ პროვინციის მმართველმა, თავად გიორგი ციციშვილის რწმუნებულმა, რომელიც უკვე დიდი ხანია მტრულად იყო განწყობილი მელიქ აბოვის მიმართ. შეპყრობილებმა მაშინვე განაცხადეს, რომ ისინი გაგზავნილი იყვნენ სპარსელთა ბანაკში გიორგი მეფის ბრძანებით; მაგრამ ისინი მაინც გააჩერეს, გაძარცვეს, ციხეში ჩაყარეს, ხოლო ჩამორთმეული ქაღალდები თავიანთი კომენტარებით ტფილისში გამოგზავნეს. ქალაქში გავრცელებული ცნობა იმის შესახებ, რომ აბოვი მიმოწერაში იმყოფება ალექსანდრე ბატონიშვილთან, ბევრს აშინებდა და შიშს თესავდა მცხოვრებთა შორის, სანამ საქმე საბოლოოდ არ იქნა გამორკვეული. აღმოჩნდა, რომ საფრთხე არც ისე დიდი იყო, როგორც ვარაუდობდნენ, და ყველა დამშვიდდა, მით უმეტეს, რომ წარგზავნილებმა მოიტანეს ყველაზე უფრო არახელსაყრელი ცნობა აბას-მირზისა და სულეიმანის ბრბოების (полчища) შესახებ.

არაქსის იქით უკანდახეული სპარსული ჯარის რიცხვი აღწევდა 12.000 ადამიანამდე, რომლებიც მეტად ცუდად იყვნენ შეიარაღებულნი, ისე რომ ბევრისთვის მხოლოდ კომბალი შეადგენდა მთელ იარაღს. მთელს რაზმში იყო მხოლოდ ოთხი ფალკონეტი (მსუბუქი ზარბაზანი – ი. ხ.), აქლემებზე აკიდებული. ჯარებს სრულებით არ ჰქონდათ პროვიანტი და კმაყოფილდებოდნენ ერევნის სახანოს სოფლებში ნაპოვნი პურით, რომლის მცხოვრებნიც ყველანი გაიქცნენ. აბას-მირზისა და სულეიმანის მეომრები, დაეუფლნენ რა მიტოვებულ ველებს, თავად ამუშავებდნენ მათ და სთესდნენ პურს.

ძნელი იყო ასეთი ჯარით საქართველოზე წამოსვლა და წარმატებაზე დაიმედება, მით უმეტეს, რომ მათი მთავარსარდალი მხოლოდ თორმეტი წლისა გახლდათ, ხოლო მისი ბიძიკო (дядька) სულეიმანი, ლაზარევის სიტყვებით, იყო “ლოთი და მეტად უკმაყოფილო ბაბა-ხანით, რომელსაც იგი მთელი გასული წლის მანძილზე შეპყრობილი ჰყავდა”. ალექსანდრე ბატონიშვილი თუმცა კი აქეზებდა სულეიმანს, იმედოვნებდა რა მეზობელთა მხრიდან დახმარებაზეც, მაგრამ სპარსელი უფროსი ფიქრობდა მხოლოდ იმაზე, თუ როგორ დაეხია უკან და ახლოს დამდგარიყო თავრიზთან, რისთვისაც მიმართავდა ყველა სამზადისს.

თუმცა კი სანუგეშო იყო ცნობები სპარსელთა ბანაკიდან, მაგრამ არ იყო სანუგეშო საქართველოს საშინაო მდგომარეობა.

ქვრივი დედოფალი დარეჯანი და მისი ვაჟები ეძიებდნენ სპარსელთა მფარველობას, და ალექსანდრე ბატონიშვილის გაქცევა გახლდათ ნაბიჯი ასეთი მიზნის მისაღწევად. მეფე გიორგი, თავისი ჯანმრთელობის სისუსტის გამო იშვიათად ეჩვენებოდა ხალხს და გარშემორტყმული ადამიანებით, რომლებიც ეძიებდნენ საკუთარ ბედნიერებასა და გამდიდრებას ხალხის ცხოვრების აშლილობასა და ძარცვაზე, სულ უფრო და უფრო მეტად აღაგზნებდა თავის წინააღმდეგ ხალხის უკმაყოფილებას.

მეფის ძმები, რომლებიც ცხოვრობდნენ თავიანთ სამკვიდროებში, “იტანჯებოდნენ რა უკადრისი სიხარბით თვითუფროსობისადმი” («томясь неприличною жадностiю къ самоначалiю»), თავისთან აგროვებდნენ მთავრობით უკმაყოფილოთა პარტიას, მიმართავდნენ მათ ამბოხებისკენ, შფოთისა და უწესრიგობისკენ, “იმ განზრახვით რომ აღასრულონ თავიანთი ბოროტი ჩანაფიქრები. ხოლო რადგანაც ვერ ხედავენ ვერანაირ დაბრკოლებებს საამისოდ მათი მხრიდან, ერთადერთი ვისიც მათ უნდა ეშინოდეთ, მიისწრაფვიან თავად საქმით აღსრულებისკენაც. ასეთმა გარემოებებმა მისცეს შემდგომში საბაბი ქვრივ დედოფალს დარეჯანს უზომოდ განაწყენებულიყო მისთვის ჩამორთმეული სამფლობელოების გამო, რომლებიც აქამდე მის ხელქვეით შედგებოდა, ხოლო აქაური სამართლის ძალით კი ახლანდელ დედოფალს, მეფის მეუღლეს უნდა ჰკუთვნებოდა და ნაბიჯები გადაედგა ბაბა-ხანის ეშმაკური ხრიკების მიართულებით” (Рапортъ Лазарева Кнорингу 25-го августа 1800 г., № 14. Тифл. арх. канц. наместника).

ბატონიშვილმა ალექსანდრემ მოახერხა მიეღო ბაბა-ხანისგან ფირმანი “ყველაზე უფრო საალერსო გამოთქმებით”. იწონებდა რა მის საქციელს, სპარსეთის მბრძანებელი ჰპირდებოდა მას დახმარებას, საქართველოს ტახტზე მისი მოჩვენებითი უფლებების მხარდაჭერასა და დაცვას (Донесение его же 31-го августа 1800 г. Тамъ же). ბაბა-ხანმა ალექსანდრე ბატონიშვილი დაასაჩუქრა ხანის ღირსებით, გამოუგზავნა მას საჩუქრად მდიდრული ქურქი, ტფილისზე შემოტევისა და იერიშის გეგმა ორი მხრიდან, ავარელი ომარ-ხანის დახმარებით, რომელიც იმყოფებოდა ბელაქანში, საქართველოს საზღვრებთან მდებარე უახლოეს ლეკურ სოფელში. შედგენილი გეგმის მიხედვით ნავარაუდევი იყო მოქმედება სამი მხრიდან: იმერლები ახალციხის ფაშის ჯარებით თავს უნდა დასხმოდნენ ქართლს, ავარელი ომარ-ხანი – კახეთს, ხოლო ალექსანდრე ბატონიშვილი კი, სპარსული ჯარების რაზმით, ყაზახსა და თათრებს მეფის ყველაზე უფრო უკეთეს პროვინციებს. წარმატების შემთხვევაში ყველა ეს რაზმი უნდა წამოსულიყო ტფილისზე.

“მე დარწმუნებული ვარ – წერდა ლაზარევი (Кнорингу 8-го сентября 1800 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 150) – რომ ეს გეგმა იარსებებს მხოლოდ ქაღალდზე, მაგრამ, ვიცი რა აქაური ხალხის სიმხდალე, აგრეთვე დარწმუნებული ვარ რა იმაში, რომ თუკი მოწინაღმდეგის მცირე პარტია სადმე გამოჩნდება, მაშინ ისინი დატოვებენ თავიანთ სახლებს და წავლენ ხეობებში, რითაც შეუძლიათ გაამხნეონ ამდენად თავხედი, მაგრამ არანაირი მნიშვნელობის არმქონე მოწინააღმდეგე”.

დარეჯან დედოფალმა, მისმა ვაჟებმა ვახტანგ და მირიან ბატონიშვილებმა ალექსანდრესგან მიიღეს წერილები, რომლებშიც იგი სთხოვდა მათ კიდევ ცოტა მოეთმინათ, ანუგეშებდა, რომ მალე გაანთავისუფლებს მათ იმ წყენებისგან, რომლებსაც მეფე გიორგი აყენებს.

ყველა ეს მიზეზი აიძულებდა საქართველოს მეფეს ეთხოვა მისთვის კიდევ 6.000 რუსული ჯარის გამოგზავნის შესახებ, საქართველოში მუდმივად ყოფნისთვის (Письма Георгiя Кнорингу 29-го и 31-го августа).

“ჩვენ ძალზედ გვჭირდება 6.000 რეგულარული ჯარის მიღება – სწერდა მეფე – ისე რომ სხვანაირად თავის გართმევა შეუძლებელია, ხოლო მათი შენახვა კი ჩვენთვის არანაირად საძნელო არ არის... ხოლო თუკი ჩვენი ასეთი თხოვნა არ იქნება შესრულებული, მაშინ წინ ვერ აღვუდგებით ვერც ჩვენს შინა და ვერც გარე მოწინააღმდეგეთ”.

გიორგი ფიქრობდა თავისი სამფლობელოების უზრუნველყოფას მხოლოდ რუსული ჯარებით და თავისი ჯარების სულაც არ შენახვას. კნორინგი სთხოვდა ლაზარევს ჩაეგონებინა მეფისთვის, რომ რუსული ჯარები თუკი იქნებიან კიდეც გამოგზავნილი საქართველოში, მხოლოდ დროებით, ქვეყნის მტრების მოგერიებისთვის, რომ მეფე უნდა ზრუნავდეს თავისი ჯარების ჩამოყალიბებისთვის, რომელთა შეგროვება და შენახვა საქართველოს ადვილად შეუძლია 5.000-მდე ადამიანის რიცხოვნებით (Предписанiе Лазареву 9-го сентября 1800 г. Тифл. арх. канц. наместника. Письмо Кноринга Георгiю 31-го августа . Там же).

კნორინგი სწერდა გიორგის (Письмо Георгiя Кнорингу 8-го сентября, № 17. Там же), რომ მიიღო იმპერატორის ბრძანება წამოვიდეს რაზმით საქართველოში მხოლოდ მაშინ, როდესაც შეიტყობს მისი ნამდვილი საფრთხის შესახებ; მაგრამ ახლა, როდესაც მან გაიგო, რომ ჯარები აბას-მირზას სარდლობით უკვე წავიდნენ არაქსის იქით, ამიტომ საკმარისად თვლის საქართველოში 3.000 ქვეითი ჯარის გამოგზავნას.

“თქვენ გვატყობინებთ – სწერდა ამაზე გიორგი – რომ ვითომდა საკმარისია ჩვენთვის 3.000 ჯარი, რადგანაც არ არის არანაირი თავდასხმა მოწინააღმდეგისა. მოწინააღმდეგენი ჩვენს გარეთ მრავალრიცხოვანნი არიან, ასევე შიგნითაც, რომლებიც მათთან შეპირებით, ყოველთვის მზად არიან, რაც კი შეუძლიათ, ჩვენი დარბევისთვის. ამიტომ გთხოვთ კიდეც ჯარების რიცხვის შევსებას 6.000-მდე.

ამრიგად, გიორგი, ლაზარევი და კოვალენსკი, სამივენი ერთხმად აღიარებდნენ ტფილისში ახალი ჯარების გამოგზავნის აუცილებლობას.

ჯარების გამოგზავნა აუცილებელი იყო საჩქაროდ. სპარსელები ყველა თავის შემოჭრას ახორციელებდნენ უმეტეს წილად დროის შუალედში ივნისიდან სექტემბრამდე, მაშინ როდესაც იგივე დრო ითვლებოდა ყველაზე უფრო მოუხერხებლად ჯარების გადმოსვლისთვის კავკასიის ხაზიდან საქართველოში. საჭირო იყო გამოეგზავნათ ჯარები წინასწარ, არ დაელოდებოდნენ რა ცნობებს მოწინააღმდეგის ნამდვილად შემოჭრის შესახებ.
1800 წ. აგვისტოში კავკასიის ხაზიდან საქართველოში გამოგზავნისთვის დანიშნულ იქნა გენერალ-მაიორ გულიაკოვის ერთი პოლკი, კაზაკების ასეულითა და მისი კუთვნილი არტილერიით. მოამარაგა რა პოლკი ყოველივე აუცილებლით ლარსამდე, კნორინგმა სთხოვა ლაზარევს (Предписанiе Лазареву 14-го августа 1800 г. Тамъ же) ეზრუნა მისი შემდგომი უზრუნველყოფისთვის და სწერდა გიორგის (Письмо Кноринга Георгiю 14-го августа 1800 г. Тамъ же), რომ დანარჩენი ჯარებით თავად წამოვა, როდესაც ამის საშუალებას მისცემს დრო და ამას მოითხოვს გარემოებანი.

ლაზარევმა გაგზავნა ათდღიანი პროვიანტი პოლკის შესახვედრად და ჩქარობდა მისთვის სურსათის მომზადებას ლარსში, ყაზბეგში, კაიშაურში, ანანურსა და დუშეთში (Рапортъ Лазарева 20-го августа, № 50. Тамъ же).

25 აგვისტოს გენერალ-მაიორ გულიაკოვის პოლკი გამოვიდა მოზდოკიდან საქართველოსკენ (Рапортъ Кноринга государю императору 24-го августа 1800 г. Тифл. арх. канц. наместника), ხოლო 23 სექტემბერს კი მოვიდა ტფილისში (Рапортъ Гулякова государю императору23-го сентября. Моск. арх. инсп. департамента).

ავადმყოფობის მიუხედავად გიორგის სურდა პირადად დახვედროდა გენერალ-მაიორ გულიაკოვის რაზმს.

23 სექტემბრის განთიადზე მეფე გამოემგზავრა ეტლით პოლკის შესახვედრად. მას თან ახლდა მეუღლე, მარიამ დედოფალი, რომელიც ქართული წეს-ჩვეულების მიხედვით ტახტრევანით მოჰყავდათ; მემკვიდრე, დავით ბატონიშვილი, სხვა ბატონიშვილები, დიდებულები, სამეფო კარის მოხელენი და უბრალო ხალხი, ბრბოებად მოდიოდნენ ქალაქგარეთ. აქვე იმყოფებოდა სპარსელი ელჩიც, რომელმაც გიორგის მოუტანა ბაბა-ხანის ფირმანი და წერილი მისი ძისგან, აბას-მირზასგან.

ქალაქიდან სამ ვერსზე გაშალეს ორი სამეფო კარავი: ერთი გიორგი მეფისთვის, მეორე მარიამ დედოფლისთვის. ამომავალმა მზემ გაანათა ფერწერული ჯგუფი და მასა ხალხისა, რომლებიც მოელოდნენ პოლკის მოსვლას. შორს გამოჩნდა ჩვენი რაზმი. გიორგი ამალით გაემგზავრა მის შესახვედრად. კარავში დარჩა მხოლოდ მარიამ დედოფალი, რომელიც შორიდან უყურებდა მომავალ ჯარებს.

გიორგის მოახლოებამ აიძულა გულიაკოვი გაეჩერებინა რაზმი, და ჯარებმა პატივი მიაგეს მეფეს, რომლის დასაცავადაც ისინი მოდიოდნენ ტფილისში. ტფილისის ციხესიმაგრიდან დაიწყო სალუტი, ხოლო მთელს ქალაქში კი ზარების რეკვა. რაზმი დაიძრა ქალაქისკენ. ხალხი სასიხარულო შეძახილებით გარს შემოერტყა ჩვენს ჯარებს და მიაცილებდა თვით ქალაქის მოედნამდეც (Изъ рапорта Лазарева Кнорингу 25-го сентября 1800 г., № 24. Тифл. арх. канц. наместника).

ქუჩების სივიწროვემ აიძულა შეეცვალათ მწყობრად მოძრაობა და წესრიგი. დატოვეს რა დროშა გულიაკოვისთვის გამოყოფილ სახლში, ჯარები გაშვებულ იქნენ ბინებზე, რომლებიც დანიშნული ჰქონდათ ნაწილობრივ ქალაქში და ნაწილობრივ კი ავლაბრის გარეუბანში.

გიორგის არ შეეძლო სიარული პოლკთან ერთად: იგი დარჩა ქალაქის მახლობლად სოფელ კუკიაში, იმ დრომდე, სანამ არ შეწყდა ძლიერი და გამჭოლავი ქარი.

მეორე დღეს გენერალ-მაიორი გულიაკოვი და ყველა ოფიცერი წარუდგნენ მეფეს, საღამოს ქალაქი ილუმინებულ იქნა და “მაშინ მოქალაქენი მიეცნენ სრულ მხიარულებას”. – “აქაური სასტუმრო კარი – მოახსენებდა ლაზარევი – იყო უკვე არა ვაჭრობის ადგილი, არამედ აღტაცების მომგვრელი სურათი მოზეიმეთა ხმაურისა და მხიარულთა სახეებისა, რომელშიც მონაწილეობდნენ როგორც სამეფო საგვარეულო, ისე ქვეყნის ყველაზე უფრო დიდებული ჩინოსნები, ახალგაზრდებიდან მოხუცებამდე”.

6.000 რუსული ჯარის გამოგზავნაზე მზრუნველი მეფე გიორგი ერთი პოლკის გამოგზავნით სრულებით დამშვიდდა.

როგორც ადამიანი, “ყოველთვის დამწუხრებული შიშით, ზოგჯერ უსაფუძვლოთიც”, საგარეო და საშინაო საქმეებთან მიმართებაში, გიორგი ხშირად ეძლეოდა გულგატეხილობას და სასოწარკვეთილებასაც კი. სწორედ ასეთ გარემოებებში იგი ებღაუჭებოდა იმას, “რაც პირველად თავისი გადარჩენისთვის ხელთ მოხვდებოდა, და ამიტომ აქამდე ფეხმოუცვლელად მოითხოვდა ისეთი რიცხვის ჯარებს, რომელშიც ვარაუდობდა აუცილებელ საჭიროებას. ახლა, თავისი ჯანმრთელობის ძალების აღდგენასთან ერთად, დამშვიდებული დარჩა” (Рапортъ Лазарева Кнорингу 25-го сентября 1800 г., № 25. Тамъ же).

დამშვიდდა გიორგი, მაგრამ ვერ დამშვიდდნენ მისი ძმები და ნათესავები. გიორგის ავადმყოფური მდგომარეობა აღაგზნებდა მის ძმებში იმის შიშს, რომ მეფის სიკვდილის შემდეგ მისი ვაჟი დავითი დაეუფლება ტახტს, რისი უფლებაც არა აქვს ერეკლეს ანდერძის მიხედვით.

ახალი ჯარების მოსვლა საქართველოში ზრდიდა გიორგის ძალებსა და საშუალებებს და, ამასთან ერთად, აშინებდა მის ძმებს.

“როდესაც მან (საქართველოს მეფემ), მცირე რიცხოვნების ჯარებზე დაიმედებით, ჩვენ ამდენი წყენა მოგვაყენა – სწერდა ვახტანგ ბატონიშვილი კნორინგს (Письмо царевича Вахтанга Кнорингу 23-го сентября 1800 г. Тамъ же) – მაშინ ახლა, როდესაც მიიღო დამატებითი ძალები თავისი მფარველობისთვის, განა უფრო მეტს არ უნდა მოველოდეთ მისგან შევიწროვებას”?

ბატონიშვილი საყვედურობდა გიორგის იმაზე, რომ იგი სთხოვდა ჯარების გამოგზავნას არა ქვეყნისა და ხალხის სიმშვიდისთვის, არამედ საკუთარი, პირადი მფარველობისთვის და იმისთვისაც, რომ მათგან დაცვის ქვეშ უფრო მეტი უსამართლობა ჩაედინა და მეტი შევიწროვებანი მიეყენებია ძმებისთვის.

მეფის ყველა ძმას ეშინოდა, რომ რუსულ ჯარს, გიორგის სიკვდილის შემთხვევაში, საქართველოს მეფედ არ გამოეცხადებინა დავით ბატონიშვილი, როგორც უკვე მემკვიდრედ აღიარებული.

დუშეთის გავლით გრაფის მუსინ-პუშკინის მგზავრობის დროს, რომელიც საქართველოში გახლდათ იქაური მადნების მოძიებისთვის, ვახტანგ ბატონიშვილმა გამოთქვა სურვილი, რომ მასთან ერთი-ერთზე ესაუბრა. გრაფმა მუსინ-პუშკინმა მიიღო წინადადება და ბატონიშვილისგან მოისმინა საჩივარი შევიწროვებებზე, რომლებსაც გიორგი მეფე აყენებდა მასა და მის ოჯახს, საკუთრივ კი დარეჯან დედოფალს (Изъ донесенiя гр. Мусина-Пушкина. Арх. мин. внутр. делъ, по деп. общ. делъ. Дела Грузiи, Кн. I).

– ვარ არა თუ სხვა ვინმე, არამედ მოგზაური, რომელიც მხოლოდ ცნობისმოყვარეობამ მომიზიდა საქართველოსკენ – პასუხობდა გრაფი მუსინ-პუშკინი – მე ვერ გავბედავ ვერაფრის თქმას იმ საქმეებზე, რომლებიც ჩემთვის არ დაუვალებიათ. გირჩევთ ყოველივე, რაც მე მითხარით, აუხსნათ იმპერატორს.

ვახტანგმა ისარგებლა ასეთი რჩევით და სთხოვა თავიდან გრაფ მუსინ-პუშკინს წაეღო წერილი იმპერატორ პავლესთან; მაგრამ როდესაც გრაფმა უარი უთხრა, მაშინ ბატონიშვილები შეთანხმდნენ ურთიერთ შორის და ყველას სახელით გაგზავნეს წერილი პეტერბურგში.

ისინი თხოვნით მომართავდნენ ჩვენს მთავრობას, სთხოვდნენ რა თავანთი უფლებების დაცვას, და მიუთითებდნენ იმაზე, რომ მთელ ქართველ ხალხს სურს, რათა ტახტი გადადიოდეს, ერეკლეს ანდერძის მიხედვით, რიგის თანახმად, ძმებზე, გვარში უფროსობის შესაბამისად (Письмо царевичей государю императору 7-го октября 1800 г. Тамъ же). ხედავდა რა ბატონიშვილების უთანხმოებასა და დავებს მეფესთან, და ეშინოდა რა გაურკვეველ მდგომარეობაში დარჩენისა მეფის გარდაცვალების შემთხვევაში, კნორინგი ეკითხებოდა იმპერატორს პავლე I-ს, თუ როგორ მოქცეულიყვნენ და რა გაეკეთებინათ ასეთ შემთხვევაში ტფილისში მყოფ ჯარებს (Рапортъ Кноринга государю императору 7-го октября 1800 г. Тифл. арх. главн. шт. кавк. армiи).

პასუხად მან მიიღო ბრძანება რომ ეცნობებინა ლაზარევისთვის, რათა ჩვენს ჯარებს, ძმებს შორის ღია მტრობის დაწყების პირველივე შემთხვევაში, მაშინვე დაეტოვებინათ ტფილისი და დაბრუნებულიყვნენ კავკასიის ხაზზე (Рескриптъ Кнорингу 29-го октября. С.-Петербургскiй арх. инспект. деп. Книга повеленiй, № 19).

ამასთან ერთად, წინასწარ ჭვრეტდა რა მტრობას სამეფო ოჯახში და გაუგებრობებს, რომლებიც არსებობდა გიორგი მეფესა და მინისტრ კოვალენსკის შორის, ჩვენმა მთავრობამ აუცილებლად მიიჩნია კოვალენსკის გამოწვევა ტფილისიდან. მინისტრის გამგეობაში არსებული მთელი საქმეები გაყოფილ იქნა ორ ნაწილად. ყველაფერი, რაც შეეხებოდა ვაჭრობას იქაურ ქვეყნებთან, ჩაბარებულ იქნა გენერალური კონსულისთვის სპარსეთში, სასახლის კარის მრჩევლის სკიბინევსკისთვის, რომელიც ამ თანამდებობაზე დაინიშნა 1800 წლის ივლისში (Кредитивная грамота Скибиневскому отъ 27-го იюля 1800 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 678), ხოლო საქართველოს მეფის მთელი ურთიერთობები ჩვენს მთავრობასთან გადაეცა კავკასიის ხაზზე ჯარების სარდალს (Указъ колегiи 11-го iюля 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ).

ჩააბარა რა მიმდინარე საქმეები გენერალ ლაზარევს, ხოლო მთელი ინსტრუქციები, ბრძანებები და ფულები კნორინგს, კოვალენსკიმ დატოვა საქართველო (Грамота Георгiю 3-го августа 1800 г. Моск. арх. мин. иностр. делъ. Рескриптъ Коваленскоиу 3-го августа. Тифл. арх. канц. наместника). ყოფილი მინისტრი თავის გამოწვევას საქართველოდან მიიჩნევდა საუკეთესოდ მის კრიტიკულ მდგომარეობაში.

ტოვებდა რა საქართველოს, იგი მაინც მოახსენებდა, რომ საქართველოში აუცილებელია კიდევ ჯარების გაგზავნა “საგარეო ურთიერთობების დამკვიდრებისთვის, რომლებიც დაწესებულ იქნება უფრო ქმედითად, როდესაც იქნება ჯარები, ვიდრე მხოლოდ პოლიტიკის მეშვეობით, იქ, სადაც მას ხელებში ხიშტის გარეშე, სრულებითაც არ სცემენ პატივს” (Письмо Коваленскаго Лошкареву 21-го августа 1800 г। Моск। арх. мин. иностр. делъ).

(გაგრძელება იქნება)

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა

Tuesday, May 17, 2011

Сербский Видовдан (1 часть клипа)

ОТНЯТОЕ КОСОВО 1/6 (rus)

Ивана Жигон, Косовски Божури - Вера Наша

Ој Косово, Косово

Пркосна песма

"Земля сербская"

Косово Видовдан (русский хор) Kosovo Vidovdan

Tamo Daleko

Серафим Саровский. Рожденный Пламенным.

Памяти убиенных монахов (Оптина Пустынь. Пасха. 1993)

Saturday, May 14, 2011

ნატო და დასავლეთევროპული კავშირი 1970-იან წლებსა და 1980-იანების პირველ ნახევარში

(ნაწილი III)

VII. ნატო-ს მთავარი სარდლობა ლა-მანშის სრუტის ზონაში 1970-იან წლებსა და 80-იანების დასაწყისში

ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების მთავარი სარდლობა ლა-მანშის სრუტის ზონაში შექმნეს 1952 წლის 21 თებერვალს, და „ცივი ომის“ წლებში იგი წარმოადგენდა ჩრდილოატლანტიკური ბლოკის მესამე დამოუკიდებელ სარდლობას (ევროპასა და ატალანტიკაში ნატო-ს უმაღლესი სარდლობების შემდეგ). ამ სარდლობის ზონა მოიცავდა ლა-მანშისა და პა-დე-კალეს სრუტეებს, აგრეთვე ჩრდილოეთის ზღვის სამხრეთ ნაწილს ჰელგოლანდის ბუხტის გამოკლებით, რომელიც მიეკუთვნება გფრ-ის სანაპირო წყლებს და ბლოკის დაყოფის მიხედვით შედიოდა ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ში (იხ. ნახ. 14). ლა-მანშის სრუტის ზონა დაყოფილი იყო სამ ნაწილად (ნორი, პლიმუტი და ბენილუქსი), სადაც შექმნილი ჰქონდათ შესაბამისი სარდლობები.

[14-ე ნახატზე, რომლის სახელწოდებაცაა ნატო-ს მთავარი სარდლობის რაიონები ლა-მანშის სრუტის ზონაში, ნაჩვენებია ლა-მანშის სრუტის მახლობელი რაიონის რუკა მასზე დატანებული ნორის, პლიმუტისა და ბენილუქსის ზონებით].

ლა-მანშის სრუტის ზონის სტრატეგიული მნიშვნელობა განისაზღვრებოდა მისი გეოგრაფიული მდებარეობით: იგი მდებარეობს ნატო-ს ორი ძირითადი სამხედრო სარდლობის შეხების პირაპირზე და წარმოადგენს დამაკავშირებელ რგოლს საზღვაო (ატლანტიკურ) და სახმელეთო (ევროპულ) ომის თეატრებს შორის. გარდა ამისა, მსოფლიოს ამ რაიონში იმყოფება საოკეანო და საზღვაო კომუნიკაციები, რომლებიც ატლანტიკიდან ხმელთაშუა და ჩრდილოეთის ზღვებიდან მიდის ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის პორტებში. აქ განლაგებულია ბლოკში შემავალი დასავლეთეროპული სახელმწიფოების მსხვილი სამხდრო-საზღვაო ბაზები, პორტები და სხვა მნიშვნელოვანი სამხედრო და სამრეწველო ობიექტები. სრუტეების ზონაში კომუნიკაციების გავლით ახორციელებენ მათი ეკონომიკისთვის აუცილებელი ნედლეულის უმნიშვნელოვანესი სახეობების გადაზიდვებს. 1980იანი წლების დასაწყისში ყოველდღეღამურად დაახლოებით 4 ათასი საოკეანო და კაბოტაჟური გემი გადიოდა ზონის გავლით ან იმყოფებოდა მის პორტებში. ამ გადაზიდვებში განსაკუთრებული ადგილი ეჭირა ნავთობსა და ნავთობპროდუქტებს, რომლებიც შეადგენდა მონაწილე ქვეყნების მთელი ტვირთბრუნვის 1/3-ს.

როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა თვლიდა, რომ საერთაშორისო ვითარების გამწვავების პერიოდში და ომის დაწყების შემდეგ ევროპულ თეატრზე საბრძოლო მოქმედებების უზრუნველყოფისთვის მას დასჭირდებოდა აშშ-დან და კანადიდან პირადი შემადგენლობის 1,5 მლნ. ადამიანის, აგრეთვე იარაღის, საბრძოლო ტექნიკის, სხვადასხვა აღკაზმულობისა და სურსათის მნიშვნელოვანი რაოდენობის გადმოსროლა. ამასთან ხაზს უსვამდნენ, რომ გაძლიერების ძალების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოყვანილი იქნებოდა ლა-მანშის სრუტის ზონის გავლით.

ნატო-ს მშძ ლა-მანშის სრუტის ზონაში 1970-იან წლებში შედგებოდა სამოკავშირეო სზძ-ის, ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთისა და სამოკავშირეო საბაზო ავიაციისგან. მას მეთაურობდა მთავარსარდალი, რომელიც ემორჩილებოდა უშუალოდ ნატო-ს სამხედრო კომიტეტს. მთავარსარდალს ემორჩილებოდნენ: სამოკავშირეო სზძ-ების სარდლები რაიონებში, ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთის მეთაური, სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის სარდალი ზონაში (იგივე იყო მთავარსარდლის მოადგილე ავიაციაში) და სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის სარდლები ნორისა და პლიმუტის რაიონებში. სარდლობების ფარგლებში იყო ასევე საკონსულტაციო კომიტეტი, რომელშიც შედიოდნენ იმ ქვეყნების საზღვაო შტაბების უფროსები ან წარმომადგენლები, რომლებიც თავიანთ ძალებს გამოყოფდნენ მის განკარგულებაში.

მშვიდობიანობის დროს მთავარსარდალი (მას წარმოადგენდა ბრიტანელი ადმირალი, რომელსაც შეთავსებით ეკავა ნატო-ს მშძ-ის მთავარსარდლის პოსტიც აღმოსავლეთ ატლანტიკაში) თავის შტაბთან ერთად შეიმუშავებდა ოპერატიულ გეგმებს და ანაწილებდა მის განკარგულებაში გადასაცემად განკუთვნილ ძალებს, რეგულარულად აწვდიდა ინფორმაციას ნატო-ს ზემდგომ სამხედრო ორგანოებს თავისი ოპერატიული მოთხოვნილებების შესახებ, ხელმძღვანელობდა სწავლებებსა და მანევრებს, განსაზღვრავდა სასწავლო ნორმატივებს.

ნატო-ს მშძ-ის შტაბი ლა-მანშის სრუტის ზონაში 1970-იან წლებში მოიცავდა დიდი ბრიტანეთის, ნიდერლანდებისა და ბელგიის შეიარაღებულ ძალთა ყველა სახეობის წარმომადგენლებს (უპირატესად სზძ-ის ოფიცრებს). მას მეთაურობდა ჰოლანდიელი ადმირალი, ხოლო მოადგილედ მას ჰყავდა ბელგიელი ოფიცერი. შტაბში ასევე იყვნენ საფრანგეთის სზძ-ის მეკავშირე ოფიცრები.

სარდლობის შტაბი მშვიდობიანობის დროს შეთავსებული იყო ნატო-ს მშძ-ის მთავარი სარდლობის შტაბთან აღმოსავლეთ ატლანტიკაში. საერთაშორისო ვითარების გამწვავებისას ისინი ერთმანეთისგან იყოფოდა, შეივსებოდა ინგლისური საზღვაო შტაბის, რეზერვისა და საჰაერო-სატრანსპორტო გადაზიდვების სარდლობის ოფიცრებით, აშშ სზძ-ის რეზერვისტი ოფიცრებით, აგრეთვე ნატო-ს სხვა ქვეყნების რეზერვისტებითა და მუშაობდნენ ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად.

1980-იანი წლების დასაწყისში სარდლობას არ გააჩნდა ჯარები ლა-მანშის სრუტის ზონაში ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთის გამოკლებით. მაგრამ ვითარების გამწვავებისა და ომის გაჩაღების შემთხვევაში, აგრეთვე ნატო-ს მშძ-ის სწავლებების ჩატარების პერიოდზე დიდი ბრიტანეთი, ნიდერლანდები და ბელგია მის განკარგულებაში გადასცემდნენ შეიარაღებული ძალების წინასწარ გათვალისწინებულ კონტინგენტებს (სზძ-ისა და სჰძ-ის შემადგენლობიდან). ბლოკის სამხედრო ორგანიზაციიდან საფრანგეთის გამოსვლამდე (1966 წელი) ითვალისწინებდნენ აგრეთვე ლა-მანშის სრუტის ზონაში ნატო-ს მთავარი სარდლობის შემადგენლობაში მისი სზძ-ის ხომალდებისა და თვითმფრინავების ნაწილის ჩართვას. უცხოური პრესის აღნიშვნით, ბლოკის ხელმძღვანელობა იმედოვნებდა, რომ ომის შემთხვევაში საფრანგეთი გადასცემდა თავისი შეიარაღებული ძალების ნაწილს ნატო-ს ოპერატიულ დაქვემდებარებაში, მათ შორის ლა-მანშის სრუტის ზონაში მთავარი სარდლობისაც. მშვიდობიანობის დროს 1970-იანი წლების მიწურულს საფრანგეთის სამხედრო-საზღვაო ძალები აქტიურ მონაწილეობას ღებულობდა აღნიშნული სარდლობის ხელმძღვანელობით ჩატარებულ სწავლებებში.

საზღვარგარეთულ ბეჭდურ გამოცემებზე დაყრდნობით, საბჭოთა ავტორები 1980-იანი წლების დასაწყისში ასკვნიდნენ, რომ ნატო-ს მშძ-ის წინაშე ლა-მანშის სრუტის ზონაში ომიანობის დროს შესაძლოა დასმულიყო შემდეგი ამოცანები: ზღვაში ბატონობისა და ჰაერში უპირატესობის მოპოვება და შენარჩუნება, ნაოსნობაზე კონტოლის დადგენა და საზღვაო კომუნიკაციების დაცვის უზრუნველოფა, მოწინააღმდეგის წყალქვეშა ნავებთან და წყალზედა ხომალდების დამტყმელ დაჯგუფებებთან ბრძოლა, სანაღმო საშიშროების ლიკვიდაცია, აგრეთვე საზღვაო სადესანტო ოპერაციების უზრუნველყოფა და საზღვაო მიმართულებებზე მოქმედი სახმელეთო ჯარებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენა. ამასთან ითვალისწინებდნენ, რომ ნატო-ს მშძ სრუტის ზონაში მჭიდროდ ურთიერთიმოქმედებდა ევროპულ და ატლანიკურ სარდლობებთან სრუტის ზონის საჰაერო და ნავსაწინააღმდეგო თავდაცვის ორგანიზებაში.

ჩამოთვლილი ამოცანების გადასაწყვეტად, დასავლელი სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, შესაძლოა გამოეყოთ 100-მდე საბრძოლო ხომალდი, კატარღა და დამხმარე გემი, საბაზო საპატრულო (სადაზვერვო) და ტაქტიკური ავიაციის 60-ზე მეტი თვითმრინავი, ბლოკის იმ ქვეყნების შეიარაღებული ძალების შემაგენლობიდან, რომელთა ტერიტორიებიც უშუალოდ ეხება ლა-მანშის სრუტეს.

ამ ზონაში ითვალისწინებნენ სზძ-ისა და სჰძ-ის ეროვნული გეგმების მიხედვით გამოყენების მჭიდრო კოორდინირებას სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების მოქმედებებთან. ლა-მანშის სრუტის ზონაში მშძ-ის გაძლიერებისთვის იქ შესაძლო იყო გაეგზავნათ ნატო-ს სზძ-ის მუდმივი შენაერთი ატლანტიკაში, ხოლო აუცილებლობისას სხვა ძალებიც ატლანტიკაში ნატო-ს მშძ-ის შემადგენლობიდან.

ნატო-ს სამოკავშირეო (გაერთიანებული) სამხედრო-საზღვაო ძალებში ლა-მანშის სრუტის ზონაში ომის დაწყების შემდეგ ითვალისწინებდნენ საბროლო ხომადების, კატარღებისა და დამხმარე გემების ჩართვას დიდი ბრიტანეთის, ნიდელანდებისა და ბელგიის სზძ-ის შემადგენლობიდან. გამოყოფილ ხომალდებს გადასცემდნენ ნორის, პლიმუტისა და ბენილუქსის რაიონებში სამოკავშირეო სზძ-ის სარდლების ოპერატიულ დაქვემდებარებაში.

ნორისა და პლიმუტის რაიონებში სამოკავშირეო სზძ-ის სარდლების თანამდებობები ეკავათ შესაბამისად დიდი ბრიტანეთის სზძ-ის შოტლანდიისა (შტაბი პიტრევიში) და პლმუტის (პლიმუტი) სამხედრო-საზღვაო რაიონების სარდლებს. სამოკაშირეო სზძ-ს ბენილუქსის რაიონში (შტაბი დენჰელდერში) მეთაურობდა ნიდერლანდების სზძ-ის მთავარსარდალი.

მშვიდობანობის დროს რაიონების სარდლობების შტაბები შეიმუშავებდნენ სამოკავშირეო სზძ-ის გამოყენების გეგმებს თავიანთ რაიონებში, ათანხმებდნენ მათ ეროვნულ და ურთიერთმოქმედ სარდლობებთან, საბრძოლო მოქმედებების წარმოების წინადადებებს წაუდგენდნენ ნატო-ს მშძ-ის მთავარსარდალს ლა-მანშის სრუტის ზონაში. გარდა ამისა, შტაბები გეგმავდნენ თავიანთ რაიონებში საბრძოლო მომზადებასა და ორგანიზებას უკეთებდნენ სხვადასხვაგვარი ძალების წავლებებს.

საომარი დროისთვის რაიონებს შორის ძალების განაწილება წინასწარ ჰქონდათ დაგეგმილი, მაგრამ შექმნილი ვითარებისა და გადასაწყვეტი ამოცანების მიხედვით ძალების ნაწილი შესაძლო იყო გამოეყენებიათ მომიჯნავე რაიონებში. როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღნიშნავდნენ, რაიონებში სამოკავშირეო სზძ-ის სარდლობების ოპერატიულ დაქვემდებარებაში შესაძლებელი იყო გადაეცათ წყალქვეშა ნავები, ნავსაწინააღმდეგო, სადესანტო და ნაღმ-სატრალო ხომალდები.

წყალქვეშა ნავების გამოყენებას ითვალისწინებდნენ წყალზედა ხომალდებთან ერთობლივად საზღვაო კომუნიკაციების დაცვისა და მოწინააღმდეგის წყალზედა და წყალქვეშა ძალებთან ბრძოლისთვის. მათი საბრძოლო გაშლის ძირითადი რაიონები გახდებოდა ჩრდილოეთის ზღვის სამხრეთ ნაწილი და სრუტის ზონის დასავლეთ მისადგომები. მაგრამ, უცხოელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, წყალქვეშა ნავების გამოყენება შეზღუდული იქნებოდა მცირე სიღრმეების გამო.

ნავსაწინააღმდეგო ხომალდებს უნდა შეედგინათ სამოკავშირეო სზძ-ის საფუძველი რაიონებში. მათზე გეგმავდნენ მოწინააღმდეგის წყალქვეშა ნავებთან და წალზედა ხომალდებთან ბრძოლის, საზღვაო ბადრაგების გაყვანის, ხოლო აუცილებლობის შემთვევაში _ საზღვაო-სადესანტო ოპერაციების უზრუნველყოფისა და სახმელეთო ჯარებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენის ამოცანების დაკისრებას, ამ უკანასკნელთა მიერ ზღვისპირა მიმათულებებზე საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას.

დასავლურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, რომ ომის დაწყების შემდეგ მოწინააღმდეგე დაიწყებდა თავისი წყალქვეშა ნავების გაშლას ინტენსიური ნაოსნობის რაიონებში ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში, რათა გაეძნელებია გაძლიერების ძალებისა და ჯარების მატერიალურ-ტექნიკური მომარაგების საგნების ზღვით გადმოსროლა. მის ნავებთან საბრძოლველად ნატო-ს სარდლობა გეგმავდა სხვადასხვაგვარი სახომალდო საძიებო-დამრტყმელი ჯგუფების შექმნას. ამ ჯგუფების შემადენლობაში ითვალისწინებდნენ ინგლისური, ჰოლანდიური და ბელგიური ნავსაწინააღმდეგო ხომალდების ჩართვას. ისინი წყალქვეშა ნავების ძიებასა და განადგურებას განახორციელებდნენ საბაზო საპატრულო ავიაციის თვითმფრინავებთან ურთიერთმოქმედებით.

ნავსაწინააღმდეგო თავდაცვის ამოცანების გადაწყვეტაში მნიშვნელოვანი როლი ეთმობოდა საგემბანო ვერტმფრენებს, რომელთაც შეეძლოთ წყალქვეშა ნავების აღმოჩენა და განადგურება როგორც დამოუკიდებლად, ისე წყალზედა ხომალდის მიერ მიზანზე გაყვანითაც. ამ მიზნით დიდი ბრიტანეთის, ნიდერლანდებისა და ბელგიის სზძ-ის ეროვნული სარდლობები ღებულობდნენ ზომებს ხომალდების თანამედროვე ვერტმრენებით აღჭურვისთვის. გარდა ამისა, დიდი ბრიტანეთის სზძ-ის სარდლობას სრუტის ზონაში ნატო-ს სარდლობის ოპერატიულ დაქვემდებარებაში გადასაცემად უნდა გამოეყო K08 ”ინგადაინი” ვერტმფრენების მცურავი ბაზა.

ომის დაწყების შემდეგ ნავსაწინააღმდეგო ხომალდების ყოველდღიური ამოცანა, უცხოური ბეჭდური გამოცემების აღნიშვნით, იქნებოდა საზღვაო კომუნიკაციების დაცვა. ითვლებოდა, რომ ზონასთან მოახლოებისას ატლანტიკიდან მოსული მსხვილი საოკეანო ბადრაგები იძულებული იქნებოდნენ დანაწილებულიყვნენ მცირე ბადრაგებად და ცალკეულ გემებადაც კი. ასეთი ბადრაგების დანიშნულების პორტებამდე მიყვანის დაკისრებას ითვალისწინებდნენ ნავსაწინააღმდეგო და ნაღმ-სატრალო ხომალდებზე.

სადესანტო ხომალდების გამოყენებას გეგმავდნენ გაძლიერების ჯარებისა და საბრძოლო ტექნიკის გადასროლისთვის მეტროპოლიიდან ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის სხვადახვა რაიონში, მათ შორის აღუჭურველ სანაპიროზედაც.

ნაღმ-სატრალო ძალებს, ბლოკის სარდლობის შეხედულებებით, უნდა გადაეწყვიტა სანაღმო საშიშროებასთან ბრძოლისა და გადასასვლელებზე ხომალდებისა და გემების ნაღმსაწინააღმდეგო თავდაცვის უზრუნველყოფის ამოცანები. ითვლებოდა, რომ მცირე სიღრმეები და მსხვილტონაჟიანი გემების ცურვისთვის შეზღუდული ფარვატერები შესაძლო იყო გამოეყენებია მოწინააღმდეგეს ნაღმების დასაყენებლად. დანაღმულ ველებს ინტენსიური ნაოსნობის რაიონებში, რომლებსაც ფარულად დააყენებდნენ მოწინააღმდეგის წყალქვეშა ნავები, წყალზედა ხომალდები და თვითმფრინავები საერთაშორისო ვითარების მკვეთრად გამწვავების პირობებში, შეეძლო არსებითი ზეგავლენა მოეხდინა ნატო-ს მონაწილე ქვეყნების საზღვაო გადაზიდვებზე. ამიტომ ნაღმ-სატრალო ძალების განვითარების საკითხს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. ბლოკის სარდლობა ჩატარებული სწავლებებისა და საბრძოლო მომზადების მსვლელობისას იკვლევდა და შეიმუშავებდა ამ ძალების ორგანიზების ყველაზე უფრო მისაღებ და რაციონალურ ფორმებს. ერთერთ მათგანს, მისი აზრით, წარმოადგენდა ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთის შექმნა.

ნატო-ს ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთი ლა-მანშის სრუტის ზონაში წარმოადგენდა ბლოკის სზძ-ის მეორე მრავალეროვნულ ფორმირებას. იგი შექმნეს ნატო-ს სამხედრო დაგეგმვის კომიტეტის გადაწყვეტილებით 1973 წლის მაისში. იმ დროიდან ყოველწლიურად ზაფხულის თვეებში ზონის ერთერთ სამხედრო-საზღვაო ბაზაში ახდენდნენ სარდლობის შეცვლას და ატარებდნენ შენაერთის ჩამოყალიბების ცერემონიას. შენაერთის მეთაურად ნიშნავდნენ მეორე რანგის კაპიტნის წოდების მქონე ოფიცერს მორიგეობით ბელგიის, დიდი ბიტანეთის ან ნიდერლანდების სამხედრო-საზღვაო ძალებიდან.

შენაერთის შემადგენლობაში გამოყოფდნენ ბელგიურ, ინგლისურ და ჰოლანდიურ, აგრეთვე დასავლეთგერმანულ და დანიურ ტრალერებს. ესენი იყო, როგორც წესი, თანამედროვე და ყელაზე უფრო საბრძოლველად მზადმყოფი ხომალდები, რომელთა ეკიპაჟებსაც, უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, გააჩნდათ საზღვაო გაწვრთნილობის მაღალი დონე და კარგად ფლობდნენ იარაღსა და ტექნიკას. გარდა ამისა, მასში ითვალისწინებდნენ პერიოდულად ამერიკული ტრალერების ჩართვასაც. თითოეულ ხომალდს 6-12 თვის შემდეგ ცვლიდნენ იმავე ეროვნული კუთვნილების სხვა ხომალდით.

ნაღმ-სატრალო ძალების მუდმივი შენაერთის საერთო ხელმძღვანელობას ახორციელებდა ნატო-ს მშძ-ის მთავარსარდალი ლა-მანშის სრუტის ზონაში. საბრძოლო მომზადებისა და სწავლებების ჩატარებისას შენაერთის მეთაური ოპერატიული მიმართებით ემორჩილებოდა ასევე სამოკავშირეო სზძ-ის სარდალს შესაბამის რაიონში (ნორი, პლიმუტი ან ბენილუქსი).

შენაერთის ყოველდღიურ ამოცანას შეადგენდა ნაღმ-სატრალო ძალების საბრძოლო მზადყოფნის დონის ამაღლება. ამას აღწევდნენ ხომალდების სისტემატიური საბრძოლო მომზადებით, ეროვნულ სზძ-ებთან ერობლივად სწალებებში მონაწილეობით, აგრეთვე ბლოკის მშძ-ის მსხვილ მანევრებში მონაწილეობითაც, როგორებიც იყო ”თიმ უორქი”, ”ოუშნ საფარი”, ”ჯოინთ მერთაიმ ქოსი”, ”ნორმინექსი” და სხვები. სწავლებების მსვლელობისას პირადი შემადგენლობა ვარჯიშობდა სხვადახვა სახეობის იარაღის გამოყენებაში, ითვისებდა ცურვის რაიონებს დასავლეთ ევროპის სანაპირო წყლებსა და ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონაში, სრულყოფდა საზღვაო გაწვრთნილობას. უცხოელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, სასარგებლო იყო საბრძოლო გათვლების გაცვლა სხვა ეროვნული კუთვნილების ხომალდების ნაღმ-სატრალო იარაღისა და ტექნიკის და იქ სამსახურის ორგანიზების გასაცნობად, აგრეთვე ამ ხომალდებიდან ნაღმების პრაქტიკულად დაყენებასა და დაყენებული ნაღმების ტრალირებაში მონაწილეობისთვის. წლის განმავლობაში შენაერთი გადიოდა დაახლოებით 15-20 ათას მილს. მის შემადგენლობაში მომზადება მოიცავდა 15-მდე ხომალდსა და პირადი შემადგენლობის 1200-ზე მეტ ადამიანს.

უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებების შესაბამისად, საერთაშორისო ვითარების მკვეთრად გამწვავების პერიოდში შენაერთი შესაძლებელი იყო მნიშვნელოვნად გაეძლიერებიათ ლა-მანშის სრუტის ზონაში მდებარე ბლოკის მონაწილე ქვეყნების სზძ-ების ტრალერებითა და სხვა ხომალდებით და მის საფუძველზე ჩამოეყალიბებიათ ნაღმ-სატრალო ძალების უფრო მსხვილი მრავალეროვნული შენაერთი. მასზე ითვალისწინებდნენ ამ ზონაში სანაღმო საშიშროებასთან ბრძოლისა და საზღვაო კომუნიკაციების დაცვის ამოცანების დაკისრებას, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში დასავლეთ ევროპის სანაპიროს სხვა რაიონებშიც.

სამოკავშირეო (გაერთიანებულ) საბაზო ავიაციას აყალიბებდნენ საერთაშორისო ვითარების გამწვავების პერიოდში და ომის დაწყების შემდეგ. ამ სარდლობის შემადგენლობაში ითვალისწინებდნენ უმთავრესად ინგლისური საბაზო საპატრულო თვითმნფრინავების ”ნიმროდი”, მზვერავების ”ვულკანი” და ბომბდამშენების ”ბუკანირი”, აგრეთვე სანაპირო ბაზირების ვერტმფრენების ”სი ქინგი”, ”უესექსი” და ”ლინქსი” და ნიდერლანდების სზძ-ის საბაზო საპატრულო თვითმფრინავების ”ატლანტიკი” ჩართვას.

სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის სარდალს ლა-მანშის სრუტეების ზონაში შეთავსებით წარმოადგენდა დიდი ბრიტანეთის სჰძ-ის 18-ე საავიაცო ჯგუფის (შტაბი ნორთვუდში) მეთაური. მას ემორჩილებოდნენ სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის სარდლები ნორისა (პიტრევი, შოტლანდია) და პლიმუტის (პლიმუტი) რაიონებში, რომელ თანამდებობებზეც ასევე ბრიტანელი ოფიცრები იყვნენ. ბენილუქსის რაიონში სამოკავშირეო საბაზო ავიაცის სარდლობა არ ყოფილა, ვინაიდან ნიდერლანების საბაზო საპატრულო ავიაცია ორგანიზაციულად შედიოდა ქვეყნის სზძ-ის შემადგენლობაში.

მშვიდობიანობის დროს სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის სარდლის შტაბი შეიმუშავებდა ავიაციის გამოყენების გეგმებს საზღვაო ოპერაციებში ლა-მანშის სრუტის ზონაში, ათანხმებდა მათ სამოკაშირეო სზძ-ის სარდლობებთან, აგრეთვე ატლანტიკასა და ევროპაში ნატო-ს შესაბამის სრდლობებთან. გარდა ამისა, სწავლებების ჩატარების პერიოდში იგი უშუალოდ ხელმძღვანელობდა ავიაციის მოქმედებებს და რაიონებში სარდლების მეშვეობით ორგანიზებას უკეთებდა მის ურთიერთმოქმედებას სამოკაშირეო სზძ-თან, აგრეთვე ევროპაში ნატო-ს საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) სამოკავშირეო სისტემის ძალებთან და საშუალეებთან.

ომის საწყისი პერიოდის საზღვაო ოპერაციებში სამოკავშირეო საბაზო ავიაციის გამოყენების საკითხებს რეგულარულად ამუშავებდნენ საბრძოლო მომზადების მსვლელობისას და ”ვინთექსის”, ”თიმ უორქის”, ”ოუშნ საფარისა” და ნატო-ს მშძ-ის სხვა ტიპის მსხვილ სწავლებებზე. მათი მსვლელობისას თვითმფრინავებისა და ვერტმფრენების ეკიპაჟები სრულყოფდნენ ”მოწინააღმდეგის” წყალქვეშა ნავებისა და წყალზედა ხომალდების ძიებისა და აღმოჩენის ტაქტიკას, ამუშავებდნენ თვითმფრინავებისა და ვერტმფრენების საძიებო სისტემების გამოყენების საკითხებს წყალზედა ხომალდების ნავსაწინააღმდეგო საშუალებებთან ურთიერთმოქმედებით.

უცხოელი სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, ნატო-ს მთავარ სარდლობას ლა-მანშის სრუტის ზონაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების სისტემაში. მას გააჩნდა მოქნილი და მშვიდობიანობის დროს დამუშავებული საორგანიზაციო სტუქტურა, რომელიც იძლეოდა ეროვნული სარდლობებიდან ძალების სწრაფი გამოყოფის უზრუნველყოფის, მათ საფუძველზე სამოკავშირეო სზძ-ისა და საბაზო ავიაციის შენაერთების ჩამოყალიბების, საერთაშორისო ვითარების გამწავებისას და სხვადახვა სახეობის შეიარაღებულ კონფლიქტებში მათი გამოყენების შესაძლებლობებს.

იმავე დროს ისინი ვარაუდობდნენ, რომ სადლობის სტრუქტურა საკმარისად რთული იყო ზომების მიხედვით ასეთი მცირე გეოგრაფიული რაიონისთვის. ეს აიხსნებოდა ზემოთ მოხსენიებული ქვეყნების სამხედრო ხელმძღვანელობის მისწრაფებით ნატო-ში ეროვნული საორგანიზაციო ფორმების შენარჩუნებისკენ, მათი უთანხმოებებით ეროვნული და ზოგადსაკავშირო ინერესების შეხამების საკითხში შეიარაღებული ძალების გამოყენებისას.

ლა-მანშის სრუტის ზონა ხელსაყრელად ითვლებოდა ნატო-თვის (აქ არის სამხედრო-საზღვაო ბაზების, ბაზირების პუნქტებისა და აეროდრომების ფართო ქსელი), ხოლო მისი მომგებიანი მდებარეობა და მცირე სიღრმეების არსებობა, სამხედრო სპეციალისტების აზრით, გააძნელებდა მოწინააღმდეგის წყალქვეშა ნავების საქმიანობას, რაც საშუალებას მისცემდა ბლოკის სარდლობას უფრო რაციონალუად გამოეყენებია თავისი ნავსაწინააღმდეგო ძალები. ამასთან ერთად, ვიწრო ბუნებრივი და ხელოვნურად შექმნილი ფარვატერები და გასასვლელები შესაძლოა ქცეულიყო ნაღმების ფარულად დაყენების რაიონებად. ამიტომ საიმედო ნაღმსაწინააღმდეგო დაცვის ორგანიზაცია წარმოადგენდა სარდლობის ერთერთ ყველაზე უფრო ნიშვნელოვან და რთულ ამოცანას. რაც შეეხებოდა ზონის ჰთ-ს, ბლოკის სპეციალისტების აზრით, იგი საკმარისად არ იყო განვითარებული.

ამ თავისებურებების გათვალისწინებით, ნატო-ს მთავარი სარდლობა ლა-მანშის სრუტის ზონაში მუდმივად შეიმუშავებდა და სწავლებების მსვლელობისას ამოწმებდა სანაღმო საშიშროებასთან ბრძოლის სხვადასხვანაირ ტაქტიკურ ილეთებს, აგრეთვე ამუშავებდა ჰთ-ის სახომალდო საშუალებების ურთიეთმოქმედების ორგანიზებას ნატო-ს ჰთ-ის სამოკავშირეო სისტემის ძალებთან და საშუალებებთან ევროპაში.

1970-იანი წლების მიწურულს დასავლურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, რომ ბლოკის ქვეყნებმა, რომლებსაც უშუალო ინტერესები გააჩნდათ ლა-მანშის სრუტის ზონაში, უკანასკნელ წლებში გაააქტიურეს ახალი ხომალდების, თვითმფრინავებისა და ვერტმფრენების მშენებლობა, აღჭურავდნენ მათ იარაღის უახლესი სისტემებით ზონაში ნატო-ს მშძ-ის საბრძოლო შესაძლებლობების ამაღლების მიზნით. სარდლობების შტაბები შეიმუშავებდნენ აღნიშნულ ზონაში სზძ-ისა და ავიაციის გამოყენების ახალ პრინციპებს, მუდმივად სრულყოდნენ მათ ორგანიზაციას, ინტენსიურად ატარებდნენ ოპერატიულ და საბრძოლო მომზადებას.

საბჭოთა ავტორების აზრით ყველა ეს ღონისძიება მოწმობდა იმის შესახებ, რომ ნატო-ს სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ევროპის ხალხების ინტერესების საწინააღმდეგოდ აგრძელებდა კურსს საერთაშორისო განმუხტვისთვის ძირის გამოთხრასა და მსოფლიოს ამ რაიონში დაძაბულობის დაჭირხვნაზე, ამზადებდა რა ბლოკის შეიარაღებულ ძალებს აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელებისთვის.

VIII. ნატო-ს ინფრასტრუქტურა 1970-იან წლებსა და 80-იანების დასაწყისში

ნატო-ს ბლოკის სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების ინტერესებში შექმნილი სამხედრო ინფრასტრუქტურა 1970-იან წლებში წარმოადგენდა ამ ბლოკის მიერ ომის მზადების ან მისი ომისთვის მზადების ერთერთ უმთავრეს მიმართულებას. ჩრდილოატლანტიკურ კავშირში ინასტუქტურის ქვეშ ესმოდათ სტაციონარული ნაგებობების მშენებლობის ღონისძიებების სისტემა, რომლებიც აუცილებელი იყო ბლოკის ჯარების გაშლის, მათ მიერ საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისა და მათი ყოველდღიურ საქმიანობის უზრუნველყოფისთვის. ასეთ ნაგებობებს მიეკუნებოდა აეროდრომები, კავშირგაბმულობის ხაზები და ქსელები, სამხედრო მილსადენები, მართვის პუნქტები, სამხედრო-საზღვაო ძალების ობიექტები, სანავიგაციო და რადიოელექტრონული სისტემები, სასწავლო ველები და პოლიგონები, სასტარტო პოზიციები, სხვადახვა დანიშნულების საწყობები და ა. შ.

ნაგებობების მასშტაბების, მათი დანიშნულებისა და მშენელობის დაფინანსების სისტემის მიხედვით ნატო-ს სამხედრო ინფრასტრუქტურა იყოფოდა ერთობლივ, ორმხრივ და ეროვნულ ინფრასტრუქტურებად.

ერთობლივი ინფრასტუქტურა ითვალისწინებდა ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი და მსხვილი ნაგებობების მშენებლობას ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების სწავლებისა და საბრძოლო გამოყენებისთვის და მოწოდებული იყო ბლოკის სარდლობის ოპერატიული გეგმების რეალიზების უზრუნველყოფისთვის.

ერთობლივი ინფასტრუქტურის პროგრამით შექმნილი ჰქონდათ ნატო-ს სამოკავშირეო სჰძ-ის აეროდრომების ქსელი, ნატო-ს საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ძალებისა და საშუალებების მართვის სისტემა ”ნეიჯი”, სამხედრო მილსადენების ქსელი ევროპულ ომთ-ებზე, კავშირგაბმულობის სისტემა ”აის ჰაი” და რიგი სხვა ობიექტები.

ასეთი ობიექტების მშენებლობას სირთულისა და მაღალი ღირებულების გამო ახორციელებდნენ ერთობლივად დაფინანსებული წლიური და პერსპექტიული პროგრამების მიხედვით.

ბლოკის ხელმძღვანელობის აღიარებით, ამ სახეობის ინფრატუქტურას ახასიათებდა სერიოზული ნაკლოვანებები. კერძოდ, ინფრასტრუქტურის პროგრამების დაფინანსებაში ნატო-ს ქვეყნების მონაწილეობის წილის განსაზღვრისას გარდაუვალად წარმოიქმნებოდა გარკვეული სიძნელეები. მომგებიან მდგომარეობაში, როგორც წესი, აღმოჩნდებოდნენ ის ქვეყნები, რომელთა ტერიტორიაზეც აწარმოებდნენ ძვირადღირებულ სამხედრო მშენებლობას. სამშენებლო სამუშაოების ორგანიზების მსვლელობისას ბლოკის ქვეყნებს შორის წარმოიქმნებოდა მწვავე ბრძოლა სამუშაოების წარმოებაზე იჯარების მისაღებად.

ინფრასტრუქტურის ამ სახეობის არსებით ნაკლად ითვლებოდა აგრეთვე მშენებლობის 10-15 %-ით გაძვირება ანალოგიური ობიექტების ეროვნული გეგმების მიხედვით მშენებლობასთან შედარებით. გარდა ამისა, მრავალწლოვანი გამოცდილება უჩვენებდა, რომ მშენებლობის ვადები ინფრასტრუქტურის ერთობლივი პროგრამების მიხედვით ჩვეულერივ ჭიანურდებოდა, რაც აიხსნებოდა დროის დიდი დანახარჯებით მათ შემუშავებასა და პროექტების მოწონებაზე, მშენებლობის საკითხების შეთანხმებასა და კონტრაქტების დადებაზე.

ორმხრივ ინფრასტრუქტურას მიზნად ჰქონდა სამხედრო ობიექტების მშენებლობა ბლოკის რომელიმე ორი დაინტერესებული სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების ინტერესებში. ამ მშენებლობას აფინანსებდა ხელშეკრულების დამდები ორი ქვეყანა ორმხრივი შეთანხმებების შესაბამისად. ასეთ მშენებლობას ყველაზე ხშირად პრაქტიკაში იყენებდნენ გფრ-ის ტერიტორიაზე, სადაც განლაგებული იყო ნატო-ს ქვეყნების _ აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთის, ბელგიის, ნიდერლანდებისა და კანადის ჯარები.

ორმხრივი ინფრასტრუქტურა, რომელსაც საფუძვლად ედო ორი ქვეყნის ურთიერთ დაინტერესებულობა, არ იწვევდა მნიშვნელოვან საორგანიზაციო სიძნელეებს. მშენებლობის მასშტაბები ინფრასტრუქტურის ამ სახეობის მიხედვით შედარებით მცირე იყო.

ეროვნული ინფრასტრუქტურა ვარაუდობდა სამხედრო ობიექტების მშენებლობას ბლოკის ქვეყნების მიერ თავიანთ ტერიტორიებზე და თავიანთი ჯარების ინტერესებში, მათ შორის ნატო-ში გადაცემული და გადასაცემად განკუთვნილი ნაწილებისა და შენაერთების ინტერესებში. ობიექტების მშენებლობას აწარმოებდნენ ეროვნული სახსრებით. ინფრასტრუქტურის ამ სახეობის მიხედვით აშენებული ნაგებობები რჩებოდა ბლოკის ქვეყნების ეროვნულ საკუთრებაში. ეროვნული ინფრასტრუქტურის გეგმების მიხედვით ქმნიდნენ აეროდრომებს, სამხედრო-საზღვაო ბაზებს, კავშირგაბმულობის ხაზებს, პოლიგონებს, საკომანდო პუნქტებს, ყაზარმებს, საწყობებს, მდინარეზე გადასასვლელებს, გზებს, ღობურებისა და ნგრევების ზონებს და ა. შ.

ინფრასტრუქტურის სამივე სახეობა ჩრდილოატლანტიკურ კავშირში ავსებდა ერთმანეთს და მიმართული იყო საომარ მოქმედებათა თეატრების ტერიტორიების საინჟინრო-ტექნიკური აღჭურვის უზრუნველყოფაზე ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების ინტერესებში. ინფრასტრუქტურის სფეროში ბლოკში ჩატარებული ღონისძიებები ასახავდა ალიანსის მშძ-ის მშენებლობის ზოგად ტენდენციებსა და სამხედრო დაგეგმვის მიმართულებებს.

ერთობლივი სამხედრო ინფასტრუქტურა, როგორც სამხედრო ბლოკებისთვის დამახასიათებელი მოვლენა, წარმოიქმნა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დასავლეთ ევროპაში ქვეყნების პირველი ჩაკეტილი სამხედრო დაჯგუფების გამოჩენით, რომელიც მოიცავდა დიდ ბრიტანეთს, საფრანგეთს, ბელგიას, ნიდერლანებსა და ლუქსემბურგს. ამ ქვეყნებმა 1948 წლის 17 მარტს ხელი მოაწერეს ბრიუსელის ხელშეკრულებას და წარმოქმნეს დასავლური კავშირი, რომლის საფუძველზეც თავიდან ჩამოაყალიბეს ჩრდილოატლანტიკური, ხოლო შემდეგ დასავლეთევროპული კავშირები. ისინი იქცნენ კიდევაც რიგი ერთობლივი სამხედრო ღონისძიებების ჩატარების ინიციატორებად, სამხედრო ინფრასტრუქტურის ჩათვლით.

ერთობლივი სამხედრო ინფრასტრუქტურის პირველი პროგრამა შეიმუშავეს 1950 წლის განმავლობაში დასავლური კავშირის ფარგლებში, როდესაც ნატო-ს ხელმძღვანელი ორგანოები იმყოფებოდა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების სტადიაში. ამ პროგრამის დაფინანსებაში მონაწილეობა მიიღეს მხოლოდ ბრიუსელის ხელშეკრულების ხელმომწერმა ქვეყნებმა. ამასთან მთელი ხარჯების ნახევარზე მეტი თავის თავზე აიღეს საფრანგეთმა და დიდბრიტანეთმა. საერთო ხარჯებმა პირველ პროგრამაზე შეადგინა დაახლოებით 32 მლნ. გირვანქა სტერლინგი.

ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამოკავშირეო ორგანოების ფორმირებისას ერთობლივი სამხედრო ინფრასტრუქტურის იდეამ თავისი გამოხატულება ჰპოვა 1951 წლის მაისში ნატო-ს ინფრასტრუქტურის კომიტეტის შექმნაში. მის ფუნქციებში 1970-იან წლებში შედიოდა ინფრასტრუქტურის ყოველწლიური პროგამების შემუშავება და რეალიცაზია, ფირმებთან კონტრაქტების დადება, სამუშაოების წარმოებაზე კონტროლი და მზა ნაგებობების მიღება.

დაწყებული 1951 წლიდან, როდესაც შეიმუშავეს ინფრასტრუქტურის მეორე პროგრამა, ღონისძიებების გატარება ტერიტორიების სამხედრო მიზნებით საინჟინრო-ტექნიკური აღჭურვის სფეროში დაიწყეს ნატო-ს ფარგლებში. ინფრასტრუქტურის მეორე პროგრამის დაფინანსებაში მონაწილეობა მიიღო ბლოკის ყველა ქვეყანამ, ისლანდიის გამოკლებით, რომელიც არ მონაწილეობდა ინფრასტრუქტურის ღონისძიებებში. მასში ვერ მონაწილეობდა გფრ-ც, რომელიც იმ დროს არ შედიოდა არც დასავლურ და არც ჩრდილოატლანტიკურ კავშირებში. უკანასკნელის მონაწილეობა სამხედრო ინფრასტრუქტურის დაფინანსებაში იწყება 1957 წელს შემუშავებული VIII პროგრამიდან.

II პროგამის შესრულებისა და III შემუშავების მსვლელობისას 1952 წლის ივნისში შექმნეს კიდევ ერთი ორგანო _ ინფრასტრუქტურის დაფინანსებისა და განვითარების კომიტეტი. იგი განაგებდა საერთო ფონდებს ინფრასტრუქტურის პროექტებზე, შეიმუშავებდა საფინანსო სმეტებს, ახორციელებდა მშენებლობაზე კონტროლს, აგრეთვე ამზადებდა რეკომენდაციებს ერთობლივ მშენებლობაში ნატო-ს ქვეყნების წილობრივი მონაწილეობის შესახებ.

1954 წლამდე მშენებლობას აწარმოებდნენ წლიური პროგამების მიხედვით, ხოლო შემდეგ კი ნატო-ში დაიწყეს პერსპექტიული გეგმების შემუშავება.

სულ 1950 წლიდან დაწყებული და 1970-იანების პირველი ნახევრის ჩათვლით ნატო-ში შეიმუშავეს ინფრასტრუქტურის 25 ერთწლიანი პროგრამა. ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციან გამოსვლასთან დაკავშირებით საფრანგეთი ინფრასტრუქტურის დაფინანსების 18-ე პროგრამიდან მთლიანობაში აღარ მონაწილეობდა და იზღუდებოდა შენატანებით მხოლოდ ცალკეული ობიექტების მშენებლობაში. ინფრასტრუქტურის პროგრამების რეალიზების მსვლელობისას 1970-იანი წლების მეორე ნახევრამდე არასრული მონაცემებით დახარჯეს ინფრასტრუქტურაში დაახლოებით 2 მლრდ. ხარჯვითი ერთეულის* ტოლი თანხა (შენიშვნა: ხარჯვით ერთეულად მიღებული იყო გირვანქა სტერლინგი ფინანსური შეფარდებით ამერიკულ დოლართან /ერთი გირვანქა სტერლინგი უდრიდა 2,8 ამერიკულ დოლარს/).

წლიური პროგრამების დაფინანსებაში ნატო-ს ქვეყნების მონაწილეობის წილის განსაზღვრას ახდენდნენ ყოველწლიურად, დაწყებული 1951 წლიდან, როდესაც ნატო-ს საბჭოში გაანაწილეს ხარჯები ინფრასტრუქტურის მეორე პროგრამის მიხედვით. რაც შეეხებოდა საბოლოო ანგარიშებს, მათ ახდენდნენ პერიოდულად.

იმასთან დაკავშირებით, რომ დასავლური კავშირის ყველა ქვეყანა, რომლებმაც სათავე დაუდეს ერთობლივად დაფინანსებულ სამხედრო ინფრასტრუქტურას, შევიდა ნატო-ში და წარმოქმნა მასში ე. წ. ევროჯგუფის ბირთვი, ამიტომ მის პირველ პროგრამას ასევე თვლიდნენ ნატო-ს პროგრამად. რაც შეეხება ბლოკის ევროჯგუფს, იგი 1970-იან წლებშიც წამყვან როლს თამაშობდა ინფრასტრუტურის სფეროში.

ალიანსის ქვეყნების მონაწილეობის წილი ინფრასტრუქტურის პროგრამების დაფინანსებაში მოყვანილია ქვემოთ ცხრილში.

ნატო-ს ქვეყნების მონაწილეობის წილი ინფრასტრუქტურის პროგრამების დაფინანსებაში (პროცენტებში)

(მონაცემების უფრო მჭიდროდ ჩაწერის მიზნით შემოვიტანეთ აღნიშვნები: [A] – I პროგრამა, 1950 წ., [B] – II, III და IV წლიური პროგრამები და პირველი პერსპექტიული გეგმა, 1951-1957 წწ., [C] – 1957-1960 წწ. /VIII-XI/, [D] – 1961-1064 წწ. /XII-XV/, [E] – 1965-1969 წწ. /XVI-XX/, [F] – 1970-1974 წწ. /XXI-XXV/)

ნატო-ს . . . . . . . . . . . . .[A] . . . . [B] . . . . პ ე რ ს პ ე ქ ტ ი უ ლ ი გ ე გ მ ე ბ ი
ქვეყნები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .[C] . . . . [D] . . . . . [E] . . . . . [F] . . .

აშშ . . . . . . . . . . . . . . . . . .-- . . . . 43,679 . . . 36,98 . . . 30,85 . . . 25,77 . . 20,6716
დიდი ბრიტანეთი . . 27,27 . . 12,756 . . . . 9,88 . . . 10,50 . . . 10,42 . . .11,9950
გფრ . . . . . . . . . . . . . . . . . -- . . . . . -- . . . . . . .13,72 . . . 20,00 . . . 21,86 . .25,1767
საფრანგეთი . . . . . . . .45,66 . . .15,040 . . . 11,87 . . . 12,00 . . . .13,16 . . . . . -- . .
იტალია . . . . . . . . . . . . . . -- . . . . 5,681 . . . . .5,61 . . . . .5,97 . . . . .6,58 . . .7,5757
კანადა . . . . . . . . . . . . . . . .-- . . . . 6,021 . . . . .6,15 . . . . 5,15 . . . . . 5,48 . . 6,3132
ბელგია . . . . . . . . . . . . 13,18 . . . 5,462 . . . . .4,39 . . . .4,24 . . . . .4,61 . . . 5,3031
ნიდერლანდები . . . . 13,44 . . . 3,889 . . . . .3,51 . . . . 3,83 . . . . .4,23 . . . 4,8738
ლუქსემბურგი . . . . . . 0,45 . . . .0,155 . . . . .0,17 . . . . 0,17 . . . . .0,18 . . . 0,2020
ნორვეგია . . . . . . . . . . . -- . . . . . .2,280 . . . . .2,19 . . . . 2,37 . . . . .2,59 . . . 2,9798
დანია . . . . . . . . . . . . . . -- . . . . . . 2,767 . . . . .2,63 . . . . 2,87 . . . . .3,07 . . . 3,5354
საბერძნეთი . . . . . . . . .-- . . . . . . 0,750 . . . . .0,87 . . . . 0,67 . . . . .0,65 . . .0,7576
თურქეთი . . . . . . . . . . .-- . . . . . . 1,371 . . . . .1,75 . . . . 1,10 . . . . .1,10 . . . .1,2626
პორტუგალია . . . . . . . -- . . . . . . 0,146 . . . . .0,28 . . . . .0,28 . . . . .0,30 . . 0,3535

როგორც ცხრილში მოყვანილი მონაცემებიდან ჩანს, ინფრასტრუქტურაზე ხარჯების ძირითადი ნაწილი მოდიოდა ნატო-ს წამყვან ქვეყნებზე; ბლოკის მცირე ქვეყნების წილები უმნიშვნელო იყო და მათი ზომები პრაქტიკულად არ იცვლებოდა; ინფასტრუქტურის დაფინანსებაში აშშ-ის მონაწილების წილი თანდათანობით მცირდებოდა, რაც შეესაბამებოდა შეერთებული შტატების ხელმძღვანელი წრეების მისწრაფებას გადაედოთ სამხედრო ხარჯების ტვირთი ნატო-ს ევროპულ ქვეყნებზე; ხარჯების მნიშვნელოვანი წილი მოდიოდა დასავლეთევროპული კავშირის ქვეყნებზე. ამასთან გფრ-ის წილი ინფრასტრუქტურის დაფინანსებაში განუხრელად იზრდებოდა და 1970-იანი წლების შუახანებში შეადგენდა მთელი ხარჯების 25%-ს.

ინფრასტრუქტურის გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებისას წამყვანი როლი ეკუთვნოდა ბლოკის სამხედრო ხელმძღვანელობას. გამომდინარე ოპერატიული აუცილებლობიდან და წინადადებებისა და სურვილების გათვალისწინებიდან, ნატო-ს სარდლობებს ომთ-ებზე და ბლოკის უმაღლეს მთავარ სარდლობებს შეჰქონდათ წინადადებები კონკრეტული ობიექტების მშენებლობის შესახებ. ნაგებობებისადმი ტაქტიკურ-ტექნიკური მოთხოვნების შემუშავების შემდეგ ნატო-ს სარდლობები თავიანთ რეკომენდციებს განსახილველად უგზავნიდნენ ბლოკის ქვეყნების შესაბამის ეროვნულ ორგანოებს. შემდეგ პროექტებს გადაამუშავებდნენ ალიანსის ქვეყნების წინადადებების გათვალისწინებით და ადგენდნენ სამუშაოების წარმოების ვადებსა და თანამიმდევრობას. პროექტის საფინანსო და ტექნიკურ ასპექტებს სწავლობდა ინფრასტრუქტურის კომიტეტი საერთაშორისო სამოკავშირეო შტაბთან ერთობლივად. ამავდროულად ნატო-ს სამხედრო კომიტეტი განსაზღვრავდა მშენებლობის სამხედრო თვალსაზრისით მიზანშეწონილობას. გეგმის საბოლოო ვარიანტს დასამტკიცებლად წარუდგენდნენ ნატო-ს უმაღლეს მთავარსარდალს ომის თეატრზე. დამტკიცების შემდეგ გეგმებს აგზავნიდნენ ნატო-ს საბჭოს განხილვაზე, რომელსაც გამოჰქონდა საბოლოო გადაწყვეტილება. სამშენებლო სამუშაოების შესრულების მსვლელობისას ბლოკის სარდლობა ინფრასტრუქტურის კომიტეტთან ერთობლივად თვალყურს ადევნებდა სამუშაოების წარმოებას, ინსპექტირებას უტარებდა მშენებარე ობიექტებსა და ღებულობდა მზა ნაგებობებს.

ნატო-ს სპეციალისტები გამოჰყოფდნენ ინრასტრუქტურის პროგრამების განხორციელების რამდენიმე ეტაპს.

1951-დან 1956 წლის ჩათვლით პერიოდში (ინფრასტრუქტურის I-VII პროგრამები), როდესაც ნატო-ს სარდლობა ძირითად ფსონს აკეთებდა ავიაციაზე, როგორც ბლოკის სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების ძირითად დამრტყმელ ძალაზე, აწარმოებდნენ სამხედრო აეროდრომების ინტენსიურ მშენებლობას. ამ პერიოდში ბლოკის ინფრასტრუქტურაზე დახარჯეს 653 მლნ. გირვანქა სტერლინგი, რომლიდან დაახლოებით 50% წავიდა აეროდრომების მშენებლობის დაფინანსებაზე. დანარჩენი სახსრები ჩადეს სამხედრო მილსადენების, კავშირგაბმულობისა და ნავიგაციის ობიექტების, ომიანობის დროის მართვის პუნქტებისა და რადიოსალიკაციო სადგურების მშენებლობაში.

ბლოკის ჯარების ბირთვული შეიარაღების დაწყების შემდეგ 1957-დან 1960 წლის ჩათვლით პერიოდში (VIII-XI პროგრამები) ძირითად ყურადღებას უთმბდა სარაკეტო სასტარტო პოზიციებისა და ბირთვული საბრძოლო მასალების დასაწყობების პუნქტების მშენებლობას. ინფასტრუქტურაზე ხარჯებს ამ პერიოდში აფასებდნენ 304 მლნ. გირვანქა სტერლინგად. ამ თანხის დაახლოებით 1/3 დახარჯეს სასტარტო პოზიციებისა და ბირთვული საბრძოლო მასალების დასაწყობების პუნქტების მშენებლობაზე. ამავდროულად აგრძელებდნენ აეროდრომების, სამხედრო მილსადენების, მართვის პუნქტების, სანავიგაციო ობიექტებისა და რადიოსალოკაციო სადგურების მშენებლობას.

შემდგომ პერიოდში 1961-დან 1964 წლის ჩათვლით (XII-XV პროგრამები) სახსრების დაახლოებით ნახევარი გამოყვეს ნატო-ს ჰთ-ის ძალებისა და საშუალებების მართვის სისტემის “ნეიჯის” ობიეტების მშენებლობაზე. ამ პერიოდში აგრძელებდნენ სასტარტო პოზიციების, ბირთვული საბრძოლო მასალების დასაწყობების პუნქტებისა და აეროდრომების მშენებლობას. სახსრების რაოდენობა მილსადენების, მართვის პუნქტების, სანავიგაციო ობიექტების, რადიოსალოკაციო სადგურებისა და კავშირგაბმულობის ნაგებობების მშენებლობაზე მნიშვნელოვნად შეამცირეს. ხარჯები XII-XV პროგრამების შესრულებაზე შეადგენდა 250 მლნ. გირვანქა სტერლინგს.

პირველი ხუთწლიანი გეგმის მსვლელობისას (1965-1969 წლები), რომელიც მოიცავდა ინფრასტრუქტურის XVI-XX წლიურ პროგრამებს, მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობდნენ ნატო-ს ჰთ-ის ძალებისა და საშუალებების მართვის სისტემის “ნეიჯის” მშენებლობას, არსებული აეროდრომების სრულად აღჭურვას, კავშირგაბმულობის სისტემისა და სამხედრო მილსადენების ქსელის სრულყოფას. ხარჯებს ამ მიზნებით პირველი ხუთწლიანი გეგმის განმავლობაში ბლოკის ხელმძღვანელობა აფასებდა 635 მლნ. დოლარად.

შემდგომი ხუთწლიანი გეგმა, რომელიც შეიმუშავეს 1970-1974 წლებზე და მოიცავდა ინფრასტრუქტურის XXI-XXV პროგრამებს, წარმოადგენდა უკვე შექმნილი ობიექტებისა და ნაგებობების შემდგომი განვითარებისა და სრულყოფის გეგმას. ამ გეგმის მიხედვით დახარჯული სახსრების საერთო თანხა 1975 წლის დასაწყისში ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ ბეჭდურ გამოცემებში გამოქვეყნებული.

ინფრასტრუქტურის ერთობლივად დაფინანსებული პროგრამების მიხედვით მშენებლობის 25 წლის მანძილზე (1949-1974 წლები) ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების ინტერესებში შექმნეს დიდი რაოდენობით ობიექტი და ნაგებობა, რომელთაგან ძირითადებს წარმოადგენდა:

_ აეროდრომების ქსელი, რომელიც მოიცავდა 250 აეროდრომს და რომლის მშენებლობისა და აღჭურვის ღირებულებამ შეადგინა ინფრასტრუქტურის მიხედვით 448 მლნ. საანგარიშო ერთეული. ნატო-ს შეფასებითი მონაცემების მიხედვით, აეროდრომების შექმნილი ქსელი უშვებდა ბლოკის სამოკავშირეო სამხედრო-საჰაერო ძალების ერთდროულად 500-ზე მეტი თვითმფრინავის ბაზირების შესაძლებლობას;

_ კავშირგაბმულობის სისტემა, რომელიც შედგებოდა 10 ათასი კმ საერთო სიგრძის მიწისზედა, მიწისქვეშა და წყალქვეშა საკაბელო ხაზებისა და რადიომიმართულებებისგან, 1970-იანი წლების შუახანებში წარმოადგენდა ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების კავშირგაბმულობის გლობალურ ქსელს, რომლის მშენებლობის ღირებულებამ შეადგინა ინფრასტრუქტურის მიხედვით 219 მლნ. საანგარიშო ერთეული;

_ სამხედრო მილსადენების ქსელი, რომლის სიგრძე შეადგენდა 10 ათას კმ, ხოლო საწყობების საერთო ტევადობა 2 მლნ. კუბ. მ, უცხოური ბეჭდური გამოცემების მონაცემებით, იძლეოდა საწვავის მიწოდების შესაძლებლობას ევროპულ ომთ-ებზე საარმიო კორპუსების ზურგის რაიონებში და დაახლოებით 100 აეროდრომზე. ამ ობიექტების მშენებლობაზე დახარჯეს 188 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით;

_ ნატო-ს ქვეყნების სზძ-ის ობიექტების სისტემა, რომელიც მოიცავდა სამხედრო-საზღვაო ბაზებს, ნავიგაციის საშუალებებსა და სხვა ნაგებობებს, უცხოელი სპეციალისტების აზრით, უზრუნველყოფდა ბლოკის ქვეყნების სზძ-ის ბაზირებასა და საქმიანობას. ალიანსის ქვეყნებს იგი დუჯდათ 104 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით;

_ აღმოჩენის რადიოსალოკაციო სადგურების ქსელი, რომლის მშენებლობის ღირებულებამ 1975 წლისთვის შეადგინა 38 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით, იფარავდა ნატო-ს სარდლობის პასუხისმგებლობის მთელ ზონას;

_ ნატო-ს ჰთ-ის ძალებისა და საშუალებების მართვის სისტემა “ნეიჯი”, რომელიც გაშლილი იყო ნორვეგიის, დანიის, გფრ-ის, ნიდერლანდების, ბელგიის, საფრანგეთის, იტალიის, საბერძნეთისა და თურქეთისÔტერიტორიებზე, შედგებოდა რადიოსალოკაციო სადგურების, ელექტრონულ-გამომთვლელი მანქანების, მონაცემების გადაცემის ელექტრონული საშუალებებისა და საკომანდო პუნქტებისგან. მის მშენებლობაზე აღნიშნულ პერიოდში დაიხარჯა 119 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით;

_ ამერიკული ბირთვული საბრძოლო მასალების დასაწყობების პუნქტები, რომლებიც განკუთვნილი იყო საბრძოლო მასალების განწერტილი შენახვისთვის ბლოკის რიგი ქვეყნების ტერიტორიებზე, წარმოადგენდა საინჟინრო მიმართებით აღჭურვილ სტაციონარულ ნაგებობებს. ამ ობიექტების მშენებლობის ღირებულებას აფასებდნენ 36 მლნ. საანგარიშო ერთეულად ინფრასტრუქტურის მიხედვით;

_ მრ “პერშინგების”, ზმრ “ნაიქებისა” და “ჰოქების” სასტარტო პოზიციები, რომელთა მშენებლობაც ნატო-ს ქვეყნებს დაუჯდათ ინასტრუქტურის მიხედვით 89 მლნ. საანგარიშო ერთეული, ალიანსის სპეციალისტებს მიაჩნდათ ბლოკის ქვეყნების ტერიტორიების საინჟინრო-ტექნიკური აღჭურვის თანამედროვე და ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ელემენტებად;

_ ინფრასტრუქტურის სხვა სამხედრო ობიექტებს, რომლებიც მოიცავდა ომიანობის დროის მართვის პუნქტებს, პოლიგონებს, სატრანსპორტო ნაგებობებს, სასწავლო დანიშნულების ობიექტებსა და სხვებს, აშენებდნენ კერძო და, როგორც წესი, სპეციფიური ამოცანების გადაწყვეტის ინტერესებში. მათ მშენებლობაზე დახარჯეს 131 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით.

მაგრამ ინფრასტრუქტურის პროგრამებზე სახსრებს ხარჯავდნენ არა მხოლოდ ობიექტების მშენებლობაზე. გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებასთან, აგრეთვე მზა ობიექტების ექსპლუატაციასთან დაკავშირებულმა ხარჯებმა ნატო-ში 25 წლის მანძილზე შეადგინა 556 მლნ. საანგარიშო ერთეული ინფრასტრუქტურის მიხედვით. მაგალითად, ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე მილსადენების ქსელის ექსპლუატაციის სააგენტოს შენახვა, რომელშიც დაკავებული იყო 1000 მუშა და მოსამსახურე, ნატო-ს უჯდებოდა 5 მლნ. დოლარი წელიწადში. ინფრასტრუქტურის ბიუჯეტიდან ასევე ანაზღაურებდნენ კავშირგაბმულობის სისტემა “აის ჰაისა” და სისტემა “ნეიჯის” ექსპლუატაციის ხარჯებს.

ინფრასტრუქტურა მთლიანობაში, როგორც ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სარდლობის ღონისძიება, გაანგარიშებული იყო ნატო-ს სამოკავშირეო (გაერთიანებული) შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის ამაღლებაზე და, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, მოწმობდა ამ ბლოკის სამხედრო მზადებების აგრესიული ხასიათის შესახებ, რომლებიც მიმართული იყო უწინარეს ყოვლისა საბჭოთა კავშირისა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის სხვა ქვეყნების წინააღმდეგ.

IX. სამხედრო სტანდარტიზაცია ნატო-ში 1970-იან წლებსა და 80-იანების დასაწყისში

საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების აზრით, დაადგნენ რა საერთაშორისო ვითარების გამწვავებისა და საბჭოთა კავშირსა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციასთან კონფრონტაციის გზას, აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელი წრეები მუდმივად აძლიერებდნენ გამალებულ შეიარაღებას, ცდილობდნენ აღმოსავლეთის ბლოკის ქვეყნებზე სამხედრო უპირატესობის მიღწევას. ამ მიზნების მიღწევისთვის ისინი ისწრაფვოდნენ სხვადასხვანაირი შესალებლობების ფართო გამოყენებისკენ, მათ შორის სამხედრო სტანდარტიზაციისაც, რომელშიც ხედავდნენ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს აგრესიული ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამხედრო ძლიერების შემდგომში გასაზრდელად. 1970-იანი წლების მიწურულსა და 80-იანების დასაწყისში ამ მიმართულებით განსაკუთებით აქტიურობდნენ აშშ-ის პრეზიდენტი კარტერი და თავდაცვის მინისტრი ბრაუნი, რომლებიც, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, სტანდარტიზაციას განიხილავდნენ როგორც ამერიკული მონოპოლიების უზარმაზარი მოგების წყაროს, ასევე მეტად ეფექტურ საშუალებს ნატო-ში აშშ-ის პოლიტიკური გავლენისა და თავის პარტნიორებზე კონტროლის გაძლიერებისთვის.

შეერთებული შტატების ღია განზრახვებს, აგრეთვე ამერიკული მთავრობის ავნტიურისტულ კურსს არ შეიძლებოდა ბლოკის ევროპული ქვეყნების მხრიდან არ გამოეწვია შეშფოთებისა და სიფრთხილის, აშშ-ის მიერ სტანდარტიზაციის სფეროში შეთავაზებული ღონისძიებებისადმი წინააღმდეგობისა და ბოიკოტის გრძნობა. დასავლური ბეჭდური გამოცემებიც ამის გამო ხაზს უსვამდნენ, რომ ასეთი დამოკიდებულება ნიშნავდა დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოთა მისწრაფებას შეერთებული შტატებისგან დამოუკიდებლობისკენ შეიარაღების სფეროში.

ნატო-ს ევროპულმა ქვეყნებმა, რომლებსაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უხვად აწვდიდნენ ამერიკულ იარაღსა და საბრძოლო ტექნიკას, დაიწყეს განცხდებების კეთება აშშ-თან თავიანთი თანასწორუფლებიანი მდგომარეობის შესახებ შეიარაღებათა შემუშავებასა და წარმოებაში. თუკი შეერთებული შტატების ხელმძღვანელობა პრინციპს “იყიდეთ ამერიკული” თვლიდა სტანდარტიზაციისკენ ყველაზე უფრო სწრაფ და იაფ გზად, ალიანსის წამყვანმა ევროპულმა სახელმწიფოებმა დაიწყეს შეიარაღებით თანასწორუფლებიანი ვაჭრობის წარმოების მოთხოვნა (ე. წ. “ორმხრივი მოძრაობის მქონე ქუჩის” პრინციპის მიხედვით). მაგრამ მოთხოვნები მოთხოვნებად რჩებოდა, ხოლო მდგომარეობა 1980-იანი წლების დასაწყისში იცვლებოდა ძალზედ ნელნელა, თუმცა კი ზოგიერთ სფეროში ამერიკულ მიწოდებებს დასავლეთ ევროპაში უყენებდნენ საიმედო ფარდას. ფაქტიურად გადაუღობეს გზა ტანკებისა და სხვა ჯავშანსატანკო ტექნიკის მოწოდებას, რომლებსაც ანაცვლებდნენ დასავლეთგერმანული ნიმუშებით (საბრძოლო ტანკები “ლეოპარდი”, ქვეითთა საბრძოლო მანქანები “მარდერი”), ასევე მნიშვნელოვნად ამცირებდნენ თვითმფრინავების, ვერტმფრენების, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტებისა და საზენიტო მართვადი რაკეტების გასაშვები დანადგარების მიწოდებებს. და მაინც ბლოკის ევროპული ქვეყნები კვლავ ძლიერად იყვნენ დამოკიდებული აშშ-ზე შეიარაღებათა სფეროში, განსაკუთებით იარაღის თანამედროვე სისტემების ელექტრონიკით აღჭურვაში. როგორც უცხოური პრესა ამტკიცებდა, იარაღით ვაჭრობა ამ ქვეყნებს შორის იმ დროს აწარმოებდნენ 10 : 1 და მეტი თანაფარდობით აშშ-ის სასარგებლოდ. ასე, 1970-იან წლებში შეეთებულმა შტატებმა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში მოახდინა 8 მლრდ, დოლარის სამხედრო აღჭურვილობის ექსპორტირება, ხოლო იქიდან თავისთან იმპორტით შეიტანა 700 მლნ.-ის თანხისა.

რამდენადაც ნატო-ს თითოეული ევროპული ქვეყნის ეკონომიკური და ტექნიკური შესაძლებლობები ცალცალკე მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდებოდა შეერთებული შტატებისას, ამიტომ ამ ქვეყნებს შორის 1980-იანი წლების დასაწყისისთვის შეიარაღების შემუშავებისა და წარმოების საკითხებში აღინიშნებოდა ტენდენცია ძალისხმევის გაერთიანებისკენ, რომელიც, ამასთანავე, ყველაზე უფრო ხშირად იზღუდებოდა ორი-სამი ძირითადი დასავლეთევროპული სახელმწიფოს (გფრ, დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი) ფარგლებით. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, ეს თანამშრომლობა არცთუ იშვიათად, თუმცა კი შებურული ფორმით, ატარებდა ანტიამერიკულ ხასიათს.

სამხედრო სტანრადტიზაციის შინაარსი ნატო-ში. სამხედრო სტანდარტიზაცია ნატო-ში 1980-იანი წლების დასაწყისში ესმოდათ როგორც ბლოკის კოალიციური შეიარაღებული ძალების ერთობლივი და ყველაზე უფრო ეფექტური მოქმედებების უზრუნველყოფაზე მიმართული ფართო ღონისძიებების კომპლექსი ჯარებისა და შტაბების საქმიანობის უნიფიცირებული კონცეფციებისა და პროცედურების, აგრეთვე შეიარაღებისა და აღკაზმულობის გამოყენების საფუძველზე.

ბლოკის ხელმძღვანელობა თვლიდა, რომ შეიარაღების სტანდარტიზაცია შესაძლოა ყოფილიყო სრული და ნაწილობრივი, ამასთან პირველი ითვალისწინებდა ნატო-ს ყველა ქვეყნის მიერ იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის ერთიანი სისტემების მიღებას, კვლევების, შემუშავებების, შეკვეთების განაწილებისა და წარმოების, აგრეთვე ამ მიზნებით გამოყოფილი ფულადი სახსრების გამოყენების კოორდინირებას.

1970-იანი წლების მეორე ნახევარში ნატო-ში მიიღეს ცნება _ ინტეროპერაბელურობა (interoperability), რომელიც განისაზღვრებოდა როგორც შეხედულებების საერთოობა და მოქმედებების ერთიანობა, შეიარაღებული ძალების, შენაერთების, ნაწილებისა და იარაღის სისტემების უნარი მოქმედებდნენ ერთობლივად ერთიანი მიზნების მისაღწევად, აგრეთვე ჯარებისა და იარაღის სისტემების საბრძოლო მზადყოფნის ურთიერთუზრუნველყოფა. ინტეროპერაბელურობა გამიზნული იყო არა იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის ნატო-თვის ერთიანი ნიმუშების შექმნაზე, არამედ ყველა შეიარაღებაში არსებული და შემუშავებადი ნიმუშის ურთიეთშეცვლადობასა და თავსებადობაზე, მათ მოწყობაზე უწინარეს ყოვლისა ერთნაირი საბრძოლო მასალებისა და საწვავ-საცხები მასალების გამოყენებისთვის, მწყობრიდან ყველაზე უფრო ხშირად გამოსვლადი დეტალების, კვანძებისა და აგრეგატების ურთიერთშეცვლადობის დანერგვაზე, აგრეთვე მათით მოკავშირეთა ჯარების ურთიერთ უზრუნველყოფაზე. შეიარაღების სფეროში, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, ინტეროპერაბელურობა ფაქტიურად ნიშნავდა სტანდარტიზაციის უმარტივეს ფორმას.

ნატო-ში შემოიღეს აგეთვე ოპერატიული ინტეროპარაბელურობის ცნება, რომელიც მოიცავდა ჯარების საორგანიზაციო სტრუქტურის, ძირითადი ოპერატიული დოკუმენტების, წესდებებისა და დარიგებების უნიფიკაციას, ჯარებისა და შტაბების საბრძოლო და ოპერატიული მომზადების ერთიანი მეთოდიკებისა და პროგრამების შემუშავებას, აგრეთვე საბრძოლო მასალებისა და საწვავ-საცხები მასალების სტანდარტიზაციასა და შესაძლო საბოლო მოქმედებების რაიონებში მათი საკმარისი სასაწყობო მარაგების შექმნას.

ინტეროპერაბელურობას მართვისა და კავშირგაბმულობის სისტემაში წარმოადგენდა მოცემული სისტემის ორი და მეტი კომპონენტის უნარი დამაკმაყოფილებელი სახით გადაეცათ განკარგულებები და ინფორმაცია. ბლოკის სპეციალისტების აზრით, მას უნდა უზრუნველეყო სხვადასხვა მონაწილე ქვეყნის ჯარების საიმედო მართვა, მათი ურთიერთმოქმედება, შტაბების კავშირი და ა. შ. ამის მიღწევას ითვალისწინებდნენ დენის ერთნაირი სიხშირეებისა და დაძაბულობების გამოყენების ხარჯზე ან საიმედო გარდამქმნელებისა და გარდამავალი მოწყობილობების გამოყენების გზით.

შეიარაღებისა და ჯარების უზრუნველყოფის სისტემების სტანდატიზაციას, ნატო-ს ხელმძღვანელობის აზრით, საფუძვლად უნდა სდებოდა ერთიანი სამხედრო-სტრატეგიული კონცეფციები, ე. ი. საერთო შეხედულებები მომავალი ომის ხასიათსა და მისი წარმოების ხერხებზე, რომელთა შესაბამისადაც უნდა შეემუშავებიათ მოთხოვნები იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკისადმი. მეტად მნიშვნელოვნად ითვლებოდა აგრეთვე პერსპექტიული დაგეგმვის გამოყენება, რაც, როგორც უცხოურ პრესაში აღნიშნავდნენ, უკიდურესად არ ჰყოფნიდა 1980-იანი წლების დასაწყისში ნატო-ს.

სტანდარტიზაციის პრობლემებით დაკავებული ნატო-ს ხელმძღვანელი ორგანოები. საერთო გადაწყვეტილებებს სტანდარტიზაციის საკითხებში ღებულობდნენ ნატო-ს საბჭო (თუკი ისინი ატარებდა პოლიტიკურ ხასიათს) და სამხედრო დაგეგმვის კომიტეტი (სამხედრო სფეროში). ნატო-ს გენერალური მდივნისა და საერთაშორისო სამდივნოს აპარატის მეშვეობით ისინი ორგანიზებას უკეთებდნენ სამუშაოებს დასახული პროგრამების მიხედვით და აკონტროლებდნენ ამ შეთანხმებების შესრულების მსვლელობას.

სამხედრო სტანდარტიზაციის სფეროში მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენდა ნატო-ს სამხედრო კომიტეტი. მისი ძირითადი სამუშაო ორგანო _ სართაშორისო სამოკავშირეო შტაბი _ ბლოკის უმაღლესი და მთავარი სარდლობების შტაბებთან, აგრეთვე სტანდარტიზაციის ბიუროსთან ერთობლივად შეიმუშავებდა სამხედრო-სტრატეგიულ კონცეფციებს, ბრძოლისა და ოპერაციების წარმოების ზოგად პრინციპებს, შეიარაღების სტანდარტული ნიმუშებისადმი მოთხოვნებს, მონაწილე ქვეყნებში გამოცემადი წესდებებისა და დარიგებებისთვის ერთიან დებულებებს, აგრეთვე ოპერატიული ხასიათის სხვადასხვანაირ დოკუმენტებს, რომლებიც ახდენდა ჯარების საბრძოლო გამოყენების რეგლამენტირებას. იგი გამოიმუშავებდა მოთხოვნებს სტანდარტიზაციისადმი ბლოკის ჯარების მართვისა და კავშირგაბმულობის, აგრეთვე საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის სფეროში. სამხედრო სტანდარტიზაციის ბიურო პასუხს აგებდა აგრეთვე სტანდარტიზაციის საკითხებში შესაბამისი შეთანხმებების შემუშაებაზე ნატო-ში.

იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის სფეროში პრაქტიკული ზომების განხორციელებაში ნატო-ს ძირითად ორგანოს წარმოადგენდა მონაწილე ქვეყნების შეიარაღებათა საკითხებში დირეტორების კონფერენცია, რომელსაც ექვემდებარებოდა 140-ზე მეტი სხვადასხვა კომიტეტი, ჯგუფი და ქვეჯგუფი. მათ შორის არსებობდა შემდეგი ჯგუფები: სახმელეთო ჯარების შეიარაღების (მას ემორჩილებოდა 25 ქვეჯგუფი), სამხედრო-საჰაერო ძალების შეიარაღების (16), საჰაერო თავდაცვის შეიარაღების, სამხედრო-საზღვაო ძალების შეიარაღების (33), სამეცნიერო-კვლევითი საკითხების (34), კავშირგაბმულობის საშუალებებისა და რადიოელექტრონიკის (25), სტანდარტიზაციის, კოდიფიკაციის, ხარისხობივი შეფასებების, აგრეთვე საკონსულტაციო სამხედრო-სამრეწველო (ოთხი ქვეჯგუფი). დირექტორების კონფერენციას ემორჩილებოდა შეიარაღების სისტემების კონკრეტული პროექტების განხორციელების 18 კომიტეტი. ჯგუფებსა და ქვეჯგუფებს, აგრეთვე კომიტეტებს აყალიბებდნენ ტექნიკისა და ტაქტიკის სფეროში მომუშავე სპეციალისტებისგან. ისინი მუშაობდნენ მჭიდრო კავშირში სამხედრო სტანდარტიზაციის ბიუროსთან.

ზურგის უზრუნველყოფის სფეროში სტანდარტიზაციის პროგრამების განხორციელებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა რემონტისა და სათადარიგო ნაწილებით მომარაგების სამმართველოს მისდამი დაქვემდებარებული ასეთივე სახელწოდების სააგენტოთი. ისინი აგროვებდნენ განაცხადებს ნატო-ს ყველა ქვეყნიდან შეიარაღებასა და სათადარიგო ნაწილებზე, შესაბამის საწარმოებს აძლევდნენ შეკვეთებს მათ დამზადებაზე, ორგანიზებას უკეთებნენ ტექნიკის რემონტს, შენახვასა და სათადარიგო ნაწილებით ცენტრალიზებულ მომარაგებას. ამ პროცესების ცენტრალიზება, დასავლური პრესის აღნიშვნით, უზრუნელყოფდა შეკვეთილი შეიარაღებისა და სათადარიგო ნაწილების ღირებულების მნიშვნელოვან (50%-ით) შემცირებასა და მომხმარებლებისთვის მათ უფრო ოპერატიულად მიწოდებას. რემონტისა და სათადარიგო ნაწილებით მომარაგების სააგენტოში 1980-იანი წლების დასაწყისში დაკავებული იყო დაახლოებით 900 ადამიანი. მის განკარგულებაში იყო მომარაგების ცენტრი, საწყობები და სახელოსნოები.

მართვისა და კავშირგამულობის საშუალებების სტანდარტიზაიის პრობლემებს წყვეტდნენ ყველა ზემოდასახელებულ ორგანოში, მაგრამ საბოლოოდ მათ ამუშავებდნენ ნატო-ს სამოკავშირეო კავშირგაბმულობის სისტემის სამმართველოში. სტანდარტიზაციის საკითხებით დაკავებული იყო ბლოკის ზოგიერთი სხვა ორგანოც.

1980-იანი წლების დასაწყისში ჩრდილოატლანტიკურ კავშირში სამხედრო სტანდარტიზაციაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ნატო-ს ევროჯგუფსა და პროგრამიების ევროპულ ჯგუფს (ამ უკანასკნელში მონაწილეობდა საფრანგეთიც). შეიარაღების სტანდარტიზებული ნიმუშების უმეტესობას ნატო-ში ქმნიდნენ მაშინ ამ ორი ჯგუფის ფარგლებში.

ევროჯგუფის შემადგენლობაში შედიოდა რვა ჯგუფი: მონაწილე ქვეყნების შეიარაღებათა საკითხებში დირექტორების, პერსპექტიული დაგეგმვის, საბრძოლო მომზადების, ჯარების საორგანიზაციო სტრუქტურის, კავშირგაბმულობის, ზურგის უზრუნველყოფის, სამხედრო-სამედიცინო უზრუნველყოფის.

სტანდარტიზაციის მდგომარეობა ნატო-ში 1980-იანი წლების დასაწყისში. აშშ-ისა და ჩრდილოატლანტიკური კავშირის ხელმძღვანელი წრეები თვლიდნენ, რომ შეიარაღების შემუშავებებსა და წარმოებაში დუბლირების შედეგად მონაწილე ქვეყნები არაპროდუქტიულად ხარჯავდნენ 10 მლრდ. დოლარზე მეტს წელწადში. ნატო-ს სამოკავშირეო შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი ევროპაში ამერიკელი გენერალი გუდფეისტერი ამტკიცებდა, რომ შეიარაღებისა და ჯარების მოქმედებების კოორდინაციის სტანდარტიზაციაში არსებული ნაკლოვანებები ამცირებდა ბლოკის შეიარაღებული ძალების ბრძოლისუნარიანობას არანაკლებ 30%-ით. ნატო-ს მობილური სახმელეთო ჯარების სარდლის აზრით ბლოკის მობილური ძალების საბრძოლო გაშლისთვის 1980-იანი წლების დასაწყისში საჭირო იყო ორჯერ მეტი დრო იმასთან შედარებით, რაც ეს აუცილებელი იქნებოდა შეიარაღებისა და ჯარების საქმიანობის სტანდატიზაცის განხორციელების შემთხვევაში.

ნატო-ს გენერალური მდივნის თანაშემწე ამერიკელი თაქერი თვლიდა ბლოკში იარაღის სფეროში ხდებოდა სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოების ნახევრის დუბლირება. მისი აზრით, აშშ-ში ახდენდნენ დასავლეთ ევროპაში წარმოებული თითქმის ყველა შემუშავების დუბლირებას, რადგანაც ამერიკელები ევროპულ იარაღს თვლიდნენ არასკმარისად სრულყოფილად და ხშირად არ სურდათ მისი ქონა ან ყოლა თავიანთ ჯარებში. თაქერი აცხადებდა, რომ ნატო-ს შვიდი ქვეყანა 1970-იანი წლების პირველ ნახევარში გეგმავდა კავშირგაბმულობის ექვსი სხვადასხვა ტაქტიკური სისტემის შექმნას, მაგრამ ორსაც კი მათგან არ შეეძლო კავშირის დამყარება ურთიერთშორის და არც ერთ სისტემას არ შეეძლო უშუალოდ მიერთება ბლოკის კავშირგაბმულობის ერთიან სისტემასთან.

1970-იანი წლების მეორე ნახევრამდე, უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, ნატო-ს რომელიმე ქვეყნის ხომალდებსა და თვითმფრინავებს არ შეეძლოთ საწვავით გაწყობა თავიანთი ბაზების ფარგლებს გარეთ საწვავის მიმღებების განსხვავებული კონსტრუქციებისა და სხვადასხვა ხარისხის საწვავების გამოყენების გამო. განსაკუთებით ეს ეხებოდა ამერიკულ თვითმფრინავებს ევროპაში.

ნატო-ში სტანდარტიზაციის სფეროში საკმარისად ბნელი სურათი დახატა აშშ-ის თავდაცვის მინისტრის თანაშემწემ კომერმა, რომელმაც განაცხადა: “როგორ შეძლებს ნატო-ს სარდლობა მონაწილე ქვეყნების შეიარაღებული ძალების ოპტიმალურად გამოყენებას, თუკი მათ რადიოკავშირგაბმულობას არ შეუძლია ერთიმეორის სიხშირეების გამოყენება, ბომბები არ ერგება თვითმფრინავებს, ჭურვები არ ერგება საარტილერიო ქვემეხებს, არსებობს სიძნელეები ერთიმეორის რუკების წაკითხვაში?” მან აღნიშნა, რომ ბლოკის ქვეყნები გეგმავდნენ, ორგანიზებას უკეთებდნენ, მომზადებას უტარებდნენ და აიარაღებდნენ ჯარებს ვიწრო ეროვნულ საფუძველზე, ვითომდა თითოეული მათგანი მარტო აპირებდა ომის წარმოებას საერთო მოწინააღმდეგესთან.

როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, 1977 წელს მხოლოდ დასავლეთ ევროპაში ნატო-ს შეიარაღებულ ძალებს გააჩნდა 23 ტიპის საბძოლო თვითმფრინავები, ამასთან მათგან უმეტესობა ერთნაირი დანიშნულებისა, შვიდი ტიპის საბრძოლო ტანკები, რვა ტიპის ჯავშანტრანსპორტერები, 22 ტიპის ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი, 13 ტიპის ახლო ბრძოლის იარაღი. ბლოკის სახელმწიფოების სზძ-ში მაშინ მოითვლებოდა 100 ტიპის საბძოლო ხომალდი, 36 ტიპის ცეცხლის მართვის სისტემა, რვა ტიპის ზმრი-ის სახომლდო სისტემა, 30 მმ და მეტი ყალიბის 40 ტიპის სახომალდო საარტილერიო დანადგარი. მონაწილე ქვეყნების შეიარაღებულ ძალებში, უცხოელი სპეციალისტების აზრით, მოითვლეოა არანკლებ 100 სხვადასხვა ტიპის რაკეტები. ბლოკის სამხედრო კომიტეტის ყოფილმა თავმჯდომარემ დასავლეთგერმანელმა გენერალმა შტაინჰოფმა მოიყვანა ასეთი ცნობები და განაცხადა, რომ “ნატო გამოიყურება დღეს საარმიო მუზეუმის მსგავსად”.

1980-იანი წლების დასაწყისში ჟურნალი “NATO’s fifteen nations” იტყობინებოდა, რომ ჩრდილოატლანტიკურ კავშირში წელიწადში ახორციელებდნენ შეიარაღების სტანდარტიზაციის ერთ პროექტს, ხოლო საერთოდ შეთავაზებული იყო 300-ზე მეტი ასეთი პროექტი და დადებული იყო 600 სხვადასხვა შეთანხმება, მაგრამ მათ ცხოვრებაში ვერ ატარებდნენ. ჟურნალი “პროსიდინგზი” ამასთან დაკავშირებით წერდა: “ყველას ნატო-ში შეგნებული აქვს სტანდარტიზაციის აუცილებლობა, მაგრამ არავის არ სურს მისი განხორციელება”.

შეიარაღების სტანდარტიზაციის ფართო პროგრამების ვერშემდგარობა ნატო-ში განსაკუთრებით ნათლად გამოვლინდა 1970-იანი წლების მიწურულს აშშ-ის, გფრ-ისა და დიდი ბრიტანეთის მცდელობასთან დაკავშირებით შეექმნათ ნატო-ს ძირითადი საბრძოლო ტანკი. ეს იდეა ჩავარდა ფაქტიურად სულ დასაწყისშივე. დასავლური ბეჭდური გამოცემები ამის გამო ირონიით აღნიშნავდნენ, რომ ტანკის ნაცვლად შექმნეს მუხლუხის ურთიერთ შეცვლადი თრექები (მუხლუხოს შემადგენელი დეტალები) და ისიც რეზინის კონსტრუქციისა, ხოლო სტანდარტული ტანკის შექმნის პერსპექტივამ კი გადაიწია საუკუნის ბოლომდე-ო.

აშშ-ისა და ნატო-ს ოფიციალური წარმომადგენლების ზემოთ მოყვანილი გამონათქვამები, რა თქმა უნდა, არ უნდა გვესმოდეს ისე, რომ ჩრდილოატლანტიკურ ბლოკში არაფერი არ იყო გაკეთებული და არაფერს არ აკეთებდნენ სტანდარტიზაციის სფეროში. ამ მეტად მძიმე შეფასებებს აქვეყნებდნენ 1970-იან წლებში და, როგორც ჩანს, მათში ზედმეტად ახდენდნენ მდგომარეობის დრამატიზებას ბლოკის ქვეყნებზე ზეწოლის მოხდენის მიზნით, რათა მიეღწიათ მათგან მეტი დათმობებისთვის მოცემულ საკითხებში. ამასთან ერთად ისინი რეალურად ასახავდა იმ მდგომარეობას, რომ ნატო-ში სტანდარტიზაციის გაშლის სფეროში ნამდვილად არსებობდა მნიშვნელოვანი სიძნელეები, რომელთა მიზეზსაც წარმოადგენდა აშშ-ის მცდელობები მთლიანად დაეპყრო შეიარაღებათა ბაზარი, უნდობლობა შეერთებული შტატებისადმი მისი ევროპელი პარტნიორების მხრიდან და თითოეული ქვეყნის მისწრაფება, როგორც წერდა ჟურნალი “ეივიეიშნ ვიქლ ენდ სფეის ტექნოლოჯი”, შეემუშავებინა, ეწარმოებინა და მიწოდებინა თავისი შეიარაღება.

თუმცა სტანდარტიზაციის ტემპები ვერ აკმაყოფილებდა ალიანსის ხელმძღვანელ წრეებს, მაგრამ მათ მიერ განხორციელებულმა ღონისძიებებმა საშუალება მისცა ფართოდ გაევრცელებიათ შეიარაღების ბევრი ნიმუში.

აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელობა ყველა თათბირსა და ფორუმზე ცდილობდა სტანდარტიზაციის საკითხების დაყენებას. ამ პრობლემის გადაწყვეტის მნიშვნელობას 1970-იანი წლების მიწურულს ხაზს უსვამდნენ ნატო-ს საბჭოს სესიებისა და სამხედრო დაგეგმვის კომიტეტის სხდომების ყველა დასკვნით კომუნიკეში. შეიარაღების სტანდარტიზაცია ერთერთი ძირითადი ამოცანის სახით ჩართეს 1978 წელს მიღებულ ბლოკის გრძელვადიან სამხედრო პროგრამაში, მომდევნო უახლოესი 15 წლის მანძილზე. ამ პრობლემის გადაყვეტისთვის ცდილობდნენ თვით ევროპული პარლამენტისა და “საერთო ბაზრის” გამოყენებასაც. ამერიკულმა მთავრობამ აშშ-ის კონგრესში შექმნა სპეციალური ქვეკომიტეტი ნატო-ში სტანდარტიზაციისა და ურთიერთდამოკიდებულების საკითხებში. საბჭოთა ავტორები ასკვნიდნენ, რომ 1980-იანი წლების დასაწყისში დასავლეთის მილიტარისტები ყველა ზომას მიმართავდნენ ჩრდილოატლანტიკურ კავშირში სტანდატიზაციის პრობლემების გადაწყვეტის ფორსირებისთვის.

კურსი ინტეროპარაბელურობაზე. 1970-იანი წლების მიწურულამდე აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელობა აყენებდა ბლოკში სრული სტანდარტიზაციის განხორციელების ამოცანებს, მაგრამ ისინი არარეალური აღმოჩნდა შეიარაღების უნიფიკაციის სრული მოცულობით მიღწევის შეუძლებლობის გამო. ამიტომ 80-იანი წლების დასაწყისში ამ სფეროში ამოცანები რამდენადმე შეავიწროვეს და კურსი აიღეს ინტეროპერაბელურობაზე, რომელიც, ზემოაღნიშნულის მიხედვით, ითვალისწინებდა ერთიანი კონცეფციებისა და პროცედურების, აგრეთვე ნაწილობრივ სტანდატიზებული იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის გამოყენებას.

1970-იანი წლების მეორე ნახევარში ბლოკში ახორციელებდნენ ჯარების ოპერატიული საქმიანობის სტანდარტიზების ღონისძიებების ფართო კომპლექსს. კერძოდ, შეიმუშავეს ზოგადი შეხედულებები საბრძოლო მოქმედებების წარმოებაზე შეიარაღებულ ძალთა ყველა სახეობისთვის. გარდა ამისა, მოამზადეს სპეციალური ოპერატიული დოკუმენტები ჯავშანსატანკო ჯარების, საჰაერო თავდაცვის საშუალებების საბრძოლო გამოყენების, ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ბრძოლის ველზე მობილურობის საკითხებში. შეიმუშავეს დიდი რაოდენობით შეთანხმებები სტანდარტიზაციაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისა და ჯარების უზრუნველყოფის სფეროში. მათ საფუძველზე შეიმუშავებდნენ მოთხოვნებს მომავალი სტანდარტიზებული შეიარაღებისადმი.

როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, შეიარაღების ნაწილობრივ სტანდარტიზაციას ახორციელებდნენ სხვადასხვანაირი ხერხებით. 1980-იანი წლების დასაწყისში უმნიშვნელოვანეს მიმართულებად ითვლებოდა იარაღის ძირითადი სისტემებისთვის ერთიანი ყალიბებისა და საბრძოლო მასალების შემოღება, ხოლო ამა თუ იმ სახეობის სამხედრო ტექნიკისთვის _ ერთიანი საწვავ-საცხები მასალებისა და საწვავგამწყობი ტექნიკის. გარდა ამისა, ცდილობდნენ საბრძოლო მნქანების ცალკეული კვანძების, აგრეგატებისა და დეტალების, აგრეთვე თვითმფრინავებზე საბრძოლო მასალების ჩამოსაკიდი მოწყობილობების სტანდარტიზებას. როგორც უცხოური პრესა იტყობინებოდა, ევროპაში განლაგებლი ამერიკული თვითმფრინავები 70-იანი წლების მეორე ნახევარში გადააკეთეს ევროპული საწვავის გამოყენებისთვის, თუმცა აშშ-ში დაბრუნების შემდეგ ითვალისწინებდნენ ამერიკული ხარისხის საწვავ-საცხებ მასალებზე ხელახლა მათ გადაყვანას.

ნატო-ში სტანდარტიზებულად (ანუ ნატოურად) ითვლებოდა იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის ის ნიმუშებიც, რომლებსაც ერთობლივად შეიმუშავებდა და აწარმოებდა ბლოკის ორი ან მეტი სახელმწიფო, ასევე რომლებიც მიღებული იყო რამდენიმე მონაწილე სახელმწიფოს შეიარაღებაში მათ მიერ მზა ნიმუშების ან წარმოებაზე ლიცენზიების შესყიდვის შედეგად, აგრეთვე წარმოებულები შემმუშავებელ ქვეყნებთან ერთობლივად. ასეთი სტანდარტიზაციის მაგალითებად შესაძლოა გამომდგარიყო, კერძოდ, თვითმფრინავები “ტორნადო” (შეიმუშავეს დიდბრიტანეთმა, გფრ-მ და იტალიამ და შედგებოდა ამ ქვეყნების შეიარაღებაში), “ალფა ჯეტი” (გფრ, საფრანგეთი), “იაგუარი” (დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი), F-16 (შეიმუშავეს აშშ-ში და მიჰყიდეს ბელგიას, ნიდერლანდებს, დანიასა და ნორვეგიას, რომლებიც შეერთებულ შტატებთან ერთობლივად ნაწილობრივ მონაწილეობდნენ მათ წარმოებაში), “მიწა-მიწა” კლასის მართვადი რაკეტა “ლანსი” (შეიმუშავეს აშშ-ში და მიაწოდეს ალიანსის რიგ სახელმწიფოებს), ტანკი “ლეოპარდ”1 (შეიმუშავეს გფრ-ში და მიაწოდეს ბლოკის ბევრ ქვეყანაში, იტალია კი მას აწარმოებდა ლიცენზიით). მიმართეს ასევე მცდელობას შეექმნათ ნატო-ს სტანდარტული ფრეგატი (გფრ და ნიდერლანდები).

ნატო-ში 1970/80-იანი წლების მიჯნაზე ყველაზე უფრო გავრცელებული შეიარაღების ზოგიერთი ნიმუში მოყვანილია ქვემოთ ცხრილში, რომლიდანაც ჩანს, რომ იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის ძირითად მიმწოდებლებს წარმოადგენდნენ აშშ, აგრეთვე გფრ, დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი. ამასთან აღინიშნებოდა ერთის მხრივ აშშ-ის განკერძოებულობისკენ ტენდენცია შემუშავებებში, და მეორეს მხრივ _ აღნიშნული ევროპული ქვეყნებისა. მოცემულ ფაქტში უცხოელი სპეციალისტები ხედავდნენ ასეთი სტანდარტიზაციის არსებით სისუსტეს, რადგანაც იგი ვერ ამცირებდა შეიარაღების მრავალტიპიანობას ბლოკში, იწვევდა კონკრენტული ბრძოლის გამწვავებას, და აქედან გამომდინარე, ამ ქვეყნებს შორის წინააღმდეგობათა გამწვავებასაც. იგი ასევე სამეცნიერო აზრისა და მეწინავე ტექნოლოგიებისგან ჩამოაშორებდა ბლოკის მცირე ქვეყნებს, რაც მათში იწვევდა უკმაყოფილებას და ამუხრუჭებდა მთლიანობაში სტანდარტიზაციას. ცხრილში მოყვანილების გარდა, იყო აგრეთვე იარაღის სხვა ნიმუშებიც, რომლებიც ფართოდ იყო გავრცელებული ბლოკში. მაგალითად, დაახლოებით 9 ათასი სხვადასხვა ტანკი აღჭურვილი იყო ფაქტიურად ერთი ტიპის 105-მმ ზარბაზნით, ბლოკის ბევრ ქვეყანაში შეიარაღებაში ჰქონდათ ჰოლანდიური ტყვიამფრქვევი M58 და ა. შ.

ცხრილი
ნატო-ს ქვეყნებში 1980-იანი წლების დასაწყისში ყველაზე უფრო გავრცელებული შეიარაღების ნიმუშები

შეიარაღების დასახელება . . . . . . . ნატო-ს ქვეყნები, სადაც შეიარაღებაში
(შემმუშავებელი ქვეყანა) . . . . . . . . გააჩნდათ ეს სისტემა . . . . . . . . . . . . .

ს ა ხ მ ე ლ ე თ ო ჯ ა რ ე ბ ი

ოპერატიულ-ტაქტიკური . . . . . . . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია,
რაკეტა „ლანსი“ (აშშ) . . . . . . . . . . . . ბელგია, ნიდერლანდები . . . . . . . . .

ტანკი “ლეოპარდ”1 (გფრ) . . . . . . . . გფრ, იტალია, კანადა, ბელგია, ნიდერ-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ლანდები, დანია, ნორვეგია . . . . . . . . .

ტანკი M48 (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . აშშ, გფრ, ნორვეგია, პორტუგალია, სა-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . . . . . . . .

175-მმ თვითმავალი საარტი- . . . . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია,
ლერიო დანადგარი M107 (აშშ) . . . . ნიდერლანდები, საბერძნეთი, თურქეთი

155-მმ თვითმავალი საარტილე- . . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია,
რიო დანადგარი M109 (აშშ) . . . . . . . .კანადა, ბელგია, ნიდერლანდები, დანია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ნორვეგია, საბერძნეთი . . . . . . . . . . . .

203,2-მმ თვითმავალი საარტილე- . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია,
რიო დანადგარი M110 (აშშ) . . . . . . . . დანია, ნორვეგია, საბერძნეთი . . . . . .

155-მმ ჰაუბიცა FH70 (ერთობ- . . . . . . .დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია . . .
ლივად)* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

155-მმ თვითმავალი საარტილერიო . . დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია . .
დანადგარი SP70 (ერთობლივად)** . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი . . . . .დიდი ბრიტანეთი, გფრ, საფრანგეთი,
რაკეტა “მილანი” (გფრ, საფრანგ.) . . . ბელგია, საბერძნეთი, თურქეთი . . . . .

ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი . . . . .აშშ, გფრ, იტალია, კანადა, ნიდერლა-
რაკეტა “თოუ” (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . .ნდები, დანია, ნორვეგია, პორტუგა-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ლია, საბერძნეთი, თურქეთი . . . . .

ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი . . . . . გფრ, საფრანგეთი, იტალია . . . . . . .
რაკეტა SS-11 (საფრანგეთი) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსი . . . . .აშშ, გფრ, საფრანგეთი, ბელგია . . .
„როლანდი“ (გფრ, საფრანგეთი) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

საზენიტო მართვადი რაკეტა . . . . . . . . აშშ, გფრ, დანია, საბერძნეთი . . . . .
„რედ აი“ (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

თვითმავალი საზენიტო დანად- . . . . . გფრ, ბელგია, ნიდერლანდები . . . . .
გარი „ჰეპარდი“ (გფრ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ვერტმფრენი „ლინქსი“ (დიდი . . . . . . .დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, კანადა,
ბრიტანეთი, საფრანგეთი) . . . . . . . . . . .ნიდერლანდები, დანია . . . . . . . . . . . .

ჯავშანტრანსპორტერი M113 (აშშ) . . . აშშ, გფრ, იტალია, კანადა, ნიდერლან-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . დები, დანია, ნორვეგია, პორტუგალია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .საბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . . . . . . . .

ს ა მ ხ ე დ რ ო - ს ა ჰ ა ე რ ო ძ ა ლ ე ბ ი

თვითმფრინავები:
. . . F-104 (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . აშშ, გფრ, იტალია, კანადა, ბელგია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ნიდერლანდები, ნორვეგია, საბერძნეთი,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . თურქეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . F-4 (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .აშშ, გფრ, საბერძნეთი, თურქეთი . . . . .

. . . F-5 (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .აშშ, კანადა, ნიდერლანდები, ნორვეგია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .საბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . . . . . . . .

. . . F-16 (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .აშშ, ბელგია, ნიდერლანდები, დანია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ნორვეგია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . “ტორნადო” (ერთობლივად) . . . . . . დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია . . . . . . .

“ჰაერი-ჰაერი” კლასის მართვადი . . . . აშშ, გფრ, საფრანგეთი, იტალია, ბელგია,
რაკეტა “საიდვაინდერი” (აშშ) . . . . . . . . ნიდერლანდები, დანია, ნორვეგია, პორტუ-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . გალია, საბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . . . .

“ჰაერი-ჰაერი” კლასის მართვადი . . . . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, იტალია,
რაკეტა “სფაროუ” (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . .საბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . . . . . . . . .

საზენიტო მართვადი რაკეტა . . . . . . . . . აშშ, გფრ, იტალია, ბელგია, ნიდერლან-
“ნაიქ ჰერკულესი” (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . დები, დანია, ნორვეგია, საბერძნეთი,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .თურქეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

საზენიტო მართვადი რაკეტა . . . . . . . . . .აშშ, გფრ, საფრანგეთი, იტალია,
“ჰოქი” (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ბელგია, ნიდერლანდები, დანია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . საბერძნეთი . . . . . . . . . . . . . . . .

საჰაერო თავდაცვის რადიოსალო- . . . . აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გფრ, საფრან-
კაციო სადგური (ერთობლივად) . . . . . .გეთი, იტალია, ბელგია, ნიდერლან-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . დები, დანია, ნორვეგია,საბერძნეთი,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . თურქეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ს ა მ ხ ე დ რ ო - ს ა ზ ღ ვ ა ო ძ ა ლ ე ბ ი

ტორპედოები (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . აშშ, გფრ, საფრანგეთი, იტალია,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ნიდერლანდები, ნორვეგია, პორტუგა-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ლია, საბერძნეთი, თურქეთი . . . . . . .

სისტემები:
. . . მართვადი სარაკეტო იარაღი . . . . . . აშშ, ნიდერლანდები, დანია, თურქეთი
. . . “ჰარპუნი” (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . მართვადი სარაკეტო იარაღი . . . . . . დიდი ბრიტანეთი, გფრ, საფრანგეთი,
. . . “ეკზოსეტი” (საფრანგეთი) . . . . . . . . საბერძნეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . საზენიტო მართვადი სარაკეტო . . . აშშ, იტალია, კანადა, ნიდერლანდები,
. . . იარაღი “სი სფაროუ” (აშშ) . . . . . . . . .დანია, ნორვეგია . . . . . . . . . . . . . . .
. . . საზენიტო მართვადი სარაკეტო . . . .აშშ, გფრ, იტალია, ნიდერლანდები,
. . . იარაღი “ტარტარი” (აშშ) . . . . . . . . . . . დანია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . ნავსაწინააღმდეგო მართვადი . . . . . აშშ, გფრ, იტალია, კანადა, თურქეთი
. . . სარაკეტო იარაღი ASROC (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

შენიშვნები: M48 ტიპის ტანკებზე თურქეთს მიცემული ჰქონდა შეკვეთა; ასევე შეკვეთა იყო FH70 ტიპის ბუქსირებად ჰაუბიცებზეც; SP70 ტიპის თვითმავალი ჰაუბიცები გადიოდა გამოცდებს, ხოლო შეიარაღებაში ჯერ არ იყო მიღებული.

1980-იანი წლების დასაწყისში უახლოეს წლებში გეგმავდნენ რიგი მსხვილი ერთობლივი პროექტების განხორციელებას. გფრ-მ, დიდბრიტანეთმა და საფრანგეთმა გადაწყვიტეს საერთაშორისო კონსორციუმის შექმნა მართვადი რაკეტების და, უწინარეს ყოვლისა ტსმრ-ების შემუშავებისა და წარმოებისთვის, რომლებსაც მომავალში უნდა შეეცვალათ შეიარაღებაში არსებული ნიმუშები “ჰოთი”, “სვინგფაირი” და “თოუ”. იგივე ქვეყნები აწარმოებდნენ ევროპული გამანადგურებელ-ბომბდამშენის შემუშავებას მომავალში გფრ-ში თვითმფრინავების F-4 “ფანტომი” და დიდ ბრიტანეთსა და საფრანგეთში “იაგუარი” შესაცვლელად. შეიარაღებაში მის მიწოდებას მოელოდნენ 1981-1982 წლებში. მათ ასევე აშშ-თან ერთობლივად განზრახული ჰქონდათ ამერიკული ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემის (ზცრს) MLRS წარმოებაში მონაწილეობა.

აშშ, გფრ, დიდი ბრიტანეთი, იტალია, ბელგია და ნიდერლანდები ქმნიდნენ საერთაშორისო კონსორციუმს ამერიკული მართვადი საარტილერიო ჭურვების “კოპერჰედი” ერთობლივი წარმოებისთვის.

გფრ და საფრანგეთი აწარმოებდნენ მოლაპარაკებებს ახალი ტანკის ერთობლივი შექმნის შესახებ მომავალში ტანკების “ლეოპარდ”1 და AMX-30 შესაცვლელად. გფრ-ს, საფრანგეთს, ბელგიას, ნიდერლანდებს, დანიასა და საბერძნეთს უახლოეს წლებში განზრახული ჰქონდათ ამერიკული ზმრ “პეტრიოტების” შესყიდვა არსებული ზმრ “ნაიქ ჰერკულესის” შესავლელად. 1978 წელს ნატო-ს ცხრა ევროპულმა ქვეყანამ შეთანხმება დაუდო აშშ-ს ნავიგაციის გლობალური ამერიკული სისტემის შემუშავებაში მონაწილეობის შესახებ, რომელიც განკუთვნილი იყო შეიარაღებულ ძალთა ყველა სახეობისა და იარაღის ყველა სისტემის ინტერესებში გამოსაყენებლად. მის მწყობრში შეყვანას გეგმავდნენ 1988 წელს (ამჟამად შეერთებულ შტატებს გააჩნია ასეთი სისტემა NAVSTAR).

როგორც დასავლური ბეჭდური გამოცემების მოყვანილი ცნობებიდან ჩანს, 1970/80-იანი წლების მიჯნაზე ნატო-ში მნიშვნელოვნად ჰქონდათ გააქტიურებული სამუშაოები შეიარაღების სტანდარტიზაციის სფეროში და ამზადებდნენ რიგ მსხვილ ერთობლივ პროექტებს.

იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის ყველა სტანდარტიზებულ ნიმუშს ჩვეულებრივ გადასცემდნენ ბლოკის ორგანოებს ცენტრალური მომსახურების, რემონტისა და სათადარიგო ნაწილებით მომარგებისთვის. მაგრამ არსებობდა გამონაკლისებიც ამ წესიდან. მაგალითად, დასავლეთგერმანული ტანკების “ლეოპარდ”1 და მათი სათადარიგო ნაწილების მიწოდებებს ახორციელებდა უშუალოდ მიმწოდებელი ორმხრივი შეთანხმების შესაბამისად ნატო-ს ორგანოების შუამავლობის გარეშე. ასეთნაირადვე ბევრ ნიმუშს აწვდიდა აშშ-ც.

ინტეროპარაბელურობა თვალისწინებდა აგრეთვე ჯარებისა და შტაბების ტაქტიკური ილეთებისა და საქმიანობის პროცედურების კოორდინაციას, ტერმინოლოგიის იდენტიფიკაციას. 1980-იანი წლების დასაწყისში ნატო-ში დიდ ყურადღებას უთმობდნენ ტანკებთან ბრძოლისთვის ვერტმფრენების გამოყენების ერთიანი ტაქტიკის, სადაზვერვო ინფორმაციის შეგროვებისა და მისი გაცვლის, მონაცემების ავტომატური დამუშავების ერთიანი მეთოდიკის შემუშავებას. ბლოკის ხელმძღვანელობის ყურადღების ცენტრში იმყოფებოდა კოალიციური ჯარების მართვისა და მათი ურთიერთმოქმედების ორგანიზების ამოცანები. ამ პრობლემების წარმატებით გადასაწყვეტად ბუნდესვერის სარდლობა თვლიდა, რომ არ უნდა შეექმნათ მრავალეროვნული ფორმიებები დივიზიის რგოლის ქვემოთ, ხოლო საუკეთესო იქნებოდა ასეთები ჰყოლოდათ საარმიო კორპუსის ფარგლებში.

ნატო-ში პრაქტიკაში იყენებდნენ სამხედრო-სასწავლო დაწესებულებების მსმენელების, ქვედანაყოფების ვიზიტების გაცვლას. ინტეროპარებელურობა ითვალისწინებდა თითოეული ქვეყნის სამხედრო მოსამსახურეების მიერ ბლოკში ყველა მათი პარტნიორის ჯარების ტაქტიკის, შეიარაღებისა და ფორმის ტანსაცმლის შესწავლას, რომლებთანაც ერთობლივად მოუწევდათ მოქმედება საბრძოლო პირობებში. შტაბებს ვალდებულებად უდებდნენ მოკავშირეებთან ინფორმაციის მუდმივად გაცვლას. ევროჯგუფმა 1979 წელს დაიწყო მფრინავების ერთობლივი სწავლება ერთიანი პროგრამების მიხედვით, კერძოდ საჰაერო ბრძოლის წარმოებისა და მიწისზედა მიზნებზე დრტყმების მიყენების საკითხებში. კოალიციური ჯარების მიერ ბრძოლისა და ოპერაციის წარმოების პრობლემებს ამუშავებნენ მრავალრიცხოვან სწავლებებში და მანევრებზე.

როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდა, 1979 წელს ნატო-ში მიიღეს “აქტი ურთიერთ უზრუნველყოფის შესახებ”, რომელიც ავალებდათ დაედოთ შეთანხმებები და კონტრაქტები ინტეროპერაბელურობის საფუძველზე ბლოკის სხვა ქვეყნის ყოველივე აუცილებლით უზრუნველყოფის თაობაზე სწავლებების დროს და ომის შემთხვევაში. ამ დოკუმენტის შესაბამისად თითოეული ქვეყანა ვალდებული იყო უზრუნველეყო აშშ-ისა და ალიანსის სხვა ქვეყნების ჯარები საწვავითა და საბრძოლო მასალებით, მომსახურებოდა თვითმფრინავებსა და ტანკებს, დაებინავებინა და კვების პროდუქტებით უზრუნველეყო ამ ჯარების პირადი შემადგენლობა, გამოეყენებინა თავისი მოქალაქეები აეროდრომებსა და პორტებში სამხედრო ტვირთების მიღების, დანიშნულების ადგილამდე მათი გაცილების, დასაწყობებისა და მომსახურებისთვის. გარდა ამისა, ავალებდნენ უზრუნველეყოთ ამერიკული საწყობების დაცვა ევროპაში, გაეთავისუფლებინათ აშშ-ის ჯარები ბაზების უზრუნველყოფისა და მომსახურების ფუნქციებისგან, რათა მათ შეძლებოდათ თავიანთი ძალისხმევის თავმოყრა საბრძოლო საქმიანობაზე.

ინტეროპერაბელურობის ფარგლებში მნიშვნელოვან ადგილს უთმობდნენ ოფიცერთა შემადგენლობის მიერ უცხოური ენების შესწავლას. ლაპარაკი იყო უწინარეს ყოვლისა ინგლისურ ენაზე, რომელიც ფრანგულთან ერთად წარმოაგენდა ნატო-ს ოფიციალურ ენას. ბევრ მონაწილე ქვეყანაში ამ ენის შესწავლა ოფიცრებისთვის აუცილებელი იყო. ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურეები ვალდებული იყვნენ შეესწავლათ იმ ქვეყნის ენა, სადაც გადიოდნენ სამსახურს. ენაში მათ მომზადებაზე გამოყოფილი იყო 40 სთ, ხოლო ბრიგადებისა და ბატალიონების მეთაურები დასავლეთ ევროპაში გამგზავრების წინ სწავლების კურსს გადიოდნენ ენების სპეციალიზებულ სკოლაში. ფართოდ იყენებდნენ სპორტულ ღონისძიებებსაც “კონტაქტი” და “პარტნიორობა” პროგრამების მიხედვით. გარდა ამისა, ორგანიზებული იყო უნტერ-ოფიცერთა და ჯარისკაცთა კლუბები, გამოსცემდნენ სპეციალურ ლექსიკონებსა და სასაუბროებს. უცხო ენების შესწავლისას სვამდნენ შეზღუდულ ამოცანებს, მაგრამ პირად შემადგენლობას უნდა გაეგო ერთმანეთისთვის და შეძლებოდა აეხსნა თავისი საჭიროება. ყოველივე ამით მიზნად ისახავდნენ უწინარეს ყოვლისა აუცილებელი წინაპირობების შექმნას ბრძოლის ველზე კოალიციური ჯარების საიმედო ურთიერთმოქმედების ორგანიზებისა და მკაფიო მართვის განხორციელებისთვის.

დასასრულს საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტები ასკვნიდნენ, რომ სტანარტიზაცია ნატო-ში მოიცავდა ღონისძიებების ფართო კომპლექსს და ეხებოდა ბლოკის საქმიანობის ფაქტიურად ყველა მხარეს. აშშ-ისა და ჩრდილოატლანტიკური კავშირის მილიტარისტული წრეები სტანდარტიზაციაში ხედავდნენ ბლოკის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო შესაძლებლობების შემდგომი გადიდების არსებით დამატებით წყაროს და ამიტომ მიმართავდნენ მთელ ძალისხმევას მისი ფორსირებისთვის.

დასკვნის მაგიერ

ასეთია საბჭოთა სამხედრო პერიოდიკაში 1970-იან წლებსა და 80-იანების დასაწყისში ნატო-სა და დასავლეთევროპული კავშირის სამოქალაქო და სამხედრო ორგანიზაციების, მათი სტრუქტურის, ძალებისა და საშუალებების, მათი მიზნებისა და ამოცანების შესახებ არსებული ინფორმაცია, რომელიც მოიცავს სამხედრო-პოლიტიკურ, იდეოლოგიურ, სამხედრო და სამხედრო-ტექნიკურ მხარეებს.

ცხდია, საბჭოთა ავტორების შეფასებებში იქნებოდა ტენდენციურობის მნიშვნელოვანი წილიც, და არანაკლები შესაძლებლობების შეიარაღებული ძალები ეყოლებოდათ თავად საბჭოთა კავშირსა და ვარშავის ხელშეკრულების მონაწილე აღმოსავლეთევროპულ სახელმწიფოებს. მაგრამ, 1980-იანი წლების ბოლოსა და 1990-იანების დასაწყისში დაიშალა ჯერ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია, შემდეგ კი თავად სსრკ-ც, ხოლო ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი კვლავაც განაგრძობს არსებობასა და აქტიურ საქმიანობას, უკვე არა თავდაცვითი ამოცანებით. ამის შესახებ საერთაშორისო ურთიერთობათა რუსი მკვლევარი და რუსეთის ფედერაციის სახელმწიფო სათათბიროს წევრი (საპარლამენტო ბლოკი “როდინა”) ქ-ნი ნატალია ნაროჩნიცკაია წერს:

“სულ უკანასკნელ წლებში აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი მადლენ ოლბრაიტი აცხადებდა, რომ აშშ და ნატო ძალით დაიცავენ მთელ მსოფლიოში დასავლურ ფასეულობებს. აშკარაა, რომ თავად დასავლეთში ამ ფასეულობებს არაფერი და არავინ არ ემუქრება, მაგრამ მსოფლიოში დაახლოებით ხუთი მილიარდი ადამიანი აღიარებს საკუთარ ფასეულობებს, რომლებიც ამოზრდილია სხვა რელიგიურ-ფილოსოფიურ საფუძველზე. დასავლეთი, როგორც კათოლიკური დრანგ-ნახ-ოსტენის (Drang nach Osten _ აღმოსავლეთისკენ მიწოლა /შეტევა/ _ ი. ხ.) რაინდული ორდენები, ცეცხლითა და მახვილით “გაანათლებს” ყველას, ვისაც უარი უთხრეს ისტორიულ ინიციატივაზე” _ ანუ, ვინც არ მიეკუთვნება დასავლურ ცივილიზაციას და აღიარებს თავის საკუთარ ფასეულობებს. ხოლო ერების დაყოფის შემოტანა ისტორიული ინიციატივის მქონე და არმქონე კატეგორიის ერებად (ანუ პირველ და მეორეხარისხოვან ერებად, ბატონობისა და მორჩილებისთვის დაბადებულ ერებად), ქ-ნ ნაროჩნიცკაიას მიხედვით, ეკუთვნის ისევ დასავლეთევროპულ საზოგადოებრივ აზრს და “მეცნიერულად” ჩამოყალიბებულია გამოჩენილ გერმანელ იდეალისტ ფილოსოფოს ჰეგელთან. არც ისაა ვინმესთვის საიდუმლო, რომ საუკუნეების მანძილზე დასავლური დაპყრობები წარმოებდა ხშირად სწორედ ცივილიზაციის გავრცელების დროშით.

რუსი მკვლევარისა და პოლიტიკოსის მოყვანილ ციტატაში მოჩანს, რომ დასავლეთის მმართველი წრეები ნატო-ს ბლოკს დღესდღეობით აკისრებენ “მსოფლიო ჟანდარმის” როლს, რომლის ძირითად მამოძრავებელ ძალას წარმოადგენს აშშ-ის სამხედრო და ეკონომიკური მანქანა. რამდენად მართალია ასეთი შეფასება, ამას მომავალი გვიჩვენებს. საერთოდ ე. წ. “მსოფლიო პროექტები”, რომელთა განხორციელებასაც წარსულში ცდილობდნენ ცალკეული პირები და სახელმწიფოები _ ალექსანდრე დიდის მაკედონია, ძველი რომი, ნაპოლეონ ბონაპარტეს საფრანგეთი, ულიანოვ-ლენინის საბჭოთა კავშირი, ადოლფ ჰიტლერის გერმანია _ კაცობრიობასა და უწინარეს ყოვლისა ამ ქვეყნებს დიდი სისხლის, მსხვერპლისა და სირცხვილის (საფრანგეთი, რუსეთი და გერმანია) ფასად უჯდებოდათ, ასევე მათაც, ვინც თავიანთ გამოსარჩენს დახარბებულა ამ უსამართლო ექსპედიციებს აჰყოლია, ხოლო შემდეგ კი დამარცხებული და დაუძლურებული ყოფილი “ზეადამიანებისა “ და “მსოფლიო მბრძანებლების” (საფრანგეთი, გერმანია) ან “მსოფლიო მოქალაქეების” (საბჭოთა კავშირი, კომინტერნი) კვალდაკვალ უწვნევია კატასტროფული დამარცხების მთელი სიმწარე.

გასული წლის ზაფხულის ბოლოს, თუ არ ვცდებით, საქართველოს ტელევიზიის ტელეკომპანია “თბილისის” არხზე, რომელიც რუსეთის ერთერთ არხს გვიჩვენებს, გაუშვეს ინგლისურენოვანი დოკუმენტური ფილმი მეორე მსოფლიო ომის დასასრულის პერიოდზე. დიქტორი ამბობდა, რომ ომის ბოლო წელს აღმოსავლეთ გერმანიაში შესული საბჭოთა ჯარები ისევე იქცეონენ, როგორც თავის დროზე ნაცისტები იქცეოდნან მათ სამშობლოშიო. ხშირი იყო გერმანელი გოგონებისა და ქალების გაუპატიურებებიც. ამის გამო ერთერთი ქალაქის მაცხოვრებელი გერმანელი ქალები, სადაც ეს ფილმი იყო გადაღებული, მასობრივად იღრჩობდნენ თავს იქვე ჩამომავალ მდინარეში. შემდეგ ალაპარაკეს უკვე ხანშიშესული გერმანელი ქალი, რომლის დედამაც 1945 წელს თავი დაიღრჩო, ხოლო თავად იგი ბებიამ და პაპამ გადაარჩინეს და გაზარდეს. და ამ ქალმა განაცხადა: ბუნებრივია თავს დაიღრჩობდი, როდესაც დღეში ოცჯერ გაუპატიურებენო.

ასეთი იყო გერმანელი ერისთვის საზღაური ჩადენილი დანაშაულებების გამო, და ასეთი იყო იმ გერმანელი ქალების საზღაური, რომლებიც თავიანთ ქმრებსა და შვილებს აღმოსავლეთის, დასავლეთისა და აფრიკის ფრონტებზე დიდი შემართებით აცილებდნენ, ხოლო გერმანიაში დიდი ტაციობა ჰქონდათ ატეხილი აღმოსავლეთიდან და დასავლეიდან ჩატანილი ნაძარცვი კაბების, ხელჩანთების, ფეხსაცმლისა და ქურქების გამო, აგრეთვე ადამიანის ქონისგან დამზადებული პარფიუმერიის, საკონცენტრაციო ბანაკების ტყვეთა ოქროს კბილებისგან დამზადებული სამკაულების და სხვათა გამოც.

შესაძლოა გავიხსენოთ სხვა ეპიზოდიც. 1812 წელს მოსკოვში შემოსულ ნაპოლეონის ჯარებს რუსეთის მეორე სატახტო ქალაქის ფრანგული მოსახლეობის დიდი ნაწილი აღტაცებით შეხვდა და, შესაბამისად, როდესაც ზამთარში ნაპოლეონის ჯარებმა მოსკოვი დატოვეს, ეს ადამიანებიც მათ გაჰყვნენ უკან. მათი დიდი ნაწილი გზაში გაიყინა, ბევრი გაიძარცვა ან ისევ რუსებს ჩაუვარდა ხელში, ამჟამად უკვე ნადავლის სახით, ბევრიც მდინარე ბერეზინას გადალახვის დროს ჩატეხილი ყინულებისა და ზურგში მიწოლილი რუსული ჯარების გამო ან მდინარეში ჩაიღრჩო ან კიდევ რუსული კარტეჩის, ტყვიის, შუბისა და ხმლის მსხვერპლი გახდა.

როგორც ქ-ნი ნაროჩნიცკაია წერს თავის ნაშრომებში, დღევანდელ ეტაპზე ატლანტიკური დასავლეთის მიერ აშშ-ის ხელმძღვანელობით გატარებული ახალი “მსოფლიო პროექტის” მონახაზები გამოჩნდა ჯერ კიდევ პირველი მსოფლიო ომის წინა პერიოდში, როდესაც 1888-90 წლებში ლონდონში ბეჭდავდნენ ევრაზიის მომავალ სავარაუდო რუკებს მსოფლიო ომის შემდეგ. ბრიტანეთის გავლენიანი წრეების სურვილით, უნდა განახევრებულიყო გერმანია, ავსტრია-უნგრეთი და დაშლილიყო თურქეთი, რომელთა ნანგრევებზეც აღმოსავლეთ ევროპაში უნდა წარმოქმნილიყო ფორმალურად დამოუკიდებელი, მაგრამ ეკონომიკური და სამხედრო თვალსაზრისით სუსტი და, შესაბამისად, ბრიტანეთზე დამოკიდებული სახელმწიფოების იარუსი, რომელიც ბალტიის ზღვიდან ხმელთაშუა ზღვამდე გეოგრაფიული მერიდიანის გაყოლებით შეადგენდა ანგლოსაქსონური გავლენის სფეროს. რუსეთის ადგილას რუკებზე ნაჩვენები იყო ე. წ. “სლავური კონფედერაცია” ან სულაც “უდაბნო” (Desert).

უკვე 1900-იანი წლების დასაწყისში გამოვიდა ბრიტანელი პოლიტიკური გეოგრაფის ჰ. მაკკინდერის წიგნი “ისტორიის გეოპოლიტიკური ღერძი”, რომელშიც ავტორი კიდევ უფრო მეტად განმარტავდა გაზეთებში გამოქვეყნებული რუკების შინაარსს. მის აზრით, ევროპის კონტინენტზე მხოლოდ ორ სახელმწიფოს _ გერმანიასა და რუსეთს შეეძლოთ ძლიერი სახმელეთო პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბება აღმოსავლეთ ეროპაში თავიანთი გალენის გავრცელების ხარჯზე, რომელთან გამკლავებაც ანგლოსაქსებს ძალზედ გაუჭირდებოდათ. ამიტომ აუცილებელი იყო ბრიტანეთისთვის სწორედ ამ გეოგრაფიული სივრცის დაპატრონება. ავტორის ფორმულით: ვინც ფლობს აღმოსავლეთ ევროპას _ ის ბატონობს ევროპაზე, ვინც ფლობს ევროპას _ ის ბატონობს ევრაზიაზე, და ვინც ფლობს ევრაზიას _ ის ბატონობს მსოფლიოზე.

ჰ. მაკკინდერის ნაშრომი კიდევ უფრო აქტუალური გახდა პირველ მსოფლიო ომში “ანტანტის” გამარჯვებისა და ძირითადად ანგლოსაქსების მიერ ვერსალის ხელშეკრულების მომზადების პროცესში აღმოსავლეთ ევროპის ახალი სახელმწიფოების დადგენისა და მათთვის საზღვრების მოხაზვის მიზნით. და ტერიტორიების ეს გადანაწილება ხდებოდა აშშ-ის პრეზიდენტის ვუდრო ვილსონის მიერ წამოყენებული “დემოკრატიისა და ერთა თვითგამორკვევის” პრინციპების საფუძველზე. მაშინ ამ პროექტს ჰქონდა გარკვეული წარმატება, მაგრამ არა სრული გამარჯვება ბრიტანეთსა და გერმანიას შორის არსებული დიდი წინააღმდეგობებისა და დაპირისპირებების მიზეზით.

ქ-ნი ნაროჩნიცკაია ასევე აღნიშნავს, რომ უკვე მეორე მსოფლიო ომის მიმდინარეობისას 1941 წლის 4 აგვისტოს აშშ-ის პრეზიდენტმა ფ. დ. რუზველტმა და დიდი ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრმა უ. ჩერჩილმა გამოაცხადეს ერთობლივი დეკლარაცია, რომელსაც უწოდეს “ატლანტიკური ქარტია”. მასში, სხვათა შორის ნათქვამი იყო, ამ ორი სახელმწიფოს გადაწყვეტილებაზე ხელი შეუწყონ “იმ ხალხების სუვერენული უფლებებისა და თვითმმართველობის აღდგენას, რომელთაც ეს წაართვეს იძულების გზით”. ამასთან დოკუმენტში არანაირი მინიშნება არ ყოფილა ჰიტლერულ აგრესიაზე, ამასთან არც “ომის წინა” (Ante bellum) მდგომარეობაში დაბრუნებაზე (და ცხადია, არც შოტლანდიელების, უელსელების, ჩრდილოეთ ირლანდიელების, ბასკების, კორსიკელების ან ამერიკელი ინდიელების სუვერენიტეტის აღდგენაზე).

ამ დოკუმენტით ანგლოსაქსები ფაქტობრივად აცხადებდნენ თავიანთ უფლებას განეხილათ მსოფლიო რუკა “სუფთა დაფად” და თავიანთი ნება-სურვილისამებრ დაეხაზათ მასზე მომავალი ქვეყნების საზღვრები. უფრო მეტიც, იმავე 1941 წლის 22 აგვისტოს აშშ-ის საგარეო ურთიერთობათა საბჭომ, რომელიც იმ ხანად წარმოადგენდა ამერიკული სტრატეგიის ნამდვილ სამზარეულოს, ქვეყნის ხელმძღვანელობისთვის მოამზადა სპეციალური დოკუმენტი “ამერიკული პოლიტიკის საკითხები ნაცისტურ-ბოლშევიკურ ომთან მიმართებით”. მასში დასკვნის სახით, სხვათა შორის, ნათქვამია: “ამ ომის სამხედრო შედეგი გადაწყვეტს არა მხოლოდ ბოლშევიკური რეჟიმის ბედს; მან შესაძლოა განაპირობოს ძალთა გადაჯგუფების უზარმაზარი პროცესი ბოჰემიიდან ჰიმალაებამდე და სპარსეთის ყურემდე. ისტორიის ფურცლები ხელახლა იშლება, საღებავები ხელახლა იღვრება რუკებზე.

ამის გასაღები ძევს აღმოსავლეთ ევროპის რეორგანიზებაში, ტევტონებსა და სლავებს შორის ბუფერული ზონის შექმნაში. ამერიკის ინტერესებშია მიმართოს თავისი ძალისხმევა ამ პრობლემის კონსტრუქციულ გადაწყვეტაზე”.…

როგორც ვხედავთ, “მსოფლიო პროექტები” გააჩნდათ არა მხოლოდ ტოტალიტარულ ფაშისტურ გერმანიასა და კომუნისტურ რუსეთს, არამედ დემოკრატიულ და ლიბერალურ ატლანტიკურ დასავლეთსაც, თანაც ანგლოსაქსების მსოფლიო ბატონობის პროექტები გამოჩნდა საბჭოთა კავშირის შექმნამდე 20-25 წლით და გერმანიის სათავეში ჰიტლერის მოსვლამდე 35 წლით ადრე. და თუკი ანგლოსაქსონური “მსოფლიო პროექტების” ნგრევისას თავად ეს სახელმწიფოები მეტნაკლებად მცირე დანაკარგებით გამოდიოდნენ დღემდე შექმნილი მდგომარეობიდან, ამის მიზეზი უნდა ყოფილიყო ის, რომ ისინი ძირითადად თამაშობდნენ ევროპის კონტინენტურ სახელემწიფოებს _ გერმანიას, ავსტრია-უნგრეთს, თურქეთს, საფრანგეთსა და რუსეთს შორის არსებული უთანხმოებებისა და დაპირისპირებების გამწვავებასა და მათ ერთმანეთში დაჯახებაზე. ამჟამად კი აშშ-ის მმართველი წრეები და შესაბამისი სტრუქტურები პრაქტიკულად უგულვებელყოფენ სხვა წამყვანი სახელმწიფოების, თუნდაც გერმანიისა და საფრანგეთის ინტერესებს, მათ დამოკიდებულებას ამა თუ იმ მოვლენებისადმი და უშუალოდ თავის თავზე იღებენ მსოფლიო პროცესებში ქმედით მონაწილეობას. სათანადოდ, მათვე მოუწევთ იმ მსხვერპლის გაღება, რომელიც წინა მსოფლიო ომებში გაიღეს საფრანგეთმა, გერმანიამ, ავსტრია-უნგრეთმა, თურქეთმა და რუსეთმა.

აქვე შევნიშნავთ, რომ წარმატებები ჯერ კიდევ არ ნიშნავს გამარჯვებას, და დღეს მიმდინარე ატლანტიკური “მსოფლიო პროექტის” წარმატებები, რომელსაც “დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების” ლოზუნგით ახორციელებენ ანგლოსაქსები შესაძლოა დროებითი იყოს, შემდეგ განიცადოს კატასტროფული მარცხი და მის ნანგრევებში მოჰყვეს საქართველოც, უფრო მეტად კი, მისი მმართველი ფენა, რომელიც პასუხისმგებელი იქნება ღმერთისა და ერის წინაშე ყველაფრისთვის. და თუკი მას ნამდვილად ქვეყნის ინტერესები ამოძრავებს, და არა ვიწრო პირადული, მაშინ უნდა ახსოვდეს, რომ წარმატებას გამარჯვება მხოლოდ მაშინ მოჰყვება, თუკი ის სამართლიანობისთვის ბრძოლის გზაზე არის მოპოვებული. ხოლო რამდენად სამართლიანია ამჟამად მიმდინარე “მსოფლიო პროექტის” მიზნები და ამოცანები და რამდენად სამათლიანი გზებით ხდება მათი განხორციელება, ამის შესახებ დასკვნის გაკეთება თავად ჩვენი მკითხველისთვის მიგვინდია (გავიხსენოთ თუნდაც სავსებით “ტევტონური” მეთოდებით, პირდაპირი სამხედრო ჩარევით, ყოფილი იუგოსლავიისა და შემდეგ სერბეთის დანაწევრება). მანამდე კი გვინდა მას შევახსენოთ დიდი შოთა რუსთაველის აფორიზმი, რომელიც მან მართლმადიდებლური ქრისტიანობის საფუძველზე ჩამოაყალიბა: “ბოროტსა სძლია კეთილმან, არსება მისი გრძელია”.

ირაკლი ხართიშვილი
28/II/2007

გამოყენებული ლიტერატურა

1). С. Сергеев – Инфраструктура НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1975 №3;
2). И. Белов – Руководящие органы НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1976 №6;
3). А. Михайлов – Мобильные силы НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1976 №12;
4). Г. Яковлев – Военная интеграция западноевропейских стран, Зарубежное военное обозрение, 1978 №1;
5). И. Белов – Военная организация блока НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1978 №6;
6). И. Головнин – Объединённые вооружённые силы НАТО в Европе, Зарубежное военное обозрение, 1979 №1;
7). И. Белов – Военная стандартизация в НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1980 №10;
8). А. Орлов – Стратегическое командование НАТО на Атлантике, Зарубежное военное обозрение, 1980 №11
9). А. Фролов – Главное командование НАТО в зоне пролива Ла-Манш, Зарубежное военное обозрение, 1981 №6;
10). И. Владимиров – Основные тенденции военной интеграции стран Западной Европы, Зарубежное военное обозрение, 1982, №3;
11). Н. Ивлев – Мобильные силы НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1982, №6;
12). А. Цветков – Территориальные войска основных стран НАТО, Зарубежное военное обозрение, 1983, №3;
14). Е.В. Тарле – Наполеон, [Доп. изд.] М., Изд-во Акад. наук СССР, 1957;
15). Н.А. Нарочницкая – Преемственность англосаксонских геополитических планов в отношении Европы, http://www.narochnitskaia.ru.