Saturday, December 30, 2017

კანონპროექტისთვის “მობილიზაციის შესახებ”

(წერილი პირველად გამოქვეყნდა პარლამენტის კვლევითი დეპარტამენტის ნაშრომის სახით 1998 წელს)

საქართველოს პარლამეტში განსხილველად წარმოდგენილი კანონპროექტის “მობილიზაციის შესახებ” გაცნობისას აშკარად თვალშისაცემია ის, რომ მის შემმუშავებლებს უსარგებლიათ რომელიღაც დიდი სახელმწიფოს ანალოგიური დოკუმენტით და მის საფუძვლად სწორედ მისი თარგმანი გამოუყენებიათ. ამას ადასტურებს კანონპროექტში ნათქვამი დებულება, რომ “სამობილიზაციო მომზადებისა და მობილიზაციის შინაარსი” სხვათა შორის ითვალისწინებს “სამხედრო ძალებისთვის მობილიზაციით მისაწოდებლად განკუთვნილი ტექნიკის მომზადებას”.

ცხადია, ნებისმიერი სახელმწიფოს შეიარაღებულ ძალებს საომარი კონფლიქტის ან სხვა საჭიროების შემთხვევაში “მობილიზაციით მისაწოდებლად” შესაბამისმა ორგანიზაციებმა და დაწესებულებებმა უნდა მოუმზადონ ის ტექნიკა და შეიარაღება, რომლებიც მანამდე საწყობებში (სპეციალურ ბოქსებში) იქნება შენახული და განკუთვნილი იქნება მხოლოდ კრიზისულ სიტუაციებში გამოსაყენებლად. მაგრამ ასეთი მოთხოვნილება შეიძლება ჰქონდეთ მხოლოდ იმ სახელმწიფოებს, რომელთაც შეიარაღება და სამხედრო ტექნიკა გააჩნიათ როგორც რეგულარულ ჯარებში ყოველდღიური საბრძოლო მომზადებისა და პერიოდული სწავლებებისთვის, ისე სპეციალურ საწყობებშიც საგანგებო ან კრიზისულ სიტუაციებში გაწვეული რეზერვისტების ხარჯზე დამატებითი შენაერთების, ნაწილებისა და ქვედანაყოფების დასაკომპლექტებლად.

ასეთ ქვეყნებს ჩვენს ახლომდებარე რეგიონებში მიეკუთვნებიან რუსეთი და თურქეთი. პირველ მათგანს “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულებისა” (CFE ხელშეკრულება, 1990 წ.) და ტაშკენტის შეთანხმების (1992 წ.) საფუძველზე* განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღების მაქსიმალური დონეების შესაბამისად თავისი ტერიტორიის ევროპულ ნაწილში ჰყავს 5560-მდე საბრძოლო ტანკი, ურალის აღმოსავლეთით კი – კიდევ 10 000-მდე; ასევე 9800-ზე ცოტა მეტი მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა (ძირითადად ქვეითთა საბრძოლო მანქანები და ჯავშანტრანსპორტერები), ურალს იქით კი – 16 500-მდე და ა. შ. ასევე თურქეთს თავისი ტერიტორიის იმ ნაწილში, რომელიც შედის CFE ხელშეკრულების მოქმედების ზონაში, ჰყავს 2542 საბრძოლო ტანკი, ზონის გარეთ კი – 1663; ასევე ამ ზონაში – 2529 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, ზონის გარეთ – 1269. (*საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ 1992 წლის მაისში ტაშკენტში დაიდო შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც CFE ხელშეკრულებით ყოფილი სსრკ-თვის მისი ტერიტორიის ევროპულ ნაწილში განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები გადაანაწილეს ამ ტერიტორიაზე წარმოქმნილ ახალ შვიდ დამოუკიდებელ სახელმწიფოს შორის, ბალტიის ქვეყნების გამოკლებით) 

ეს მონაცემები ამოღებულია სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის უკანასკნელი საცნობარო გამოცემიდან The Military Balance 1988/99 და იმაზე მიუთითებენ, რომ ორივე სახელმწიფოს ჯავშანტექნიკის მნიშვნელოვანი რაოდენობა მართლაც ჰყავს შეყვანილი საწყობებში და მათი სარდლობები, ბუნებრივია, ვარაუდობენ საჭიროების შემთხვევაში სამობილიზაციო მომზადების ფარგლებში მათ მომზადებასა და მოქმედი ჯარებისთვის მიწოდებას.

საინტერესოა რა მდგომარეობაა ამ მხრივ საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში. იმავე გამოცემის The Military Balance 1988/99 მიხედვით საქართველოს დღესდღეობით ჰყავს 79 საბრძოლო ტანკი და 111 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა. ხოლო CFE ხელშეკრულებისა და ტაშკენტის შეთანხმების მიხედვით შეუძლია რეგულარულ ჯარებში იყოლიოს არაუმეტეს 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 285 საველე საარტილერიო სისტემის, 50 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 100 საბრძოლო თვითმფრინავისა. თანამედროვე სახელმწიფოთა პრაქტიკიდან გამომდინარე, ჩვენი ქვეყნის თავდაცვის გარანტირებულად უზრუნველყოფისთვის, ეს იმდენად მცირე და არასაკმარისი რაოდენობაა, რომ უბრლოდ უაზრობა იქნებოდა ამ შეიარაღებისა და ტექნიკის რამდენადმე შესამჩნევი ნაწილის საწყობებში განლაგება. ეს, ბუნებრივია, კარგად ესმოდათ 1992 წლის ტაშკენტის შეთანხმების შემმუშავებელ რუს სამხედრო სპეციალისტებს, როდესაც ამიერკავკასიის სახელმწიფოებისთვის (მათ შორის საქართველოსთვის) პროტოკოლით განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღების მაქსიმალური დონეები (კვოტები) მოიხსენიეს მხოლოდ რეგულარულ ჯარებში. სპეციალურ საწყობებში კი რაიმე დამატებითი მარაგების შესახებ სიტყვაც არ დაუძრავთ. 

თავისთავად ცხადია, რომ რეგულარულ ჯარებში განლაგებულ მოკრძალებული რაოდენობის საბრძოლო ტექნიკასა და შეიარაღებას, რომელსაც სისტემატიურად უნდა იყენებდნენ ნაწილებსა და ქვედანაყოფებში საბრძოლო მომზადებისთვის და გეგმიური სწავლებების ჩასატარებლად, კრიზისულ სიტუაციებში ნაწილობრივი ან სრული მობილიზაციის გამოცხადებისას რამდენადმე სერიოზული მომზადება არ უნდა დასჭირდეს.

შედარებისთვის განვიხილოთ ევროპის მცირე სახელმწიფოების, როგორც ჩრდილოატლანტიკური კავშირის წევრების (დანია და ნორვეგია), ისე ნეიტრალური ქვეყნების (შვედეთი და შვეიცარია) გამოცდილება, რომლებშიც კონტინენტის დიდი სახელმწიფოებისგან (გერმანია, გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი) განსხვავებით მიღებულია ტოტალური (საყოველთაო) თავდაცვის კონცეფცია. იგი ითვალისწინებს როგორც მასობრივი დაზიანების იარაღის, ისე შეიარაღებული ბრძოლის ჩვეულებრივი საშუალებების გამოყენებით შესაძლო ომისთვის ქვეყნის შეიარაღებული ძალების, ეკონომიკისა და მოსახლეობის ეფექტურად მომზადებისკენ მიმართული სამხედრო-პოლიტიკური, სამხედრო, სამხედრო-ტექნიკური, ეკონომიკური და სამოქალაქო ხასიათის სხვა ღონისძიებების გატარებას.

ამ ქვეყნების სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობები თავიანთი შეიარაღებული ძალების სრულყოფასა და ქვეყნის ტერიტორიის ოპერატიულ მოწყობასთან ერთად დიდ ყურადღებას უთმობენ თავდაცვის ინტერესებში სარეზერვო საჯარისო ერთეულების უსწრაფეს დაკომპლექტებასა და ქვეყნის სამოქალაქო სექტორის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი რგოლების – ადმინისტრაციული ორგანოების, ეკონომიკის, სამოქალაქო თავდაცვის განვითარებას.

ამ ზომებისა და ღონისძიებების აზრი ნათელია – აღნიშნული სახელმწიფოების (დანია, ნორვეგია, შვედეთი, შვეიცარია) მცირე ტერიტორია, მოსახლეობა და შედარებით მოკრძალებული ეკონომიკური რესურსები მათ უსწრაფეს მობილიზებასა და ოპტიმალურ გამოყენებას მოითხოვს საჭიროების შემთხვევაში ქვეყნის თავდაცვისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.

სამწუხაროდ, როგორც ჩანს, “მობილიზაციის შესახებ” კანონპროექტის ქართველმა შემმუშავებლებმა ვერ გაითვალისწინეს აღნიშნული ქვეყნების მდიდარი გამოცდილება, რაც აუცილებლად იქნება შესასწავლი და ანგარიშგასაწევი უკვე მიღებული კანონების შემდგომი დახვეწის სამუშაოების ჩატარებისას, არა მხოლოდ ცალკეული კანონპროექტების დონეზე, არამედ მთლიანობაში ქვეყნის თავდაცვის კონცეფციის გამომუშავებისთვის.

ირაკლი ხართიშვილი

Wednesday, December 27, 2017

kavkasiuri nagazi (Caucasian sheep-dog) kavkaskaia avcharka gruzinskaia ...

"ქალაი ვარ გასათხოვარი" • "ხევი" სოფ.სნო(ყაზბეგი)

მოხეური შაირები, ანსამბლი "დიდებაი"

Georgian Dance From Old Movie

27 თუშური

ქართლური საცეკვაო

გარეკახური საჭიდაო - ბავშვთა ფოლკლორული ანსამბლი გურჯაანი

ცანგალა და გოგონა - ბავშვთა ფოლკლორული ანსამბლი "გურჯაანი"

კახური შაირები - ბავშვთა ფოლკლორული ანსამბლი "გურჯაანი"

ბოდბელი ბიჭი - ბავშვთა ფოლკლორული ანსამბლი "გურჯაანი"

Me shentvis vwerdi lamaz striqonebs - ana malazonia gela daiauri (NEW!!!)

Tuesday, December 19, 2017

André Rieu - Schneewalzer

Schneewalzer

Тамара Яндиева «Шуточная»

მე შენზე ვწერდი ლამაზ სტრიქონებს გარდაცვლილი თეონა ქუმსიაშვილი v

★ ქაფიანიძე ★ არჩვაძე ★ ჯაფარიძე

საკაოს რომ ჩამოთოვა, რაჭული

მარიამ ელიეშვილი - ჩვენ ახლა ერთურთს

ბესარიონ გაბაშვილის (ბესიკის) და გოდერძი ფირალიშვილის პოეზიიდან

მცირე შესავალი 

ქვემოთ შემოთავაზებული მასალები ეხება ქართლ-კახეთში ერეკლე II-ის მეფობის ხანას. ბესიკ გაბაშვილის პოეტურ თხზულებებში, რომლებიც დავით სარდალს (ორბელიან-ყაფლანიშვილს) ეხება, მოჩანს პოეტის თანაგრძნობა დავითის თავზე დატეხილი განსაცდელებისა და უბედურებათა გამო, რომლების შესახებ უფრო სრულად აქვს დაწერილი XIX საუკუნის ცნობილ ქართველ ისტორიკოსს პლატონ იოსელიანს თავის წიგნში „ცხოვრება გიორგი მეცამეტისა“, საიდანაც მკითხველს შესაბამის ამონარიდებს შევთავაზებთ. გარდა ამისა, ბესიკის პოემებისა და ლექსების უფრო კარგად გაგებისთვის უნდა ითქვას ისიც, რომ ის და მამამისი (სასულიერო პირი ზაქარია გაბაშვილი) განდევნილი იყვნენ ქართლ-კახეთის სამეფოდან (ერთის მხრივ, კათალიკოს ანტონ I-თან დაპირისპირებისა და, მეორეს მხრივ, თავად ბესიკის მიერ მეფის დის ანასადმი ზედმეტად სამიჯნურო ლექსების დაწერის გამო /„ტანო ტატანო“/ და სხვა) და იმერეთში ჰქონდათ თავი შეფარებული. გარდა ამისა, როგორც ერეკლეს კარზე რუსეთის მინისტრი პოლკოვნიკი ს. დ. ბურნაშოვი წერს თავის მცირე თხზულებაში Картина Грузии (საქართველოს სურათი), იმერეთში თავშეფარებული ბესიკ გაბაშვილი და ქსნის ერისთავთა ერთერთი შთამომავალიც, ბევრს ცდილობდნენ ერეკლე II-სა და იმერეთის მეფეებს – სოლომონ I-სა და მის შემდგომ დავით გიორგის ძეს შორის უნდობლობისა და მტრობის შენარჩუნება-გაძლიერებისთვის. ამიტომ ქვემოთ შესაბამის ამონარიდებსაც მოვიყვანთ პოლკონიკ ბურნაშოვის ხსენებული წიგნიდან.


პლატონ იოსელიანი ერეკლე II-ის სამეფო სახლში განვითარებული დაპირისპირებულობისა და მტრობის შესახებ 


(ამონარიდები მისი წიგნიდან „ცხოვრება გიორგი მეცამეტისა“ /ან როგორც თითონ უწერია: „ცხოვრება მეფისა გიორგი მეათცამეტისა“/; აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პლატონ იოსელიანი კათალიკოს ანტონ I-ის მიერ ქართულ დიდგვაროვან საზოგადოებაში დამკვიდრებული მაღალი /დარბაისლური/ სტილით წერდა, რის გამოც თანამედროვე მკითხველისთვის მისი ენა შეიძლება გარკვეულწილად მძიმედ და რთულად გასაგებიც იყოს, მაგრამ მის წიგნში არსებული ცოდნა და ინფორმაცია, ჩვენი აზრით, იმსახურებს იმას, რომ ამ სირთულეს მოვერიოთ და ავტორის მიერ მოთხრობილი ამბები გულდასმით წავიკითხოთ)

სიმრავლე ძეთა და ასულთა მეფისა ძისა გიორგისა და ესრეთივე სიმრავლე სამთა ცოლთაგან ძეთა და ასულთა ირაკლისა, იყო მიზეზი სამეფოჲსა სახლისათვის კეთილისა და ბოროტისა. ნაყოფი კეთილი ესრეთისა შვილთა სიმრავლისა იყო ესე, რომელ დაშორებული ძველად ქართლი და კახეთი შეერთდა უფრო მტკიცედ. სასახლემან მეფისამან მოითხოვა ქართლიდამ, რომელიცა უწოდებდა აქამდე მეფესა ირაკლის კ ა ხ თ - ბ ა ტ ო ნ ს ა, და ა რ ა | მ ე ფ ე ს ა, სასძლონი და მეფისა ასულნი მოიძიებდენ თვისთა საქმროთა ქართლისა თავადთა სახლთაგან. დაჲ მეფისა ირაკლისა ანნა, იყო ცოლი დიმიტრისა ყაფლანიშვილისა; მეფის ასული, დაჲ გიორგისა თამარ, მიათხოვეს სარდარსა დავით ორბელიანსა; ქეთევან მეფის ირაკლის ასული მუხრანის ბატონსა იოანეს, მეფის ირაკლის ასული მარიამ დავით ციციშვილსა; მეფის ძის გიორგის ასული სოფიო თარხნიშვილსა ლუარსაბს; მისივე ქალი რიფსიმე ჩოლაყაშვილსა დიმიტრის. ესრეთვე მიიყვანეს მეფის ძეთა ცოლად: თეიმურაზმან ოთარ ამილახვრისა ქალი ელენე; ფარნაოზმან ელიზბარ ერისთავის ასული ანნა.

ესრეთ დაკავშირდა ქართლი და კახეთი ერთობითა თავადთა და სამეფოჲსა სახლისა მძახლობითა და მოყვრობითა. ამან კავშირმან დაავიწყა ქართლისა მეფისა გვარი, დაშთენილი რუსეთსა 1724 წლიდამ; ამან ერთობამან ნათესაობითმან მოსპო თქმულობა ქართლისა ერისა: ი რ ა კ ლ ი | მ ა მ ა | კ ა ხ ე თ ი ს ა | დ ა | მ ა მ ი ნ ა ც ვ ა ლ ი | ქ ა რ თ ლ ი ს ა. მეორის მხრითა სიმრავლემან ძეთა და ასულთა დაბადეს ურჩება და მედიდურება სახლისა მწევრთა შორის, სადაცა იყოფოდა მეფის ასული რძლად და ანუ რომლისაგანცა წარიყვანდნენ მეფის ძენი ქალთა სასძლოდ თვისად. თავადნი ესენი, დამოკიდებულნი მოყვრობითა მეფეთა თანა, არღა ემორჩილებოდენ მეფისა მოხელეთა, რომელნიცა იყვნენ მდივან-ბეგად, მდივნად, მოურავად, ციხეთა მცველად და სხვად სამეფოჲსა საქმეთა განმგედ. დასუსტდა ჰაზრი და მნიშვნელობა პირმშოობისა; ეცინოდენ მემკვიდრეობასა; არა პატივსცემდენ პირველობასა და თვითეული წევრი სამეფოჲსა სახლისა გონებდა თავსა თვისსა მეფობისათვის განმზადებულად. სჯული არღა სჯულობდა სამეფოში, სადაცა უფლებდენ მეფის ძენი და კარისკაცნი მათნი.

განმრავლებულთა ძეთა თვისთა (ერეკლე II-მ) დაუნიშნა საცხოვრებელად და განსაგებელად ადგილნი და თემნი: მეფის ძეს გიორგის ბორჩალო და ყაზახის ნაწილი; იულონსა ქსნის ადგილები (რადგანაც ერისთავიანთ მიეღოთ ქსანი); ვახტანგსა ანუ ალმასხანსა არაგვი და სხვათა სხვანი ადგილნი. თვით მიზეზი მეფის ძისა ალექსანდრესი ლტოლვისა სპარსეთად, ჯერეთ პირველად მამისავე თვისისა დროს, იყო ესე, რომელ არა უბოძა მამამან ირაკლი საკმაო საცხოვრებელად საუფლისწულო.

ესრეთსა უსწოროსა განწილვსა შეუდგნენ უწესოებანი, შფოთნი, და დიდნი აღრეულობანი. მეფის ძე გიორგი, ვითარცა მემკვიდრე, მორიდებული შფოთთა, მიენდობოდა მამისა ნებასა და შორით ხედვიდა ძმათა სისუსტესა მიტაცებისათვის მემკვიდრეობისა და აღრეულობათა მათ, რომელნიცა ამწარებდნენ მოხუცსა მამასა; თვით ირაკლი მოხუცებისა გამო და დედოფლისა გამო დედინაცვლისა პირმშოჲსა გიორგისათვის იყოფებოდა მერყეობასა და აგრილებდენ გულსა მისსა გიორგისადმი. ესრეთსა მდგომარეობასა მყოფი მეფის ძე გიორგი, დაშორებული ძმათა, ცხოვრობდა ცალკედ და მყუდროდ. შთაგონებითა დედოფლისა და ძეთა მისთა, მეფეცა ირაკლი მიიყვანეს მას მდგომარეობასა, რომელ სიძესა მისსა სარდალსა და სალთხუცესსა დავით ყაფლანიშვილსა, თამარისა მეუღლესა, მოუღო მეფემან სალთხუცობა და მიუბოძა ესე სიძესა თვისსა მუხრანის ბატონსა იოანეს. ესრეთმან მეფის მოქცევამან მოსწყლო გული მეფის ასულისა თამარისა, რომელიცა მწუხარებისა ელდითა გარდაიცვალა 1786 წელსა. – (თავი X – ხსენებული წიგნიდან).

ტრაკტატისა ძალითა შორის იმპერატრიცისა ეკატერინა II და ირაკლისა, მეფის ძე გიორგი დამტკიცდა მემკვიდრედ საქართველოჲსა; მიიღოცა ორდენი ალექსანდრე ნეველისა. ამან ტრაკტატმან სრულიად აღამღვრია გული ძმათა, დედოფლისა და კარისკაცთა, მეფისა ირაკლის მხლებელთა. მტერნი გაძლიერდნენ; ირაკლი ღელავდა; დედოფალი სძულობდა. თვით გიორგი იშვიათად ხედავდა მამასა თვისსა. 1789 წელსა მოვიდა იმერეთით მეფის ძე არჩილი. გიორგი თვით მივიდა და ნახა. არა იამა ესე მეფესა და ეძიებდენ მიზეზსა, რომელმანცა განაღვიძა იგი მასთან სამეგობროდ. – არჩილმან სასახლიდამ სცა თოფი მოლასა, რომელიცა დაჰკიოდა მეჩეთიდამ მოედანსა სამეფოსა. შესწუხნა მეფე დიდად; ხოლო გიორგი არა, და იტყოდა სიტყვათა არჩილისადმი სანუგეშოთა. ამანცა უფრო განარისხა მეფე, და ბრძანებდა სიტყვათა მკვახეთა გიორგისათვის. – (თავი XI).


1783 წელსა ოდესცა იწყეს საეკკლესიოთა წიგნთა ბეჭდვა ქ. თფილისს, მაშინ მოახსენეს მეფესა, რათა რუსთა წესითა შემდგომად სიტყვათა: „დროსა კეთილმორწმუნისა მეფისა ირაკლი მეორისა და დედოფლისა დარეჯანისა“ დაემატოს ესეცა „და მემკვიდრისა მათისა მეფისა ძისა გიორგისა“, სურვილისამებრ თვით მეფის ძისა და განსასვენებელად ძმათა, რომელნიცა მარადის განიზრახვიდენ მეფობისა მიტაცებასა, იწყინა ესე მეფემან და უბრძანა სტამბისა ზედამხედველსა... არღა მოახსენებდეს მას ესრეთსა უშვერსა მოხსენებასა. კათოლიკოსმან ანტონი სტუქსა კეჟერაშვილი მღვდელი და აბრამ ურიათ-ყოფილი და... მღვდელივე... მბეჭდავნი წიგნთა. დაბეჭდილნი რავდენნიმე დაწყებითნი ფურცელნი, მოითხოვა და ბრძანა მისცენ ცეცხლსა და არღა იქმნეს ესე. ტრიფილე არქიდიაკონსა ებრძანა კათოლიკოსისა პირითა საყვედური დიდი და მოძღვარმან მეფისა ზაქარია სულხანიშვილმან მბეჭდავმანვე გამოუცხადა მას ტრიფილეს ბრალისა მიტევება გაბედვისათვის ბეჭდვისა და დასტამბვისა რისამე. – არ ნებართულისა მეფისაგან და თვით კათოლიკოსისა. ერთი ესრეთი ფურცელი ვნახე დავით რექტორისა წიგნებში; მომსყიდავი რავდენთამე მისთა წიგნთა. – არა ვიცი სადა მიეფარა ეს ფურცელი დასამტკიცებელად ესრეთისა ჩემისა მოთხრობისა. – (თავი LIV).

შემდგომად გარდაცვალებისა მეფისა სოლომონ პირველისა, ოდეს გამეფდა იმერეთს დავით, მოვიდნენ იმერეთით ევთიმი გენათელი, დოსითეოს ქუთათელი, სარდალი ქაიხოსრო წერეთელი, პაატა მიქელაძე, სალთხუცესი ზურაბ წერეთელი, სეხნია წულუკიძე, იოანე აბაშიძე, იოანე აგიაშვილი, ქაიხოსრო ჩიჯავაზე და ფიცისკაცნი ლორთქიფანიძე, იოსელიანი, ავალიანი და სხვანი. ესენი ითხოვდენ, რადგანაც არა სურს მეფესა ირაკლის მეფე დავით, მიმტაცებელი ტახტისა, ინებოს და შეიერთოს თვისდა სამეფოდ იმერეთი, ვითარცა იყო ერთ მთავრობისა დროთა. დესპანნი იმერთა არწმუნებდენ მეფესა, რომელ ყოვლადი სამეფო იმერეთისა მოელის სიქადულით და მხიარულებით საქმისა ამის დასასრულსა; თვით მთავართა გურიისას და ოდიშისას სურთ და სწყურიანთ ესე. მცხოვრებთა გლეხთაცა იციან ესე და უხარისთ ბატონობა თქვენი იმერეთსა, მტერთაგან... გაოხრებულსა. მეფემან უგდო ყური და ნაცვლად პასუხისა პირად ბრძანა იქმნას რჩევა საქმისა. დანიშნულსა დღესა კათოლიკოსი, მღვდელმთავარნი, თავადნი, სარდალნი, სალთხუცესნი, მდივანბეგნი ქართლ-კახეთისა, შეიკრიბნენ სამეფოსა პალატაში და შევიდნენ განსჯასა. პირველი და ძლიერი ხმა ერთობისათვის იყო ჭაბუა ორბელიანისა. მას შეუდგნენ კათოლიკოსი ანტონი, სარდალი დავით ყაფლანიშვილი, სოლომონ ლიონიძე, ზაქარია მოურავი ქიზიყისა, ანდრონიკაშვილი, ჯარდან ჩოლაყაშვილი, იოსებ ბარათაშვილი და სხვანი. მეფე სდუმებდა და ბრძენი ჭაბუა ასმენდა ქუხილისა სიტყვებითა დიდსა საქვეყნოსა სარგებლობასა; აკურთხევდა ჰაზრთა ამათ, ზეგარდამო შთაგონებულთა დესპანთადმი და იმერთა ერის. „ნუ ჰყოვნი, მეფეო! – იტყოდა ჭაბუა, – მეფე ერისათვის და არა ერი მეფისათვის, ერი იმერთა ითხოვს ერთობასა და კავშირსა. ვითარ ეტყვის მეფე უარსა? ვიცი და მესმის ჰაზრი თქვენი, მეფეო: ვითარ მოუღო მეფობა შვილისშვილსა ჩემსა? ესრეთი ჰაზრი უეჭველად არის უბედურებითი იმერთათვის, უსარგებლო ქვეყნისათვის, დამღუპავი ქვეყანისა. – ვითარ მოეღო მეფობა ქართლისა, ქართლისა მეფეთა და რაჲ დაკარგა საქართველომან დაკავშირებითა ქართლისა და კახეთისა? ვითარ მოეღო მეამბოხეთა არაგვისა ერისთავთა საერისთავო არაგვი? ვითარ მოეღო საუკუნოდ ქსანი ქსნისა ერისთავთა? ბედნიერება ერისა ითხოვს ერთობასა, ძლიერება მეფობისა არის ერთა დაკავშირება“. – „ბატონო მეფევ, – მოახსენა ქაიხოსრო წერეთელმან, – უკეთუ ვერ დამტკიცდება ერთობა და შეუდგება უწესობა, სავნო ქართლისათვის და მეფობისა თქვენისათვის, – მაშინ დაუტევეთ იმერეთისა მეფობა, მაშინ თქვენც უბოძეთ იმერთა ნება, იყოლიონ თვისდა მეფე თვისი. ამითი არა დაშავდება რა. სცადეთ რა შეუდგება, მიიღეთ გვირგვინი ჩვენიცა, განძლიერდით ჩვენით და განგვაძლიერეთ თქვენით. – ირწმუნეთ, მეფევ ბატონო, რომ სცნობს ამას მტერი და მიეცემა შიშსა და მორიდებასა“. შემდეგ დუმილისა მეფისაგან, მუხრანის ბატონმან იოანე მოახსენა კრებასა: „დაკავშირება იმერეთისა დიახ ძნელია. ჩვენ ქართველთა ვერ მოგვივლია ჩვენთვის, ვითარ მოვუაროთ იმერეთსა? რათ ვექმნეთ პატრონად ქვეყანასა, რომელსაცა ჰყავს საკუთარი პატრონი, შვილისშვილი მეფისა?“ – სარდალმან დავით, განრისხებულმან წარმოსთქვა სიტყვა: „მართლად აღიარებს მუხრან-ბატონი, რომ ვერ მოუვლის იგი დღეს ქვეყანასა თავისისა ხრმლითა და ბაირაღითა. მოვა დრო და მოსცემს ღმერთი სხვასა მუხრანის-ბატონსა, რომლისა ხრმალი უფრო მჭრელი იქმნება“. – სიტყვამან ამან დაბადა ამბოხი, აწყინა მეფესა და წყინებული მეფე წამოდგა და შევიდა სხვასა ოთახსა. დაიშალა შეკრებილება პირველი.

სცნო დედოფალმან დარეჯან საუბარი ესე ყოველი, განრისხნა და მიაწერა ჰაზრი ესე მეფის ძეს გიორგის, რადგანაც სარდალი დავით იყო დისწული მისი საყვარელი და მეტოქი მუხრანის ბატონისა. დაიბარა ჭაბუა და მრისხანედ უბრძანებდა ყვედრებითთა სიტყვათა.


„არა, ბატონო დედოფალო, ვერ შევიქმნები ორგული, – იტყოდა ჭაბუა, – მეფისა და სამეფოჲსა. ჰაზრი ჩემი დაჰშთება უცვალებელად, მტკიცედ და უკეთუ არ აღსრულდება, შთავიტან თან საფლავსა. რად მიბრძანებთ, არ ვიყო ერთგული მეფისა. ვიცი, რასაცა ვიტყვი. არ ვხედავ კეთილად საქმესა და ასე ვარჩევ? ვიყო და მერქვას მრჩეველი მეფისა და ვურჩევდე რასმე ბოროტსა? – ვჰგონებ იქმნება საქმე ეშმაკისა, ბოროტისა კაცისა და ქვეყნის მტერისა. ამისთვის გაბედვით ვიტყვი და უშიშრად მოვახსენებ მეფესა ჩემსა და თქვენ ბატონსა ჩემსა დედოფალსა, სიტყვათა ამათ“.

მეფის ძე გიორგი, მორიდებული მამისა და დედინაცვლისა, არ ინახვინებდა არცა დესპანთა და არცა კარისკაცთა, რათა არა წარმოსთქვან რაიმე სიტყვა და არ მივიდეს ჰაზრი რაიმე ახალი მეფისადმი მასზედ გაიჭვიანებულისა.

ქუთათელი და გაენათელი, აბაშიძე და სხვანი დესპანნი მიუთხრობდეს დედოფალსა იმერეთისა მდგომარეობასა და სრულიად დაღუპვასა, უკეთუ არ მოხდება ერთობა ქართველთა თანა. დედოფალი ბრძანებდა უარსა და იტყოდა ვერ გამოწირვასა იმერეთისა გვირგვინისა შვილისშვილისა ხელთაგან.

დღესა მესამესა, შემდეგ პირველისა, იყო შეკრებილობა მეორე. ჭაბუა კვალად იტყოდა მასვე; კათოლიკოსი ანტონი ამტკიცებდა მათსა ჰაზრსა. მაშინ მეფემან უბრძანა მეფის ძეს გიორგის: „რას იტყვი, გიორგი, შენ? – „ხელმწიფეო ჩემო! სიტყვა ჩემი, ვითარცა ჰხედავ, იქმნება მრავალთათვის წინააღმდეგი და მაინც გავბედავ მოგახსენო: შეერთება იმერეთისა ქართლისადმი არის სიმტკიცე მეფობისა; თუ გნებავსთ უძლეველობა ქვეყანისა ჩვენისა მტერთაგან, უნდა იქმნას ერთობა. რა არის უკეთილეს, რა არის მშვენიერ, ვითარ ერთობა ძმათა, – იტყვის წინასწარმეტყველი დავით. სამეფო ისრაილთა დაეცა მაშინ, როდესაც განსქდა ორად მეფობა სოლომონისა. დაეცა საბერძნეთი, ოდეს განიყო ორად და სამად. მეფობა განყოფილი არა დაადგრეს, – ბრძანებს მაცხოვარი“. – სიტყვანი ესენი მოიწონეს შეკრებულთა მსაჯულთა. ჭაბუამ კვალად აღამაღლა ხმა და მოსთხოვა მდაბლად, რათა თანახმა იქმნეს მეფე ერთობისა ჰაზრისათვის და აღასრულოს თხოვა იმერეთისა დესპანთა. მაშინ მეფე აღსდგა და ბრძანა: „თხოვასა ამას ვერ მივიღებ; მტერი მადგას კარსა; ვერ გავიხდი ახალსა მტერსა, რომელიცა უნდა იყოს შვილისშვილი ჩემი იმერთა ტახტისათვის განმზადებული. – დესპანნო! წარვედით და იმერთა ერსა გამოუცხადეთ, რომ დავსვამ იმერეთისა ტახტზედ შვილისშვილსა ჩემსა და ესრეთისა კავშირითა თავით თვისით იქმნება ერთობა იმერეთისა ქართლისა თანა“. ესრეთ დაბოლოვდა დესპანობა იმერთა და ჰაზრი ერთობისა.

მასვე წელსა 1790 წარავლინეს ჯარი ქართველთა 4000 და თანაჰყვა სარდლად მუხრანის ბატონი იოანე, ქიზიყის მოურავი ზაქარია ანდრონიკაშვილი, ჯარდან ეშიკაღას-ბაში ჩოლაყაშვილი; ანდრონიკაშვილი რევაზ (ცოლისძმა მეფის ძისა გიორგისა), და მეფის ძე იულონ; გარდააგდეს მეფე დავით და განამეფეს სოლომონ მეორე ქუთაისს. – (თავი XII). 


პოლკოვნიკი ბურნაშოვი მისი დროის იმერეთის სამეფოს შესახებ 


აწ გარდაცვლილ მეფე სოლომონს, თავისი გამორჩეული სიმამაცისა და საკუთარი ხალხის მართვაში განსაკუთრებული უნარის წყალობით, იყო რა იშვიათი ხელმწიფე თავის მიწაზე, ჰქონდა მხურვალე სურვილი შემოსულიყო სრულიად რუსეთის ტახტის მფარველობის ქვეშ, რუსეთის შესახებ თუნდაც ერთი სიტყვის გაგონება ახდენდა მასში რაღაც განსაკუთრებული გრძნობის აღძვრას, და იმერეთში ჩამოსულ ჩვენს ყველაზე უფრო დაბალი ხარისხის მოხელეებსაც გამოუხატავდა იგი უზომო პატივისცემას. თუმცა კი ყოველთვის ოტომანის პორტას მოწინააღმდეგე გახლდათ, მაგრამ სულეიმან-ფაშასთან ჰქონდა მჭიდრო კავშირი, და მის მიერ ძველი ჩვეულების მიხედვით ნაშვილები იყო. მისმა უკანასკნელმა წარუმატებელმა ექსპედიციამ აჭარლების წინააღმდეგ (წერია – против Очаровъ), რაც მოახდინა სულეიმან-ფაშას თანხმობით, დააჩქარა მისი აღსასრული, და მას შემდეგ ხელი ეწყობოდა ყოველგვარ შინააშლილობასა და შინამტრობას იმერეთში.

უთანხმოება მისი მეფე ირაკლისთან მოხდა თავისი ურჩი ვაჟიშვილის მეფისწულ ალექსანდრეს გამო, რომელსაც მხეცური ზნე-ხასიათი ჰქონდა, და თავისი ღვიძლი ძმის არჩილის გამოც, მეფე ირაკლის სიძისა, რომელიც ასეთივე ზნე-ხასიათის პატრონი გახლდათ. ისინი წავიდნენ იმერეთიდან და მიღებულ იქნენ ტფილისში ისე, როგორც საერთოდ ორივენი მიჩვეული არიან ღებულობდნენ თავიანთი დაცვის ქვეშ მეორე სამეფოს მეაბოხე თავადებს, ისევე როგორც ახლანდელი მეფეც დავითიც წავიდა აქედან და თავშესაფარი ჰპოვა ტფილისში; სოლომონ მეფემ ამის თანაბრად მიიღო თავისთან საქართველოდან გაქცეული თავად ერისთავის ვაჟიშვილი, რომელსაც ბრალს სდებდნენ ამბოხებაში მეფე ირაკლის წინააღმდეგ (ალბათ ლაპარაკია ქსნის ერისთავებზე, რომელთაც ერეკლემ მამულები ჩამოართვა 1770-იან წლებში – ი. ხ.) და ცოლად შერთო თავისი ასული, და მეფისადმი არაკეთილად განწყობილი ბევრი სხვა თავადიც. აქედან მომდინარეობდა ორივე მხრიდან სხვადასხვანაირი უკმაყოფილებანი, და თუმცა კი თავისი ვაჟიშვილისა და ძმის სიკვდილის შემდეგ იგი, როგორც ვთქვით, შეურიგდა მეფე ირაკლის, შინაგნი უთანხმოება მაინც არსებობდა 1783 წლამდე. ახლანდელი მეფე დავითი (გიორგის ძე – ი. ხ.) სოლომონ მეფის ბიძაშვილი ცხოვრობდა სიღარიბეში და სოლომონ მეფის ღვიძლი ძმის არჩილის ვაჟიც – რომლის დედაც გახლავთ მეფე ირაკლის ქალიშვილი. დავითს (არჩილის ძეს – ი. ხ.) თავის დედასთან მეფის ასულთან ერთად ჩამოართვეს სამემკვიდრეო სოფლები იმერეთში, მაგრამ ჩემს მიმართ არსებული ნდობის გამო ბოლოს და ბოლოს მიღწეულ იქნა შეთანხმება ორივე მხრიდან; მეფე ირაკლის შვილიშვილი ახალგაზრდა თავადი დავითი (არჩილის ძე – ი. ხ.) მიღებულ იქნა შვილად და მემკვიდრედ, ბიძაშვილი ახლანდელი მეფე დავითი (გიორგის ძე – ი. ხ.) დაბრუნებულ იქნა იმერეთში, და მიეცა სოფლები; მეფე ირაკლის მხრიდან მიეცა რამდენიმე სოფელი თავად ერისთავს, რომელსაც წართმული ჰქონდა საქართველოში სახელგანთქმული მთელი მისი მამული.

სოლომონ მეფის სწრაფმა გარდაცვალებამ მწუხარებასა და გაურკვევლობაში (недоуменіе) ჩააგდო უპირველესი ადამიანები ახალი მეფის არჩევის საკითხში. თავადმა წერეთელმა, ახლა მფლობელი მეფის სიძემ, რომელსაც პატივს სცემენ თავისიანებს შორის, იმედი ჰქონდა რა ნათესაობითი სიახლოვის წყალობით მომავალში უპირატესობების მიღებისა, და სარგებლობდა რა სხვების მწუხარებითა და დათრგუნულობით (уныніе) გარდაცვლილი მეფის აღსასრულის გამო, მეფედ გამოაცხადა თავისი ცოლისძმა თავადი დავითი (გიორგის ძე – ი. ხ.) კანონიერი მემკვიდრისა და სოლომონ მეფის ღვიძლი ძმიშვილის საზარალოდ, და ამით მტრობისა და შინააშლილობის თესლი ჩათესა, რომელიც ადრე თუ გვიან უნდა დასრულდეს ერთ-ერთის სიკვდილით. თავადი წერეთელი შეცდა თავის ვარაუდებში; მეფე ირკლისგან გამოქცეული თავადი ერისთავი, სოლომონ მეფის სიძე, ღვიძლი ძმა დედოფლისა, მეფე დავითის მეუღლისა, გამოქცეული ქართველთან, მღვდლის შვილთან, ბესარიონთან ერთად (იგულისხმება ცნობილი ქართველი პოეტი ბესიკი – ბესარიონ გაბაშვილი – ი. ხ.), დაეუფლნენ მეფის ნებისყოფას; ვინაიდან დავით მეფე ახალგაზრდა კაცია, სათანადო აღზრდისა და განათლების გარეშე, თუმცა კი განწყობითა და გულით მეტად კეთილია და პირადად ჩინებულად მამაციც. თავადმა ერისთავმა, რომელიც მარტავს მის ნებას, ირაკლი მეფისთვის სამგიეროს გადახდის მიზნით, მისი მამისთვის სოფლებისა და მთელი მამულების ჩამორთმევის გამო, არ მისცა საშუალება დავით მეფეს, რათა დაეკმაყოფილებინა ირაკლის შვილიშვილი დავითი მამისეული სოფლებით (იგულისხმება დავით არჩილის ძე, შემდგომში იმერეთის უკანასკნელი მეფე სოლომონ II, აწ ჩვენი ეკლესიის მიერ წმინდანად შერაცხული – ი. ხ.) და დაესაჩუქრებინა თავადი წერეთელი მისთვის სასურველი ციხესიმაგრეებითა და სოფლებით, თავისთვის გაწეული სამსახურის გამო მეფედ არჩევის დროს პირდაპირი მემკვიდრის წინშე უპირატესობის მიცემით: ამ საქციელმა აიძულა ახალგაზრდა თავადი გარეთ ეძია დახმარება; მეფე ირკალიმ მისმა პაპამ ჩემი წარდგინების მიხედვით არ მიიღო სხვა მონაწილეობა ამ საქმეში, თუ არა თხოვნისა და რჩევების მიცმისა დავით მეფისთვის, უარი უთხრა რა თავის შვილიშვილს ყველანაირ პირდაპირ და გარეშე დახმარებაზე, რომელსაც შეეძლო ძმათაშორისი ომის გაჩაღება; თავადი წერეთელი, მოტყუვდა რა თავის იმედებში, მიეწება ახალგაზრდა თავადს დავითს, პატივცემულ და ხალხით ძლიერ თავად წულუკიძეებთან ერთად, რომელთაც ასევე წართმეული ჰქონდათ თვიანთი ღირსებები და ძალაუფლება; მათ მეფე ირაკლის დარიგებისა და ჩემი ძლიერი დარწმუნების მიუხედავად, მოახდინეს ძლიერი შინაომები, წავიდნენ სულემან-ფაშასთან, რომლის მიერ გამოგზავნილი ლეკები და თურქები დავით მეფისგან სასტიკად იქნენ დამარცხებული, ხოლო ამბოხებულ თავადებს მთელი სოფლები ჩამოართვეს გამონაკლისების გარეშე; დარჩნენ ისინი ალყაშემორტყმულები მიუვალ ციხესიმაგრეში, საიდანაც თავადი დავითი საიდუმლოდ წავიდა ახალციხეში და იქ იმყოფებოდა ახლანდელ დრომდე, საქართველოდან ჩემი გამომგზავრების წინ გაუშვა იგი სულეიმან-ფაშამ იმერეთში, თუ რა განზრახვით, ჩემთვის უცნობია დროის სიმცირის გამო, თუმცა კი იმედი უნდ გვქონდეს, რომ ისინი მშვიდად შეეწყობიან ერთმანეთს.

სამეგრელოს დადიანი არც თუ ძალზედ დიდად განთქმული თავადების ჩიქოვანების (წერია – Чекуани) საგვარეულოდან, ფეოდალური მფლობელია, ისვე როგორც თავადი გურიელიც, რომელიც მოვალეა აღიარებდეს იმერეთის მეფის ძალაუფლებას, ადამიანი ეშმაკი და ვერაგი, რომელმაც ხელიდნ არ გაუშვა შემთხვევა იმერეთში არსებულ ახლანდელ ამღვრეულ მდგომარეობაში თვითმპყრობელ ხელმწიფედ დამკვიდრებულიყო, რისი გაკეთებაც სოლომონ მეფის დროს არ შეეძლო; დავით მეფეს სჭირდებოდა მისი დახმარება; მან დაუთმო მას თავისი სამფლობელოს ბევრი მიწა, ხოლო დადიანმა მიიღო რა ისინი, ზურგი შეაქცია დავით მეფეს, და თუკი დავით მეფე დამკვიდრდება მფლობელობაში მის წინააღმდეგ მებრძოლ თავადებზე გამარჯვებით ან მათთან შერიგებით, მათი ძველი ჩვეულებების მიხედვით, ირაკლი მეფესთან მათ არასდროს არ ექნებათ ურთიერთშორის ჭეშმარიტი თანხმობა, სანამ არ დაუბრუნებენ სოფლებს თავად ერისთავს, იმერეთის დედოფლის ღვიძლ პაპას, რისი გაკეთებაც ირაკლი მეფეს არ შეუძლია, ვინაიდან ის მიწები დანაწილებული აქვთ ბატონიშვილებს, მის ვაჟებს. – (ამონარიდების დასასრული)


 ყოველივე ზემოთქმულის შემდეგ ალბათ უფრო გასაგები გახდება მკითხველისთვის ის განწყობები, რაც აშკარად ჩანს ბესარიონ გაბაშვილის (ბესიკის) ქვემოთ მოყვანილ პოემებსა და ლექსებში.




ა ს პ ი ნ ძ ი ს ა თ ვ ი ს 

დ ა ვ ი თ | ს ა რ დ ა ლ ზ ე დ

ასპინძის მიწა გიწამებს, ურგებ არს ჩემგან თმულები:
რუს-ქართველ-კახნი მოადგნენ აწყურსა დარაზმულები,
მუნით წყალს – ლეკნი რჩეულნი, დაღისტანს ბიჭად თნულები,
და ოსმალთ რაზმნი ურიცხვად, მათთანვე შენართულები.

2
იქეთი პირი მტკვარისა და ველნი მეწამულობდეს,
ოსმალთა დელმა ბინიში წითელ-ყვითლითა მკულობდეს;
აბჯართა ოქრო და ვეცხლი ხვანთქრის ხაზინას სძულობდეს,
კვლავ ლეკთა ყაწიმ-შაშხანნი მცირედრე ხვარაზმულობდეს.

3
რუსნიცა წითელ-მწვანითა და ლურჯით შეხამებოდენ,
თითბრის ჩანთანი ბრწყინვიდენ, ვარსკვლავთა ეგვანებოდენ;
ზარბაზნის გრგვინვა და თოფის ცის კიდეთ ეუბნებოდენ,
თვით მეფე, ქართველ და კახნი ომის ხალისით ხლდებოდენ.

4
ვაი, მას დღის მომხსენემან ვითარ ვინ რით განვაქიქო?!
ცილი დასდვეს მეფეს რუსთა: „ჩვენთვის კეთილს არა იქო!“
ღრაფი ჯარით გამობრუნდა, – მით სახელი ვერა იქო, –
სხვა პასუხი არვის მისცა: „სითაც მოველ, წავალ იქო!“

5
რა ნახეს ლეკთა და ოსმალთ რუსისა გამგზავრებანი,
წელმაგრად შეხვდათ ნიშანი, აუხდათ დანატრებანი,
დაფ-ზურნა-საყვირს უხშირეს, შეიქნა საოცრებანი:
ვის ჰქონდის მკლავთა იმედი, სრულად დაჰკარგნეს მცნებანი.

6
უიჭოდ ჰგონეს ლეკ-ოსმანთ თქვენიცა გაბრუნებანი,
დას-დასად დროსა გაიყვეს, მცირე ხანს ჰქონდათ ბჭობანი;
ანაზდი ელდა დაეცათ, ქართლ-კახელთ ექნათ გმობანი:
ვინ ვის უსწრობდა, მორბოდეს... ვითა ვთქვა მათი მკობანი!

7
გამოვლეს წყალი ოსმალთა და აგრევ ლეკთა კიჟინით,
დელიბაშ, აღა, ლევანდი სრულ ზედ დაესხნეს მიჟინით:
„დაბრუნდით, ნუღარ დასდგებით! – ხმა ისმა: – რას დაგვიჟინით?“
ერთის ხმა ასად ეგონისთ, შაშხანა მოწვიმს ჟიჟინით.

8
მაშინ გულს დაჰკარ მჯიღითა, მიწანი შესძრენ რყევითა,
ცხენმან შეგატყო შექშენა, შემზადა ტანი ნძრევითა;
თვალნი ნაკვერცხლად შეგექმნეს, აშეთდი სისხლმორევითა,
ცხვირისა ნესტვთა მოჰქროდენ ქარნი ქვეყნისა ნგრევითა.

9
მედგრად გაქუსლე მიდამო, თეთრი გეაჯდა რბევასა,
სისხლისა შვილნი იხელთენ, ვინ იყვნენ შენთან ჩვევასა,
ათნი სამ, გინა თუ ოცნი გისმენდნენ ომსა რჩევასა...
შავ გულო, სად ხარ, შენ გეტყვი, ვინ იყვი ჯილდო ძლევასა!

10
პირველ მიმართე წინმბრძოლთა დელებთა შუბოსანათა,
ხან გთქვიან კაცად, ხან ფრინვლად, ხან გმირად პილოს ტანათა.
დაჰფრიწენ მათნი წყობანი ანაზდად, მოკლე ხანათა,
კვლავ ლევანდთ გარდაელანგე, მისცემდი სისხლის ბანათა.

11
დელი ლევანდს ჰკრი, ლევანდი ბაშ-აღას მიაბრუნებდა,
ხრმალს განერკვია, მაშალა, ძღარბივით ქურქში ბრუნევდა;
მწყურვალე ხრმალი დაგეთროთ, ცათაცა შეაძრწუნებდა,
თეთრი ტაიჭი სისხლითა შეღებას არა ზრუნევდა.

12
კვლავ იქით ლეკთა ჩაუხდი, დამართნი ცისა გრეხანი,
წინა ჩაგისხდნენ დარჩევით ოსოქოლ და კატეხანი,
ერთად გამოსქდის ფინდიხი, ვითა რა მეხის ტეხანი,
გარდაუბრუნენ საფარი, მიეცათ მართ გატეხანი.

13
მოღმართ უყივლეთ გაქცეულთ, იცნეს ხმა შედგეს შენითა,
ყველაი შენთვის დაბრუნდა, თუ ვინ სად ჰრბოდა ქშენითა;
გაქცეულთ თათართ ვეღარსით გაგასწრეს წყალსა ცხენითა,
ხიდის ისარსა მისჯარენ სუნ-თათარ-ლეკნი რბენითა.

14
ზოგმან შემართა შიშითა წყალს გასვლა უფონობითა,
ზოგნი ერთმანერთს ხოცდიან, სრულად მიხდილნი ცნობითა,
არ იცოდიან, რამცა ქნან, ვერ იყვნენ ჭკუაბრძნობითა;
მი და მო ჰკაფდი უწყალოდ, მჭვრეტნი გაქებდეს მხნობითა.

15
არ მიეც გზანი სავალად, ოდენ ისარი საცოცად,
ერთი რა შედგის, უკანა წყალს გარდააგდის სახოცად,
ძვირად შეექნათ თავაზი, მუხლს გეხვეოდენ საკოცად,
ერთისა უიმედოთა ქართველთ აშოვე ას ოცად.

16
ხრმალი ჩააგენ მაძღარი, უბრძანეთ ალაფობანი,
გახდა ზრიალი, იპყრობდნენ, ვით ცხოვართ სადმე ჩობანი,
მეურდოეთა მოჰყვანდეს მათნი გმირებთა მჯობანი,
მოულოცვიდენ მეფესა, იეფდა კაცნის ძღნობანი.

17
ასრე გახშირდა ბინიში, ვით რიყე წითლად მსხდომია,
საათსა ჰყრიდნენ ყურუშად, ფოში რა მოსანდომია?!
რახტები ოქროს ცურვილი ცხენს ედვათ მოსახდომია,
ტოლომა, ქურქი, კაუხი ვერ რიცხვით მისახდომია.

18
ცხენნი მოჰყვანდეს ძვირფასნი, მისრის ნასყიდი ფრურებით,
წყლის მინაქონთა ვინ რიცხვდა, მომშთვართა თავმოძულებით,
თოფნი და ხრმალნი რჩეულნი ყაწიმ-ძეწკვებით კრულებით,
მაშინ დაგთქმიდნენ შაირსა სიბრძნით შემწყობნი მკულებით.

19
აწ მაშინდლისა ჟამისა რამცა ვითა ვთქვა ფერია,
მახსოვ შესრული ქალაქად, მით ცრემლი თვალთა მერია:
მიჯრით გამოკრფეს მნახავნი, სწყუროდათ შენი მზერია,
იგიცა დაგინატრიდენ, თუ ვინმცა გყვანდა მტერია.

20
ცოტაი ესე ნიშანი და საქმე მით მიყბედიან,
რომემცა მიცნა, ვის ვინა შორად გყავ მოამბედია,
ოდიდგან მახსოვს მე თქვენი: იყვენით ყრმად სახედია,
მუნითგან მოღმართ აქამდის შეგრტფოდის ყოვლთა ბედია.

21
სახლი გულებთა სავაჭრო გედგნეს გმირსავე ტანია,
ნარდიონს ვარჯნი ღვლარჭნილნი ღულამბრებ ანატანია,
მუნ შუბლის შარავანდობა მზის დისკოთ ნაჭვრეტანია,
ირისე ცასა ჰფერობდა, ცით კრთოდეს ამარტანია.

22
ორთავე ტოლთა ნარგისთა შორის ვარსკვლავნი თემობით,
ტოპაზის ღილთა მწყურნებთა ყორანნი სცვიდეს ჩემობით,
შაბარდუხს შური ეპოვნა, მონებდა გუგის მრწემობით,
მით თვალთა ჩემთა ღარიბთა ცრემლნი დაფარვენ მდენობით.

23
მზის სვეტის პინჩთა ნიავი ტკბილ ბერვით პალასინობდის,
მუნ გარე ბროწეულისა წყნარ ზღვებთა ზედან გჩინობდის,
ბარაინს მანგნი მოეცვნეს, ბალახშის ღელვით ლხინობდის,
მას გარე აშკი გიშრისა სისუფთეს გულმოდგინობდის.

24
სადაფთა გარე მსხდომელთა აებნეს თეთრნი ალამნი,
ყაფრად შედგმულსა მარმარსა ზე ედგნეს წყლულთა მალამნი,
ალვასა რტონი შეფრობდენ, როსტომის განასალამნი,
სამსონის ძალო ხელთაო, ხელსავე ცრემლი მალამნი.

25
ლომსა გულითა მკერდიცა ცის ლომის დაგეცაოდა,
ზურგსა მაღნიტნი აღკროდა, ფოლადთა გაეხმაოდა,
მკერდთა სიმტკიცე ანდამატს თვისებრვე დაეხაოდა,
ბეჭთა და წელთა ნაკვეთი ინდთ კალამთ შენაზაოდა.

26
მათ ქვეშე წვივთა ნაკვეთნი და მუხლთა ახილეობა,
სიმტკიცე ფერხთა ირმისებრ, ბროლთლილად თითთა წვრთილობა,
ფრჩხილთა არწივნი ნატრიდეს, აჯითა ჰქონდის ყრილობა,
სულდიდსა სული გფარფიდა, შვენოდის შენთან ზრდილობა.

27
ზრდილობად კმარდის შეხედვა უსაქმოდ ოდენ სახისა,
სახისა დაუსახისა, ვერვისგან დანაზრახისა,
დანაზრახისა თუ სადმე, ბრძენთა საქებად ახისა,
ახისა მუფარახისა, ვაი, აწ განალახისა!

28
ამას სურინ, ამად სწყურინ, აგერ სულსა განაკიდეს,
აგონდები, აღონდები, ერთსა ორად განაკიდეს,
ვაი, ვით არ, გხედავ სით არ, განატყორცი, განაკიდეს,
ესრეთ თურე აქვსყე ყურე სოფლის კვალთა განაკიდეს.


ცრემლთა მდინარე 

                                                                                სარდარო!
                                                                   რუსეთით ყარიბი
      ნაღვლისა მელნით აღმწები შავფრთოვანისა კალმისა
შევაწყვდევ გულსა სახმილისა კელიად და მუნით გამო
ხმამიწურვილი, აჰა, სადაით სად, სიხარულო, შენ გიყეფ
სიყვარული შენი, შენგან კიდეგან ქმნილი.

თ ქ მ უ ლ ი: | ს პ ა რ ს თ ა | ხ მ ი ს | რ ა ს ტ ი ს | გ უ შ ა ზ ე დ:
კ ი ლ ო | გ ლ ო ვ ი ს ა

1
ცრემლთა მდინარე, სისხლმჩინარე,
        მიპყრობს ხედვასა:
               ვითღა გიხილო?
სოფლისა ბრჭალმან, ვით გრიგალმან,
                     ჩემსა ბედასა
                             უსწორა კილო.
დრო მზის ფერები, ბნელ მთენები,
                     სად დაედასა,
                     ედემად ზრდილო!
ნუთუმცა გველმან, ენით მკვლელმან,
                     გმირსა ქედასა
                     დაგდვა საცილო?!
ვამე, თუ ხმითა შენცა მითა
                         შეგრთო სევდასა,
                         სცნა საწადილო!

2
ვარ ვაით მგონე, შენაღონე,
                         მომხსენი ახის,
                         აჰა, მანდა ვით!
ტანპილო ზრდილო, მე უძილო
                         ხსოვნა მაქვს სახის,
                         ყაჰრამან დავით!
მე სოფლის მდურვის, შენგან ურვის,
                         ხმა მესმა ზახის
                         არა მანდა ვით.
ამინთვნა გული, ხმელნარგული,
                         შენს გულთა მნახის
                         შესახედავით.
დამკრიბნა ზარნი საკუთარნი
                         სიცოცხლე ჭმახის,
                         გნატრი, სიკვდილო!

3
დას-დასად ყვარვა, სოფლის ფარვა
                         და ეტლი ტკბილი
                         ვინა მიგპარნა?
სწორ ვლა მთენათა ნაზენათა,
                         შენთვის ბედქმნილი
                         სად გარდედარნა?
ეს ვითა ვითნო? ჰე, ციითნო,
                         რად გრულავსთ ძილი,
                         რამან დაგფარნა?
სიტყვითი ლომი, უქმად მდგომი,
                         ვერ მზის შეყრილი
                         ვინ შეაზარნა?
ლესული ხრმალი, სისხლდამშრალი,
                         ქარქაშს ძევს ყრილი,
                         ვაჲ, უადგილო!

4
მზის დროშის ტოლნო, სოფლის მსტროლნო,
                         მოაკრბით გარედ,
                         მოიჯარენით!
თანზრდილნო გმირნო, ჩვენებრ მტირნო,
                         ვლეთ ლომის არედ,
                         ვკადროთ ბარ ენით:
ომის და ლხინის, გულმოდგინის,
                         დღე გვიხსენ მწარედ,
                         რამც ვიხარენით!
თუ არ შენითა მოთმენითა
                          გვყოფ სულის ჩარედ –
                          მტრით ვიზარენით!
თავდაყრით, ქენვით, სულთა ტკენვით
                          წარვალთ სამარედ,
                          ხელდაკრებილო!


რაც მიირეწა სოფელმან 

ოდეს რა ვიყავ სიახლედ, მასვე ვიახლებ თვალთა ღარიბთა
წინაშე დამდები და შორიშორ უცხოთა თემთა მავალი,
მას განიახლებ სისხლის ცრემლთა პატრონი.
                                                                         სარდარო!
                                                                                      ყარიბი

1
რაც მიირეწა სოფელმან, ვერღა დავსთვალე ჰამრითა,
ოდეს ვიტყოდე ენითა, სისხლი შეკუმშლის დამრითა;
მისი სიმწარე ყოველი გულს გარდამრთხმიან კამრითა,
მხოლოდ უშორეს ვლა მომცა, ვხედავცა წამიწამრითა.

2
სისხლისა ცრემლთა დაწთობა საახლოდ მომსურვებია,
ხილულთა დროთა ნიშატნი საბავთოდ მომწყურვებია,
ოდესნი ჟამნი დაგვემენ, მით თავი მომძულვებია;
ვაი, ღარიბსა ღარიბი ცრემლითა შეგეწებია!

3
გითხრაღა, გმირო, ხსენებით, ოდენ თუ ვიძლო ენითა:
ოდეს ავლაბრად მოვიდა აქალო თარეშ-ფრენითა,
ავარდი ვეფხვი სამდევროდ, გაჰყევ თეთრითა ცხენითა,
მინდორთა პირნი დაჰფარენ ლეკთა მძოვრების ფენითა.

4
მისძახდი, გმირო ბელადო: „ვინ ხარ?“ მან ხმა ჰყო: „აქალო!“
ცეცხლსა გითხოვდა, ვით თივა: „გამოვედ ჩემ კერძ აქ, ალო!“
გულმედგრად ლომმან შეჰყვირნე: „აჰა, ლომიო, ა, ქალო!“
მყის შეიხვეწა რაზმს შიგან: „სჯობსო – თქვა – თავი ვაქალო!“

5
თქვენ ოდენ შვიდნი თან გახლდენ კაცნი, სხვა არვინ მეტანი,
შვიდასთა ლეკთა დაუდგით მახენი გასაცეტანი,
მწუხრისა ჟამმან გაკმარნათ თქვენ მათი ცემა-ჟლეტანი,
მობრუნდი გამარჯვებული თეთრსავე მჯდომი მზეტანი.

6
მას აქეთ ვსთქვა თუ ყველაი, სად ვით იყავ, სადა ვით, –
ვა, თუ შეექმნას მსმენელთა უსმენნი ძნელნი სადავით,
მისთვის დავადგენ მრავალნი, მცირედსა ვიტყვი სადავით:
ვიცი, არ გიყვარს ქებანი, ჩვეულ ვარ მე თქვენსა, დავით!


ქება სოლომონ მეფისა 



1
ვსთხოვე ზენასა, მადლის მფენასა,
შენი შემკობა, მეფეთმეფეო!
მომცა მე სიტყვა, ვინც ქრისტედ ითქვა,
ვიპყარ კალამი, მელანს ვაწეო.
ჰკრთებიან ხელნი, კალმის შემხენი,
მიირთვი ესე მცირე მწვლილეო!
სწორედ არა ვთხზა, რისხვა არ მითხზა,
მვედრებელი ვარ, დიდ ხელმწიფეო!

2
მიხმს შენი ქება, თუ შემეძლება,
კეთილ თხემთაგან წარმონორჩვილო,
დავითის სქესო, მეფედ ნაწესო,
შვენიერებით აღმობუტკვილო,
სიბრძნითა ბრძენო, დავითის ძენო,
ტანად საროსებრ აღყვავებულო!
გაბრწყინვებს ღმერთი, მტერს დაჰკარ კვერთხი,
ხრმალბასრლესულო, აღზევებულო!

3
იესიანო, დავით სვიანო,
მეფევ, ღვთისაგან ამაღლებულო,
ამაღლებულო, გაბრწყინვებულო,
ღვთისაგან მეფედ დიდად ცხებულო,
გვირგვინოსანო, სკიპტრა-ხრლმოსანო,
ზესთა კურთხევით გამორჩეულო,
გონებით მდაბალ, დიდებით მაღალ,
ზესთა მადლთაგან აღცენებულო!

4
დღეს მოგცა ღმერთმან, სამებით ერთმან,
ნიში ხელმწიფის ყოვლად მოწყალის;
ხელი აღგიხვა, მტერი დაგიმხვა,
ქრისტიანები ესრეთ ეწყალვის.
აწ ამ ნიშითა მოსწყდენ შიშითა,
ვინცა ვინ იქმნეს ფრიად დიდ ძალის.
აწ მოგცეს ხრმალი, მტერთ სალახვარი,
მაჰმადის მოსავთ ი ამან დაღის.

5
დიდმან ხელმწიფემ, მტერთა განმკვეთემ,
კავალერია იღვაწა შენთვის;
გარდგკიდნა მარჯვნით, მისვადნა მარცხნით,
რათა იღვაწო ამა ერთათვის.
მარჯვენ-მარცხენით, არსიმარცხენით,
სრულიად გიცვა ამა შენთათვის,
ანდრია ხატის, ყოველთა მატის,
დასაცველი არს მარჯვ-მარცხენთათვის.

6
ხელმწიფევ დიდო, ყოველთ სადიდო,
მომლოცველი ვარ ამა ნიშნისა!
გადიდოს ღმერთმან, სამებით ერთმან,
მვედრებელი ვარ სულის წმიდისა!
სიცოცხლე მოგცეს, მტერი დაგიცეს,
მხიარულ იქმენ დღეს ამ ნიჭისა!
ამაღლდეს ტახტი, ვით არარატი,
ვერვინ შეიქმნეს მზრახე იშისა!

7
ვარსკვლავი იპყრეს, მტერი გაიპეს
პირველ მოგვებთა, ოდეს მგზავრობდენ,
ქრისტე მათ იცნეს, ეროდე ჰკიცხეს,
წინაძღომითა ადგილს სწავლობდენ.
ეგრეთვე დღესცა მტერი დაგეცა,
ოდეს ვარსკვლავი გულზე გხატობდენ.
ხატი ვარსკვლავი, შენი დამცავი,
სიხარულითა შენთან გალობდენ.


სოლომონ მეფის ეპიტაფია 

1
ადამის ძილთმან მიწა თქმისა სმენამან
მომატყვა ხმაი ურჩებით შოვებული,
მომსხლა უწყალომან სამოთხით დავითისით
ვაზი, მწდეველი ქრისტე ჩემისდა სისხლით,
ვითნე ბრძანება მეუფისა მეფემან.

2
სოლომონითმან სოლომონ მორჩ წარმომან,
მეფეთ წინ მეთქვა სვეტმან და ძემან მათმან,
აღვსთქვენ და აღვფხვრენ აგარიეთ ოსმანნი,
ჩემსა ზე მყოფნი, შენ ძლით, ღვთისა დედაო!
ვინაი აწ ვარ მიწა, მოქენე ბრალთა!

3
ოდეს ვხედვიდი, თვალ ურულოდცა ვგებდი
განხდად მდევნელთა აგარიანთა დევნით;
ვეფხფრთოვნად ბრძარვით ჭანგმახულ განფხვრა-სხლვითა
განძთა მიღებით შევმწირველობდი ძღვენთა,
აწ უტყვი სიტყვით გლოცავთ, ძმანო, შენდობად!


მზეჭაბუკ ორბელიანს 

1
დამპალო ლეშო, თვალხენეშო, გულღადარაო,
ეშმაკთ ბუდეო, ბეჭმრუდეო, კერპთ სადარაო,
არუზიანო, კუზიანო, მაწუნწარაო,
ხილვად საშიშო, გულმავიშო, გარსაგარაო,
მე შენი ქება მომენება, არ დავფარაო!

2
ბეჭ-მკერდი, კუზი და კურტუმი გაქვს უკუღმართი,
გვერდი, კისერი, პირის ფერი გონჯად დანართი,
უთლელის კუნძის შესაგვანი, ვერგასამართი,
სჯობს დაიკარგო, იმალვოდე, მოგესხას ღართი!
ეს მიკვირს: სახლში რად გიშვებენ, მეტიჩარაო?!

3
სამართალია, არღირს იყო მაგ სახელისა,
რადგან გიწვრთნია სიცრუე და ქცევა მელისა;
შენნი მიჯნურნი ველად რბიან ბროლის ყელისა:
შენმა გახეთქამ, ეშხი მოჰკლავთ შენის წელისა!
რა იქნება, რომ შენის პირით მზეს უდარაო?

4
ვინც დაგინახავს, ესრეთ იტყვის: „აი ჭაბუაო!“
ვინც კარგად გიცნობს, გაიღიმებს: „დიდი ცრუაო!“
ღამით ეშმაკსა შეგადრიან, დღისით: „ბუაო“.
კარგი რამ დაბადებულხარ, მაგ პირს: „ფუაო!“
მაგ შენმა სახემ სიცოცხლე ხომ დაგამწარაო!
მე შენი ქება მომენება, არ დავფარაო!


მირიან ბატონიშვილს 


1
კრემენჩუკს გრიგოლ უწოდა სახელად: „სახლო უკარო“,
მენიშნა, დავრთე ნებანი, თანხმობით თავი უკარო.
ყოვლის სოფლისა დესპანნი აქ ყრია განაფხუკარო,
დაბმულთა ღორთა გვამსგავსებთ, რომ გვნახოთ განატრუკარო.

2
„აიოს თეოს, აიოს“ – ამას ხშირად ხმობს გაიოს,
სტეფანა უტირაცუებს, შეაწყობს ტაღის ხმაიოს;
მაიორს ზილი წილად ხვდა, უსულით სულის დგმაიოს;
ბასისტად მანუჩარ გრგვინავს ყვავის ხმით: „ვალალ-ვაიოს“.

3
ერანით ელჩი ამაყი აწ თუ არ იცით ვითაო,
მიმოდაწრწინით იბღუნძვის ქურთუკის კუდის გვითაო.
დარბანდით მირზა სადუხი მალ-მალ ვლის ალთაფითაო,
მარცხენა წვივი გაუსქდა ამ მყრალსა სიმსივნითაო.

4
ყაზი-ყუმუხის პოსლანიკთ, ორთავე ბედთი ალიად,
შუღლი შეექმნათ იეფათ ამ უბადრუკებს მყრალიად;
ყველა შეიქნა უეჭვად თავისად დამაბრალიად,
ხინკალი შაქრად ეგონისთ, ქუმელი ხოხბის ყალიად.

5
მე ჩემი რაღა მოგითხრა: ვზი და მოგელის გულია,
თუმცა ვეღირსე ხილვასა, თაყვანსა შეგზღვნის სულია,
პაატავ, გებრალებოდე: ხსნილდება, მანდ არს გულია,
რამდენჯერ დამი აიღოს, გახსოვდე დაკარგულია!

6
ესე ასეთი მით გკადრეთ, თქვენც გტყორცოსთ ელისაბედით,
ამის მეტს რაღას დავკვესდით, ვიყვენით ძველის აბედით,
ვთქვით: თავი აღარ ვაწყინოთ, მეტი რამცა ვინ გავბედით?
კრულმცაა ამა ქალაქსა მომსვლელი თავით და ბედით!

ტაეპნი 

გიორგი, გრიგოლ, ერთად თაფლი გოლ,
გლახა, თამაზა, ერთ-ორ ლამაზა,
გოგი და ციბა, სხვას არ დავეძებ.


ასევე მეტად საყურადღებოა გოდერძი ფირალიშვილის ქვემოთ მოყვანილი ლექსი.


თუშთა, ფშავთა და ხევსურთაგან გლოვა ირაკლი მეორისა 


აღსდეგ გმირთ-გმირო, ნუ გძინავს, მტერთა ისმიან ხმანია,
გრძლად ძილის ჩვეულ როდის ხარ, მიგვიხმე უნჯნი ყმანია,
არ გნახოს მტერმან ძაბუნად, ვჰსდევნოთ, ვაკვეცნეთ თმანია,
ვართ ბრძოლად მათდა მოსრულნი, ზოგთაგან ოთხნი ძმანია.

2
გაშალე დროშა მძლეველი, წვერმახვი, მტერთა ზარია,
მოყმეთა ნახონ ფრიალი, მუნ მოსქდეს მთა და ბარია,
ქუხდეს მაჟარი, შაშხანა, ვით ზეცით მეხის გვარია,
განვჰფანტოთ მტერნი ჩვეულად, ვასვათ სასმელი მწარია.

3
განიფრთხე ძილი, ზე აღსდეგ, შთაიცვ წვრილთვალა რკინისა,
აღიღე ხელთა მაჟარი, მტერთა განმბნევი ტვინისა,
წინ მივალთ შენნი მეჭვრენი, ვითა მეგონნი ლხინისა,
შევჰსვამთ სისხლსაცა მტერთასა, უტკბეს კახეთის ღვინისა.

4
მტერს წინ წარვიქცევთ დიაცებრ, უკან იხედდენ ვეღარა,
ყოვლთვის ყოფილა ეს ესრეთ, ვინ შენზედ დაიკვეხა რა?
წარუღებთ სრულად საუნჯეთ, მთად ვჰგზავნით, დიაცთ ეხარა,
არ განიღვიძებ ბატონო, მოყმეთა რამცა გვეხარა!

5
აღვიღოთ, ძმანო, ფარ-ხმალი, ვასმინოთ ჩაჩქანთ ჩხერანი,
დავსხდეთ, დავიწყოთ ღრეობა, უყვარდის ჩვენნი მღერანი,
ცხენი მზად უდგას გმირთ-გმირსა, კაზმული ტურფად მერანი,
არ განიღვიძებს, მოსრულ არს ბედისა ჩვენის წერანი.

6
მეფე ერეკლე ჰსცოცხლობდინ აწცა და უკუნისამდე,
მტერთა თავმტეხი მეხისა, მოყმეთა მცველი აქამდე,
აწ სძინავს ბრძოლით მაშვრალსა და განიღვიძებს დილამდე,
თუ სადმე წარვალს, წარგვიყვანს, არღა გაგვიშვებს შინამდე.

7
გათენდა დილა, ბატონო, დრო არის მტერთა დასხმისა,
აღკაზმა ცხენთა და ჯორთა და მათი აღვირ ასხმისა,
კვეთა თავ-მკლავთა მტერთასა და სისხლის ველად დასხმისა,
უბრძანე ბუკთა ტკრციალი, ბანაკით ჯართა განსხმისა.

8
მზეცა აღმოხდა ქვეყანად, მაგრა ჩვენთვის კი ბნელია,
თუ შენ არ გნახავთ კაზმულსა, ჩვენი შინ წარსლვა ძნელია,
არ ჩვენ ვჰსცრემლეობთ მარტონი, ჰსტირს შენთვის მთა და ველია,
დავლეწნეთ, ძმანო, ფარ-ხმალნი რადღა გვეყრების ხელია.

9
ვიგლიჯნეთ თმა და ულვაშნი, თავშიგან ვიცეთ ლოდებით,
მიჰრულებია ნეტარსა, წარსულ არს ღვთისა წოდებით,
შევბღავლოთ ცრემლთა ფრქვევითა, თუმცა ისმინოს გოდებით,
აწ წარხდა ჩვენი ცხოვრება, გულითაც დავიკოდებით.

10
რაღადმე გვკიდავ ფარ-ხმალნი, უმისოდ ცუდი ბარგია,
დამიწდნენ თოფნი და შუბნი, მიწათ შეჰსჭამნეს კარგია,
იგი არა გვყავს საჭვრეტლად, სხვა ვიღა ვსძებნეთ ვარგია?
ჰოი, წარხდი ჩვენო ნუგეშო, დიდებავ დაგვეკარგია.

11
წარვიდეთ პირთა ხოკითა, სახლთა მიუთხრათ გლოვანი,
ვაგლოვნეთ მთანი და კლდენი, დავობლდით ჩაღმა-წოვანი,
ჩვენთანა ფშავნი-ხევსურნი, ყრმანი, ჭაბუკნი, მხცოვანნი,
ნუ შეგვშრინ ცრემლნი თვალთაგან და გულთა მისი ხსოვანი.

12
დაშთნენ მას ძენი, ძის ძენი, მათსა ვიტყოდეთ ქებასა,
გმირნი მამაცად აღზრდილნი, ჰყოფენ კეთილსა ძმობასა,
მტერთა მისცემენ პასუხსა, მოყმეთა თანხმაობასა,
აწღა გამოვჰსცნათ, მოძმენო, ვინმცა იქმს ერეკლობასა.


მოამზადა, შესავალი და ერთგვარი წანამძღვრების სახით
ამონარიდები ისტორიული თხზულებებიდან დაურთო

                                ირაკლი ხართიშვილმა

Saturday, December 16, 2017

ლიტერატურული პორტრეტი – ვახტანგ გოგიჩაიშვილი

დღევანდელ დღეს, ცნობადი სახეების გარდა, საზოგადოება ძნელად არჩევს იმ ადამიანებს, ვინც გავლილ გზაზე შთამბეჭდავ ნაკვალევს ტოვებს. თუმცა გარკვეულმა პროფესიულმა ჯგუფებმა იციან მათ შესახებ. გადამფასებლებიც გამოსაჩენია, რადგან, სწორედ იმ ყბადაღებული სახელების გარდა, არიან სპეტაკი და წრფელი, მაღალი იდეალებით შთაგონებული შემოქმედნი, რომლებიც ნამდვილად პოეზიის ანკარა წყაროს დაწაფებულან და მათთვის ბუნებრივია ქვეყნის ტკივილთან და ლხინთან შეზიარება. 

ამჯერად ამ შესავალს ვახტანგ გოგიჩაიშვილის პოეზია და პროზაული ნაწერები მათქმევინებს. იგი უთუოდ გამოირჩევა მოვლენათა პათეტიური გადმოცემის უნარით, მიმდინარე დროს თავის წილ სათქმელს რომ გამოსტაცებს და ფაქიზი, ნატიფი ემოციით გვაწვდის. მისი ლექსების რიტმში ხან ქარიშხალი გრგვინავს, ხან გარდასული ადამიანების სახეები იკვეთება თავისებური ხელწერით. მისი ბუნებიდან გამომდინარეობს ფხიზელი თვალი, რომელიც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში თითქმის არანაირ შემთხვევას არ ტოვებს შეუმჩნეველად. მისთვის ჩვეულია აღქმა და სიტყვად თქმა, რაც უფრო მეტად შეიგრძნობა მისი დეკლამაციური ნიჭის წყალობით. მან გაიარა, როგორც ჩვენმა ქვეყანამ, უმძიმესი გზა; კომუნისტური რეჟიმის ნგრევისა და მის ნაცვლად ე. წ. „თავისუფალი“ აზროვნების გზა. ჩვენთვის, ქართველებისთვის, თავისუფალი აზროვნება პირდაპირ უფალთან მიმართებას ნიშნავს ისტორიულად და პრეისტორიულად. უძველესი იბერიელ-კავკასიელი ხალხი, დიახაც, დღესაც შემოქმედი ადამიანების წყალობით ცოცხლობს. მათ ნააზრევში ჩანს ერის კულტურა და მისი ფასეულობანი.

ვახტანგ გოგიჩაიშვილის პოეზიისათვის უცხოა შერყვნილი, ყალბთვლებიანი სამკაულები, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ იგი მსოფლიო, სხვა კულტურებს არ იღებდეს, პირიქით, მათი მცოდნე და დამფასებელია, როგორც ყოველი ინტელექტუალური მოაზროვნე. მას უყვარს კლასიკური მუსიკა და შესანიშნავი შემსრულებელიც გახლავთ. იგი ფლობს გერმანულ ენას და ორიგინალში კითხულობს გერმანულ ლიტერატურას, რასაც ბავშვობიდანვე აზიარეს მისმა მშობლებმა.

მისი პოეზია ჩვენი ქვეყნის სუნთქვაა მის ბაგეთაგან წარმოთქმული და ეს უკანასკნელი შეფასება, ცხადია, სხვა შემოქმედ ადამიანებზეც ვრცელდება. ამიტომ დიდი საქმეა ბუნებრივ, ნიჭიერ ხელოვანთა გამორჩევა. მეც ჩემი ხედვა გადმოვეცი მასზე და მის შემოქმედებაზე.

მისი პოეზია ნედლ რტოსა ჰგავს მუდამ მოყვავილესა და ნაყოფიერს. ეს რტო ჩვენს მიწა-წყალზე მზარდი ხის შტოა.

* * *

მისთვის დამახასიათებელია ცხოვრების სურათების აღწერა, ადამიანის სულის მოძრაობის ურთულეს მომენტებზე ყურადღების გამახვილება, გარდასულ ახლობელთა და საზოგადო მოღვაწეთა დაფასების უნარი და ეს ყველაფერი მისთვის ჩვეული რითმებით გამჭვირვალე ლექსებად ეწყობა.

მრავალი სიხარული ვუსურვოთ მას.

                                                მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილი 



ნიმუშები ვახტანგ გოგიჩაიშვილის პოეზიიდან 


რუსთველის გამზირზე 

მე საზეიმოდ გადავშლი წარსულს,
როს დავინახავ ნაცნობ ფილაქანს,
ისევ მოვძებნი მშვენიერ ასულს
და აღარ მივცემ არსად გასაქანს.

მე კვლავ დავივლი შენს ამაყ სივრცეს,
სადაც თვალები ეტრფიან ფერებს,
ეს სილამაზე ათასებს მისცეს
და ათასებმა ეს შეიფერეს.

მე გადავლახავ ატალღულ გამზირს,
გულს გამიხსნიან წარბთა მშვილდები,
ისევ იფეთქებს ოცნება ნაზი
და ათრთოლებას ვერ ავცილდები.

მე მიხარია, ჩვილი ყრმა ჩრდილში
მოსიყვარულედ როცა ტიტინებს
და ყვავილოვან შტოთა ღიმილში
მივულაციცებ ტურფა ბილილებს.

საუკუნეთა სუნთქვას ჩვეული
ჩუმად იღვიძებს ოპერის ბაღი
და ყველასაგან გამორჩეული
სხივებს ირეკლავს ქაშვეთის თაღი.

ჭადრებს და ბუჩქებს ვეჩურჩულები
და რომც არ ვამცნო, მათაც იციან,
რომ შენს გამზირზე მარად ულევი
გრძნობით უვლიათ ლადოს, ტიციანს.

და როს გავხედავ წვით მამადავითს,
სულს ჩაეღვრება კვლავ ალიონი, –
აქ აყოვნებდა არეულ ნაბიჯს
ღამენათევი გალაკტიონი. 

ნუ მომაგონებ წარსულის ნაღველს,
ნუ გამახსენებ ტანჯვა-წამებას,
მე ვადღეგრძელებ ყველა იმ ქართველს,
ვინც დაიმკვიდრა აქ უკვდავება.

გული სიახლით დაიწყებს ძგერას,
როცა შევიგრძნობ ნაცნობ ფილაქანს,
მე გამოვიჭერ შენს ბავშვურ მზერას
და აღარ მოგცემ არსად გასაქანს!

                                                         1977 


მამაჩემი 

ის ახლაც მიდგას ყოველდღე მხარში,
ჩუმად მკარნახობს და ჩუმად მზვერავს
და უკურნებელ სევდასაც დაშლის
ეს გამჭრიახი, ნათელი მზერა.

ის ახლაც ხელში განუყრელ ტომით
კვლავ შემხვდება და სიმხნეს მანიჭებს
და დაქანცული დღიური შრომით
სადარბაზოსკენ ითვლის ნაბიჯებს.

და თუ სიწმინდეს სიმუხთლე ფარავს,
რამ დაავიწყოს მებრძოლის წვლილი –
უხმოდ დატოვებს კრიალა დარბაზს
და ქარში ივლის თმააწეწილი;

მაშინ იფეთქებს კვლავ უთავბოლოდ
აზრი სიწმინდის და მხურვალების
და მოგონებად დარჩება მხოლოდ
გაოცებული, ცივი თვალები...

ის ახლაც მიდგას ყოველდღე მხარში,
ისევ მკარნახობს და ისევ მზვერავს
და იმ წარსულსაც, ვედრებით დაშლილს,
კვლავ დაუტოვებს შუქსავსე მზერას.

                                                                 1977 


ქაშვეთის ზარები 

ჰე, ქართველებო, ისმინეთ, რეკავენ ძველი ზარები!
ამ უწმინდესი ჰანგებით გაიღო სევდის კარები,
მოაწყდნენ ტაძარს ზღვასაებრ მამულიშვილნი სანდონი,
ამ გზაზე გამოატარეს დღეს კონსტანტინე ბატონი.
მზე იყო თვალებჩამქრალი, ზარებმა იწყეს გოდება,
ამ შეუწყვეტელ ფეხის ხმას ერწყმოდა მძლე მოწოდება,
წარსულით განახელებმა იმძლავრა ხალხის მორევმა
და ზეასწია სათუთად არსაკიძე და შორენა.
ოხრავდნენ წმინდა მამები, ოხრავდნენ მძიმედ, თავისთვის,
ეზმანებოდათ ლომგული, მეფეთა-მეფე დავითი,
კუბო მიჰქონდათ არწივებს, იჩრდილებოდა ცარგვალი...
ო, არასოდეს ნახულა დასაფლავება ამგვარი.
მიჰქონდათ კუბო სათუთად, ყველას ერჩოდა ძალ-ღონე,
იძურწებოდა დუშმანი, ზარების რეკვის გამგონე,
მიაცილებდა ბუმბერაზს ვარდების ზღვა მეწამული,
და შეძახილი: ქართველნო, საქმით გიყვარდეთ მამული!
საუკუნოვან გმირების მუდმივ ალაგთა მთოველი
შფოთავდა მცხეთა-ქალაქის ჭაღარა სვეტიცხოველი,
მუხლმოყრით იდგა ქაშვეთი, ზარების რეკვით დამწვარი
და რუსთაველის გამზირზე ელავდა წმინდა ლამპარი.
წარსულზე ჩემმა ზმანებამ ზეცაში შეკრა კამარა,
ფრთაგამოსხმულმა ჭაბუკმა წრფელი ცრემლები დაღვარა.
დიოდნენ ულევ ნაკადად მამულიშვილნი სანდონი,
ამ გზაზე გამოატარეს დღეს კონსტანტინე ბატონი...
ისევ რეკავდნენ ქაშვეთის მაღალხმიანი ზარები,
ზარები – დიად წარსულზე მარადჟამს მგლოვიარენი.

                                                                                       1978 


ვით დავივიწყო 

                            მიხეილ მესხს 

ვით დავივიწყო მქუხარე ტაში,
როცა მინდორზე პირველად გნახე,
გულს იტაცებდა შენს მიმოხვრაში
ვირტუოზობა და სიამაყე.

ცაგადასერილ მეტეორს ჰგავდი,
გვევლინებოდი მირაჟად იქნებ,
იმ თვალშეუვლებ ფინტთა ლაზათით
რომ მოცელავდი დამცველთა რიგებს.

დანავარდობდი ხუჭუჭა ბიჭი,
ქშინავდა მცველი თმააწეწილი,
ჰყვაოდა შენი ხალასი ნიჭი,
როგორც ველებზე მწვანე ჯეჯილი.

ასახელებდი სამშობლოს ყველგან, –
ათობით გრინთან და შაფრანეკთან,
მაგრამ ფანდების დაქსელვა ბედმა
ვაგლახ, ბოლომდე არ დაგანება.

გაცილებისას იარის მქონე
კვლავ ივსებოდი ჭაბუკურ ცეცხლით
და გუგუნებდა კვლავ სტადიონი:
მიხეილ მესხი, მიხეილ მესხი...

                                                         1978 


ღამით გალაკტიონთან 

მამადავითზე კამკამა ღამით
მწველმა ზრახვებმა დაიდეს ბინა,
ქროდნენ აჩრდილნი ნანატრ სიამით,
გულსაც ნუგეში კვლავ მოევლინა.

დიდხანს ვიყავი ჩაფიქრებული,
მესხურებოდა ციდან მირონი
და ჩურჩულებდა ვარსკვლავთ კრებული:
გალაკტიონი, გალაკტიონი.

ზეცით მოფენილ გასხივოსნებით
დაბინდულ მხარეს დაესხა რეტი,
უეცრად შეკრთა ამო ოცნებით
დამძიმებული მაღალი სვეტი.

შორით აღიძრა ბედით ნაფერი
ლურჯა ცხენების გამოქროლება,
როგორც ნიადაგ მიუსაფარი
შფოთვა, სიწრფელე, გამოგლოვება.

ნელა აღზევდა მიძინებული,
ქალწულებრივი, მხურვალე ლოცვა
და კაეშნიან პოეტის სული
თეთროვან გუმბათს გადაელოცა.

იმოსებოდა ამ სასოებით
მეფურ ლანდების ეს არემარე
და სიდიადით ნასაზრდოები
ვერცხლებს ჰფანტავდა მთაწმინდის მთვარე.

სულმა, ვედრებით ცაში აჭრილმა,
ჰპოვა ბილიკი გადანათელი...
ნაზად იწოდა მბორგავ აჩრდილთან
ერთადერთი გზის შორი სანთელი.

შემოიქარგა გზა უკვდავების
აფერადებულ სხივთა მძივებით
და შრიალებდნენ დემონის ფრთები
დაუფარავი შურისძიებით.

ოჰ, რა იხსნიდა ამ სითამამეს!
მდუმარე სვეტებს გაუკრთათ ძილი,
ახმიანებდა მოთენთილ ღამეს
მთიებს მინდობილ სულის ყივილი.

დიდხანს ვიდექი გულდაყურსული,
ტანს ეფრქვეოდა ციდან მირონი
და მომესმოდა ვარსკვლავთ ჩურჩული:
გალაკტიონი, გალაკტიონი...

                                                          1978 


1937 

მამულის თავზე ბრუნავდნენ წლები
სისხლის რუებით, კბილების ღრჭენით,
ერი, მრავალის მთმენი და მძლევი,
ბედს პასუხობდა თვის გადარჩენით.

მეოცეშიაც თუმცაღა ბევრი
წელი სეტყვავდა სიწრფელეს, მაისს,
ცაც შეიღება მეწამულ ფერით,
ოცდაჩვიდმეტო, შენ სხვა ხარ მაინც.

დღმდე არ ცხრება წარსულზე დარდი,
ვინ განგვიმარტოს შენზევე უკეთ,
ანაზდეულად რად ახანძარდი
და ყვავილები რად გადაბუგე;

რად დააღამე მგოსნური მზერა,
სივრცედგაშლილი ამაყი ხელი,
რად გააცივე ქართული კერა,
რად იყავ ყოვლის უარმყოფელი?!

რად მოაზღვავე ცრემლი ულევი?
/არგუნე თალხი შენ თვით ცხოვრებას/
ო, რად იყავი ლანგ-თემურების
და მაჰმად-ხანის განმეორება?!

რად დაგვიტოვე მარადი წყლული?
ვინ განგვიმარტოს შენზევე უკეთ...
ყრმა, შენს აკვანში დაბადებული,
ორმოცდაათი წლისაა უკვე.

მამულის თავზე ბრუნავდნენ წლები
სისხლის რუებით, კბილების ღრჭენით,
ერი, მრავალის მთმენი და მძლევი,
ბედს პასუხობდა თვის გადარჩენით.

მეოცეშიაც თუმცაღა ბევრი
წელი სეტყვავდა სიწრფელეს, მაისს,
ცაც შეიღება მეწამულ ფერით,
ოცდჩვიდმეტო, შენ სხვა ხარ მაინც.

                                                                  1987 


ფიქრები შორ პლანეტაზე, 
ანუ ტერენტი გრანელის ერთი ღამე 

შლეგი ოცნება სივრცეში მიქრის,
მინაზე ჟინჟღლავს წვიმა წყვეტილი
და ასანთლდები ღამეულ ფიქრით
და უძილობით ქანცგაწყვეტილი.
აღარ გშორდება ფიქრები ავი
და ამაოა ამ ცეცხლის ქრობა,
ვის განუცდია ნეტავ შენსავით
ეს სიმარტოვე და პატიმრობა!
წმინდა გარემოც შენებრ ნაზია,
ბებერ საყდართან ბუტბუტებს ქარი,
შენი თვალები ზეცით სავსეა
და გსურს გაქროლა მოუსვენარი.
შენ გეცოტავა, შენთვის დაბინდდა
ეს სინამდვილე ყოველდღიური
და აცრემლებულს უფრორე გინდა
გაფრთიანებდეს ჟინი ციური.
მოუწყენიათ სამრეკლოს ზარებს,
ჩათვლემილია ნისლში მთა-ველი,
ვინ მოგიშუშებს სულის იარებს?
არსაიდან ჩანს მწე და მფარველი;
და მიილევა ეს ღამეც ასე,
გულში გრძნეული ჰანგი იღვრება,
შენ ჟრჟოლვით ფიქრობ შორ პლანეტაზე
„და სიკვდილს უდრის ეს დაფიქრება“.
ფიქრობ, ეს ფიქრი ცხოვრებას იცავს,
მას მიაქანებს ხომალდი მალი
და ჭვრეტს ბურთივით დღეს დედამიწას
ადამის შვილი ფრთადაუმცხრალი.

                                                                      1987 


ენავ ქართულო 

ეს მერამდენედ შენით ჩაიცვა
რვალის ბეგთარი მთლად საქართველომ,
შენ ასწლეულთა სუნთქვამ დაგიცვა
ენავ ღვთიურო,
                          ენავ ნათელო.

შენთან შეხებით ბნელეთს მიეცეს
ყველა ორპირი, ყველა უმართლო,
შენი მზეობით ვძლევდეთ სიბეცეს,
თვით მონურ უღელს
                           ენავ გულქართლო.

ზოგჯერ გბილწავენ ძეგლზე, აბრებზე,
ზოგი ვაგლახად მეტსაც კადრულობს,
ისევ აგეშვას ცისკენ აფრები
ენავ ქართულო,
                            სულდგმავ ქართულო.

ათი წლის წინათ იყავ ზვარაკი...
ერის სიმტკიცე ისევ გეჭედოს
ილიას ენავ, ენავ აკაკის,
ჩვენო ხატებავ,
                              ჩვენო სვე-ბედო.

                                                              1988 


გამოთხოვება 

               ვუძღვნი მერაბ კოსტავას ხსოვნას 

ირყევა გოდოლი და თრთიან მინები,
დევგმირულ სხეულით მნათობებს მინებდი,
ვით გვეგრძნო, აგრერიგ მსწრაფლ მიიძინებდი,
მერაბ, უდრეკო სულო.

იბარებს მთაწმინდა ზეციურ ლოცვებით
შენს ცხელ გულს, აბაზმულს მერმისზე ოცნებით,
მიდიხარ გოლგოთურ გზის გასხივოსნებით,
მერაბ, ბედისგან კრულო.

გადმოსდით გვირგვინებს ფოშფოში ცრემლებად,
ვაზის ჯვრის ხატება კუბოს თავს ევლება,
ო, წმინდა მიწაშიც ვით მოგესვენება,
მერაბ, ერისა წყლულო.

გვჯეროდეს, ქარბუქით ხელახლა აავსებ
შენი ხმის ბუბუნში მღვიძარე ათასებს,
დღეს მთლად საქართველო წესისებრ გაფასებს,
მერაბ, ლეგენდად თქმულო.

                                                                     1989 


არ დაცხრა გული 

                       ვუძღვნი დედის დაბადების 70-ე წლისთავს 

ო, არ კმაროდა თითქოსდა ცრემლი
ანდა ღამეთა ფიქრებში თევა,
ამ შავი ბედით, ფრთადაუხრელით
მავანთა გესლმა დაიწყო ნთხევა.
გიორკეცებდნენ ნაღველს და ურვას,
/ვაი, ერთხელაც ვერ მოვუსწარი!/
როს ავისმქმნელად რეკავდა თურმე
სატელეფონო, მაცდური ზარი.
დედავ, ძვირფასო და საყვარელო!
უკვე არ ჩანდა არსაით შველა,
უნდა უღმერთო საფლავზე გევლო
და დღენიადაგ დნებოდი ნელა...
ერთ წყნარ საღამოს დამადექ თავზე
შენ, ამქვეყნიურ სიმუხთლის მცნობი,
უკანასკნელად, ეკლებით სავსემ
მომიალერსე დედური გრძნობით.
გაფრინდნენ წლები... არ დაცხრა გული,
ჭირს ძველებურად მარტოკა ყოფნა,
რამეთუ დროა კვლავ მოჟამული,
რამეთუ რბიან ჭინკები სოფლად.

                                                               1992 


ნანატრი სახე 

                 ნანა ესაკიას ხსოვნას 

პირისპირ დგომა, ლოდინის წუთი,
ანგელოზური ნაკვთები სახის,
გრძნობებით ყელში გაჩრილი ბურთი,
მკაცრი ტრიალი სვე-ბედის ჩარხის;
წინ – შენი სული, როგორც შუქურა,
უკან – ქვის კიბე, ნახევრად ბნელი,
როგორ მცოდნოდა! ეს იყო თურმე
ჩვენი შეხვედრა უკანასკნელი...
აღარ მეღირსა აღსავსეს წვითა
თქმა სამიჯნურო, თქმა გადამწყვეტი,
ისე დაგვშორდი, ამ ღვართქაფიდან
არ შეგხებია არც ერთი წვეთი.
დაღველფდა ვნება განვლილი წლებით,
ორთავ მივყევით საკუთარ შარას,
სანამდე მრავალჭირგანაძლები
გული ხელახლა არ შეგეყარა.
ეკრანზე გაჩნდა შავარშიანი
ნანატრი სახე, ნანატრი მზერა
და შემკობილმა ფაქიზი ჰანგით
ებანმა კვნესით კვლავ გაიჟღერა...
ხსენებას ცრემლი ისევ თან ახლავს,
ღამეულ ფიქრში თეთრდება თმები,
მზრუნველი დედა – სად წევხარ ახლა,
უბიწო მსხვერპლი ბოროტი ნების?!
პირისპირ დგომა, ლოდინის წუთი,
ანგელოზური ნაკვთები სახის,
გრძნობებით ყელში გაჩრილი ბურთი,
უღვთო ტრიალი სვე-ბედის ჩარხის...

                                                                   1993 


30 აგვისტო 

მთაზე დაკლაკნილ ბილიკით მავალს
მამაკაცთ გუნდის მოგესმის მღერა,
მამადავითის გიზიდავს ჰავა,
გულიც ჭაბუკურ ხალისით ღელავს.

მიეახლები დიდებულ აჩრდილს,
აქ შეკრებილებს გაარჩევ ნათლად,
მიჰყავხარ ჰანგებს, ზეცისკენ აჭრილს,
გადადნობილი ელვარე სანთლად.

ისევ აგავსებს ღვთიური შუქი
ილია მართლის საფლავთან მისვლით,
ოთხმოცდაათი წელია უკვე,
რაც დაიღვარა მოწამის სისხლი.

ოთხმოცდაათი წელია, რაც კი
აღარ კიაფობს ორბული მზერა...
ვაი, მამულო! დიდ შვილთა ფარცხვით
ვერრა გვასწავლოს ამა დღემ ჯერაც.

                                                                1997 


სტუმრობა 

                             გივი ტაბახმელაშვილს 

დღე მოგონებებს ტალღებად არწევს,
სხვა არის მაინც წარსულის განცდა,
შეხვედრა მძაფრი ზოდებად მაწევს
თმაშეთხელებულ, ძარღვიან კაცთან.

„დარეკვისათვის მადლობა დიდი,
მობრძანდით, გელით ბატონო გივი“,
წყვილს ხელებგაშლილს, მწყურვალ თვალს ვკიდებ,
ფოტოებს ადგას ტკბილ დროის სხივი. 

ჰა, გახდილია ქათიბი, ჩოხა,
ანთებდით ქარ-ცეცხლს სცენაზე ორნი,
ლაღ „ქისტაურსაც“ ვარდები მოჰყვა,
მოისმის სადღაც ტაშისხმა შორი.

გაიფანტება შავ წლების ბოლი,
დიდდება უფრო არდილი დედის,
ქუხს ალბერტ-ჰოლი... ეს მონაყოლი
მხურვალე ტანში შარბათად შედის.

ამ წუთებს ნეტა რა გადასწონის...
მორჩა სატანურ თვალების ზვრევაც,
მომელის ისევ მოკრებილ გონით
გულიდან დაძრულ სტრიქონთა წერა.

                                                                 2004 


სულმნათი 

          იაკობ გოგებაშვილის გარდაცვალების 
                        100 წლისთავის გამო 

მოვძებნე წიგნი ყდაგაცრეცილი,
გახუნებული, თხელი ფურცლებით,
როგორ ვაკადრო წარსულს წერტილი,
აჩქროლებულა გული უძღები.
შენით შევიცან ჩვენო სულმნათო
დიდი გმირების წმინდა სახელი,
გზა ნაღდ ქართველებს მათ გაუნათონ,
გზა – ბნელ ღამეთა ბევრჯერ მნახველი.
მამულის ტრფობით ვიყოთ დაჭრილი,
მათ სახელს ლოცვით გავიმეორებთ,
შორით ჩნდებიან მკრთალნი აჩრდილნი:
ცოტნე, იოთამ, ბერი თევდორე.
ლხენად უჩანდეთ ფრთალაღ არწივთა
ღვიძლი ერისთვის თავის გაწირვა,
საქართველოზე ფიქრში დაფერფვლაც
მათგან გადმოდის შემწე-მფარველად.
ხრმალსაც ირაკლის უჭკნობ დიდებით
აქვს არაერთი მხარე მოვლილი...
ეს „დედაენა“ – ალმოკიდებით
ყრმათა სულშია ღრმდ ჩაქსოვილი.
მწმენდს თხრობა მწუხრში, დილაარდიან,
ოხვრა, ვაება ახლად იწყება...
ბრძენო იაკობ! საქმეს მადლიანს
ნუმც მიეკაროს მტვრით დავიწყება.

                                            15 ივლისი 2012 წელი 


ფილმი 

               ვუძღვნი მიხეილ გოგიჩაიშვილის ხსოვნას 

ფრესკებს და ტაძრებს, ძველ საგალობლებს
თქვენს ლამაზ ფილმში მოაფენთ უხვად,
ადიდებთ მისით ქვეყანას მშობელს,
გულს ის წარსულში მძლედ შემოუძღვა.
ზოგთა სახეზე ალმური ჩნდება,
მნახველთა შორის მოისმის ღრენა,
კადრებში სცნობენ ღვთის მობრუნებას,
უნდათ აკრძალვა... დუმდება ენა.
თვალებსაც ლიბრი ვით გადაეკრას,
ჩარევა უწევს კულტურის თავკაცს*,
ექვსიოდ კაცი კვლავ უმზერს ეკრანს,
გაიმართება მსჯელობა აქაც.
ბატონო ვახტანგ, ბატონო ოთარ**
ფილმს ორივენი შედევრდ ნათლავთ,
თავკაციც განა სხვათაებრ სცოდავს,
სიტყვები მისი მოისმის მართლად:
„ო, თუკი ვუვლით ჯვარს, სვეტიცხოველს,
საგალობლებსაც სჭირდება დაცვა“...
არ უშინდება ნათელ აზრს ყოველს,
თუნდ „ძლიერებმა“ ჯვარზედაც აცვან.
„გვმართებს უთუოდ მონახვა ფორმის,
დანარჩენს ვიღებ საკუთარ თვზე“,
საქმის ბოლომდე მიყვანის მნდომი
არის ეროვნულ ღირსებით სავსე.
ეს თქვენი ხსნაა, სოსო და ანზორ***,
ნიჭიერება ვით დაიჩრდილოს,
ვარდები სუსხმა როდი დააზროს,
ქმნილება თქვენი ბევრს ელის ჯილდოს.
ორმოცზე მეტი წელია უკვე,
რაც იგი ათბობს სულიერ ყოფას,
ძველებურ ხიბლით კვლავ აჩუქურთმებს
აღდგომა დღესა და გიორგობას.

                                                  24-26 მაისი 2013 წელი 

* ცეკას მდივანი მიხეილ გოგიჩაიშვილი
** აკადემიკოსი ვახტანგ ბერიძე, კომპოზიტორი ოთარ თაქთაქიშვილი
*** ფილმ „ძველი ქართული საგალობლების“ (1970 წ.) ავტორები: სოსო ჩხაიძე, ანზორ ერქომაიშვილი


გამკობ სტროფებით 

                                                     თაკოს 

ქუჩიდან გჭვრეტდი, ეკრანთან მყოფი
სერავდი სივრცეს ელვარე ღიმით,
ვით ვიფიქრებდი, სილაღის ხმობით
თუ იხუვლებდა მდუმარე სიმი.

დღეს ახლოს გნახე, ფერებით სავსე,
ო, ამ დანახვით გაშტერდა თვალი,
გამოჩენილი ჩემს ვიწრო გზაზე
ხარ ცისიერი, ხარ დედოფალი.

ჟამმა ვერ შეძლო მეობის მართვა,
სტროფებით გამკობ შენ – ჩრდილუკარებს,
გონამღვრეული ხელახლა მზად ვარ,
მძაფრ მიჯნურობის მივენდო ქარებს.

მინდება შენს წინ დავემხო ფერხთით,
შემოგღაღადო უტურფეს ასულს...
ხიწვებშემოცლილ ამ გულის ფეთქვით
მყის უკუვაგდებ სევდიან წარსულს.

ფესვებმაგარი, ამაყი მოდგმა
კვლავ მიწილადებს სიმტკიცეს რვალის,
ჩვენს დაწყვილებით, ვუწყ, შევძლებ რომ ვთქვა:
გადახდილია მთავარი ვალი.

                                                                        2014 

Wednesday, December 6, 2017

Бог дзюдо (Мифуне Кудзо) 10 дан.

Монгольский спецназ

მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილის ახალი წიგნები

(გაზეთ „ლიტერატურული საქართველოს“ ამა წლის 24 ნოემბრის ნომერში გამოქვეყნდა თანამედროვე ქართველი მწერლის ქ-ნ ლალი ბრეგვაძე-კახიანის წერილი „მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილის ახალი წიგნები“, რომელსაც ქვემოთ ჩვენი ბლოგის მკითხველს ვთავაზობთ)

ჩვენმა საზოგადოებამ ამ ცოტა ხნის წინ მიიღო გერმანული ლიტერატურიდან ორი უმნიშვნელოვანესი წიგნის პირველი ქართული თარგმანი: ჰერმან ჰესეს რომანი „რიოში მარგალიტებით თამაში“ („ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“) და ფრიდრიჰ ჰიოლდერლინის პოემა „ემპედოკლე“ (გამომცემლობა Carpe diem). თარგმანი ეკუთვნის მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილს. პირველი წიგნი მხატვრულად გიორგი მაღრაძემ გააფორმა, ხოლო მეორე – მირიან ყენიამ.


გასული საუკუნის გამოჩენილი გერმანელი მწერლის, ჰერმან ჰესეს უმთავრესი და ურთულესი რომანის „რიოში მარგალიტებით თამაში“, „რომანთა რომანს“ რომ უწოდებენ თვით გერმანელები, ქართულ ენაზე თარგმნა და გამოცემა ადვილი საქმე არ არის. იგი დიდი პასუხისმგებლობითაა შესრულებული. წიგნის კითხვისას იგრძნობა მწერალის რთული სამყარო და ის ხიბლი, რითაც მოცულია ეს ნაწარმოები. ნიშანდობლივია ტექსტის ღრმა წვდომა, რაც გერმანული ენის სრულყოფილ ცოდნას მოითხოვს. მარიამ ქსოვრელი ოსტატურად ახერხებს ნაწარმოების ქართულ ენაზე ბუნებრივად გადმოტანას. მთარგმნელი გაურბის ზედმეტსიტყვაობას, გაუბრალოებასა და ხელოვნურობას. ინტელექტუალური მკითხველი ამ წიგნის გაცნობისას ბევრი საინტერესო საკითხის წინაშე დგება.

გამოჩენილი გერმანელი პოეტის, ფრიდრიჰ ჰიოლდერლინის ტრაგედიას „ემპედოკლე“ წინ უძღვის შესავალი წერილი, რომელიც ამოღებულია ჰიოლდერლინის ნაწარმოებთა მთარგმნელისა და მკვლევარის, ქალბატონ ნაირა გელაშვილის წიგნიდან „ფრიდრიჰ ჰიოლდერლინი; ცხოვრება და შემოქმედება“, ასევე მას თან ახლავს ორიგინალი (გერმანული) ტექსტი, და დასასრულს თავად მთარგმნელის მიერ მოძიებული და მომზადებული კომენტარები ძველი ბერძნული ისტორიიდან და მითოლოგიიდან. ყოველივე ამას დართული აქვს გამომცემლის ანოტაცია, რომელსაც ქვემოთ გთავაზობთ: 


„კლასიციზმისა და რომანტიზმის ზღვარზე მყოფი დიდი გერმანელი პოეტის, ფრიდრიჰ ჰიოლდერლინის, ტრაგედია „ემპედოკლე“ (1800 წ.) ეძღვნება ძველ ბერძენ მოაზროვნესა და სახელმწიფო მოღვაწეს, პოეტსა და მკურნალს, ემპედოკლეს (483-423 წწ. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე), რომელიც ლეგენდის მიხედვით გავარვარებულ ეტნაში ვარდება და ამით ის ერწყმის ბუნებას, კვლავ უბრუნდება ბუნების წიაღს, კვლავ აღადგენს ადამიანისა და ბუნების ერთიანობას.

თუმცა ჰიოლდერლინი ძველი საბერძნეთის მონატრებას შეუპყრია და ანტიკურ ფორმებს ირჩევს, მაგრამ ლირიკული დრამა პოეტის თანადროულია. ნაწარმოები აგებულია პირად განცდებზე და რომანტიკული ფილოსოფიის საფუძვლების თანაზიარია. პოემის შინაარსი სოციალურ-ზნეობრივი კონფლიქტის ფონზე ვითარდება და იხატება სიძულვილისა და სიყვარულის ურთიერთდაპირისპირება“.

თარგმანი შესრულებულია პოემისათვის დამახასიათებელი პოეტური და ამაღლებული განწყობით, შესანიშნავი ქართული ენით, რასაც ინტერესით ეცნობა მკითხველი.

ლალი ბრეგვაძე-კახიანი

P. S. ასევე გვინდა ვაცნობოთ მკითხველს, რომ მომავალ კვირა დღეს, 10 დეკემბერს, 15 საათზე საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის (ყოფილი საჯარო ბიბლიოთეკა) საგამოფენო დარბაზში შედგება მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილის ზემოხსენებული წიგნებისა და ასევე მისი ლექსების ახალი კრებულის „ისევ შენამდე“ პრეზენტაცია. მსურველებს ვეპატიჟებით ამ შეკრებაზე. კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება.

Sunday, November 26, 2017

ქართლის მეფის თეიმურაზ მეორის პოეზიიდან



(ნაწილი II) 

დღისა და ღამის გაბაასება 

(ამონარიდები)

 ა ქ ა | გ ა ვ ა ზ ი ს ა | დ ა | შ ა ვ ა რ დ ნ ი ს | ნ ა დ ი რ ო ბ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

644
„ვთქვა წვრილად ნადირობანი წეროსი გავაზითაო,
ვერ ინადირებს სხვა კაცი, თუ არ ბატონი გზითაო,
ბევრი ხარჯი აქვს ქუდიან მფრინველსა შენახვითაო,
ბაზიერების უფროსი დამართავს თაბლებითაო.

645
როს დაიმართვის გავაზი, მზა იყოს მოტევაზედა,
წინა დღით გზავნონ კაცები, ბაზიერები ტბაზედა,
წავლენ, დაზვერენ წეროსა, სად მრავალი სხედს წყალზედა,
გავაზს მისცემენ იარაღს, მას ღამეს უსხდეს ხელზედა.

646
წერო დასხდების გაზაფხულ და კიდევ შემოდგომასო,
როს მოუნდებათ მოტევა, ცხენს დაუწყებენ კაზმასო,
წავლენ, წაასხმენ გავაზებს, ჰყვანდესთ მოტევის ნდომასო,
სადა სხდეს წერო ყავლითა, გარს უზმენ შემოდგომასო.

647
წეროსა, მსხდომსა ტბაზედა, გარს შემოავლონ ყავლია,
მეფემ შეისვას გავაზი ოსტატი კარგი, მალია,
სხვათ უსხდეთ სხვანი გავაზი, ავლენ ქედს, სად მაღალია,
ყავლისა კაცი ცხენს დასძრავს ქარსავით, ვით გრიგალია.

648
დააფრენენ წეროებსა, ყავლის კაცნი შეუტევენ.
გავაზებსა ქუდს დაჰხდიან, მაღლიდამე მოუტევენ,
ოსტატს გავაზს სხვა გავაზნი უყურებენ, თან მისდევენ,
მაიასა იკეთებენ, ფრინვენ, მაღლა აიწევენ.

649
ხალაჩიცა ძაღლნი თან ჰყვეს მეშველადა გავაზებსა,
ბრუნევდენცა გავაზები, სანამ ავა სიმაღლესა,
არ უშვებენ კიჟინითა ყავლა გარეთ წეროებსა,
რა მოექცა ზევიდამე, გავაზები მიჰყოფს ნებსა.

650
დაუწყებს ცემას გავაზი წეროსა ჩამოსაგდებლად,
თავსა გავაზსა მას სხვანი გავაზნი ჰყვანდეს მშველებლად,
შემოჰკვრენ, ჩამოაგდებენ, წერო არს მიწას მგდებელად,
თავს წააწვება ხალაჩი ძაღლი არასაშვებელად.

651
მას დღეს ოსტატი გავაზი ორს-სამსა მოჰკლავს ზევითა,
მკვდარს ჩამოაგდებს მიწაზე, თვით არ ჩამოჰყვეს ქვევითა,
სხვანი ჩამოჰყვნენ მკვდარს წეროს უოსტატობის ქცევითა,
თვით ჩამოჰყვება ბოლოსა, რა მოჰკლავს ხელის ცემითა.

652
ვინც რომ გავაზს ყავლის კაცი იმ დღეს უწინ უშველისო,
მას დღეს მეფე იმ კაცისა ჩამცმელია ხალათისო,
ბაზიერთა გავაზები ზედ წეროზედ დააძღისო,
გითხარ კარგი ნადირობა, აწ ვთქვა სხვაცა შავარდნისო.

653
როგორც რომ არის, მე გეტყვი, შავარდნის მოტევება-და:
ან იჯდეს წერო მინდორსა, ან არწივი მძორს ჯდება-და,
შავარდენს ებას ქუდს ძუა, კაცს პირში ეჭირება-და,
ცხენფიცხად უნდა, სადაც ზის, მფრინველსა შეტევება-და.

654
მას შეუტევს ცხენმალეთა, ქუდსა წაჰხდის შავარდენსო,
მოუტევს და ერთს მუქარას მისკენ სწრაფით გაირბენსო,
მიეწევა, შიგ შეესმის, დაიჭერს და არ აფრენსო,
ჩამოიღებს მიწაზედა, ზედ ხალაჩ ძაღლს წააწვენსო.

655
დაანებებს ხალაჩს ძაღლსა, თვითონ თავსა დასტრიალებს,
თავსა დაჰკრავს კობალს კაცი, მფრინველს მოჰკლავს, არ იბრალებს,
გამოართმევს ძაღლსა პირში, შავარდენსა ზედ გააძღებს.
ვთქვა, ბარისა მოტევანი ყვავსა როგორ ათამაშებს.

656
თამაშისთვის მოუტივოს კაცმან ყვავსა ორი ბარი,
წაიყვანონ მაღლა ცემით, უჩვენონ ყვავს მთა და ბარი,
ხან მიწაზედ ჩამოაგდონ საწყალი და პატიმარი,
ამდენი სცენ ხელი, ადგილს დაანარცხონ, იდვას მკვდრი.

657
გამართონ ტორუაზედა ქუდითა მარჯანიაო,
როს მიუტევენ, დიაღ, აქვს მას კაი თამაშიაო,
წაიყვანს მაღლა ტორუას, ვით წეროს გავაზიაო,
სცემს, ჩამოაგდებს მარჯანი, ტორუას დამჭერიაო.

658
სულა ვთქვი ნადირობანი შავთვალის ფრინველისაგან,
სონღული მისთვის არა ვთქვი, იმიტომ დავდეგ თქმისაგან:
თუ არა დიდი ხელმწიფე, არ შეინახვის სხვისაგან,
როს მიუტევენ, ონარი უფრო აქვს გავაზისაგან“.

ა ქ ა | ქ ო რ ი ს ა | დ ა | მ ი მ ი ნ ო ს | ნ ა დ ი რ ო ბ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

659
„აწ გეტყვი ნადირობასა, დევნებას ქორებისასა,
თუ ზაფხულია, დასდიან ქულებსა წითელისასა,
დამართვენ ახალს ქორებსა, დამჭერსა ლაპებისასა,
უტევენ ზაფხულ ჭორტიყსა და შემოდეგსა თვისასა.

660
ნაზამთრს მწყაზარსა წითელსა ქორს ზაფხულ ჩასმენ ძარშიო,
იკაპოეტებს, იქნების ბუმბულის გამოცვლაშიო,
გამოიყვანენ ქორებსა ნაკაპოეტსა სთველშიო,
ზოგს დაიჭერენ ბადითა, მწყაზარსა თუღუნს ველშიო.

661
შემოდეგსა ქორსა ბადეს აუმართვენ, იჭერებენ,
ერთმანერთში მოისყიდვენ, ბევრსა ფასსა გაიღებენ,
ბაზიერნი გამართვაში ხელსა აღარ აიღებენ,
ქორსა ფრთხილად აიყვანენ, ხელზე შემოიხუნებენ.

662
კაცისგან ნადირობასა ქორით ჯერ ვიტყვი იხვზედა:
როს გამოასხმენ კაპოეტს, ქორებს დამართვენ ტაბლზედა,
წავლენ, დაზვერენ იხვებსა, სად ჯოგი ისხდეს წყალზედა,
მეტაბლეს მიუყენებენ, თავს დახრის პირებაზედა.

663
ქორი უყურებს ბაზიერს, იხვს მიეპაროს ჩოჩვითო,
რა დაახლოვდეს, მოხედავს, ქორი ვის ხელთ ჰყავს ჯდომითო,
დაუგდებს დაბლა, ქორიცა ტაბლას მიატანს ნდომითო,
რა მივა, უკრავს იხვებსა კაცი მეტაბლე დრაშითო.

664
იხვისა ჯოგი დაფრინდეს, კაცი როს ტაბლის მკვრელია,
ქორიც უმატებს ონარსა, ძალიან გამფრენელია,
მიატანს წინა მამალსა იხვსა, ამოჰკრას ხელია,
ჩამოიღებდეს მიწაზედ, მეტაბლე ქორის მშველია. 

665
მებატონე ქორებს ტაბლზე ოთხს-ხუთს ერთად მოუყენებს,
თამაშა აქვს, დიაღ, კარგი, ის გამოსცდის, დიაღ ქორებს,
ნახვენ, უკვრენ, რომელიც სჯობს, მიდგეს, აღარ დაიყოვნებს,
სხვასა ქორებს უკან დაჰყრის, ყველას ონარს მოაწონებს.

666
მცდელი ქორი მას დღე ტაბლზე გამოიჩენს ონარებსა,
სხვას არა სდევს, წინ მამალსა იხვსა ხელსა ამოსდებსა,
წინას იხვსა ჩამოიღებს, უკან ჯოგსა დაიგდებსა,
სხვა ქორები უკანასა დაჭერასა იკადრებსა.

667
გამართვენ ქორსა კიდევა იხვზედა ყაზახურადო,
იხვსა უჩვენებს შორიდამ ქორს კაცი მას დასტურადო,
რა ნახავს, მიწას დაუგდებს, გარდაიქცევა ტურადო,
მიპარვით ქორი იხვს თავზედ წააწევს მიპარულადო.

668
კიდევ იხვსა ბაზიერი ქორს მოუტევს ხელდახელა,
სად დაიჭერს, ზედ გააძღებს, იმით ქორი გაახელა.
იხვის ნადირობას მოვრჩი, ახლა ხოხობს ვიახელა,
ხოხბის დევნა ბაზიერსა იამების, არ იძნელა.

669
წავლენ ადრე სახოხბეთა, ქორს წაასხმენ მეძებრითა,
დაუწყებენ ძევნას ძაღლნი, ქორსა ხედვენ წრიპინითა,
რა გაფრინდეს, მიუტევენ ქორსა კაცნი კაის ცდითა,
მალ უშველონ ნაბულზედა ძაღლებისა ძახილითა.

670
იქნების ქორი პირველვე მოტევას შეეჭიდოსა,
თუ იქ ვერ მისწვდა, ისი სჯობს, კამარას დაიჭიროსა,
ან კამარაში, ან მხარის წაყრის დროს ჩამოიღოსა,
თუ ეს ქნა ქორმან მამალზედ, კარგი ონარი იყოსა.

671
ეს ვერა ქნა, ქორი ხოხობს თან მოჰყვების, ანაბულებს,
მალედ კაცნი უშველიან, ნაბულს აღარ შეუსვენებს,
ნახვენ ეჟვნის ჟღარუნზედა – ზედ თავს აზის, უწრიპინებს,
მეძებრებით გაუფრენენ, ქორი ხოხობს იძაბუნებს.

672
ქორი ხოხობს ნაბულზედა ოსტატურად მოექცევა,
თავზე აზის, ვერას საქმით გაეპარვის, გაექცევა,
გაუგოგდეს, გარდუჯდების, ხის კინწერზე ზედ ექცევა,
რა ნაბული გაუფრინდეს, გარდუვარდეს, მიეწევა.

673
ნაბულს ხოხობს გაფრენილსა ქორი ფიცხად ზედ მიდგების,
თუ ზევით ვერ დაიჭირა, ისევ ლიხში ჩაეგდების,
ან მეძებარი დაიჭერს, ან თუ ძაღლებს მოურჩების,
დაიღალოს, ვერ გაფრინდეს, ქორს ხეზედა შეუჯდების.

674
ხეს შეჯდება რა ხოხობი, ზოგი ქორი ეძგერება,
თუ ოსტატი ქორი არის, ხეზედ აღარ ეტანება,
ერთს ხესა სხდეს, არას ერჩის, ქვეშ ძაღლები ეყეფება,
ბაზიერი ჩამოუგდებს ხოხობს, ქორი მოუხდება.

675
ოთხს-ხუთს მოუტევს, ერთს ქორსა კაცი არ დააღონებსო,
ბოლოს მამალსა ხოხობზე ზედ დააძღებენ ქორებსო,
ხოხბობა ბარში კარგია, კაკბობა – ღელებს, გორებსო,
უკეთ გაფრინდეს კაკაბზე, ქორი არ დაიყოვნებსო.

676
ქორით ვთქვი ნადირობანი, აწე ვთქვა მიმინოსა-და,
მწყერი და ღალღა როს მოვა გაზაფხულისა დროსა-და,
ზამთარში გამოკვებული მიმინო აისხასა-და,
გამართონ, კარგი შვება აქვს იმისა მოტევასა-და.

677
მიმინოს კარგად მოტევა ქორისგან უფრო ძნელია,
ვინც კაცი კარგად ადევნებს, შორით მწყრის წამწევნელია,
შორიდამ მოსწევს მიმინოს, მან გაიქნიოს ხელია,
ერთს მუქარაზედ დაიჭერს მწყერს სწრაფი გამფრენელია.

678
ადევნებენ მწყერს და ღალღას გაზაფხულზე ორსა თვესო,
რა დაცხების, მთაზე წავა, ბარზე ძვირადღა დადგესო,
ზოგსა დასმენ კაპოეტად, რაც მიმინო არ დასვესო,
ადევნებენ ლაპებს წვრილსა, სანამ მართლა დამსხვილდესო.

679
ზაფხულს მიმინოს ქულები კაცთ დაზარდონ ახალისი,
ბაზიერი გამმართველი მიმინოსა ახალისი,
პირველ ბავლად მწყერს გაუფრენს ხელით, მაზედ ახალ ისი,
სამს მიუტევს მას უკანა, ძაღლს უძახებს, ახალისი.

680
შემოდეგზედ ბევრი მოვა მწყერი, დია, გასუქდება,
მწყრისა მაშინ ნადირობა კაცსა, დიაღ, იამება,
ძვირად მორჩეს მიმინოსა, რაკი მწყერი დამძიმდება,
მას დროს მწყერი ჩანთაშია, დიაღ, ბევრი ჩაიდება.

681
ერთს კარგს ახალს მიმინოსა საქმე ვინმე გაუწიროს,
თუ ადევნოს საღამომდის, ასი უნდა დაიჭიროს,
ახალი სჯობს კაპოეტსა, რა მზემ სიცხე დაიპიროს,
სხვას ვერ ავნებს სიცხე ახალს, ნავარდი არ დაუხშიროს.

682
ახალი სჯობს მწყრისათვინა, მონავარდე არ იქნების,
თუ ნავარდს არ წაუვიდა, მწყერი ძვირად მოურჩების,
კაპოეტსა მიმინოსა სჭირს – სიცხის დროს დავარდების,
მაშინ ისიც ბევრს დაიჭერს, რა დღეები აგრილდების.

683
კაცი ესვრის კარგსა სეფქას, მუჭსა მარჯვედ აყოლებსა,
კარგს მიმინოს ერთი კარგი მესეფქეცა აჯობებსა,
ამდენს მოჰკლავს საღამომდის მწყერს, შინ ძლივსღა წაიღებსა,
გლეხმან კაცმან სხარტი იცის, იმწყერაებს, იხარებსა.

684
სხარტს ესვრის, თუცა დააცდენს, მწყერსა ჩაუგდებს ალალი,
დახეთქებულსა ბევრს მოჰკლავს, მისთვის შეიქნას ალალი,
ნანადირევი შინ ლხინზედ დაჯდეს, იმღეროს „ალალი“,
კაცმან დალიოს თვით ღვინო, წითელი ვითარცა ლალი“.

ა ქ ა | კ უ რ დ ღ ლ ი ს | ნ ა დ ი რ ო ბ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

685
„ერთი თამაშა ვერა სჯობს მინდორზე მწევრით კურდღლობას,
მაშინ იქნება დრო კარგი, როს თოვლი დადვას ზამთრობას,
ადრე ცხენს შესხდენ ვაჟკაცნი, რა ღამე იწყებს თენობას,
კურდღელსა ევლოს ღამითა, მის კვალს დაუწყებს ძებნობას.

686
კვალსა რა ნახვენ, გაჰკვლევენ, თავსა დაადგეს მდევარი,
წამოახტუნონ კურდღელი, ზედა მიუშვან მწევარი,
მიდგენ კიჟინით, აბრუნებს მას ძაღლი მალმომწევარი,
გაუსვამს პირსა, აიყვანს ის ოსტატურად მქცევარი.

687
ზოგს კურდღელს სჭირს: თავს წაადგენ – ვერ ადგების შიშობითა,
კაცსა ნახავს – გაინაბვის უფრო მისის რიდობითა,
იტყვიან თუ: „ქვა გდიაო“, არ ახსენონ კურდღლობითა,
ვისაცა აქვს, ისრით მოჰკლავს, ჩაუგდებენ ზნეობითა.

688
დიაღ ბევრსა დაიჭერენ დიდობასა თოვლისასა,
რამდენიც რომ დაახელონ, გზას ვერ ჰპოებს წასვლისასა,
კაცი ნახავს კარგს თამაშას, მოტევასა ძაღლისასა,
ეს დასრულდეს ნადირობა, აწ ვიტყოდე თევზისასა“.

ა ქ ა | თ ე ვ ზ ი ს | ნ ა დ ი რ ო ბ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

689
„სადაც თევზი ეგულვებათ, მას დასწურვენ დიდსა წყალსა,
ბოლოს შეჰკვრენ წყლისას, რომე არ გაუშვებს თევზს საწყალსა,
საცა ჰქონდეს მას მორევი, შიგ უგლიან ბევრს საგალსა,
აირევა რა საგალი, ფიცხლავ დასწვავს თევზსა თვალსა.

690
თვალებდამწვარი თევზები ნაპირს გამოვა წყლისა-და,
ბევრს მოჰკვლენ ნაპირს გამოსულს კაცი, მცემელი ხმლისა-და,
რაც დარჩეს მორევს, მსროლელი ბადესა გარდაშლისა-და,
იმით გამოჰკრეფს, მორევით რაც თევზი დარჩებისა-და.

691
კაცსა იამოს თვის ხელით სიკვდილი ორაგულისა,
როგორც სიკვდილი ისრითა, თოფით იამოს ხარისა,
ორაგულიცა ხარსავით კარგ ჩასაგდები არისა,
კარგი შვება აქვს თევზობას, ერთს სიხარულად კმარისა.

692
დაუწურავს წყალში თევზსა დაიჭერენ ბადეს მოსმით,
ისევ მის წყლით რომ მოხარშონ, გემოს მისცემს საამოს სმით,
წყლის პირს დაჯდეს, ლხინი ნახოს კაცმან ღვინის საამო სმით,
რა შვება აქვს დღისით კაცსა, გაეგონოს ყურს არ მოსმით!

693
დღისით გამორჩეს კაციცა მთასა, ტყესა თუ წყალსაო,
ღამევ, ხომ უგდე შენ ყური ამბავსა, ჩემსა თქმასაო,
მე რის გზით შემედარები? რას აქნევ ცუდს კვეხნასაო?
არ გმართებს, რომე ჩემთანა ამოიღებდე ხმასაო!“

ღამისაგან თქმა:

694
„დღეო, რით ამბობ სიტყვასა, რაზე ხარ ჩემზე მეტობით?
ნუ მოჰკვეხ, დია, ჩემზედა, ნუ ხარ თავისა ხედობით,
ნადირობაში მე წილსა არ მიდებ ძალის მქნელობით,
იქნების, დღისით ვერ მოკლას კაცმან ნადირი ბნელობით!

695
დიამც, ღამითა მფრინვლისა მოტევა არა მოხდესო,
სხვა ნადირობა სულ ყველა რად არ იქნების ღამესო?
ყვირილობაში ბევრს ხარსა მოჰკვლენ, რა იდგეს მთავრესო,
ხარი უმატებს მთვარეში ყვირილსა გასაკვირესო.

696
ღამით იქნების ამგვარი ნადირობანი ღორისა:
კვალს ნახვენ, ზამთარს უვლია, საცა ბილიკი არისა,
ბილიკს შეუკრავს მეთოფე, მოუვა, რაკი ნახისა,
ესვრის, თუ მოჰკლავს, უხარის კაცსა სიკვდილი ტახისა.

697
შემოდეგზედა საჩქვეფლად ტახი მივიდეს გუბზედა,
კვალს ნახვენ მონადირები, თქვან, თუ: „უვლია სულ ზედა“.
ღამით დაუსხდენ საყუჩში, ღორი მოუვა მზაზე-და,
ესვრის მეთოფე ტახს ახლოს, თოფსა ჰკრავს ბანებაზედა.

698
თევზი რომე სთქვი, ღამითა განა არ დაიჭირების?
ღამით გამოვა ნაპირსა – კარგ გვარად ინადირების,
სათხეველს ესვრის მეთევზე, ზედ თევზზედ გარდაიშლების,
გამოსწევს ბადეს სავსესა, წყლიდამე გამოიღების.

699
ორაგული რომ დაუწყებს შემოდეგზედა თხრასაო,
უწინვე ნახავს მეთევზე, ნათხარს შეამჩნევს წყალსაო,
რა დაღამდების, წავიდეს, ბარჯი ეჭიროს მზასაო,
მკვარსა აუნთებს, შიგ დახვდეს, – ორაგულს დასცემს ბარჯსაო.

700
ბევრს მოჰკლავს კაცი ორაგულს თხრაშიგან ბარჯით ღამითა,
რა გაათავებს თხრას თევზი, მერმე დაბრუნდეს დაღმითა;
კაცი დაიჭერს კიდევა მრავლისა ფაცრის ჩადგმითა,
ღამით იქნების ფაცრობაც, იჭერენ ერთს თვეს ამითა.

701
წყალი როდესაც აღიმღვრას გაზაფხულისა პირსაო,
მას დროსა კაცმან კონითა წყალი სულ გაუკრისაო,
თევზი წამოვა პირაღმა, მის დროს შიგ ჩაცვივისაო,
კონიც ხომ ღამით ისაქმებს? – მთქმელი ვარ მართალისაო!“ 

ა ქ ა | ო მ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

დღისაგან თქმა: 

702
„ბნელო, რას სჩმახავ სიტყვასა, რად ხარ ტყუილის მდომია?
შენ შემედარო ნათელსა – ვერ იტყვის კაცის ტომია!
აწ მოვყვე შებმას დღისითა, როგორ იქნების ომია,
გამოჩნდეს მაშინ მამაცი, გულსრული, ვითა ლომია.

703
დააწყონ რაზმი ოთხრიგად, წინ მეწინავე იდგესა,
სხვა დროშა მეორე ზურგად მეფეს მემარჯვნეთ უდგესა,
მარცხნივ მხარს მესამე დროშა მემარცხნეთ გაარიგესა,
მეფე მეოთხეს დროშითა სამს დროშას უკან ვლიდესა.

704
თვითოს რაზმსა უფროსადა სარდალი ჰყავს მარიგებლად,
ადრითგანვე მიცემული დროშაზედა ჯარი მხლებლად,
თავადი და გლეხი ბევრი დროშას ახლდეს შესაბმელად,
უნდა იყოს თვითო რაზმი თორმეტ ათას, არნაკლებლად.

705
რაზმს თვითოს წინ ჰყავს მეთოფე ქვეითი, ცხენიანია,
ქვეითს, ცხენიანს თავთავად ჰყავს მიჩენილი თავნია,
მეშუბარი დგას უკანა, შეკაზმული აქვსთ ტანია,
საომრად დამზადებული მოსაწონია ყმანია.

706
რა შეიქნას მტერი მტერზე ერთმანერთზე მიწეული,
ჯერ დასცლიან ზარბაზნებსა, ხმა აქვსთ ზეცას აწეული,
მერმე ესვრის ქვეითობა, ჩახმახი აქვსთ მოწეული,
მასთან დასცლის ცხენოსანიც მეთოფეცა გულად სრული.

707
ერთმანეთზე რა დასცლიან თოფს, შეუტევს მეშუბარი,
მეწინავეს სხვა დროშები ზურგს მოაბამს, ვით კლდე მყარი,
ვინცა ვარგა ვაჟიკაცი, წინ მივიდეს, არ დამდგარი,
„თორმეტს შუბზე გარდაწყვეტა“ – უთქვამსთ, დადებული არი.

708
გამარჯვებული შუბები თორმეტი გასტეხს მტერსაო,
რაკი გაიქცეს თვით მტერი, ვინ შეუნახავს ხელსაო?
შიგ გაერევა ვაჟკაცი, ვით ბარი გუნდში ტრედსაო,
მათ ჩამოყარონ მტერი და ბევრს გამოსჭრიდენ ყელსაო.

709
რა შეედრება კაცისთვის გამარჯვებულსა ომსა-და!
მას დღეს ვის მტერი მოუკლავს, მიართმევს ბატონს თავსა-და,
წყალობას უზამს ხელმწიფე, ჩააცმევს კარგს ხალათსა-და,
ზოგს მისცემს საჯილდაოთა მამულსა სახელოსა-და.

710
დამარცხებულს კაცს მოქნევა შუბის დიდ ჩაუვარდების,
კარგია, გამარჯვებული კაცი თუ დაიკოდების,
წინ იყოს ცოტად დაჭრილი, სახელი დაუვარდების,
დიდად მიიჩნევს ყველაყა, მტერსაცა შეუყვარდების.

711
ხელმწიფე ადგეს გარშემო – ციხესა მართებს შიშობა,
ყუმბარის სროლა, ზარბაზნის და ნაღმის მიცემულობა, –
ეს ყველა იქნას დღისითა მას ზედა იერიშობა,
აიღონ ციხე, მათ დარჩეს იმისი გაწყობილობა.

712
დღისით იქნების მტრის სახლში ცხენითა თარეშობანი,
ბევრის სოფლისა დარბევა, ჯარისგან ნაშოვრობანი,
გამარჯვებულთა ვაჟკაცთა შეექნასთ ნადიმობანი,
აწ ამას რა სჯობს, შენ მითხარ, თუცა გწადს კიდევ მბობანი?!“

ღამისაგან თქმა: 

713
„ღამით არ მოვა კარგიო, შენ ამბობ, თუ არ დღისაგან,
მეც გეტყვი ამის პასუხსა, ჯერ არ დავმდგარვარ თქმისაგან,
მტერსა ეშინის ღამითა ბნელობას თავს დასხმისაგან,
მძლავრს ჯარსა ამ გზით მოშლიან, სხვას რით დააკლებს რისაგან?

714
დიდსა ჯარსა თუ პირდაპირ დღისით ვერვინ მოერევის,
ღამით თავსა დაესხმიან, კაცი ხმლით შიგ შეერევის,
შეუტყობრად დასხმა მტერსა ფეხს აუდგამს, აირევის,
ამ გზით გატყდეს მძლავრი ჯარი, დამარცხდების, გაიქცევის.

715
დღისით არ იქნას თარეში, თუ ღამით არ ივლისა-და,
ჯარმან იაროს ღამითა, ჩქარად გამვლელმან გზისა-და,
ინათებს, თარეშს გაუშვებს მომთხრელი სოფლებისა-და,
უღამოდ დღე რასთვის ვარგა, მარტო რად იქნებისა-და?“

ა ქ ა | მ ი ჯ ნ უ რ თ | ა მ ბ ა ვ ი | პ ი რ ვ ე ლ ი: | ტ ა რ ი ე ლ ი ს ა

ღამისაგან თქმა: 

716
„ახლა ვთქვა მიჯნურთ ამბავი, ვინც რომ ყოფილან ხელობით,
ჯერეთ ვახსენებ ტარიელს, ნესტან-დარეჯანს ძველობით,
ავთანდილს, თინათინსა და ერთმანეთისა მკვლელობით,
ამათ თვით აქებს რუსთველი სიტყვათა შეუშლელობით.

717
ტარიელ აქო რუსთველმან, ვით მის სიკეთეს შვენოდა,
მას ხელსა საყვარლისათვის ან ცრემლი როგორ სდენოდა,
ძილი ერჩია ღვიძილსა, რომ ღამე არ გასთენოდა,
ვინც მიჯნურია, მე მრჩევლობს, დღევ, შენგან ამით მლხენოდა.

718
ღამე იყვის, ოდეს ასმათ სიხარულსა ეტყვის ლაღი,
ასმათ ლხინსა უქადებდა, როს ჩაევლო შიგან ბაღი,
მაშინ ნახა საყვარელი, მოეშორა გულსა დაღი,
ხელს ეტყოდენ: „ნუღარა სწუხ, სიხარულის კარი აღი!“

719
„ვეფხისატყაოსანს“ შიგან როგორ სწერია, იცია,
ტარიელს, ნესტან-დარეჯანს ღამით დაედვათ ფიცია:
„არ მინდოდესო შენს მეტი!“ – პირი მათ ჰქონდა მტკიცია,
როს განსაცდელი მოუხდათ, დღე იყო – კარგა ვიცია.

720
როდეს შეიქნა ტარიელ, გლახ, სასიძოსა მკვლელადო,
ნესტან-დარეჯან მამიდამ ქაჯებსა მისცა ხელადო,
რა რომ შეიტყო ტარიელ, მისთვის გაიჭრა ველადო,
ვეფხისა ტყავი ირჩია ტანზედა ჩასაცმელადო.

721
ვერა არგო თავის თავსა მან დამწვარმან მიჯნურობით,
ხელი მინდორს დავიდოდა, დატიროდა გულწყლულობით,
როსტენ მეფე და ავთანდილ როდეს იყვნეს ნადირობით,
მაშინ ნახეს მოყმე იგი სურვილისგან ფერმკრთალობით.

722
რა ნახა მეფემ როსტევან ყმა იგი მინდორს ხელობით,
იგ შესაპყრობლად მოუნდა, სპა გაუძახა ქველობით,
რა შემოხედა, გაფიცხდა, სისხლი ადინა ველობით,
ვისცა გარდაჰკრის მათრახი, ლხინს შეუცვლიდის წყენობით.

723
მეფე განრისხნა მათზედა, თვით წავა დასაჭერადა,
ტარიელ შეჯდა შავზედა, იგ ნაქებია ცხენადა,
რა სცნა, თუ მეფე მოვაო, მათრახს ჰკრავს გასარბენადა,
წამს შინა გაუჩინარდა, გაჰხდენ კვალისა მზერადა.

724
მეფე გაჰკვირდა, ვერ ნახა ვერც კვალი განარბენია,
დანაღვლიანდა, ფიქრობდა, ვეღარა ენამჭევრია,
ფიცხლავ მოასხეს, გაგზავნეს საძებრად კაცნი ბრძენია,
დავედრა: „ფიცხლად მოვლეთო, სად მინდორი და ტევრია“.

725
მეფეს ჰყვა ერთი ასული, თინათინ სახელდებული,
მისი ციმციმი პირისა მზისაებრ გაბრწყინვებული,
ავთანდილ მისის სურვილით დამწკნარი, ფერმიღებული,
ჰკრძალევდა, ჯერეთ არ ჰქონდა მას ჭირი განცხადებული.

726
ქალსა რა ესმა მამისა ეგეთნი მწუხარებანი,
დაჭმუნდა, მასცა შეექნა გულსა სევდა და ვებანი,
იტყოდა: „ამის უცნობმა თავსა არ მივცე შვებანი,
ვინც მიცნას მისი ამბავი, არ შერჩეს ცუდი რებანი!“

727
მარტო ჯდა საწოლს ავთანდილ, შექცევით ჩანგის მკვრელია,
მონა მოვიდა – „გიხმობსო მნათობთა დამჩაგვრელია“.
რა ესმა, სწრაფად წავიდა მისთვის ადრითგან ხელია,
ყმასა მას მზისა ნახვამა ცეცხლი დაუვსო ცხელია.

728
ქალმან უბრძანა ავთანდილს თავისი მჭმუნვარებანი,
გამოაცხადეს სურვილი, ერთმანერთისა ნებანი,
ფიცი აღუთქვა: „უშენოდ არ მომხდეს სხვისა თნებანი,
წადი და ძებნე იგი ყმა, თუ გწადდეს შენთვის შვებანი!“

729
ამ სიტყვითა ყმას ლახვარსა მოაშორებს საყვარელი:
„ძებნე, ოდეს მოყმე იგი თქვენ გენახათ ველთა მსვრელი,
მწადსო მისი მოპოვნება, არ მოიქცე ცუდათ მსვლელი“.
მაშინ მისცა მარგალიტი, იქნა მისი საწადელი.

730
ავთანდილ ჰკადრა: „ჰე, მზეო, რადგან გულს მოეც ლხინები,
მე ვსძებნო ფიცხლად იგი ყმა, თვალსა არ მივსცე ძილები“.
წავიდა, შეხვდა სამს კაცსა, სდით თვალთა ცრემლის მილები,
უფროსსა ძმასა მის ყმისგან თავს ჰქონდა დაკოდილები.

731
ჰკითხა: „ძმანო, ვინ შეგყრიათ სამესისხლოდ, ართუ ზავით?“
მათ უჩვენეს: „აწ მივაო!“ ავთანდილ სდევს წყნარსადავით,
ქვაბს რა მივა, წინა ქალი მოეგების მარტოთავით,
მიეახლის, ცხენს დააბამს, ხეზედ ავა მალვით, კრძალვით.

732
ნახა ყმა და საწყლად ქალი ერთმანერთის შეტირულად,
ქალმან ცხენი შეიყვანა ქვაბს უნაგრით გაწყობილად,
ყმავე აგრე მინდორს წავა, რა გათენდა ღამე დილად,
ავთანდილცა ქვაბს მივიდა, ასმათს ეტყვის სიტყვას ტკბილად.

733
ჯერ ეუცხოვა ასმათსა, ეწყინა ნახვა მისია,
ავთანდილ გამოუცხადა მას მიჯნურობა თვისია,
თქვა გულში ქალმან: „სურვილი რადგან ჰქონია ვისია?“
დაუტკბა, ასე შეჰყვარდა, ძმა ყოფილიყო თვისია.

734
ცოტა რამ მისი ამბავი ქალმან მას უთხრა წყლიანად,
ზედ ტარიელცა მოვიდა, არ დამდგარიყო გვიანად,
მოკლედ ვთქვა: ასმათ ორივე ერთად შეჰყარა ჭკვიანად,
რა ნახეს მათ ერთმანერთი, ვარდად ითქმოდეს, იანად.

735
ტარიელმან თვისი საქმე ყველა უთხრა გადასული,
ძმად ეფიცნენ ერთმანერთსა, გაუერთეს ორთავ სული,
დაჰპირდების ტარიელსა: „მე მოვძებნო დაკარგული“.
ჯერ დაბრუნდეს, შინა მივალს ჩქარად რამე, მხიარული.

736
მან ამბავი ტარიელის წვრილად ყველა მიიტანა,
თინათინსა მოახსენა, ყმა სურვილმან აიტანა,
მარტო ნახა, თვისმან მზემან საწოლშია შეიყვანა,
კიდე წავა ტარიელთან, თან არავინ გაიტანა.

737
მივა ქვაბს, უტარიელოდ მარტო მუნ დახვდა ქალიო,
ჰკითხავდა: „ნეტარ, სად არის?“ – ცრემლით აევსო თვალიო,
ასმათ ჰრქვა: „წახველ, მას უკან უფრო მოედვა ალიო,
მინდორს გაიჭრა ველათა სურვილით, ვითა მთვრალიო“.

738
წავიდა ძებნად, დაჩხრიკა ტყე, მინდორი, თუ არია,
ტარიელ ნახა მდებარე მიწას დაბნედით არია,
ერთკენ უც ლომი მოკლული, და ერთკენ ვეფხი მკვდარია,
ძლივ მოაბრუნა, ავთანდილ მისთვის მეშველად კმარია.

739
ცხენს შესვა, ორნივ წავიდენ, ქვაბს მივლენ მდუღრად ტირილით,
წინ ასმათ გამოეგება ცრემლდენით, ართუ ღიმილით,
მათ განათენეს ზახილით, არა განცხრომით, არ ძილით,
ფრიდონის გზასა ასწავლის, არ მოუბნეა სიცილით.

740
ნესტან-დარეჯანს სძებნიდა, წავა, პირს ივლის ზღვისასა,
არ მოაშორის გონება თავისი საყვარლისასა,
მე აქ ვიმოწმებ კვლაცაღა ნაწერსა რუსთველისასა:
ღამე ალხენდის, დღე სჯიდის, ელის ჩასვლასა მზისასა.

741
რა მოაგონდის მოყვარე, გაყრასა დაღონდებოდის,
ავთანდილ ტირილისაგან მის ეშყით არ დადგებოდის,
როდის დაღამდის, ვარსკვლავთა ამოსვლა იამებოდის,
მას დაამსგავსის თინათინ, უჭვრეტდის, ეუბნებოდის.

742
ავთანდილ რა სცნა ქალისა ქაჯთაგან პატიმრობანი,
მე შევამოკლებ, მოგითხრობს რუსთვლისა მუსიკობანი,
„ვეფხისტყაოსანს“ უხმობენ – მაშიგ თქვა მათი მკობანი,
მან ყველა წვრილად გაუწყოსთ მუნ მათი სადაობანი“. 

ა ქ ა | ვ ი ს რ ა მ ი ა ნ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

743
„აწ სხვა ვახსენო მიჯნური, ერთი რამინ და ვისია,
საყნოსად სურნელებითა ვარდი მოუხდის ვისია,
თუ არ იცოდე, იკითხე: ესე ამბავი ვისია?
ყური მომიგდე, წვრილად ვთქვა ესე ამბავი მისია.

744
შაჰი მოაბად მძლავრობდა მაშინ სპითა ხმელთა ფლობით,
ეტრფიალა მზესა ვისსა, წაიყვანა ხელმწიფობით,
რამინ ნახა, იგ შეიქნა სურვილითა ლახვარსობით,
ქალსა ჰყვანდა ძიძა ერთი, გრძნეულ იყო სიყრმით, შობით.

745
გაუმიჯნურდა ჯერ ძიძას ხერხით და ეშმაკობითა,
მალე ჩამოჰყვა რამინსა თვით ძიძა აშიყობითა,
რამინ ძიძასა ვედრიდა: „მეწიე ხელოვნობითა!“
იგი იმედსა უდებდა: „არა გყო ლახვარსობითა!“

746
ძიძა რა ვისსა ეუბნა, არს იგი მისა თნებითა,
რამინის ეშყსა უგებდა, იგ დაიყოლა ნებითა,
შაჰი მოაბადს წამალი მათ შეუმზადეს გრძნებითა,
გახადეს საჭურისადა, ვისი ჯდა სახლსა შვებითა.

747
შაჰი მოაბადს უბრალოდ ჰყავს იგი მზისა დარია,
მას რამინ თავსა ევლება, მსგავსად ფარვანას დარია,
ვისსა უხარის, იშვებდის: „ვართ ერთმანერთის დარია!“
ძიძა ამათი შემყრელი ზის ამოდ, ლხინად არია.

748
ღამითა შეიყრებოდენ მიჯნურნი ვისი, რამინა,
მზეს მოეხვივის, გულში თქვის: „მე იმის მეტი რა მინა?“
ქალს სჭვირდა ღაწვი ლალივით, ვით ღვინით წითლობს რა მინა,
მას გიშრის მშვილდზედ სადებლად არ ეჭირების რამ ინა.

749
რამინსაც ღამე ალხენდის, დღე ჭირში ჩააგდებდაო,
შაჰი მოაბად მათს საქმეს ყველაკას გაიგებდაო,
ვით მართებს, გაჯავრებული რამინსა დაიჭერდაო,
ვერ გაიმეტა სიკვდილით, პყრობილად დააბემდაო.

750
რამინ დაბმული ღამითა აეშვა, გაიპარა-და,
ისევ მოვიდა მათთანა, მზეს ვისსა შეეყარა-და,
მისმა ნახვამ და შეყრამან ყმას ჭირი უკუჰყარა-და,
უნდოდა შაჰი მოაბადს მიჯნურნი გაეყარა-და!

751
სანამ იცოცხლა, მას ყმასა ბევრი უჩვენა ჭირები,
როს მოკვდა შაჰი მოაბად, შეიქნა დასაჭირები,
რამინსა დარჩა ქალიცა, ქვეყნის მპყრობლობა, ძირები.
ეს დავასრულე, აწ სხვა ვთქვა მიჯნური გასაკვირები“.

ა ქ ა | ი ო ს ე ბ ი ს ა | დ ა | ზ ი ლ ი ხ ა ნ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

752
„რა იოსებ ძმათა მისთა ჭას ჩააგდეს, მისცეს ჭირსა,
ღმერთი ჰფარავს, იგ არ უზამს ძმებისაგან დანაპირსა,
ვაჭართ ნახეს, „გავყიდითო ღაწვთა ლალებრ განამჭვირსა“,
მისრ-ეგვიპტეს მიიყვანეს, ფასს ელიან არამცირსა.

753
ხელმწიფემან ფასად მისცა ოქრო მისი ასაწონი,
თვით იოსებ იყო ტურფა, ყოვლის კაცის მოსაწონი,
შვილი არ ჰყვა ფარაოსა, საქმე ჰქონდა დასაღონი,
მან იშვილა, ხმა დააგდო ქვეყანაზედ გასაგონი.

754
ფარაოს ჰყვანდა ცოლადა ზილიხან სახელდებული,
მას პირი ჰქონდა მზისაებრ ბრწყინვალე, განათლებული,
ღაწვი ვარდულებ გაშლილი და ბაგე გალალებული,
თვალ-წარბთა მისთა შვენებით მჭვრეტნია ვალალებული.

755
დიდად უყვარდა ფარაოს იოსებ, ჰყვანდა შვილადა,
არ გაიყრიდა გვერდიდამ, ვერც სხვა სახლს დაწვის ძილადა,
მშვენიერ სახილველადცა, ყველა ჰხედვიდა ტკბილადა,
ზილიხან ნახა, ლახვარი გულსა დაეცა ხშირადა.

756
მოეწონა ყმისა შავნი თვალნი, ხშირად წამწამება,
მისი ეშყი ზალიხანსა გულს შენასკვით წამ წამება,
მეტმან დიდმან მიჯნურობამ ქალს არ მისცა წამ წამება,
უნდა მისთვის თავდადებით სიკვდილი და წამ წამება.

757
ვეღარ მალევდა სურვილსა, თუცა ცდილობდა თმობასა,
შეეტყობოდა მას ეშყი, ვარდი იწყებდა ჭკნობასა:
მან ჭირნი თვისნი გამდელსა უთხრა, ელოდა ნდობასა,
მან ნუგეშინ სცა, თავს იდვა: „გაუწყებ ჩემსა ბრძნობასა“.

758
უთხრა თუ: „ვეტყვი იოსებს შენის ეშყისა საქმესა,
დავიყოლიებ, გიჩვენებ მისსა ტურფასა სახესა,
დავიმორჩილებ, დაუდგამ მიჯნურობისა მახესა,
შევყრი მზეს მთვარეს ღამითა მალვით, ვერავინ გნახესა“.

759
ქალმან უთხრა დიდი მადლი: „სულს ეგ სიტყვა ჩამიბრუნებს,
რასაც ეტყვი გაგიგონებს, შენ რჩევას არ დაგიწუნებს“.
გამდელიცა სათქმელადა წავა, აღარ დაიყოვნებს,
მარტო ნახავს გარდმოვლითა, ეტყვის ყველას, გააგონებს.

760
გამდლის იმგვარი სიტყვები იოსებს დააღონებდა,
რამდენიც უთხრა ტკბილადა, ვერასფერს მოაწონებდა,
ყმა გულში მისსა სიტყვასა არარად გაუგონებდა,
არ მიჰყვა ეშმაკის საქმეს, ღმერთს დამბადებელს ჰმონებდა.

761
მან პასუხი არა მისცა, გამობრუნდა გამდელიო,
თავის გაზრდილს მისი საქმე ყველა ჰკადრა მართალიო,
ზილიხანსა სევდისაგან გულს დაესო სამსჭვალიო,
უჭკვოდ გახდა, უცნობოდა, სურვილისგან დამთვრალიო.

762
ქალსა ეტყოდა გამდელი სიტყვას არ დასაღონათა:
„ნუ მოჰკვდებიო, ჩვენ გვმართებს სხვა ჭკუა მოვიგონოთა,
ერთხელ ვეცადნეთ ღამითა საწოლში მოვიყვანოთა,
ეგების დავიმორჩილოთ, რაც გვინდა, გავაგონოთა“.

763
მათ ტყუილით და ხერხითა სხვა საქმე მოაგვარესა,
მივა გამდელი კიდევა, ტკბილს ეტყვის, არა მწარესა:
„ნახეო ერთხელ ზილიხან!“ ამ გზითა დაიყოლესა,
იგ ატყუებდენ იოსებს, მაგრამ ღვთით ვერა ავნესა.

764
რა შეღამდა, წაიყვანეს მათ იოსებ ტანით ალვით,
დახვდა სრანი მოკაზმულნი, შეიყვანეს ფარვა-მალვით,
მოეგება წინა მთვარე მხიარულად, არა კრძალვით,
ყმას სდის ოფლი სირცხვილითა, რა ზილიხან ნახა ხალვით.

765
იოსებ იჯდა თავ-დახრით, არ აიხედა ზევითა,
შეატყო ქალსა, რომ იყო ეშმაკურისა ქცევითა,
ადგა ყმა წასასვლელადა, შუქი მოჰფინა მზე ვითა,
კალთასა ხელი მოჰკიდა ზილიხან ქვე დაწევითა.

766
რა იოსებ ქალისაგან ნახა საქმე საკვირველი,
ადგა, მკვირცხლად წამოვიდა მუნ ხანისა არ დამზმელი,
ქალსა ეცა გულს ლახვარი, ტირს ვაების წარმომთქმელი,
თქვა: „უცილოდ ამას იქით მე სიცოცხლეს აღარ ველი!“

767
ქალის ნება აღარა ქნა, უცხო საქმე მოურთვესა,
ჯავრით ცილი ყმას დასწამეს, შეაბეზღეს ხელმწიფესა,
ღმერთს წინაშე ის მართალი ჯურღმულშია ჩააგდესა,
რაც მოუხდათ ბოლოს საქმე, ყველა წიგნში დაწერესა“.

ა ქ ა | ლ ე ი ლ – მ ა ჯ ნ უ ნ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

768
„მოგითხრობ მაჯნუნისასა, ვის გული ჰქონდა სალები,
ლეილისთანა სიტურფით არვინ ყოფილა ქალები,
ვინც ნახის, უჭკვოდ გახადის, შეიქნის შესაბრალები,
მაჯნუნსა მისი სურვილით სწვიდა ცეცხლისა ალები.

769
ხან დაბნდის მეტის სევდითა, ხან იყვის ისრე რეტადო,
ყმას ჩამორეცხდა მუდამად ღაწვს ცრემლი ცხელი წვეთადო,
ვითაც მართებდათ, მის ყმისა მშობელნი წუხდენ მეტადო,
თქვეს: „კაცი ვგზავნოთ ქალისა პატრონთან შესახვეწადო!“

770
მათ გაგზავნეს მოციქული ლეილისა სათხოვნელად,
შეუთვალეს: „ჩვენსა შვილსა ნუ გახდითო უფრო ხელად,
ჩვენ გვიბოძეთ ქალი პირმზე ამა ყმისა შესაყრელად“,
რა უამბეს, მისცეს ქალი, იყვნენ მადლის გარდამხდელად.

771
შექნეს ქორწილის მზადება, ლხინს აპირებენ არავსა,
შეჰყრიან ერთად მნათობთა ჭვრეტთა გულისა მზარავსა,
ცოტას ხანს უკან სოფელი მათ ლხინსა გაუმწარავსა;
ქალსა ჰყვა ერთი გოშია, მიჯნურს არ დაუფარავსა.

772
იგი ყმა სავსე ლხინითა უზის გავსილსა მთვარესა,
გოშია ახტა ტახტზედა, ტახტს შემოუვლის გარესა,
მაჯნუნი ხელთა აიყვანს, პირს პირზე დააკარებსა,
შეხედეს, იცნეს – ხელობდა, ფიცხლავ გააგდეს გარესა.

773
გააგდეს საწყლად მაჯნუნი, სამყოფად უჩნდის ველია,
დარჩა ლეილი გულწყლულად, მუდამ ცრემლისა მღვრელია,
მათ შობითგანვე ორთავე ბედი აქვს დანაბნელია,
მზეს უჯდა, ძაღლსა ჰკოცნიდა – ვინა იქს, თუ არ ხელია?

774
შინ ვერა დადგა მაჯნუნი, ვლიდა სად მთა და კლდენია,
მხეცთაებრ რბოდა, მას უჩნდა სამყოფად კლდე და ღრენია,
ლეილის გულსა მას აქეთ ლახვარი დანაშენია,
თავსა ეტყოდა: „დასჭკნიო, ვარდი თუ იყავ შენია!“

ა ქ ა | ვ ა რ დ ი ს ა | დ ა | ბ უ ლ ბ უ ლ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

775
„აწ ნუ დავაგდებთ ვარდზედა ბულბულის მიჯნურობასა,
მისთვის ტრფიალი სურვილით დაიწყებს აშიკობასა,
შეღამდის მიეახლების, არ გასწყვეტს მუსიკობასა,
დღისით მებაღის შიშითა მალვასა შეიქს, კრთობასა.

776
დღისით ბაღს გარეთ მყეფარე ვერ მიეახლის შინარე,
მჭმუნვარე სიშორისათვის მუდამ სდის ცრემლთა მდინარე,
დროს ეძებს, ცდილობს, როდესაც მებაღე ნახოს მძინარე,
მაშინ ეწიოს სიახლეს, ვარდს დაუშვენოს მუნ არე.

777
ვარდ-ბულბულისა ამბავი სრულად მის წიგნში არისა,
თქმულა: „ისინიც არიან სხვათ მიჯნურთ შესადარისა“.
მოკლედ ვთქვი მათი ამბავი, მოსაგონებლად კმარისა,
აწ სხვა ვთქვა – „შამი-ფარვანა“, მიჯნურთა შესაყარისა“.

ა ქ ა | შ ა მ ი - ფ ა რ ვ ა ნ ა ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

778
„ნახოს ღამით ფარვანამა მუნ სანთელი აღნთებული,
მიისწრაფის შესაყრელად სურვილითა აღვსებული,
თავს ევლება მას ეშყითა იგ სანთლისგან არშვებული,
ზედ დაეწვის შუქსა მისსა, შეიქნების იგ ვნებული.

779
იგ ეცდება ზედ დაიწვას, მოედების ცეცხლი ცხელი,
სხვა მიჯნური ფარვანასა ედარება ვერვინ ხელი,
შუქისათვის შეშლილია, მას სევდა სჭირს დიდად ძნელი,
უნდა მისთვის შევიბრალოთ – უწყალო ჰყავს საყვარელი.

780
არ ებრალების სანთელსა ფარვანა დასაწვავადა.
იმ უწყალობას მიჯნურზე მე ხომე ვართმევ ავადა?
მოკლედ ვთქვი მიჯნურთ ამბავი, მინდოდა გასათავადა,
აწ თქვენ იყავით სათქმელად, ამბისა მოსართავადა“.

დღისაგან თქმა: 

781
„ბნელო, ვით გფერობს ტყუილი, სიტყვა სთქვი ბევრი ნაზები,
ჩემი და შენი ადგილი შორს არის დანახაზები,
მიჯნურთ ამბავი წარმოსთქვი, არც მე მაქვს პირთა რაზები,
ყური მომიგდე, გაუწყო, ართურე მოგცე არზები.

782
დღე მზიანი შვენებითა ვით ესწოროს ღამე ბნელსა?
ამასა ჰკვეხ: „მიჯნურთ შევყრი, ადვილად ვიქ საქმეს ძნელსა!“
შენში ბევრი უჯეროსა იქმენ ღვთისა საწყინელსა,
მართალს უბნობ: უწესობით მოაღორებ კაცსა ქველსა!

783
როს მეუღლენი ლამოდენ შეყრასა ღვთისა ნებითა,
დღისით მიიღონ კურთხევა ერთმანეთისა თნებითა,
ქორწილით, ლხინით, განცხრომით, იყვნენ ყველანი შვებითა,
მათ ერთმანერთი უყვადესთ, იყვნენ სჯულდამტკიცებითა“.

ა ქ ა | ყ უ მ რ ი ს | თ ა მ ა შ ო ბ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

დღისაგან თქმა: 

784
„ერთსა მცირეს შესაქცევსა აწ მოგითხრობ კაცისასა,
ვისაც სწადს და გაეწყობა თამაშობას ყუმრისასა,
შექცევასა დაიწყებენ, დღისით მღერას ნარდისასა,
თვით ცდილობენ ერთმანერთში მოგებასა თეთრისასა.

785
ნარდითა და განჯაფითა, ბანქოთ ბევრს თეთრს მოიგებენ,
ვინც აჯობებს, გამოართმევს, მოგებულს წინ დაიდებენ,
ყუმარბაზნი ხალისითა დაღალვას არ გაიგებენ,
ორი-სამი დღე მოებას, ყუმარს აღარ აიღებენ.

786
ჭადრაკსა ითამაშებენ ისე თეთრზედა ძვირადა,
მას კარგი ცოდნა, უყუფი უნდა, არვის სჭირს ხშირადა.
რომელსაც უზმენ შამათსა, მას მიაჩნია ჭირადა,
აჯობებს, თუცა ძმა იყოს, ეწყინოს გასაკვირადა.

787
ღამითაც ითამაშება, დღით უფრო იამებათა,
რა დაბნელდების, სანთელზე მათ ფასი ეხარჯებათა,
მოსწყინდესთ თამაშობანი, ღამით არ ეღვიძებათა,
მაშვრალნი უძილობითა ვერ მიხვდენ მოსვენებათა.

788
ვის სწადდეს ლხინი, თამაშა, კვლავ კარგის საქმის კეთება,
დღისით იწყებენ შრომასა, მათ არ დასჭირდესთ კვესება,
მოქმედებს ყოვლი ცხოველი, რაც რომ მათი არს წესება,
სყიდვა-გასყიდვა, ვაჭრობა, ფასისა გარდაკვეთება.

789
პატიოსანი თვალები ითლების აქაქისაგან.
ობოლი მარგალიტები ამოიღების ზღვისაგან,
ეს ყველა დღისით იქნების, მე წყალობა მჭირს ღვთისაგან,
რით მედარები? ეს მიკვირს – არ გრცხვენის ტყუილისაგან!“

ა ქ ა | კ ა ც ი ს | ა ვ ა დ | ყ ო ფ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

დღისაგან თქმა: 

790
„ღამევ, შენ გძულობს ყოველი კაცი სენგარდარეული,
მოემატების წყლულება, კვნესას დაიწყებს სნეული,
ვერა რამ არგოს, მანამდის იხმონ აქიმნი რჩეულნი,
გათენდეს, იყოს შვებითა, ვით არს სიმართლის ჩვეული.

791
მკურნალნი წამალს მისცემენ დღისითა მოსარჩენადა,
წამალს ასმევენ ბევრს რიგსა ჭირისა გასაყრელადა,
კარგი აქიმი მოარჩენს, ავად რომ იყოს ძნელადა,
სნეულს კაცს ღამე აწუხებს, დღე ჰქონდეს მოსალხენადა.

792
მე დამიცლია; თქვი, ბნელო, რაც დაგრჩომოდეს ყველათა,
რაც იცი, სრულ დაასრულე, მოჰყევ ამბავსა გრძელათა,
როს გაათავებ, ერთს კიდევ გეტყვი, ვიხმარებ ენათა,
სულ გაგამტყუნებ, ბოლოს დროს შეიქნა თავშეწყენათა“.

ა ქ ა | კ ა ც ი ს | ს ი კ ვ დ ი ლ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

ღამისაგან თქმა: 

793
„დღეო, ბევრი სთქვი კაცისა შვება და სიხარულები,
მე არ ვეჭვ, გაჰყვეს ბოლომდის, არა ჰყოს დანაჭმუნები,
ვინცა მიენდოს სოფელსა, მან გაიავოს გულები,
ამად არ მიკვირს სიცრუვე და მისგან დანაწყლულები.

794
რადგან რომ კაცსა ბოლომდის სიკვდილი არ აცილდების,
როს მოიწევა, ვინ უწყის ღამეა ანუ დილდების,
თვისტომთა საყვარელთაგან თვალთაგან ცრემლი მილდების,
შექნან გლოვა და ტირილი, მზე მათი მოუჩრდილდების.

795
ერთსა შარშოფსა იქივე თვით იტირებენ მკვდარსა-და,
მერე ჭირისაუფალთა შეასხმენ სხვასა სახლსა-და,
მხლებელთა დასხმენ ცხედართან მისატირებლად მზისა-და,
გამართვენ კიდეც ტირილსა, ამოუშვებენ ზარსა-და.

796
რა გავა პირველ სახლიდამ, ტირილი არის ქვრივისა,
ჭირისუფალთა თავია და გული უფრო სტკივისა,
მას ორნი-სამნი მხლებელნი თმაგაშლით მისდევს, კივისა,
სხვაც ბევრნი მექვითინენი ქვითინს უცემენ მივისა.

797
შევა ცხედარზე, ტირილსა რაც მართებს, გაასრულებსა,
გაიგლიჯება დიდათა, ქვრივი თავს მოიძულებსა,
გამოიყვანენ ტირილით, რახან იჯერებს გულებსა,
საჭირისუფლოს სახლშია ძლივღა მიაწევს სულებსა.

798
ქვრივი რა დაჯდეს, მოთქმასა დაიწყებს გარდაცემითა,
სხვა წავა ჭირისუფალი ტირილით, თავში ცემითა,
ზარით გაუძღვნენ ყოველნი, იყვნენ გულ დანა ცემითა,
ტიროდენ მკვდარსა გულწყლულად, სიტყვით აქებდენ, ენითა.

799
ვინც არის ჭირისუფალი, თავთავად მივლენ ტირილით,
ერთმანეთს მიუტირებენ წუხილით, გულისტკივილით,
რა გაათაონ, სხვანიცა მივლენ თავს ცემით, ჩივილით,
ფარჩას წახურვენ ცრემლისა დათხევით, ართუ ღიმილით.

800
ორს საღმრთოს კაცსა უჭირავს მოტირალისა ხელია,
ზარის თქმით მივა, იტირის, იხმარის საქციელია,
ფარჩას მხარზედა გარდიშლის, ეგრე შეუძღვის მღვდელია,
ზედ გარდაფინოს ცხედარსა, მღვდელსა ჩამოსდის ცრემლია.

801
ცხედარზედა მოტირალი გულმხურვალედ იტირებსა,
მიცვალებულს ტკბილის სიტყვით შეამკობს და მას აქებსა,
ცხედართ თანამსხდომთ უტირებს, გულზე ცეცხლსა მოუდებსა,
მგლოვარეთთან რა შეიქცეს, ცრემლი ღაწვთა უსველებსა.

802
ჭირისუფალთა უტირებს ყველასა ჩამორიგებით,
მათ მოტირალი უტირებს კაის სიტყვით და რიგებით,
დასმენ მას, ქვრივი მოუთქვამს არა კრძალვით და რიდებით,
თავს შეაბრალებს შვილებსა, ყველას სიტყვისა მიგებით.

803
მას ღამეს გაათენებენ მოთქმითა, ტირილითა-და,
გაასხმენ ჭირისუფალთა კიდევ ზარისა თქმითა-და,
დილაზედ გამოიტირონ მათ მკვდარი დიდის ხმითა-და,
მერმე შემოსონ ბერები თავისის კრებულითა-და.

804
მკვდარსა შემოსენ მას ჟამსა, შემოახვევენ ტილოსა,
ჩაასვენებენ კუბოსა ძნელსა, არ საადვილოსა,
ვით იტყვის კაცი მაშინდელს ტირილსა, თვალთა მილოსა!
მუნ მყოფთა ცრემლნი ზღვაობენ, იმეგობრებენ ნილოსა.

805
ზარი უთხრან ჭირისუფალთ მათ ცხედრისა წაღებაზე,
ქვრივი მივა ხელმოხვევით, თუცა იყოს პირადა მზე,
გაგლეჯილი ეხვეოდეს საყვარლისა კუბოსა ზე,
წაასვენონ, იგივ დარჩნენ უიმედო სულის დგმაზე.

806
ვით ჰფერობს ქრისტიანეთა, დამარხენ მიცვალებულსა,
რიგს უზმენ ჭირისუფალნი, რაც მართებს გაოხრებულსა,
ზარით დაჰფენენ ნიშანსა საღამოს დაბინდებულსა,
პირველად მედოშაქენი მზას იქმენ ქვეშდაგებულსა.

807
ქალის ახალუხს ჩასდებენ, მასთანვე უნდა ქმრისანი,
იქ დასხდენ მედოშაქენი, გამშლელნი იყვნენ თმისანი,
ზედ ადგეს მღვდელი მოსილი, მკმეველი საკმევლისანი,
სხვას სახლს დაჰფენენ სუზანსა – წესია ხელმწიფისანი.

808
დროზედ გარდშლიან ნიშანსა, ქათიბსა და მერმე ტყავსა,
ორნი ყულნი ცოცხალსავით განკრძალვითა ადგნენ თავსა,
ოქროს ხმალსა დაუდებენ ქათიბისა მარცხნივ მხარსა,
დააფენენ ტანისამოსს, ნაცვამია კაცის ტანსა.

809
ჭირისუფალთა მოეცვას მათთა ნიშანთა არენი,
თვალ-მარგალიტით შემკული, ოხრობით შესაზარენი,
დიდებულთ ცოლნი ტირიან, ხმა ისმის ამად მწარენი,
საბრალოს ხმითა ვაებენ ქალნი მნათობთა დარენი.

810
ცხენებს დააბმენ მკვდრისასა უკუღმა შეკაზმულებსა,
მეჯინიბეთათხუცესი ზინდრით უჭირისუფლებსა,
პატრონისათვის ტირილით ამოირთმევენ სულებსა,
ვინც მოტირალი უტირებს, შეუწუხებენ გულებსა.

811
მესამეს ღამეს დახურვენ ქვრივსა ლეჩაქსა შავსაო,
პირისფარეში მოიტანს, ეუბნებიან ზარსაო,
დიდი ტირილი იქნების, შავს რომ დახურვენ თავსაო,
საქართველოში კარგგვარი ლხინი და ჭირი არსაო.

812
თხუთმეტამდინა ღამითა იტირონ ნიშანზედაო,
გამოიტირონ თავს ცემით, პირხოკვით დილაზედაო,
გათავდეს თხუთმეტი რა დღე, დაადგრენ მოთქმაზედაო,
კიდევ ნიშანსა დაჰფენენ, კვლავ ტირან ორმოცზედაო.

813
ორმოცზედა მკვდრის პატრონნი, რაკი გამოიტირებენ,
ნიშანს ჭირისუფლებისკენ თავსცემითა წაიღებენ,
შევლენ სახლში ზარის თქმითა, დაიჩოქვენ, ისე რებენ,
ჭირისუფლებს ტირილითა ნიშანს ჩამოურიგებენ.

814
გაათავებენ ტირილსა ორმოცის გამოსვლაზედა,
ნახევარს წელსა იტირონ და ერთსა წელიწადზედა,
მასუკან ხელი აიღონ ტირილსა და მოთქმაზედა.
რაცა ვსთქვი ლხინი და ჭირი, ღამით ეს მოვა კაცზედა.

815
ახლა თქვენ ბრძანეთ, ნათელო, მე დავასრულე სრულადო,
სულ მოგახსენე ამბავი, რაცა მდებია გულადო,
მე ამხანაგი ვყოფილვარ, არა გხლებივარ ყულადო,
ვერასფერშიგან ვერ მჯობხარ, თავს დავდებ არნაკლულადო“.

დღისაგან თქმა: 

816
„ბნელო, ვეჭვ, გეყო ამდენს ხანს ბევრი რამ ცუდი თქმანია,
გიჯობდა, რომე ჩემთანა არ ამოგეღო ხმანია,
არ ხარ ჩემს სწორად, ღვთისაგან ესე მჭირს წყალობანია,
მე ნათელი ვარ, შენ – ბნელი, – ეს ჩემად ქებად კმანია.

817
ამას ამბობს: „როდეს კაცის თავს სიკვდილი მოვიდესო,
ტირილი და ზარის თქმანი“ ღამით უნდა გარიგდესო.
მიცვალებულს რაში არგებს ბევრსა ვინმე ტიროდესო?
მკვდარსა უჯობს დამარხვა და მისთვის გლახას მისცემდესო!

818
დღისით უყონ მიცვალებულს პანაშვიდი, წირვაები,
გლახაზედა გაცემა, და მისთვის იქნას აღაპები,
ესე ყველა დღისით იქნას მკვდრის სულისა საქმეები,
მეორედა მოსვლა გითხრა, საშინელი სახეები“.

ა ქ ა | მ ე ო რ ე დ | მ ო ს ვ ლ ი ს | ა მ ბ ა ვ ი

დღისაგან თქმა: 

819
მართლ გეტყვი – სწორედ არ ვიცი – დღით მოვალს ანუ ღამითა,
„მეც არ ვიციო“ – თვით ბრძანებს კაცობრივისა ძალითა,
ასე ვთქვათ: ღამით მოვიდეს, გინა ბნელობის ჟამითა –
ბნელი განქარდეს ღვთის მოსვლით, განსჯიდეს სამართალითა.

820
როს მოვიდეს ძე კაცისა განსჯად მრავლის დიდებითა,
ანგელოსნი მისნი მასთან ცხრა გუნდითურთ დასებითა,
მაშინ დაჯდეს საყდართა ზე დავითისა ღვთაებითა,
ესე დღისით აღსრულდების, არა ღამით, ბნელებითა.

821
როს გარდამოხდეს მეუფე განსჯად მკვდართა და ცხოველთა,
მაშინ დასცემენ საყვირსა შესაკრებელად ყოველთა,
მყის მოიწინეს წინაშე მავალნი წყალთა და ველთა,
ნატრიდენ მოხუცებულნი ყრმათა, ძუძუთა მწოველთა.

822
მარჯვნივ და მარცხნივ განრჩევით დგომას იწყებენ მონანი,
მაშინ შეიქნას განკითხვა, კეთილ-ბოროტთა წონანი,
მართალნი ბრწყინვენ, არიან სასუფეველსა მგონანი,
ცოდვილთ ჰრცხვენოდესთ, შეიქნენ გულლახვარგანაწონანი.

823
მაშინ მსაჯულმან მარჯვენით მდგომთა მიხედოს ტკბილადა,
ჰრქვას: „კურთხეულნო, მკვიდრობით სასუფევლისა შვილადა,
ვისთა ტრფიალთა გდიოდათ თვალთაგან ცრემლი მილადა“.
მარცხენით წყევა მიიღონ, გახდენ ეშმაკის წილადა.

824
ოდეს იქმნეს აღსასრული, განსჯად ქრისტე გარდმოხდების,
მის წინაშე სამართალი ყველა დღისით გარიგდების,
თუ არ მარტო ჯოჯოხეთში, ბნელი ყველგან განქარდების,
ღამე სრულად უჩინოა, ღვთის მადლითა განათლდების.

825
აწ დავასრულეთ დღისა და ღამისა ბაასობანი,
ეს კმარა საჩხუბავადა, ისევ მათ უჯობს წყობანი,
მეც მომეწყინა ლაყაფი ბევრი, ამ სიგრძე თხრობანი,
გავათავე და კიდეცა მეყო ამ ლექსთა მბობანი.


თავგადასავალი 

1
როდეს ყეენმან სეფიხან ჰყო საქართველოს მცველია,
ჩვენ განბნეულნი ვიყვენით, სადა ტყე იყო, ველია,
ზაკვით გვეფიცა, მიგვინდო, იგ კაცი იყო მელია,
მე, ამილახვარს, ერისთავს, თარხანს შეგვიკრეს ხელია.

2
ჩვენ გაგვგზავნეს ყეენთანა შეპყრობილნი, ხელ-ხუნდებით,
იგ ზოსიმე ხარჭაშნელი თან გვიახლა თვისის ნებით,
პაატა და ნათანელი სულხან იყვნენ ჩვენთა ხლებით,
სხვა პაატა ტუსისშვილი და სოლომონ თავდადებით.

3
საგინასშვილი გიორგი თან გვყვა, ისიც თავადობდა,
ჯანგირაშვილი შათირი, შიოც მახლდა, გლეხ კაცობდა,
კახეთიდან ეს რვა კაცი წამოვიდენ, გვერდს მხლეობდა,
ქართლიდამე ორი კაცი – ძევაძე და ოთარობდა.

4
ჩაგვიყვანეს ისპაანსა, ჩვენ სიკვდილსა მას დღეს ველი,
განვერენით სიკვდილისგან, ღმერთმან დაგვდვა საფარველი,
კვლა სოფელმან უარესი მოაწია განსაცდელი:
შვილებს მთხოვენ, შემექნების დღე უწყალოდ დასასჯელი.

5
გაგზავნეს კახეთს ჩაფარი, არ ჩემთვის მოსალხენია,
მათ დამიბარეს ქალ-ვაჟი, დღე მქონდა მოსაწყენია,
სხვა ძე არ მყვანდა, გასინჯეთ, ვინც იყოთ კაცი ბრძენია,
აღარვინ მრჩება ოთახში, ვით მოვითმინო ძნელია?!

6
ისპაანითგან გაბძანდა ხელმწიფე სპითა დიდითა,
უბრძანა მეწინავეთა: „ყანდაარისკენ ვლიდითა!“
იგ სამესისხლოდ აღძრული, არა გულითა მშვიდითა,
ჩვენც თან წაგვასხმენ მაშვრალთა, არ იყვნენ კრძალვა-რიდითა.

7
რა წარვემართეთ ყანდაარს, ვიარეთ ავი გზებია,
ბევრი გამოვვლეთ გზაზედა სიცხე და სიცივებია,
დიდად მაამეს, ვინც მახლდა, თავადი, მსახურებია,
ჩვენ მივაწივეთ ყანდაარს, ვართ ციხის მაქებრებია.

8
რაღას ვაგრძელო? მომესმა ამბავი საზარონია,
მრქვეს: „მოიყვანეს მაშათსა შვილები შენნი ორნია“.
უმკვიდროდ გახდა კახეთი, ეს ჩემგან სააზრონია,
ვთქვი: „მომეახლა უცილოდ სულთა აღმოსვლის დრონია!“

9
თვით ყეენმან უსამართლო საქმე მიყო მეტად ძნელი:
გამომართვა ქალი პირმზე, ვისგან ნათობს ღამე ბნელი,
ძმისწულს მისცა შესართავად, კვლა ბოძებას აღარ ველი,
მე მისისა მოშორებით დამიწყლულდა გული მრთელი.

10
იგი ძმისწული მაშათს ჰყვა, ქალი მას მისცა მთვარია,
სახელად ერქვა ქეთევან, არს მზისა შესადარია,
ვაჟსა უწოდდი ერეკლეს, არვინ მყავს მისი დარია,
იგ თვით იახლა, მე დავრჩი – სიცოცხლე დასაზარია!

11
იგ თან ჩამოჰყვენ ერეკლეს თავადნი თავდადებითა,
ომან, ჯიმშედ და გიორგი, ასლან ჰყვა თანახლებითა,
ბარამ, დავით და შერმაზან, ზაალ არს თავის ნებითა,
მღვდელი ჰყვა, დავით, დიაკვნად პართენ არს სახელდებითა.

12
კიდევ ახლდენ მდაბალთაგან მონანი, მსახურებია,
პატარკაცი და იოთამ ხამხაძე, გლეხკაცებია,
მგელია ერთი ქართლიდამ, ისიც ამათთან მხლებია,
ქრისტიანენი ესენი, ოთხნი ჰყვეს მათ თათრებია.

13
აღალარი დილმაჯად ჰყვა, ქალბი ერქვა, ჯილაბდრობდა,
მუსა იყო მსწრაფლად მსრბოლი, იგი ფიცხად შათირობდა,
ადიგოზალ განუყრელად სულ მუდამად ფარეშობდა,
ჩვენნი იყვნენ ეს თათრები, ერთგულებით მოჰყვებოდა.

14
ვიყავ ყანდაარს მჭმუნვარე, არა გულითა ლხინობით,
ვსთქვი ლექსი მცირე რაიმე სევდისა მოსათმინობით,
იქ დავასრულე, ვინც ნახოთ, ნუვინ იქნებით წყინობით,
მაშინ ჯდა ქორონიკონი: უნი, კანი და ვინობით.


ქება სრისა 

1
ჰქმნა ღმერთმან ცანი, ქვეყანა შეამკო ზევით-ქვევითა,
ცანი აღავსნა ვარსკვლავით სფეროში შემოკრებითა,
შვიდნი ცთომილნი დაბადნა შუქ-ფენით, ბურჯებს რებითა,
ექვსს დღეს მზადა ქმნა ესენი, სიტყვა ვსთქვა შემოკლებითა.

2
დაბადნა ანგელოსთ დასნი – ქერაბინ, სერაბინები,
კაცისა დასაბადებლად მიწისგან დასდვა ბინები,
ჰქმნა ადამ ხატად თავისად, ეტყვის: „ხარ დასაძინები“.
გვერდით უშენა მას ცოლი ადამის გასაკვირვები.

3
უკვდავად ქმნილი ადამ სცდა – დაეცა ეშმაკისაგან;
ჩვენ დაცემულნი ჯოჯოხეთს ტანჯულნი გეენისაგან;
ძე ღმრთისა განხორციელდა – ნახეთ სიმდაბლე ღმრთისაგან!
ჯვარცმით, დაფლვით და აღდგომით დაგვიხსნა ტყვეობისაგან.

4
ღმრთის მოწყალებას ვინ აღრაცხს, კაცზედ რამდენი მივა-და!
მოკლედ ვსთქვა ჩემნი საქმენი, რაც ხანი წამივლია-და,
სოფლისაგან საცდელები მე ბევრი მამვლენია-და,
ქრისტესა გამოუხსნივარ, ჭირები მამლხენია-და.

5
რაც ამ სოფელსა ღმრთისაგან მომეცა წყალობანია,
არ ძალმიცს მისად სანაცვლოდ შევსწირო მადლობანია;
თუ, ვითა ღირსმყო ხარისხსა, დავიწყო წარმოთქმანია,
ორმოცდაოთხის წლისასა მერწმუნა მეფობანია.

6
ღმერთმან მომცა ეს სიმაღლე ნადირ-შაის მიზეზობით,
ჯერ მფლობელმყო კახეთისა, მერმე ქართლში მემკვიდრობით,
კახეთშია ჩემ ძეს დასვამს – ერეკლესა – მეფედ ხმობით,
ოცდაოთხის წლისა იყო, როს პატივ სდვეს ბატონობით.

7
მას ჟამს ჩემს დისწულს, მეფის ძეს, ანტონის, კაცსა ღმრთისასა,
ვარწმუნეთ პატრიარქობა ოცდაოთხისა წლისასა,
ბრალთა სიმრავლით უღირსსა მადლს მომფენს კურთხევისასა,
მცხეთას მოიღო კურთხევა, ზეთს მცხებდა მეფობისასა.

8
ვიყავ ქართლშიგან, მტრისაგან ერთს ალაგს ვერ დავდგებოდი:
იქით და აქათ მუდამით ვლაშქრობდი, ვიარებოდი,
ავს დროს განსაცდელისაგან ჯარშია ვიმყოფებოდი,
სევდისა მოსაქარვებლად ამ სახლებზედა ვშვრებოდი.

9
ავაშენებდი სასახლეს, საწოლსა აივანებით,
შემკული ზევით-ქვევითა ლამაზად ბალახანებით,
შუაზედ აინახანა დახატვით მიჭვრიტანებით,
ეს შევასრულე სალხინოდ, შიგ ვსვემდი დოსტაქანებით.

10
უწინ, სიყრმის დროს, მენახა ნაშენი უცხოებითა,
სამნი მორთულნი სახლები ვარაყით, სარკეებითა,
მეფეებისგან ნაშენი კვეხნით და დაქადებითა,
თითოსა თითო აეგო დიდ ხარჯით და ფასებითა.

11
როსტომ მეფისგან ნაგები საწოლი სახელიანი,
ნახატი სურათებითა, ყვავილი ფერადიანი,
თვით როსტომ ფალავანი და დევნი ეხატა რქიანი,
შაემკო დიდად, დაედვა სახელად როსტომიანი.

12
ერთი სრა მამის ჩემისა, მეფის ერეკლეს გებული,
ხელმწიფეთ საკადრისი და ქვეყნისგან მოწონებული,
სარკით და ოქროს ვარაყით შემთხვევით განათებული,
მეფეთ და დარბაისელთთვის სალხინოდ დამზადებული.

13
სრა ერთი მეფის ვახტანგის უცხოელებით ნაგები,
საკვირველი და საქები, მას უხდებოდა სარკები,
შუაზედ შანიშინი და აუზით შადრევანები,
ფერად-ფერადის ჯამებით შეხამებული ფანჯრები.

14
ავზს უხდებოდა შუაზედ ბროლისა ხომლის კიდება,
როს მეფე-სპანი ლხინობდენ, დღეს რომ შეჰქონდა ბინდება,
შეღამდის, ხომლზედ განწყობილს კელაპტრებს მოეკიდება,
შიგ მსხდომნი კედლებს სჭვრეტდიან, ეგონისთ – გარს გვეკიდება.

15
ერთიცა სახლი, უზეშთე ერანშიც არ ნახულა-და!
იმ სრისა ქება, სიკეთე ქვეყანას ხმა განთქმულა-და,
როგორც მას ჰფერობს ქებანი, შესხმა არ ძალმიც სრულადა,
სხვებს სრებსა ყველას ის სჯობდა, მისებრივ არ დადგმულა-და.

16
სრას უხდებოდა ხელმწიფე თაჯითურთ ჯიღებიანი,
თვით მეფე ვახტანგ შიგ მჯდომი ძმებითურთ შვილებიანი,
გვერდს ახლდენ დარბაისელნი, მორთულნი, ბიღებიანი,
უკეთესს რაღას ნახავდა თვალითა კაცი ჭკვიანი?

17
როს დაუკრავდენ მგოსანნი, ტკბილად დაეწყოთ თქმანია,
მათს ხმაზედ ამღერდებოდენ ბულბული, იადონია,
ის ლხინი და სიხარული უცხო რამ გასაგონია,
მეც ბევრი ვნახე იმ სრაში ლხინი და უკუყრანია.

18
ამ ცრუ სოფელმან არ იცის ბოლოსა გატანებაო:
მეფენიცა და სრებიცა სრულ ყველა განქარდებაო,
ვითარებისა ჟამთაგან სამნივე მოიშლებაო,
იმათ აჩრდილად ეს ჩემი სასახლე აშენდებაო.

19
იმ სრებსა რის გზით შევადრი ამ ჩემსა აგებულსაო?
მართლისა თქმა სჯობს ტყუილსა, ვერ დაუმძიმებ სულსაო;
სახლებთან ბოდიშს მოვითხოვ – ნუ დააკლდებათ გულსაო;
იმათი ერთი კედელი სჯობდა სულ აქა დგმულსაო.

პ ა ს უ ხ ი | ს ა ხ ლ ი ს ა

20
„მეფევ, რად გვწუნობ სრაებსა? სხვას აქებ, ჰბრძანებ რაებსა?
სიტყვით აგვიშლი დავებსა, მოჰყვებით თქვენ იგავებსა,
სხვაზედ გვიძახი ავებსა – მაგით ვერ ჩაგვყრი ვაებსა!
 ჩვენც მოვიწონებთ თავებსა, უსტა ხელს დაგვითავებსა.

21
სიტყვებს მოგიგებთ ასებით, გკადრებთ – თქვენ გებაასებით:
არ ვართ იმ სრებზე ნასებით, ავშენდით დიდ-დაფასებით.
როს, მეფევ, დასხდეთ დასებით, ღვინოსა სვემდეთ თასებით,
გული გვაქვს ამით სავსებით ასფოდელოსა მსგავსებით.

22
ვისაც აქ მოსვლა სურისა, კარი არ დაეგულისა;
ვით ირემს წყარო სწყურისა, მე მათი ნახვა მსურისა,
მოყვარული ვარ სტუმრისა, ჩემშიგან შემოსულისა,
ჩემთვის უტკბოსნი სულისა, სასიხარულო გულისა.

23
ვერა მჯობს ერთი სახლია, მჭვრეტელთა გულსა სწადია,
ახლოს მაქვს ტურფა ბაღია, მნახველთა დასაქადია,
მიბრძანდით, კრია ღია – ნახოთ კოკობი ვარდია,
საღი აავსეთ თასია – უკუიყაროთ დარდია.

24
ჩემებრივ არვინ, მგონია, არ არის საზარონია,
როს ზაფხულისა დრონია, ყვავილნი დაუზრონია,
იმღერონ ტკბილი ხმანია, ვით სტვენდეს იადონია,
ვინცა ლხინისა მდომია, ის არის გასაგონია!

25
ნუ მოუწყინებთ, მეფეო, თქვენს ჭირნახულსა სრასა-და!
ლხინი მინახონ, უბრძანეთ, ვინცა ვინ გვერდ გახლავსა-და,
თუ ავი მასპინძელი ვარ, ნუ ჰკადრებთ თქვენსა თავსა-და;
აწ მოგახსენებ ბოდიშით – ხელი მიჰყავით სმასა და!

26
როს დასხდეთ აივანებში, ან ბალახანას სმიდეთო,
თუცა ვერ დამხიარულდეთ, ანუ თუ მოიწყინდეთო,
ნუმცა აიღებთ სუფრასა, დღე იყოს – შეიბინდეთო,
აქ შემობრძანდით ისევე – ლხინს ნახავთ, როგორც გინდეთო.

27
ვინც სმით დაიტანს ძალებსა, მეფევ, ნუ დამაბრალებსა,
თუ დალევს დიდ სასმელებსა, აუშლის საქციელებსა,
სიმთვრალე გაახელებსა, ეშმაკი დაახელებსა,
ცოდვაში გარევს მთვრალებსა, წარწყმედს, არ შეიბრალებსა.

28
ბევრსა ღვინოსა ნუ დალევთ, ცოტასა სმიდეთ გზიანად,
მართებულს ლხინსა ნახევდეთ წყნარად და ნამუსიანად,
აქ გაგიჩნდებათ ზნეობა, თქმა ხუმრობისა ზმიანად,
გალობა დასდებელისა, ვინც იტყვის ტკბილის ხმიანად.

29
ლხინს ნახევდეთ უცოდველსა, თქვენ განმინათლეთ არეო,
ზნეობა, საქციელები კარგ გვარად მოიხმარეო,
ჭირვეულობას ვინცა იქთ – და თავი მოიჩქარეო,
მეფევ, უბრძანე პანღურით, ცემით გააგდონ გარეო.

30
ვინცა ისხდეთ მართებულად ლინშია არმოწყენითა,
ხუმრობას ჩამოართმევდეთ ერთი ერთს კარგ მოსმენითა,
ვის შეუძლიან ხუმრობა სიტყვითა, თუცა ზმენითა,
მეფეც გიბოძებთ წყალობას, საბოძვრით აივსენითა“.

მ ე ფ ი ს | პ ა ს უ ხ ი

31
„სახლო, სიტყვები გვიბრძანეთ, ბოდიში მართებულები,
მადლს მოგახსენებთ მეფე და თავადნი, დიდებულები,
ლხინით, შვებით და უკუყრით გახლავართ მხიარულები,
აქ კაცი რის გზით მოიწყენს, სადამდის უდგეს სულები!

32
აქ რაცა კარგი სახლია, არ არის შენისთანაო,
მაგრამ მუხთალმან საწუთრომ ბოლო ვის გაუტანაო!
სჯობდა მეშოვნა სარქრადა მსგავსი მარჩვიბისთანაო,
რაც რომ მე შენზედ ხარჯი ვქენ, იმისთვის მიმეტანაო.

33
ინდოეთს ხელმწიფესავით ჩემთვინა საქმე გაეგო,
თომასებრ უმუშაკოთა უცხო სასახლე აეგო,
ჩემს სარქარს ესე სიტყვები უწინვე ადრე გაეგო,
მესწავლებინა იმგვარად – კეთილს საქმეზედ წაეგო.

34
სანამ საწოლი სარკითა, ვარაყით შეიმკობოდა,
ორისა წლითა უწინვე სრა ესე აშენდებოდა,
თებერვალისა თვეშია თამამად შესრულდებოდა,
მას ჟამსა ქორონიკონი უნ, მანი, ანი ჯდებოდა“.


ბიჟინას სიკვდილზედ 

1
ვითა ვსთქვნეთ ძნელად სათქმელნი აწ თქვენთან ჩემის პირითა,
აღვსილნი მწუხარებითა, სისხლრევით ცრემლით ვტირითა,
ერთმანერთზედა დაგვერთვნეს წუხილნი უცხოს ჭირითა,
აწ ვრიდობ თქმასა, ვით თხაზედ მოვსთქვამთ და მუდამ ვჩივითა.

2
მოგიკვდა თქვენი ბიჟინა, ამიერ სოფლით გავა-და!
ვერც მოვიხმარეთ ჩვენ ხორცი, ბარკალი, ვერცა გავა-და,
არც გამოგვადგა გუდად და ტყავი არც ფარად გავა-და,
ფათერაკის გზით მოგვიკვდა, ცოტას ხანს გვიწვა ავადა.

3
ჩიოდა ამას ბიჟინა, როს ხდომა ჰქონდა სულისა:
„სად მყავს აწ ჩემი ბატონი, ჩემი ამგები ხულისა?
უმისოდ მომკლეს დიაცთა, არ მყვანდა მტკენი გულისა“.
აწ თქვენ შეგკადრეთ უგრძნულად სიკვდილი მის ბედკრულისა.

4
ჩვენც გვეწყალობდა, რა ვნახეთ ვერ შემჭამელი მაზისა,
საკლავად გამომეტებით მოსდევდა თვალლამაზისა,
გოგიაურის ქალს უთხრა სწრაფლ გახურვება გაზისა,
უთხრა: „დაგლიჯე ასონი ბიჟინა ტურფა, ნაზისა“.

5
სულთ-ბრძოლის დროსა ჩვენება ნახა, ადგილი მზიანი,
გვითხრა: „ვნახეო ნათელში, თხა არის ოქროს რქიანი,
უცხოს სამყოფში კიკინებს, არა სტირს სულის ზიანი“.
მოდი და ჩემთან იხარე, ნუღარ ხარ თვალცრემლიანი!

მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა