Thursday, March 28, 2013

აშშ შეიარაღებული ძალები და საქართველო

ნ ა წ ი ლ ი I 

 (წერილების ციკლი ამ საერთო სათაურით, შვიდი წერილისგან შემდგარი, გამოქვეყნდა გაზეთ “საქართველოს” 2003 წლის ნომრებში 6 მაისიდან 31 დეკემბრის ჩათვლით. შესავალი ნაწილი და პირველი წერილი გამოქვეყნდა 6 – 19 მაისის ნომერში. ქვემოთ შევიტანეთ მცირე სარედაქციო შესწორებანი და ზოგიერთი ტერმინის ამერიკული დასახელება)

 უკანასკნელ წლებში საქართველოს სამხედრო მშენებლობის სფეროში შედარებით გააქტიურდა აშშ და მისი თავდაცვის სამინისტრო. მაგრამ პენტაგონის გააქტიურება, ჩვენი აზრით, მაშინ შესაძლოა ყოფილიყო სასარგებლო, თუკი თავად ჩვენი შესაბამისი სტრუქტურები და მათში ამინდის შემქმნელი თანამდებობის პირები დაინტერესებული იქნებოდნენ თანამედროვე სამხედრო საქმის, მისი ისტორიის, სამხედრო სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოების, სამხედრო მრეწველობისა და სამოქალაქო თავდაცვის ფუნდამენტური და აქტუალური საკითხების საფუძვლიან შესწავლაში, წმინდა ილია მართლის (ილია ჭავჭავაძის) თქმით – უცხოური გამოცდილების ჩვენი ეროვნული ცნობიერების ქარცეცხლში გატარებასა და მისი ჩვენთვის სასარგებლო პრაქტიკის ქართულ ნიადაგზე გადმოტანაში. მაშინ უსათუოდ დაგვებადებოდა შეკითხვა – თუკი 5-მილიონიან ფინეთს საკუთარი სახმელეთო ჯარების საბრძოლო შემადგენლობაში ჰყავს ასზე მეტი საბრძოლო ბატალიონი (ოთხი სატანკო, ოთხი მოტოქვეითი, 40 ეგერთა ქვეითი /მსუბუქი მექანიზებული/ და 56 ქვეითი), საველე არტილერიის 60-80 დივიზიონი, 35-40 საზენიტო დივიზიონი, ოთხი ცალკეული საინჟინრო ბატალიონი, ადგილობრივი (ტერიტორიული) თავდაცვის ჯარების 150 ცალკეული ასეული და ოცეული, მაშინ ტერიტორიითა და მოსახლეობით ფინეთის თანაზომადი საქართველო როგორღა შეძლებს ამერიკელების მიერ აღჭურვილი და გაწვრთნილი ოთხი მსუბუქი ქვეითი ბატალიონით საკუთარი თავდაცვის უზრუნველყოფას? თუკი ფინელებს სახმელეთო ჯარების შეიარაღებაში გააჩნიათ 230 საბრძოლო ტანკი, 1060-ზე მეტი მოჯავშნული მანქანა (საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფისა), 1940-მდე საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, მაშინ საქართველო ეუთო-ს ეგიდით დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებით მისთვის დადგენილი 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანისა და 285 საველე საარტილერიო სისტემის კვოტების თუნდაც სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი როგორ შეძლებს ქვეყნის თავდაცვის უნარიანი სახმელეთო ჯარების ჩამოყალიბებას?

ან კიდევ, როდესაც საზღვარგარეთის ქვეყნებში სპეციალური დანიშნულების ჯარებს – მსუბუქ ქვეით სადაზვერვო-დამრტყმელ და სადაზვერვო-დივერსიულ ნაწილებსა და ქვედანაყოფებს, მათი ვიწრო ფუნქციებისა და დანიშნულების გამო, შედარებით მოკრძალებული რიცხოვნება გააჩნიათ (სახელდობრ აშშ არმიაში სხვადასხვა ტიპის 18 საბრძოლო დივიზიის, 24 ცალკეული საბრძოლო ბრიგადის, 22 ცაკეული საარტილერიო ბრიგადის, საარმიო ავიაციის ცხრა ცალკეული ბრიგადის, 18 ცალკეული საზენიტო დივიზიონისა და სხვა საჯარისო ერთეულების ფონზე არის სპეციალური დანიშნულების ჯარების სულ ცხრა სადაზვერვო-დამრტყმელი ჯგუფი /ე. წ. “მწვანე ბერეტები”, თითოეული ბრიგადის შემადგენლობისა/, და სადაზვერვო-დივერსიული დანიშნულების მხოლოდ ერთი პოლკი /“რეინჯერები”/; თურქეთის სახმელეთი ჯარებში კი, ორი საბრძოლო დივიზიისა და 40 ცალკეული საბრძოლო ბრიგადის ფონზე /ჯავშანსატანკოსი, მექამიზებული ქვეითისა და ქვეითის/, არის სპეციალური დანიშნულების ჯარების სულ ოთხი ბრიგადა), რატომ არის საქართველოში ასეთი აჟიოტაჟი ატეხილი სპეციალური დანიშნულების ჯარების თავიდან ბატალიონის, ხოლო ახლა კი ბრიგადის ჩამოყალიბებაზე მაშინ, როდესაც ქვეყანას არ გააჩნია სათანადო რიცხოვნებისა და ხარისხის ჯავშანსატანკო, მექანიზებული ქვეითი, ქვეითი, სამთოქვეითი, აერომობილური, საარმიო ავიაციის, საარტილერიო, საზენიტო, ტანკსაწინააღმდეგო, სადაზვერვო, საინჟინრო-მესანგრეთა, კავშირგაბმულობის, მასობრივი დაზიანების იარაღისგან დაცვისა და სხვა ჯარები?

მაგრამ ზედმეტ ბელეტრისტიკას რომ მოვერიდოთ, ისევ ამერიკული სამხედრო მშენებლობის გამოცდილების გადმოცემით შევეცდებით ჩვენი გაზეთის მკითხველისთვის როგორც საკუთრივ აშშ შეიარაღებული ძალების მშენებლობის, ისე თანამედროვე სამხედრო საქმის ზოგიერთი აქტუალური საკითხის გაშუქებას. ქვემოთ შემოგთავაზებთ წერილების ციკლს საერთო სათაურით “აშშ შეიარაღებული ძალები და საქართველო”, რომელშიც შეძლებისდაგვარად შევეცდებით პარალელურად ამერიკული სამხედრო მშენებლობის გამოცდილების ფონზე საქართველოსთვის სასარგებლო რეკომენდაციების წამოყენებასაც.

წერილი I. აშშ სამხედრო მშენებლობის ისტორიული და პოლიტიკური საკითხები 

1993 წლის აპრილში “აშშ საინფორმაციო სააგენტომ” ვენაში რუსულ ენაზე გამოსცა მწერლისა და სამხედრო ისტორიკოსის დევიდ ფ. თრექის ნაშრომი «Демократия и оборона – гражданский контроль над армией в Соединённых Штатах», რომელშიც ავტორი აღნიშნავს, რომ ისტორიულად სამხედრო სამსახური აშშ-ში არ ყოფილა პატისვაცემი და პრესტიჟული. იქ გაცილებით უფრო მეტად ფასობდა ფერმერული და სხვა სამოქალქო საქმიანობა. მართლაც, ევროპულ ომებსა და კრომველის დიქტატურას გარიდებული ბრიტანელი, ირლანდიელი, ფრანგი და გერმანელი კოლონისტები ამრეზით უყურებდნენ ქვეყანაში მუდმივი არმიის ჩამოყალიბებას, ხოლო შტატების თავდაცვისა და შიდა უსაფრთხოების საკითხების გადაწყვეტას კი ცდილობდნენ ყოველ კონკრეტულ შემხვევაში შეკრებილი მოხალისეთა ლაშქრის (მილიციის, შტატების ეროვნული გვარდიის) საფუძველზე. გარდა ამისა, მუდმვი ჯარის მცირერიცხოვანი გარნიზონები განლაგებული იყო ინდიელთა მიწების, კანადისა და მექსიკის მახლობელ გარნიზონებში (ფორტებში). ამავე დროს ევროპული ომებისა და კონფლიქტებისგან აშშ განზე დგომისა და იზოლაციონალიზმის პოლიტიკის გატარებას ამჯობინებდა.

ქვეყნის მომავალი პრეზიდენტი თომას ჯეფერსონი 1799 წელს წერდა: “შიდა თავდაცვის თვალსაზრისით მე გამოვდივარ მხოლოდ ჩვენს სახალხო ლაშქარზე დაყრდნობის მომხრედ მანამდე, სანამ გარედან არ შემოგვეჭრებიან, და მხოლოდ ისეთ საზღვაო ძალებზე, რომელიც საკმარის იქნება მარბიელი მოქმედებებისგან ჩვენი სანაპიროსა და ნავსადგურების დასაცავად, და არა მშვიდობიანობის დროის მუდმივ არმიაზე, რომელსაც შიშის დანერგვა შეეძლება მოსახლებაში, და საზღვაო ძალებზე, რომელიც თავისი საკუთარი ხარჯებითა და გაუთავებელი ომებით, თანაც ამ ომებში ქვეყნის ჩათრევით, თავისი სიმძიმით დაგვაწვება, და ჩვენვე დაგვასამარებს”.

მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული ძალების მობილიზაცია აშშ-ში დასჭირდათ 1861-1865 წლების სამოქალაქო ომის, აგრეთვე პირველი და მეორე მსოფლიო ომების მსვლელობისას, მაგრამ შემდეგ მალევე ისევ მკვეთრად ამცირებდნენ მათ რიცხოვნებას. 

პირველი მსოფლიო ომის დასრულების კვალდაკვალ ერთა ლიგის შექმნის ფონზე აშშ პრეზიდენტს ვუდრო ვილსონს სურდა ქვეყანა შეეყვანა ამ ორგანიზაციაში, რაც საშუალებას მისცემდა ამერიკას უფრო აქტიური როლი ეთამაშა მსოფლიო პროცესებში და ერთა ლიგის მეშვეობით გაეტარებინა “კოლექტიური უსაფრხოების ახალი საგარეო პოლიტიკა”. ამას დასჭირდებოდა მრავალრიცხოვანი, ძლიერი და მაღალ მზადყოფნაში მყოფი შეიარაღებული ძალები, რომელსაც სხვა ქვეყნების ჯარებთან ერთობლივად გამოიყენებდნენ ერთა ლიგის გადაწყვეტილებათა შესრულების უზრუნველსაყოფად. მაგრამ აშშ სენატმა (და, შესაბამისად, ამომრჩეველმა) უარყო პრეზიდეტის ეს პროექტი და უწინდებურად იზოლაციონალიზმის პოლიტიკას დაუბრუნდა. დევიდ თრექის აზრით, მაშინ “ამერიკელები ჯერ კიდევ არ იყვნენ დარწმუნებულნი იმაში, რომ აშშ დიდ მონაწილებას უნდა ღებულობდეს ძველი კონტინენტის საქმეებში საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. მათ არც მაღალ მზადყოფნაში მყოფი მსხვილი შეიარაღებული ძალების შენახვა სურდათ აქტიური საგარეო პოლიტიკის გატარებისთვის”.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგაც, ერთი შეხედვით, მსგავსი სურათი განმეორდა – 1945-1950 წლებში აშშ შეიარაღებულ ძალების რიცხოვნება შემცირებულ იქნა 8 მლნ.-ზე მეტი ადამიანიდან 600 ათასამდე (ანუ 13-ჯერ და მეტად), მაგრამ ამავე პერიოდში ყოფილ საბჭოთა კავშირთან “ინტერესთა კონფლიქტის” ფონზე აშშ პრეზიდენტის ჰარი ტრუმენის ადმინისტრაციამ შეძლო დაერწმუნებინა კონგრესი იმაში, რომ გამოეცხადებინათ მსოფლიო საქმეებში მონაწლეობაზე მიმართული აქტიური საგარეო პოლიტიკა. 1947 წელს ამან მიიღო “საბჭოთა ბლოკის გაფართოების შეკავების” პოლიტიკის ფორმა, რაც ითვალისწინებდა ამ მიმართულებით რიგი ღონისძიებების გატარებას. იმავე 1947 წელს მიღებულ იქნა ახალი “კანონი ეროვნული უსაფრთხოების შესახებ”, რომლის მიხედვითაც ჩამოაყალიბეს “აშშ სადაზვერვო საზოგადოებრიობა” (გაერთიანება, US Intelligence Community) და მისი უმსხვილესი რგოლი “ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო” (Central Intelligence Agency /CIA/). შემდგომში ამერიკის “ცენტრალურ დაზვერვაში” გააერთიანეს პოლიტიკური, სამხედრო, ეკონომიკური დასხვა დაზვერვის სტრუქტურები, მიყურადების სამსახური (ეროვნული უშიშროების სააგენტო, National Security Agency /NSA/), კონტრდაზვერვა (გამოძიებათა ფედერალური ბიურო, Federal Bureau for Investigation /FBI/).

1947 წელს აშშ-მა სამხედრო თანამშრომლობის ხელშეკრულება დადო თურქეთან, ხოლო 1949-ში კი ჩამოყალიბებულ იქნა ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი (ნატო, North Atlantic Treaty Organization /NATO/ ), რომელშიც ამერიკას ევალებოდა ევროპელი მოკავშირეებისთვის “ბირთვული ფარის” უზრუნველყოფა, ხოლო სავარაუდო ომში კი ევროპის ტერიტორიაზე თავად ამ ქვეყნების შეიარაღებულ ძალებს უნდა გამოეღოთ ხელი. იმ ეტაპზე ამერიკული სამხედრო სტრატეგია ემყარებოდა შესაძლო საბჭოთა დარტყმებზე “მასირებული ბირთვული ნაცვალგების” კონცეფციას. 1960-იანი წლების შუახანებში აშშ-ში შემუშავებულ და შემდეგ ნატო-ს ბლოკშიც გატარებულ იქნა ევროპის ტერიტორიაზე შეიარაღებული ძალებით “მოქნილი რეაგირების” სამხედრო სტრატეგია, რამაც ერთის მხრივ გაამწვავა ურთიერთობები აშშ-სა და საფრანგეთს შორის (საფრანგეთი გავიდა ბლოკის სამხედრო ორგანიზაციიდან), ხოლო მეორეს მხრივ კი, ფედერაციულმა გერმანიამ მოითხოვა ვარშავის ბლოკის ქვეყნების ჯარებთან უკვე სასაზღვრო რაიონში (გფრ-ის აღმოსავლეთ რაიონებში) მეწინავე მიჯნებზე აქტიური თავდაცვითი მოქმედებების წარმოება და ქვეყნის შიგნით მოწინააღმდეგის ღრმად შემოჭრის არდაშვება.

 ბუნდესვერის “მეწინავე მიჯნებზე თავდაცვის” კონცეფციას კარგად მოერგო საბჭოთა კავშირისა და ვარშავის ბლოკის საზღვრების მახლობლად ამერიკული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების “მეწინავე ბაზირების” სტრატეგიული კონცეფციაც. სწორედ აღნიშნული სტრატეგიის საფუძველზე 1980-იანი წლების მიწურულისთვის ევროპულ ომის თეატრზე განლაგებული იყო აშშ შეიარაღებული ძალების ნახევარმილიონიანი დაჯგუფება, რომლის საბრძოლო შემადგენლობაშიც შედიოდა სახმელეთო ჯარების ოთხი დივიზია (ორი ჯავშანსატანკო და ორი მექანიზებული ქვეითი), ერთი ცალკეული ჯავშანსატანკო ბრიგადა, ორი ცალკეული ჯავშანსაკავალერიო პოლკი, ხუთი საარტილერიო ბრიგადა, ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტა (ოტრ) “ლანსების” ხუთი დივიზიონი, სამი ცალკეული საინჟინრო ბრიგადა, საარმიო ავიაციის ორი ბრიგადა და სხვა ჯარები. ამაზე დამატებით, გფრ-ის, ბელგიისა და ნიდერლანდების ტერიტორიაზე შექმნილი იყო სპეციალური საწყობები კიდევ ექვსი ამერიკული დივიზიის (ორი ჯავშანსატანკო, სამი მექანიზებული ქვეითი და ერთი ქვეითი) საშტატო საბრძოლო ტექნიკითა და მძიმე შეიარაღებით, რათა კრიზისულ სიტუაციებში ამ დივიზიების პირადი შემადგენლობის თვითმფრინავებით გადმოსროლის გზით უკვე ათ დღეღამეში ჩაებათ საბრძოლო მოქმედებებში გაძლიერების ეს შენაერთები.

დასაწყობებული შეიარაღების გათვალისწინებით, 1980-იანი წლების ბოლოს აშშ შეიარაღებულ ძალებს ევროპაში გააჩნდა დაახლოებით 5000 საბრძოლო ტანკი, 2200 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა, 3100-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, ოტრ “ლანსების” 40-ზე მეტი გასაშვები დანადგარი, საარმიო ავიაციის 1600 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი (მათ შორის 280-ზე მეტი დამრტყმელი ვერტმფრენი), 700-ზე მეტი ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი. გარდა ამისა, ხმელთაშუა ზღვასა და ატლანტის ოკეანეში ამერიკულ სარდლობას განლაგებული ჰყავდა 200-ზე მეტი საბრძოლო ხომალდი, მათგან ცხრა მრავალმიზნობრივი ავიამზიდი, 70 მრავალმიზნობრივი ატომური წყალქვეშა ნავი და ავიამზიდებზე ბაზირებული 900 საბრძოლო თვითმფრინავი.

ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების სიდიდით მეორე დაჯგუფება აშშ სარდლობას განლაგებული ჰყავდა წყნარი ოკეანის ზონაში. იგი მოითვლიდა პირადი შემადგენლობის 600 ათას ადამიანს, 1800-ზე მეტ საბრძოლო თვითმფრინავსა და 200-ზე მეტ საბრძოლო ხომალდს. ამ ძალებისა და საშუალებათა მნიშვნელოვანი ნაწილი გაშლილი იყო წყნარი ოკეანის დასავლეთ ნაწილში იაპონიისა და სამხრეთ კორეის ტერიტორიების ჩათვლით. სახელდობრ, 1990-იანი წლების დასაწყისში სამხრეთ კორეაში განლაგებული იყო 42 ათას კაცამდე რიცხოვნების ამერიკული დაჯგუფება – სახმელეთო ჯარების ერთი ქვეითი დივიზია, ერთი საავიაციო დივიზია, ოტრ “ლანსების” ბატარეა, ოთხი საარტილერიო და ერთი საზენიტო დივიზიონი. ჰავაის კუნძულებზე კი მათი გაძლიერებისთვის დისლოცირებული იყო მსუბუქი ქვეითი დივიზია და სხვა ძალები.

იაპონიაში ამერიკულ სარდლობას განლაგებული ჰყავდა 45-ათასიანი კონტინგენტი, რომლის შემადგენლობაშიც აღსანიშნავია საავიაციო დივიზია (120 საბრძოლო თვითმფრინავი) და კ. ოკინავაზე დისლოცირებული საზღვაო ქვეითი ჯარის საექსპედიციო დივიზია 22 ათასი ადამიანის შემადგენლობით.

აშშ შეიარაღებული ძალების ძირითადი დაჯგუფება განლაგებული იყო ქვეყნის კონტინენტურ ნაწილში. მასში შედიოდა სტრატეგიული შეტევითი ძალების თითქმის მთელი შემადგენლობა, სახმელეთო ჯარების 19 დივიზია (სამი ჯავშანსატანკო, ექვსი მექანიზებული ქვეითი, ხუთი ქვეითი, სამი მსუბუქი ქვეითი, თითო-თითო საჰაერო-სადესანტო და საჰაერო-საიერიშო), 30-მდე ცალკეული ბრიგადა და სხვა ჯარები, საჰაერო თავდაცვისა და ტაქტიკური ავიაციის 87 საბრძოლო ესკადრილია და ა. შ.

ცივი ომის დასრულების შემდგომ ათწლეულში პენტაგონმა მკვეთრად შეამცირა თავისი ჯარების დაჯგუფება ევროპაში – ნახევარი მილიონიდან 100 ათას ადამიანამდე, ასევე საბრძოლო ტექნიკისა და მძიმე შეიარაღების რაოდენობაც. სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 2000 წელს აქ მოითვლებოდა სულ 785 ამერიკული საბრძოლო ტანკი, 1570-მდე მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 510-ზე მეტი საველე საარტილერიო სისტემა, 140-მდე დამრტყმელი ვერტმფრენი, 100-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი და სხვა შეიარაღება.

მაგრამ როგორც უწინაც ვწერდით, ცენტრალურ ევროპაში სამხედრო დაპირისპირების მკვეთრად შემცირების ფონზე, მთელი 90-იანი წლების განმავლობაში აშშ და, ნაწილობრივ, გერმანიაც მიზანმიმართულად აძლიერებდნენ თურქეთის შეიარაღებულ ძალებს. მათი დახმარებით თურქულმა სარდლობამ მნიშვნელოვნად განაახლა და გაზარდა თავისი ჯავშანსატანკო და მექანიზებული ქვეითი ჯარები, თვითმავალი არტილერია, საბრძოლო ავიაციისა და საბრძოლო ხომალდების შესაძლებლობები, გაიჩინა ოპერატიულ-ტაქტიკური სარაკეტო შეიარაღება და დამრტყმელი ვერტმფრენები. ამ გადაიარაღების შედეგად თურქეთმა აშკარად გადააჭარბა თავისი თავაცვითი საკმარისობის მოთხოვნილებებს და გარკვეულ ფარგლებში აშკარად შეტევითი შესაძლებლობებიც შეიძინა. თანაც ამისთვის თურქულმა სარდლობამ, ნატო-ს ბლოკის სხვა ქვენებისგან განსხვავებით, თავისი სამხედრო ხარჯები 90-იან წლებში გააორმაგა – 1990 წლის 5,0 მლრდ. ამერიკული დოლარიდან 2000 წელს გაზარდა 10,8 მლრდ. დოლარამდე.

ამასვე მოჰყვა თურქეთის მახლობელ რეგიონებში – ცენტრალურ აზიასა და ახლო აღმოსავლეთში – ამერიკული ჯარების შეყვანა. რაც შეეხება სამხრეთ კორეასა და იაპონიას, აქ პენტაგონმა უმნიშვნელოდ შეამცირა გასულ ათწლეულებში თავისი ჯარების დაჯგუფებები და 2000 წელს ისინი მოითვლიდნენ შესაბამისად 36,5 და 39,7 ათას ადამიანს (უწინდელი 42 და 45 ათასის ნაცვლად).

 ირაკლი ხართიშვილი 


წერილი II. აშშ შეიარაღებული ძალების მართვის უმაღლესი ორგანოები 

 (წერილი გამოქვეყნდა გაზეთ “საქართველოს” 2003 წლის 20 მაისი – 2 ივნისის ნომერში; ამჯერად მცირე სარედაქციო დამატებების სახით ჩავურთეთ აშშ თავდაცვის სისტემის ზოგიერთი სტრუქტურის ამერიკული დასახელება)

 აშშ შეიარაღებული ძალები ადმინისტრაციული ორგანიზაციის მიხედვით იყოფა სამ სახეობად – სახმელეთო ჯარებად (არმია), საჰაერო ძალებად და საზღვაო ძალებად. ამ უკანასკნელში შედის საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსიც, თუმცა კი მას ზოგჯერ შეიარაღებული ძალების ცალკე სახეობადაც მოიხსენიებენ ხოლმე.

აშშ შეიარაღებული ძალების მართვაში არის დაქვემდებარების ორი ხაზი – ადმინისტრაციული და ოპერატიული. ადმინისტრაციულ დაქვემდებარებაში შედის შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტების, შეიარაღების, მატერიალურ-ტექნიკური და სხვა უზრუნველყოფის, საბრძოლო მომზადების, ზურგის, სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოების ჩატარების საკითხები. ამ ხაზით, როგორც თავდაცვის სამინისტროს აპარატში, ისე მისდამი დაქვემდებარებულ ორგანოებშიც მსახურობენ როგორც სამხედრო მოსამსახურეები, ისე სამოქალაქო პირებიც. ოპერატიული დაქვემდებარება კი გულისხმობს ჯარებისა და ძალების საბრძოლო გამოყენების დაგეგმვისა და უშუალოდ ამ გამოყენების სფეროს. ამ ხაზით მსახურობენ მხოლოდ სამხედრო მოსამსახურეები: გენერლები (ადმირალები), ოფიცრები და სერჟანტები, რომლებიც იმყოფებიან სხვადასხვა რანგის საშტაბო და სამეთაურო თანამდებობებზე. ქვემოთ უფრო დაწვრილებით ვისაუბრებთ ამის შესახებ (იხილეთ ნახატი).

 [ნახატზე, რომლის სახელწოდებაცაა “აშშ შეიარაღებული ძალების მართვის ორგანიზაცია ცივი ომის მიწურულს”, სათავეში ნაჩვენებია აშშ პრეზიდენტი (ქვეყნის შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი), აგრეთვე მისი საკონსულტაციო ორგანო, ეროვნული უშიშროების საბჭო; პრეზიდენტს ექვემდებარება თავდაცვის მინისტრი, ხოლო ამ უკანასკნელის საკონსულტაციო ორგანოა საბჭო შეიარაღებული ძალების მშენებლობის საკითხებში; თავდაცვის მინისტრის დაქვემდებარებაშია შტაბების უფროსთა კომიტეტი და გაერთიანებული შტაბი, არმიის მინისტრი, საჰაერო ძალების მინისტრი და საზღვაო ძალების მინისტრი; არმიის მინისტრის დაქვემდებარებაში ნაჩვენებია არმიის შტაბის უფროსი, ხოლო მათ დაქვემდებარებაში კი: სახმელეთო ჯარების 16 ძირითადი სარდლობა, არმიის ეროვნული გვარდიის შენაერთები და ნაწილები, არმიის რეზერვის ნაწილები და ქვედანაყოფები, სახმელეთო ჯარების სარდლობა აშშ კონტინენტურ ნაწილში; საჰაერო ძალების მინისტრის დაქვემდებარებაში ნაჩვენებია საჰაერო ძალების შტაბის უფროსი, ხოლო მათ დაქვემდებარებაში კი: საჰაერო ძალების 12 ძირითადი სარდლობა, სტრატეგიული საავიაციო სარდლობა, სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობა, საჰაერო ძალების ეროვნული გვარდიის სარდლობა, საჰაერო ძალების რეზერვის სარდლობა; საზღვაო ძალების მინისტრის დაქვემდებარებაში ნაჩვენებია საზღვაო ძალების შტაბის უფროსი და საზღვაო ქვეითი ჯარის კომენდანტი, ხოლო საზღვაო ძალების შტაბის უფროსის დაქვემდებარევაში კი: ატლანტიკური ფლოტი, წყნარი ოკეანის ფლოტი, ცენტრალური დაქვემდებარების სანაპირო სარდლობები, ხუთი ფლოტთაშორისი სარდლობა და საზღვაო ძალების მზადმყოფი რეზერვის შენაერთები და ნაწილები; გარდა ამისა, არმიის (სახმელეთო ჯარების), საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების ადმინისტრაციულ დაქვემდებარებაში შედიან მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში განლაგებული გაერთიანებული სარდლობების შემადგენლობაში შემავალი შენაერთები და ნაწილები, შესაბამისად, სახმელეთო ჯარებიდან, საჰაერო ძალებიდან და საზღვაო ძალებიდან, ხოლო ეს გაერთიანებული სარდლობები კი შემდეგია: აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული სარდლობები ევროპულ ზონაში, ატლანტის ოკეანის ზონაში, წყნარი ოკეანის ზონაში, ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკის ზონაში, გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობა, სტრატეგიული გადასროლების სარდლობა, კოსმოსური სარდლობა, სპეციალურ ოპერაციათა სარდლობა. ადმინისტრაციული დაქვემდებარების გარდა, შტაბების უფროსთა კომიტეტსა და გერთიანებულ შტაბს ოპერატიულად ექვემდებარებიან ჩრდილოამერიკული კონტინენტის საჰაერო-კოსმოსური თავდაცვის სარდლობა NORAD, სახმელეთო ჯარების სარდლობა აშშ კონტინენტურ ნაწილში, საჰაერო ძალების სტრატეგიული საავიაციო სარდლობა და სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობა და ზემოთ ჩამოთვლილი აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული სარდლობები მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონებში]

აშშ კონსტიტუციის თანახმად, ომის გამოცხადების უფლება აქვს მხოლოდ კონგრესს. მასვე ევალება მშვიდობიანობის დროს ფინანსური ასიგნებების გამოყოფა.

აშშ პრეზიდენტს კონგრესის მიერ ომის გამოცხადების შემთხვევაში აქვს მისი წარმოების უფლება. ომის გამოცხადების გარეშე მას შეუძლია უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე შეიყვანოს ჯარები და იქ აწარმოოს საბრძოლო მოქმედებები 60 დღეღამის განმავლობაში. თუკი ამ პერიოდში კონგრესი არ მისცემს ომის შემდგომ გაგრძელებაზე სათანადო სანქციას, მაშინ მან უნდა შეწყვიტოს საბრძოლო მოქმედებები და ამერიკული ჯარები გამოიყვანოს უცხო ქვეყნიდან. ჯარების მაქსიმალურად უდანაკარგოდ გამოყვანისთვის მას კიდევ ეძლევა არაუმეტეს 30 დღეღამისა. ყველაზე მეტი, 90 დღეღამის შემდეგ იქ აღარ უნდა რჩებოდეს არც ერთი ამერიკელი ჯარისკაცი.

რომელიმე შტატში აჯანყების ან უწესრიგობათა დაწყნარებისთვის პრეზიდენტს შეუძლია შტატის საკანონმდებლო საკრებულოს ან გუბერნატორის თხოვნით გამოიყენოს ეროვნული გვარდია ან რეგულარული ჯარები “ისეთი რიცხოვნებისა და ისეთ ფარგლებში, რომლებიც მას საჭიროდ მიაჩნია აჯანყების ჩასაქრობად”, ან “უკანონო წინააღმდეგობათა” აღსაკვეთად.

მშვიდობიანობის დროის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის სფეროში პრეზიდენტი კონგრესს წარუდგენს დასამტკიცებლად სამხედრო ასიგნებათა წინადადებებს (ქვეყნის ბიუჯეტის ფარგლებში), განსაზღვრავს შეიარაღებული ძალების მშენებლობის გზებსა და მიმართულებებს, სენატის თანხმობით ნიშნავს თავდაცვის მინისტრს (სამოქალქო პირს), არმიის, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების მინისტრებს (ასევე სამოქალაქო პირებს), შეიარაღებული ძალების სახეობათა შტაბების უფროსებს, შტაბების უფროსთა კომიტეტის თავმჯდომარესა და მის მოადგილეს (ყველა სრული გენერალი ან ადმირალი). სენატის თანხმობის გარეშე აშშ პრეზიდენტი ნიშნავს შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული და სპეციალური სარდლობების მთავარსარდლებს (ვთქვათ ამერიკული შეიარაღებული ძალების მთავარსარდალს ატლანტის ოკეანის ზონაში ან ევროპულ ზონაში, გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის მთავარსარდალს, რომლის ჯარებიც განკუთვნილია სამოქმედოდ ძირითადად ახლო აღმოსავლეთში და უკანსკნელ თვეებში იპყრობდნენ ერაყის ტერიტორიას და სხვა). აშშ პრეზიდენტს აქვს განსაკუთრებული უფლება ბირთვული იარაღის გამოყენებაზე ბრძანების გასაცემად. 

სამხედრო და საგარეო პოლიტიკის საკითხებში აშშ პრეზიდენტის მთავარი საკონსულტაციო ორგანოა ეროვნული უშიშროების საბჭო (National Security Council). ამავე დროს იგი კოორდინაციას უწევს ყველა სამთავრობო და სახელმწიფო ორგანიზაციის, უწყებისა და დაწესებულების საქმიანობას სამხედრო მშენებლობის სფეროში. მის შემადგენლობაში მუდმივი წევრის უფლებით შედიან: აშშ პრეზიდენტი, ვიცე-პრეზიდენტი, სახელმწიფო მდივანი და თავდაცვის მინისტრი. საბჭოს მუდმივი მრჩევლებია შტატაბის უფროსთა კომიტეტის თავმჯდომარე (სამხედრო საკითხებში) და ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს დირექტორი (დაზვერვის საკითხებში). მუდმივი წვრებისა და მრჩევლების გარდა, პრეზიდენტის შეხედულებით, შესაძლოა საბჭოში შეიყვანონ სხვა პირებიც, ხოლო მის ცალკეულ სხდომებზე კი მიიწვიონ განსახილველი საკითხების შესაბამისად, საჭირო სამინისტროებისა და უწყებათა წარმომადგენლები. საბჭოს შემადგენლობაში შედიან პრეზიდენტის თანაშემწე ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში (ხელმძღვანელობს საბჭოს აპარატის მუშაობას), მისი მოადგილე და აღმასრულებელი მდივანი.

თავდაცვის მინისტრი (Secretary of Defense, სამოქალაქო პირი, დანიშნული ოთხი წლის ვადით) ხელმძღვანელობს აშშ შეიარაღებულ ძალებს და პასუხს აგებს მის მშენებლობაზე, სამობილიზაციო და საბრძოლო მზადყოფნაზე, გამოყენებაზე, მატერიალურ-ტექნიკურ უზრუნველყოფაზე, სამხედრო კვლევებისა და შემუშავებათა წარმოებაზე. შეიარაღებული ძალების ადმინისტრაციულ მართვას იგი ახორციელებს თავდაცვის სამინისტროს ცენტრალური აპარატის, შეიარაღებული ძალების სახეობათა სამინისტროების, გაერთიანებული და სპეციალური სარდლობების მთავარსარდალთა მეშვეობით, ოპერატიულ მართვას კი – შტაბების უფროსთა კომიტეტის თავმჯდომარის, აგრეთვე გაერთიანებული და სპეციალური სარდლობების მთავარსარდალთა მეშვეობით.

შტაბების უფროსთა კომიტეტი (შუკ – Joint Chiefs of Staff) არის ქვეყნის უმაღლესი სამხედრო-აღმასრულებელი ორგანო შეიარაღებული ძალების ოპერატიული მართვის სისტემაში. მასში შედიან არმიის, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების შტაბების უფროსები, საზღვაო ქვეითი ჯარის კომენდანტი, შუკ-ის თავმჯდომარე და მისი მოადგილე. მათ გააჩნიათ თავიანთ სახეობებში უმაღლესი სამხედრო წოდებები (სრული გენერალი, ადმირალი, საზღვაო ქვეითი ჯარის კომენდანტი კი გენერალ-ლეიტენანტია), შესაბამისი ცოდნა და გამოცდილება. შუკ-ის თავმჯდომარე განსაზღვრავს კომიტეტის მუშაობის წესს, სხდომების ჩატარების წესრიგს, თავდაცვის მინისტრს წარუდგენს რეკომენდაციებს შეიარაღებული ძალების გამოყენების საკითხებში. ამავე დროს ცივი ომის პერიოდში შუკ-ის თავმჯდომარეს არ გააჩნდა ჯარების ოპერატიული მართვის უფლება და ყველა დირექტივას ან ბრძანებას იგი გასცემდა თავდაცვის მინისტრთან შეთანხმებით და მისი სახელით.

აშშ შუკ-ს ევალება სტრატეგიული გეგმების შემუშავება, შეიარაღებული ძალების მართვის უზრუნველყოფა გაერთიანებული და სპეციალური სარდლობების (unified and specified comands) მიერ წარმოებული ოპერაციების ჩათვლით, სამობილიზაციო და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის გეგმების შედგენა, გაერთიანებული და სპეციალური სარდლობების საორგანიზაციო სტრუქტურის შესახებ თავდაცვის მინისტრისთვის რეკომენდაციების გამომუშავება, პირად შემადგენლობასა და მატერიალურ საშუალებებში შეიარაღებული ძალების მოთხოვნილებათა განსაზღვრა, ჯარებისა და ძალების ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ორგანიზაციის ძირითადი დებულებების გამომუშავება, სამხედრო ხარჯების დაგეგმისთვის ოპერატიულ-სტრატეგიული ხასიათის მონაცემების მომზადება და სხვა.

შუკ-ის სამუშაო ორგანოა და მის საქმიანობას უზრუნველყოფს გაერთიანებული შტაბი (Joint Staff), რომელშიც ოფიცრები და გენერლები (ადმირალები) შედიან თანაბარი რიცხვით შეიარაღებული ძალების ყველა სახეობიდან და საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსიდან, რათა გამოირიცხოს რომელიმე სახეობისადმი მიკერძოება. აქ ისინი მსახურობენ ორი-ოთხი წლის მანძილზე (განსაკუთრებულ შემთხვევაში მეტითაც), შემდეგ კი უბრუნდებიან თავიანთ საჯარისო ნაწილებსა და ხომალდებს. გაერთიანებულ შტაბში ოფიცერთა შემადგენლობის ასეთი მოკლევადიანი მივლინებებით სამსახურის პრაქტიკა, ამერიკული სარდლობის აზრით, უზრუნველყოფს ოფიცრების, გენერლებისა და ადმირალების მიერ ცოდნისა და კვალიფიკაციის საჭირო დონეზე შენარჩუნებას, რაც აუცილებელი პირობაა მათი შემდგომი სამსახურისა და დაწინაურებისვის. ეს პრაქტიკა ძირეულად განსხვავდება ქართულ საზოგადოებაში დამკვიდრებული შეხედულებისგან “თბილი სკამებისა” და “თანამდებობების” შესახებ, ხოლო დაწინაურების აუცილებელ პირობას კი ჩვენში, სამწუხაროდ, წარმოადგენს არა შესაბამისი ცოდნა, კვალიფიკაცია და ქვეყნისადმი სამსახური, არამედ ზემდგომი უფროსებისა და თანამდებობის პირებისადმი ერთგულება და მორჩილება. შედეგიც შესაფერისია.

შუკ-ის გაერთიანებული შტაბის ამოცანებში შედის კომიტეტის თავმჯდომარის ან მისი მოადგილის მითითებების თანახმად სხდომებისთვის მასალების მომზადება, შეიარაღებული ძალების გამოყენების სამობილიზაციო, სტრატეგიული და ოპერატიული გეგმების, ასევე ზურგის უზრუნველყოფის გეგმების შემუშავება და დაზუსტება. 

შტაბების უფროსთა კომიტეტი და მისი გაერთიანებული შტაბი შეადგენენ სტრატეგიული დაგეგმარების გაერთიანებული სისტემის მთავარ რგოლს, რომლის საქმიანობის მარეგულირებელ წესსა და პროცედურას ადგენს შუკ-ის მემორანდუმი. აღნიშნული მემორანდუმის ძირითადი მგეგმავი დოკუმენტები მოიცავენ 20-წლიან პერიოდს, რომელიც სამ დროით მონაკვეთად იყოფა: ორი წელი (მიმდინარე წლის გათვალისწინებით) – დაგეგმარების მოკლევადიანი პერიოდი, შემდეგი რვა წელი – საშუალოვადიანი პერიოდი და კიდევ ათი წელიც – დაგეგმარების გრძელვადიანი პერიოდი. ამ დოკუმენტებს შუკ-ის გაერთიანებული შტაბი შეიმუშავებს თავდაცვის სამინისტროს დაზვერვის სამმართველოსთან (Defense Intelligence Agency - DIA) ერთობლივად, რომელიც წარმოადგენს აშშ სამხედრო დაზვერვის უმაღლეს ორგანოს და აშშ “ცენტრალური დაზვერვის” (Central Intelligence) ერთ-ერთ მთავარ კომპონენტთაგანს. 

ზემოაღიშნული მემორანდუმის ფარგლებში თავდაცვის სამინისტროს დაზვერვის სამმართველო ყოველწლიურად ამზადებს უახლოესი პერსტექტივის შეფასების დაწვრილებით მონაცემებს, სადაც ძირითადი ყურადღება ეთმობა დედამიწის სხვადასხვა რაიონში მდგომარეობის განვითარების შესაძლო სიტუაციებისა და ვარიანტების ანალიზს მოკლე და საშუალო პერიოდში – 2-10 წლის ფარგლებში.

იგივე სამმართველო ასევე ყოველწლიურად გამოიმუშავებს სტრატეგიული დაგეგმვის სადაზვერვო პრიორიტეტებს, რომლებშიც განისაზღვრება აშშ სამხედრო დაზვერვის წინაშე მდგარი მიმდინარე და პერსპექტიული არსებითი ამოცანები და მათი გადაწყვეტის მიმართულებები.

ოთხ წელიწადში ერთხელ შეიმუშავებენ გრძელვადიან (20 წელიწადზე) კომპლექსურ სტრატეგიულ შეფასებას, ყოველ ორ წელიწადში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანით. მთლიანად მსოფლიოსა და მის ცალკეულ რაიონებში მდგომარეობის განვითარების ვარიანტებს და ამის შესაბამისად აშშ ინტერესების უზრუნველყოფისთვის შესაძლო მოქმედებებს. ეს დოკუმენტი წარმოადგენს უახლოეს და ხანგრძლივ პერსტექტივაში აშშ შეიარაღებული ძალების სტრუქტურის განსაზღვრისა და დაზუსტების, აგრეთვე მისი მშენებლობის გეგმებისა და პროგრამების საფუძველს. 

ყოველწლიურად ამზადებენ სტრატეგიული დაგეგმვის განზოგადებულ წინადადებებს, სადაც გადმოცემულია აშშ პრეზიდენტის, ეროვნული უშიშროების საბჭოსა და თავდაცვის მინისტრისთვის რეკომენდაციები შეიარაღებული ძალების მშენებლბისა და სამხედრო სტრატეგიის გამომუშავების საკითხებში, გამომდინარე ამერიკის ინტერესებისადმი მუქარების კომპლექსური სამხედრო შეფასებიდან.

ასევე ყოველწლიურად ამზადებენ საშუალო პერიოდისთვის (ათ წლამდე) პროგრამების შეფასებათა გაერთიანებულ მემორანდუმს, რომელშიც გადმოცემულია აშშ შეიარაღებული ძალების დაგეგმადი შემადგენლობის საკმარისობის, მისი შესაძლებლობებისა და ამასთან დაკავშირებული რისკის ხარისხის შეფასება.

გარდა ამისა, ყოველწლიურად ამზადებენ საშუალო პერიოდში სხვა ქვეყნებისთვის სამხედრო დახმარების აღმოჩენის მემორანდუმს, ხოლო სტრატეგიულ შესაძლებლობათა გაერთიანებულ გეგმას კი შეიმუშავებენ ყოველწლიურად მხოლოდ მორიგი წლისთვის. იგი შეიცავს შეიარაღებული ძალების გამოყენების კონცეფციებს გლობალური მასშტაბითა და მსოფლიოს ძირითად რეგიონებში, რომლებიც ფაქტობრივად შეესაბამება აშშ გაერთიანებული სარდლობების პასუხისმგებლობის ზონებს, აგრეთვე არსებული ძალებისა და საშუალებათა შეფასებას. იგი შედგება ორი ნაწილისგან – “დაგეგმვის კონცეფციები, ამოცანები და მითითებანი” და “ძალები და საშუალებები”, და რიგი დამატებებისგან, რომლებშიც შეფასებულია შეიარაღებული ძალების შესაძლებლობები და დამუშავებულია მითითებები დაზვერვის, მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის, ბირთვული იარაღის გამოყენებისა და სხვა საკითხებში.

აშშ სტრატეგიული დაგეგმარების გაერთიანებული სისტემის ზემოაღნიშნული დოკუმენტები წარმოადგენს სახელმძღვანელოსა და საფუძველს შეიარაღებული ძალების მშენებლობის პროგრამების, მისი გამოყენების ოპერატიული გეგმების შემუშავების, დაფინანსების ასიგნებებისთვის.

ამ დოკუმენტების თუნდაც ზედაპირული გაცნობა გვიჩვენებს, რომ აშშ სამხედრო საქმიანობის ძირითადი მიმართულებები განისაზღვრება არა მხოლოდ რომელიმე პრეზიდენტის ადმინისტრაციის კონცეფტუალური შეხედულებებითა და პროგრამებით, არამედ თვით ამ კონცეფციებსა და პროგრამულ შეხედულებებს ხშირ შემთხვევებში განსაზღვრავენ სწორედ აშშ სამხედრო სპეციალისტებისა და ორგანოებისგან შემდგარი სტრატეგიული დაგეგმარების გაერთიანებული სისტემის მიერ გამომუშავებული და დასაბუთებული საშუალო- და გრძელვადიანი საგეგმო დოკუმენტები. ხოლო ამ დოკუმენტების შინაარსს კი სხვათა შორის განსაზღვრავენ აშშ შეიარაღებულ ძალების ძირითადი შეიარაღების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები, ჯარებისა და ძალების სტრატეგიული გადასროლების საჰაერო და საზღვაო საშუალებათა რაოდენობა, აქედან გამომდინარე, ჯარების საბრძოლო შესაძლებლობები და სხვა, რომელთა ცვლილებაც ხდება არა მყისიერად, რომელიმე მორიგი პრეზდენტის შეხედულებისდა მიხედვით, არამედ თანდათანობით და გარკვეულ ვადებში გაჭიმულად.

გარდა ამისა, ჩვენ ხშირად მოწმენი ვხდებით მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში სპონტანურად წამოჭრილი დესტაბილიზაციის და შეიარაღებული დაპირისპირებებისა, რომელთა ჩახშობისა და დარეგულირების პროცესში აშშ, ნატო და სხვა დასავლური ორგანიზაციები, დასავლეთის მმართველი წრეები სულ მყარად იკიდებენ ფეხს ისეთ რეგიონებში, სადაც მანამდე მათი გავლენა შედარებით მოკრძალებული იყო. ბუნებრივად ისმის კითხვა, ეს რეგიონული დესტაბილიზაციები და ლოკალური ომები მართლა სპონტანურად წამოიჭრება ხოლმე, თუ მათი წინასწარ დაგეგმვა და შემზადება ხორციელდება აშშ და დასავლეთის სხვა წამყვანი ქვეყნების, აგრეთვე მათი სამხედრო, ეკონომიკური, პოლიტიკური და სხვა ორგანიზაციების შესაბამისი სტრუქტურებისა და ორგანოების მიერ მოკლე, საშუალო და გრძელვადიანი დაგეგმარებისა და განხორციელების სათანადო ღონისძიებათა საფუძველზე. მით უმეტეს, რომ 1990-იან წლებში რუსულ და ქართულ ენებზეც მნიშვნელოვანი ლიტერატურა გამოჩნდა სწორედ უკანასკნელი მოსაზრების დასადასტურებლად. მაგალითად მოვიყვანთ თუნდაც 2001 წელს ქართულად თარგმნილ ნ. დობროლიუბოვის წიგნს “XX საუკუნის ფარული ორგანიზაციები”, რომლის პირველწყაროსაც წარმოადგენს 1993 წელს გერმანიაში გამოსული იან ვან ჰელზინგის ნაშრომი “საიდუმლო საზოგადოებები და მათი ძლიერება XX საუკუნეში” (Jan van Helsing, “Geheim Gesellschaften und ihre Macht im 20. Jahrhundert”, Ewertverlag, 1993).

 ირაკლი ხართიშვილი 


 წერილი III. აშშ შეიარაღებული ძალების ორგანიზაცია 

(წერილი გამოქვეყნდა გაზეთ “საქართველოს” 2003 წლის 7 – 30 ივნისის ნომერში) 

მიზნობრივი დანიშნულებისა და გადასაწყვეტიო ამოცანების ხასიათის მიხედვით, აშშ შეიარაღებული ძალები იყოფა სტრატეგიულ (შეტევით და თავდაცვით) ძალებად, ზოგადი დანიშნულების ძალებად, ჯარების სტრატეგიული გადასროლების ძალებად და საშუალებებად და რეზერვებად.

სტრატეგიულ შეტევით ძალებში შედიან საჰაერო ძალების საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტები (სკბრ) და სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავები, აგრეთვე საზღვაო ძალების ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავები. გარდა ამისა, სტრატეგიულ შეტევით ძალებში საბრძოლო უზრუნველყოფის ამოცანებს წყვეტენ სტრატეგიული სადაზვერვო და ჰაერში საწვავით გამწყობი თვითმფრინავები და მათ საფუძველზე ჩამოყალიბებული საავიაციო ესკადრილიები, ფრთები, დივიზიები. სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 2000 წლის შუახანებში აშშ შეიარაღებაში ნაჩვენები იყო 550 სკბრ (500 “მინითმენ-3” და 50 MX “ფისქიფერი”), 208 მოქმედი სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავი (B-1B, B-52H, B-2A), 83 სტრატეგიული სადაზვერვო თვითმფრინავი (U-2, SR-71, RC-135), მართვისა და კონტროლის თვითმფრინავი (E-2, E-4, EC-135) და 615-მდე ჰაერში საწვავით გამწყობი თვითმფრინავი (KC-135, KC-10), აგრეთვე “ოჰაიოს” ტიპის 18 ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავი მათ ბორტზე განთავსებული 430-ზე მეტი ბალისტიკური რაკეტით (“თრაიდენთ D-5” და “თრაიდენთ C-4”), პლიუს ერთი შედარებით მოძველებული ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავიც 32 ბალისტიკური რაკეტით “პოსეიდონ C-3” (უფრო კვლევითი მიზნებისთვის).

ზოგადი დანიშნულების ძალებში შედიან მთლიანად სახმელეთო ჯარები, აგრეთვე ტაქტიკური საჰაერო ძალები და საზღვაო ძალების უდიდესი ნაწილი ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავების გამოკლებით. 2000 წლის შუახანებში სახმელეთო ჯარებს საბრძოლო შემადგენლობაში შედიოდა 20 საბრძოლო და 12 სასწავლო დივიზია, 17 ცალკეული საბრძოლო ბრიგადა, ოთხი ცალკეული ჯავშანსაკავალერიო პოლკი, საარმიო ავიაციის ხუთი ცალკეული ბრიგადა, 32 ცალკეული საარტილერიო ბრიგადა (ლულიანი არტილერის 42 და რეაქტიული არტილერიის 11 დივიზიონი), შორი მოქმედების საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების (ზრკ) “პეტრიოტი” ათი დივიზიონი, ახლო მოქმედების ზრკ-ების “ავენჯერი” ათი დივიზიონი, საარმიო ავიაციის 19 ცალკეული სავერტმფრენო ბატალიონი, 37 ცალკეული საინჟინრო ბატალიონი და სხვა ძალები. 

ტაქტიკური საჰაერო ძალების შემადგენლობაში იმავე 2000 წელს ნაჩვენები იყო დაახლოებით 30-მდე გამანადგურებელი, 70-მდე გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, 15-ზე მეტი მოიერიშე, სამი სადაზვერვო, ორი რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ), შვიდი შორეული რადიოსალოკაციო აღმოჩენის, 50 სატრანსპორტო, 60-მდე ჰაერში საწვავით გამწყობი თვითმფრინავების ესკადრილია და სხვა ერთეულები. ისინი შეყვანილია საავიაციო ფრთებში, ავიადივიზიებსა და საჰაერო არმიებში.

ზოგადი დანიშნულების ძალების საზღვაო კომპონენტში შედიან ატომური მრავალმიზნობრივი წყალქვეშა ნავები, ავიამზიდები, კრეისერები, საესკადრო ნაღმოსნები, ფრეგატები, ზღვაში სანაღმო ომის წარმოებისა და სადესანტო-ამფიბიური ხომალდები, კატარღები, დამხმარე გემები, 11 საავიამზიდო საგემბანო საავიაციო ფრთა (12 გამანადგურებელი, 24 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, 14 რებ-ის, 12 საზღვაო სადაზვერვო, ათი ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლის და სხვა ავიაესკადრილიები), საზღვაო ქვეითი ჯარის ოთხი საექსპედიციო დივიზია, 23 გამანადგურებელ-მოიერიშე, შვიდი გამანადგურებელი, ოთხი რებ-ის, შვიდი გამწყობი ავიაესკადრილიები, დამრტყმელი, ზოგადი დანიშნულებისა და სატრანსპორტო-სადესანტო ვერტმფრენების ნაწილები და ქვედანაყოფები, და ა. შ.

მათ შეიარაღებაში 2000 წელს შედიოდა 8300-ზე მეტი საბრძოლო ტანკი M-1A1/A2 “აბრამსი”, 7110 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა M-2/3 “ბრედლი”, LAV, AAV-7A1, 7000-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (მათგან 2430-მდე ბუქსირებადი და 2500-ზე მეტი თვითმავალი ჰაუბიცა, 1375 ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა MLRS, 900-ზე მეტი 120-მ ნაღმსატყორცნი; ყველა MLRS დანადგარი აღჭურვილია ATACMS ტიპის ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების გასაშვები მოწყობილობებით), პლიუს 930-ზე მეტი 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 10 ათასამდე მძიმე და 21 ათასზე მეტი მსუბუქი ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი (ტსრკ), 6785 ვერტმფრენი (მათ შორის 2045 შეიარაღებული AH-1S/T, AH-64A/D, AH-6/MH-6, OH-58D), 4990-მდე ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი, 1600-ზე მეტი მობილური ზრკ (“პეტრიოტი”, “ავენჯერი”, “ლაინბეიქერი”) და დიდი რაოდენობით გადასატანი ზრკ “სტინგერი”, 55 მრავალმიზნობრივი ატომური წყალქვეშა ნავი, 135 მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდი (მათ შორის 13 ავიამზიდი, 27 კრეისერი, 52 საესკადრო ნაღმოსანი, 42 ფრეგატი), 42 ტრალერი (გამნნაღმავი ხომალდი), 45 მსხვილი სადესანტო-ამფიბიური ხომალდი, 220-ზე მეტი საპატრულო და სადესანტო კატარღა და სხვა შეიარაღება. 

სამობილიზაციო და საბრძოლო მზადყოფნის მიხედვით აშშ შეიარაღებული ძალები იყოფა რეგულარულ ძალებად და მზადმყოფ რეზერვად, ხოლო ეს უკანასკნელი კი შედგება ორგანიზებული რეზერვისა და ინდივიდუალური რეზერვისგან. ორგანიზებული რეზერვი წარმოადგენს რეგულარული ჯარების მსგავსად ქვედანაყოფების, ნაწილებისა და შენაერთების სახით ორგანიზებულ სარეზერვოი ჯარებსა და ძალებს, ხოლო ინდივიდუალური რეზერვი კი განკუთვნილია ბრძოლებში განცდილი დანაკარგების შესავსებად. ორგანიზებულ რეზერვში შედიან ეროვნული გვარდიისა და შეიარაღებულ ძალთა სახეობების რეზერვების საჯარისო შენაერთები და ნაწილები, ამათგან ეროვნული გვარდია არის მხოლოდ სახმელეთო ჯარებსა და საჰაერო ძალებში, რეზერვები კი შეიარაღებული ძალების სამივე სახეობაში. 2000 წელს აშშ რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში შედიოდა პირადი შემადგენლობის 1365800 ადამიანი, მზადმყოფ რეზერვში – 1181700, ამათგან ეროვნულ გვარდიაში – 456600 და რეზერვში კი – 725100 ადამიანი. მათი განაწილება შეიარაღებული ძალების სახეობათა მიხედვით ნაჩვენებია ცხრილში.

ცხრილი

აშშ შეიარაღებული ძალების რიცხოვნება 2000 წელს 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სახმელ- . . საჰაერო . . საზღვაო . . საზღვაო . . სულ შეია- 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ეთო . . . . .ძალები . . . ძალები . . . . ქვეითი . . რაღებული 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ჯარები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ჯარი . . . . . ძალები 

რეგულარული ჯარები 
(ძალები) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471000 . . . . . 353600 . . .. . . 370700 . . . . . . 169800 . . . . . . 1365800 
მზადმყოფი რეზერვი . . . . . .728200 . . . . . 180300 . . . . . .178200 . . . . . . . 95000 . . . . . . 1181700 
მათგან: 
ეროვნულ გვარდიაში . . . . . 350000 . . . . . 106600 . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . .456600 
რეზერვში . . . . . . . . . . . . . . . . .378200 . . . . . . 73700 . . . . . . 178200 . . . . . . .95000 . . . . . . . .725100 

თავად სახელიდანაც ჩანს, რომ რეგულარული შეიარაღებული ძალები ხასიათდება უფრო მაღალი მზადყოფნითა და ბრძოლისუნარიანობით მზადმყოფ რეზერვთან შედარებით. ამიტომ რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში თავმოყრილია სახმელეთო ჯარების, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების ის შენაერთები და ნაწილები, რომელთა გამოყენებასაც ამერიკულ სარდლობა ვარაუდობს თითქმის დაუყოვნებლივ კრიზისული სიტუაციების წარმოქმნის შემთხვევაში, ან რომელთა პირადი შემადგენლობის თავის სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობაში დაოსტატებისა და რთული სამხედრო ტექნიკის ათვისებისთვის საჭიროა უფრო ინტენსიური მომზადება და ვარჯიშები (რეგულარულ ჯარებში საბრძოლო მომზადება წარმოებს კვირაში ხუთ დღეს, შაბათ-კვირის გარდა, მზადმყოფ რეზერვში კი კვირაში მხოლოდ ოთხ საათს, ძირითადად შაბათ დღეს, მთელ დანარჩენ დროს კი მზადმყოფი რეზერვისტები სამოქალაქო სექტორში არიან დაკავებულნი). შესაბამისად, დღესდღეობით მზადმყოფი რეზერვის ყველაზე დიდი წილი მოდის სახმელეთო ჯარებზე, სადაც იგი რიცხობრივად აღემატება კიდეც რეგულარულ კომპონენტს. ეს აიხსნება იმით, რომ ცივი ომის დასრულების, ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციისა და საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ევროპაში მსხვილმასშტაბიანი ომის წარმოქმნის საშიშროება მკვეთრად იქნა შემცირებული. ამიტომ უწინდელი რეგულარული დივიზიების ნაწილი ან გააუქმეს, ან კიდევ არმიის ეროვნული გვარდიის შემადგენლობაში გადაიყვანეს. საჰაერო ძალებსა და სამხედრო-საზღვაო ფლოტში რთული ტექნიკის მომსახურების პირობებიდან გამომდინარე, რეგულარული ძალები რიცხოვნებით დაახლოებით ორჯერ აღემატება მზადმყოფ რეზერვს. საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსი აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძვანელობისთვის წარმოადგენს არა მხოლოდ მსხვილმასშტაბიან ომში, არამედ ე. წ. “მესამე მსოფლიოს” ქვეყნების საშინაო საქმეებში ჩარევის მნიშვნელოვან იარაღსაც, ამიტომ ცივი ომის დასრულების შემდეგ მას თითქმის არ შეხებია შემცირების პროცესი – უწინდებურად ოთხი საექსპედიციო დივიზიაა, სამი რეგულარულ ძალებსა და ერთიც რეზერვში, ხოლო რეგულარულ ძალებსა და რეზერვში პირადი შემადგენლობის საერთო რიცხვოვნებაა 264800 ადამიანი ცივი ომის მიწურულის 282200 ადამიანის ნაცვლად. თავისთავად ცხადია, რომ საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსშიც რეგულარული ძალები რიცხოვნებით თითქმის ორჯერ აღემატება მზადმყოფ რეზერვს.

რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში, როგორც ზემოთაც ვთქვით, საბრძოლო მომზადება წარმოებს კვირაში ხუთი დღის განმავლობაში – ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით; შაბათს ნახევარი დღე ეთმობა სპორტულ ღონისძიებებს ან შეიარაღებისა და საბრძოლო ტექნიკის მომსახურებას, ხოლო შემდეგი დღენახევარი სამხედრო მოსამსახურეთათვის თავისუფალი დროა. ეროვნული გვარდიისა და შეიარაღებული ძალების სახეობათა რეზერვების სამხედრო მოსამსახურენი კი კვირის განმავლობაში ცხოვრობენ თავიანთ სახლებში და დაკავებული არიან სამსახურით სამოქალაქო სექტორში. ისინი, საწყისი სამხედრო მომზადების რვაკვირიანი კურსის გავლის შემდეგ, კვირაში მხოლოდ ერთ დღეს გადიან საბრძოლო მომზადებას, ძირითადად შაბათობით, ოთხი საათის განმავლობაში. გარდა ამისა, ზაფხულობით, ორგანიზებული რეზერვის პირადი შემადგენლობა გადის ორკვირიან საბანაკო შეკრებებს. საბრძოლო მომზადების ასეთი სისტემის გამო ეროვნული გვარდიის დივიზიები რომელიმე ერთ პუნქტში კი არ არიან დისლოცირებულნი, არამედ წვრილი ქვედანაყოფების – ასეულებისა და ოცეულების სახით გაშლილი არიან ერთი ან რამდენიმე შტატის ტერიტორიაზე. შესაბამისად, შაბათობით ოთხსაათიანი მომზადება წარმოებს სწორედ წვრილი ქვედანაყოფების შემადგენლობაში, საზაფხულო საბანაკო შეკრებების დროს კი წარმოებს საბრძოლო მომზადება ეროვნული გვარდიის ბატალიონების (დივიზიონების), ბრიგადებისა და დივიზიების საბრძოლო შეთანხმებულობის (боевое слаживание) ამოცანების დამუშავების მიზნით. მაგრამ ყველა ამ მაჩვენებლით, თავისთავად ცხადია, რომ რეგულარული შეიარაღებული ძალების შენაერთები, ნაწილები და ქვედანაყოფები აღემატებიან ორგანიზებული რეზერვის საჯარისო ერთეულებს.

ცივი ომის პირველ ნახევარში, “მეწინავე ბაზირების” სტრატეგიული კონცეფციიდან ამომდინარე, დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზიაში განლაგებული ამერიკული ჯარები შეადგენდნენ საბჭოთა კავშირის “შეკავების” (“დაშინების”) პირველ სტრატეგიულ ეშელონს, აშშ კონტინენტურ ნაწილში დისლოცირებული რეგულარული შეიარაღებული ძალების შენაერთები და ნაწილები – გაძლიერების ჯარების პირველ სტრატეგიულ ეშელონს, ხოლო ორგანიზებული რეზერვის ჯარები კი – გაძლიერების მეორე სტრატეგიულ ეშელონს.

1973 წლიდან აშშ შეიარაღებული ძალები გადავიდა პირადი შემადგენლობით მოხალისეთაგან ნებაყოფლობით კონტრაქტის საფუძველზე დაკომპლექტების პრინციპზე. ამის პარალელურად, ორგანიზებული რეზერვის შენაერთებისა და ნაწილების საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის ამაღლებისა და რეგულარულ ჯარებთან მათი დაახლოების მიზნით შემოღებულ იქნა “ერთიანი ძალების” კონცეფცია (Total force policy). მის თანახმად, სახელდობრ, არმიის ეროვნულ გვარდიაში ამუშავდა პროგრამა “ქეფსთოუნი”, რომლის ფარგლებშიც ზოგიერთი ბრიგადა გადაყვანილ იქნა “რაუნდ-აუთ” და “რაუნდ-აფ” კატეგორიებში და გადიოდა შესაბამის მომზადებას. კერძოდ, რეგულარული ჯარების რომელიმე დივიზიაში მშვიდობიანობის დროს შედიოდა არა სამი საბრძოლო ბრიგადა, არამედ ორი. კრიზისულ სიტუაციაში იგი საჩქაროდ უნდა ბოლომდე დაეკომპლექტებინათ ეროვნული გვარდიის “რაუნდ-აუთ” კატეგორიის ბრიგადით და გადაესროლათ ოპერატიული დანიშნულების რაიონში.

აშშ სახმელეთო ჯარებში, რეგულარულ და სარეზერვო კომპონენტებში, 1991 წელს შედიოდა 26 საბრძოლო დივიზია (ხუთი ჯავშანსატანკო, რვა მექანიზებული ქვეითი, ექვსი ქვეითი, ხუთი მსუბუქი ქვეითი, თითო-თითო საჰაერო-სადესანტო და საჰაერო-საიერიშო), 29 ცალკეული საბრძოლო ბრიგადა (შვიდი ჯავშანსატანკო, ცხრა მექანიზებული ქვეითი, ერთი მოტორიზებული ქვეითი, რვა ქვეითი, ოთხი მსუბუქი ქვეითი), საარმიო ავიაციის ცხრა ცალკეული ბრიგადა, 27 ცალკეული საარტილერიო ბრიგადა, ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტა “ლანსების” შვიდი ცალკეული დივიზიონი (დასავლური ტერმინოლოგიით, ბატალიონი), 34 ცალკეული საზენიტო დივიზიონი (საარტილერიო და სარაკეტო), 14 ცალკეული საარტილერიო დივიზიონი და 120-მდე ცალკეული საინჟინრო ბატალიონი.

ჯავშანსატანკო და მექანიზებული ქვეითი დივიზიები მიეკუთვნებიან ე. წ. “მძიმე” დივიზიებს და ბრძოლის ველზე წარმოადგენენ სახმელეთო ჯარების ძირითად დამრტყმელ ძალას. 13 მძიმე დივიზიიდან ცხრა 1990-იანი წლების დასაწყისში შედიოდა რეგულარული ჯარების შემადგენლობაში, ოთხი კი – ეროვნული გვარდიისა, ხუთი მსუბუქი ქვეითი დივიზიიდან ოთხი ასევე შედიოდა რეგულარული ჯარების შემადგენლობაში, აგრეთვე საჰაერო-სადესანტო და საჰაერო-საიერიშო დივიზიები. სამაგიეროდ ეროვნულ გვარდიაში იყო ქვეითი დივიზიების დიდი რაოდენობა – ექვსიდან ხუთი, რაც იმაზე მიუთითებს, ქვეით ჯარებში პირადი შემადგენლობის მიერ პროფესიონალიზმის საჭირო დონის დაუფლებას არ სჭირდება ისეთი ინტნსიური სწავლებები და იმდენი დრო, რამდენიც სხვა ტიპის დივიზიებში.

ამერიკული გამოცდილების საპირისპიროდ, როდესაც საქართველოში უპირატესად ქვეითი ჯარების მშენებლობაზე ლაპარაკობენ, აქვე საჭიროდ მიიჩნევენ კონტრაქტით მომსახურე მოხალისე პროფესიონალებისგან დაკომპლექტებული ნაწილების შექმნას, როდესაც აშშ არმიის ორგანიზებულ რეზერვში ამისთვის ცივი ომის პერიოდში კვირაში ოთხსაათიან საბრძოლო მომზადებას ჯერდებოდნენ. ესეც საკმარისი არ იყო, მაგრამ ვფიქრობთ, რომ 18 თვით სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაწვევა და ამის ხარჯზე ჯარების რიცხოვნების გაზრდა ჩვენთვის უფრო სასარგებლო იქნებოდა.

1990-იან წლების დასაწყისში, ორგანიზებული რეზერვის 23 ცალკეული საბრძოლო ბრიგადიდან ექვსი იყო “რაუნდ-აუთ” კატეგორიისა (რეგულარული ჯარების ორბრიგადიანი დივიზიების ბოლომდე დაკომპლექტებისთვის; ერთი ჯავშანსატანკო, სამი მექანიზებული ქვეითი და ორიც მსუბუქი ქვეითი).

საჰაერო ძალების მთელი სტრატეგიული კომპონენტი ცივი ომის პერიოდში შედიოდა რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში. ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის 24 საავიაციო ფრთა (94 ავიაესკადრილია) შედიოდა რეგულარულ ძალებში, 23 საავიაციო ფრთა (92 ავიაესკადრილია) – ეროვნულ გვარდიაში, ხოლო 21 ფრთა (57 ავიაესკადრილია) – საჰაერო ძალების რეზერვში. საერთო ჯამში აშშ ტაქტიკურ საჰაერო ძალებში 1991 წელს მოითვლებოდა 13 გამანადგურებელი, 66 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, 34 მოიერიშე, რვა სადაზვერვო და სხვა ტიპის საავიაციო ესკადრილიები.

რეგულარული საზღვაო ძალების შემადგენლობაში შედიოდა 34 სტრატეგიული და 86 ტაქტიკური ატომური წყალქვეშა ნავი, 207 მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდი (ავიამზიდები, კრეისერები, საესკადრო ნაღმოსნები და ფრეგატები), 28 ტრალერი (გამნნაღმავი ხომალდი), 65 მსხვილი სადესანტო ხომალდი, 13 საგემბანო საავიაციო ფრთა; ფლოტის რეზერვში კი – 18 მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდი, 16 ტრალერი, სამი მსხვილი სადესანტო ხომალდი, ხუთი საავიაციო ფრთა: ორი მოიერიშე, ორი საზღვაო სადაზვერვო და ერთიც სავერტმფრენო.

საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსში შედიოდა რეგულარული ჯარების სამი და რეზერვის ერთი დივიზიები, აგრეთვე ოთხი საავიაციო ფრთა (სამი რეგულარულ ძალებსა და ერთიც რეზერვში).

ცივი ომის დასრულების შემდეგ ჯარებისა და შეიარაღებათა შემცირების პარალელურად დაიწყეს ორგანიზებულ რეზერვში რეგულარული ჯარების (ძალების) ნაწილის გადაყვანა. 2000 წლის მონაცემებით, სტრატეგიული ბომბდამშენი ავიაციის 14 ესკადრილიიდან სამი შედის ორგანიზებულ რეზერვში, სახმელეთო ჯარების ეროვნულ გვარდიაში კი გაზარდეს ჯავშანსატანკო და მექანიზებული დივიზიების რაოდენობა (ხუთი მძიმე დივიზია 11-დან), საზღვაო ძალებში ერთი ავიამზიდი გადაყვანილია ფლოტის რეზერვში. . . . . . . ტაქტიკური ავიაესკადრილია, საჰაერო ძალებში რეგულარულ კომპონენტში ნაჩვენები იყო 57 საბრძოლო ავიაესკადრილია, ორგანიზებულ რეზერვში კი – 58. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ცვლილებები ნაკლებად შეეხო საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსს, რომელსაც აშშ სარდლობა აქტიურად იყენებს “მესამე მსოფლიოს” ქვეყნების საშინაო საქმეებში ჩარევისთვის და იქ უწინდებურად დატოვებულ იქნა ოთხი საექსპედიციო დივიზია, სამი რეგულარულ ძალებში და ერთიც რეზერვში, და ოთხი საავიციო ფრთა.

ირაკლი ხართიშვილი 

(ტექსტში ბევრია რიცხობრივი მონაცემები. ამჯერად ისინი შემყავდა საგაზეთო პუბლიკაციიდან, წყაროებთან შედარების გარეშე, რის გამოც შესაძლებელია, რომ გარკვეული უზუსტობანი გაპარულიყო, მაგრამ, მთლიანობაში სტატიაში საკმარისად ზუსტად არის ასახული აშშ შეიარაღებული ძალების საბრძოლო შესაძლებლობები ცივი ომის მიწურულს და მის შემდგომ მახლობელ ხანებში)


წერილი IV. აშშ შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტება 

(წერილი გამოქვეყნებულ იქნა გაზეთ “საქრთველოს” 2003 წლის 1 – 13 ივლისის, აგრეთვე 10 სექტემბრის ნომრებში)

ისტორიულად აშშ შეიარაღებული ძალები მშვიდობიანობის დროს ყოველთვის მცირერიცხოვანი იყო და მას აკომპლექტებდნენ მოხალისეებით. მაგრამ ქვეყანაში სამოქალაქო ომის (1861-1865), აგრეთვე პირველი და მეორე მსოფლიო ომების მსვლელობისას დღის წესრიგში დგებოდა მრავალრიცხოვანი ჯარების ჩამოყალიბებისა და, შესაბამისად, სამხედრო სამსახურუისთვის ვარგისის მამაკაცების სავალდებულო წესით გაწვევის პრტინციპი.

კორეის ომის (1951-1951) დასრულების შემდეგ აშშ კონგრესმა დაუთმო პრეზიდენტ ტრუმენის ადმინისტრაციის მოთხოვნას, უარი თქვა ამერიკის ტრადიციულ იზოლაციონალისტურ პოლიტიკაზე და გადაწყვიტა აქტიურად ჩარეულიყო მსოფლიოს საქმეებში. შესაბამისად, ქვეყანას დასჭირდა უკვე მშვიდობიანობის დროს მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული ძალების შენახვა, რისთვისაც აუცილებელი იყო საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების კანონის ამოქმედება. სახელდობრ, სახმელეთო ჯარებში ნამდვილი სამხედრო სამსახურის ვადა შეადგენდა ორ წელიწადს და ამის შემდეგ კიდევ ხუთი წლის განმავლობაში დემობილიზებული ახალგაზრდა ირიცხებოდა პირველი რიგის რეზერვში. ასეთი სისტემის წყალობით, საჭიროების შემთხვევაში, ქვეყნის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა შეძლებდა მცირე ვადებში 6-8 მლნ. ადამიანის მობილიზაციას.

საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების გარდა ქვეყანაში უწინდებურად მოქმედებდა მოხალისეობის პრინციპიც, მაგრამ მარტო ამ უკანასკნელთა რიცხვი სრულებით არ იყო საკმარისი შეიარაღებული ძალების მოთხოვნათა დაკმაყოფილ;ებისთვის. ისტორიულად, საკუთარი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობუისა და სუვერენიტეტის დაცვის გარდა, ამერიკულ ჯარებს უხდებოდათ მონაწილეობის მიღება ძირითადად “მესამე მსოფლიოს” ქვეყნებში გაჩაღებულ ლოკალურ ომებსა და კონფლიქტებში, რომელთაგან ყველაზე უფრო მეტად გაჭიანურებული და მსხვერპლის მომტანი ომი ვიეტნამში (1962-1973) ამერიკულ საზოგადოებაში სულ უფრო არაპოპულარული ხდებოდა. ჯარებში დაეცა სამხედრო დისციპლინა, გაძლიერდა სხვადასხვანაირი უარყოფითი მოვლენები (დეზერტირობა, სისხლის სამართლის დანაშაულებანი, ნარკომანია და სხვა), ახალგაზრდობის მნიშვნელოვანი ნაწილი სხვადასხვა საშუალებით თავს არიდებდა სამხედრო სამსახურს. 1971 წელს, სახელდობრ, აშშ სახმელეთო ჯარების რიგითი და სერჟანტთა შემადგენლობა მოხალისეთაგან დაკომპლექტებული გახლდათ სულ 15 %-ით, ხოლო 85 %-ს კი შეადგენდნენ სამხედრო სამსახურში გაწვეულები. ცნობილმა მოკრივემ მუჰამედ ალიმ უარი თქვა სავალდებულო სამხედრო სამსახურზე და ციხეში ჩაჯდომა ამჯობინა, ხოლო კინომსახიობი და მოღერალი ჯეინ ფონდა კი ჩრდილოეთ ვიეტნამში ჩადიოდა და იქ ამერიკის წინააღმდეგ მებრძოლებს კონცერტებს უმართავდა. თავად აშშ-შიც ძლიერი იყო ანტისაომარი მოძრაობა, განსაკუთრებით სტუდენტებში, რაც ხშირად პოლიციასთან და ჯარებთან შეტაკებებით მთავრდებოდა. 

ასეთ პირობებში აშშ ადმინისტრაციამ პენტაგონის სპეციალისტებს დაავალა შეესწავლათ დიდი ბრიტანეთისა და კანადის გამოცდილება ქვეყნის შეიარაღებული ძალების მოხალისეთაგან დაკომპლექტების საქმეში. 1973 წლის 1 იანვრიდან აშშ შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტება დაიწყეს უპირატესად მოხალისეებით, თუმცა კი არც საყოველთაო სამხედრო ვალდებულება გაუუქმებიათ, არამედ იგი მშვიდობიანობის დროს მხოლოდ დაკონსერვებულია, ხოლო შესაბამისი სტრუქტურები და ორგანოები კი შემცირებული სახით არის დატოვებული, ომიანობის დროს საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების ფართო მასშტაბებით ასამოქმედებლად. ამავე მიზნით, სახელდობრ, აშშ სახმელეთო ჯარებში (არმიაში) რეგულარული ჯარებისა და ეროვნული გვარდიის საბრძოლო დივიზიებისა და ცალკეული ბრიგადების გარდა, არმიის რეზერვში შედის 12 სასწავლო დივიზიაც, სწორედ ომიანობის დროს გაწვეულ სამხედროვალდებულთა საბრძოლო მომზადებისთვის.

თავდაპირველად აშშ შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტების ახალ სისტემაზე გადასვლა საკმაოდ მტკივნეულად მიდიოდა და ჩამოყალიბებული სახე მან მხოლოდ ათი-თორმეტი წლის შემდეგ მიიღო – 1980-იანი წლების შუახანებისთვის. პირველ ხანებში ამერიკის თეთრკანიანი ახალგაზრდობა, და განსაკუთრებით კი მისი განათლებული ნაწილი, თავს არიდებდა სამხედრო სამსახურს. ამის საპირისპიროდ, გაიზარდა ჯარებში ფერადკანიან მოხალისეთა ნაკადი, ვინაიდან პენტაგონი მათ ჰპირდებოდა თეთრკანიანებთან თანაბარ შესაძლებლობებს. მაგრამ ამ კონტინგენტში შედარებით დაბალი იყო განათლებისა და გონებრივი განვითარების დონე. ამის გამო, ფერადკანიან მოხალისეებს უშვებდნენ ძირითადად ქვეით ჯარში, სადაც შესაბამისი სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობის დაუფლებას განათლების მაღალი დონე არ სჭირდებოდა, ან სხვა ნაკლებკვალიფიკაციურ სამსახურებში. მაგრამ ვინაიდან ქვეითი ჯარი ომებში ტრადიციულად ყველაზე უფრო მეტ დანაკარგებს განიცდის, ამიტომ პენტაგონის ასეთმა პოლიტიკამ დიდი პროტესტი გამოიწვია აშშ შავკანიან მოსახლეობაში, რომლებიც თვლიდნენ, რომ მათ შვილებსა ძმებს შეგნებულად უშვებდნენ არმიაში საზარბაზნე ხორცად. მართლაც, თუ კი აშშ მოსახლეობაში ზანგები და მულატები შეადგენენ 12 %-ს, 1970-ინ წლებში ქვეითი ჯარის რიგით და სერჟანტთა შემადგენლობაში მათი ხვედრითი წილი 35-40 %-ს უტოლდებოდა.

იყო შემთხვევები, როდესაც მოხალისედ მისული რიგითები და სერჟანტები ვადის ამოწურვამდე ტოვებდნენ სამხედრო სამსახურს. მოხალისეთა უკმარისობასა და დაბალ ხარისხობრივ დონეს კადრების დენადობის პრობლემაც ემატებოდა. მაგრამ 1980-იანი წლების დასაწყისიდან პენტაგონის ხელმძღვანელობამ დაიწყო ქმედითი ღონისძიებების გატარება აღნიშნულ ნაკლოვანებათა აღმოსაფხვრელად. მათგან უწინარეს ყოვლისა აღსანიშნავია მაღალი ფულადი ანაზღაურება, რომლის მონაცემებიც (თვიური ხელფასი) 1989 წლის მდგომარეობით მოყვანილია 1-ლ ცხრილში.

ცხრილი 1

აშშ რიგით და სერჟანტთა შემადგენლობის ფულადი ანაზღაურება (დოლარებში) 

სამხედრო მოსამსახუ- . . . . . . . წ ლ ე ბ ი ს ნ ა მ ს ა ხ უ რ ე ბ ა . . . . . . . . . . . . . . .
რეთა კატეგორიები . . . . . 2-მდე . . . . 2 . . . . . . 4 . . . . . . 8 . . . . . . 12 . . . . . 16 . . . . . 20 

მთავარი სერჟანტი . . . . . . . . . . – . . . . . . .– . . . . . . . – . . . . . . – . . . . 2143,5 . . 2242,2 . . 2337,0 
პირველი სერჟანტი . . . . . . . . . . – . . . . . . – . . . . . . . – . . . . 1758,0 . . 1855,8 . . 1954,2 . . 2048,4 
ოცეულის სერჟანტი . . . . . . . 1227,3 . . 1324,8 . . 1422,0 . . 1517,4 . . 1614,6 . . 1735,8 . . 1807,2 
შტაბ-სერჟანტი . . . . . . . . . . . .1056,0 . . 1150,8 . . 1249,8 . . .1343,4 . . 1464,6 . . 1549,4 . . 1583,1 
სერჟანტი . . . . . . . . . . . . . . . . . . 926,7 . . 1008,6 . . .1103,7 . . .1224,0 . .1319,4 . . 1343,4 . . 1343,4 
კაპრალი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .864,3 . . . 912,6 . . .1041,3 . . .1082,4 . .1082,4 . . 1082,4 . . 1082,4 
1-ლი კლასის რიგითი . . . . . . .814,2 . . . .858,9 . . . .928,8 . . . .928,8 . . .928,8 . . .928,8 . . . .928,8 
რიგითი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783,6 . . . 783,6 . . . .783,6 . . . .783,6 . . .783,6 . . . 783,6 . . . 783,6 

* წლების ნამსახურება (выслуга лет) ნიშნავს სამსახურის ვადას კონტრაქტის დადების (ომიანობის დროს კი გაწვევის) მომენტიდან. 

როგორც ვხედავთ, ფულადი ანაზღაურება იზრდება ნამსახურების წლებისა და წოდების მიხედვით, თანაც მოცემულ წოდებაში გარკვეული ვადით ნამსახურების შემდეგ ხელფასის მატება წყდება, თუკი რიგით ან სერჟანტი თავად არ მოისურვებს კვალიფიკაციის ამაღლებასა და უფრო მაღალი წოდების (კატეგორიის) მიღებას. რიგით შემადგენლობას აქვს უფასო კვება და ფორმის ტანსაცმელი, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში უფასოდ მოგზაურობის შესაძლებლობა (თუკი ისინი აირჩევენ სამსახურს ამერიკულ სამხედრო ბაზებში ქვეყნის გარეთ), უმუშევრობა მათ არ ემუქრებათ, თანაც სამხედრო სამსახურში ისინი იძენენ ისეთ პროფესიებსაც, რომლებიც შემდეგ სამოქალაქო ცხოვრებაშიც შესაძლოა გამოადგეთ. სახელმწიფო კმაყოფაზე ყოფნის გამო რიგით სამხედრო მოსამსახურეებს ხელფასი თითქმის მთლიანად ენახებათ და სამსახურის ვადის გასვლის შემდეგ მათ უგროვდებათ გარკვეული კაპიტალი საკუთარი საქმის დაწყების ან საზღვარგარეთ მოგზაურობისთვის. თუკი რეგულარული შეიარაღებული ძალებიდან გათავისუფლებული ახალგაზრდა გადაწყვეტს უნუვერსიტეტსა ან კოლეჯში სწავლას, მაშინ პენტაგონი უნაზღაურებს მას ორი-სამი წლით სწავლის გადასახადს. სამხედრო სამსახურის გაგრძელების მსურველებს კი უდებენ ახალ კონტრაქტებს განსაზღვრული ვადით.

გარდა ამისა, აშშ თავდაცვის სამინისტრო მნიშვნელოვან თანხებს ხარჯავს რეკლამაზე სამხედრო სამსახურში ახალგაზრდობის მისაზიდად, რიგითი და სერჟანტთა შემადგენლობის საგანმანათლებლო პროგრამებზე (მომავალში სამოქალაქო ცხოვრებაში მათი ადაპტაციისთვის), სამხედრო მოსამსახურეთა ოჯახების დახმარებაზე და ა. შ. ყოველივე ამის შედეგად 1986 ფინანსურ წელში ერთი ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურის შენახვაზე საშუალოდ დაიხარჯა 140 ათასი დოლარი, მაშინ როდესაც საფრანგეთში იხარჯებოდა 80 ათასი, გფრ-ში – 60 ათასი და დიდ ბრიტანეთში კი – 50 ათასი ამერიკული დოლარი.

აღნიშნული ღონისძიებებისა და ფინანსურ ასიგნებათა შედეგად 1985 წლისთვის აშშ შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტებამ მიიღო ჩამოყალიბებული და სტაბილური სახე. თავიდან შეიარაღებული ძალების სახეობათა სამინისტროები და, მათ საფუძველზე, თავდაცვის სამინისტრო განსაზღვრავენ მიმდინარე წელს შეიარაღებული ძალების მოთხოვნილებებს პირადი შეადგენლობით შევსებაში და ადგენენ შესაბამის გეგმებს. ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე მოქმედებს შეიარაღებულ ძალებში მოხალისეთა დაქირავების პუნქტები, რომლებშიც გამოცდილი სერჟანტები აწარმოებენ კანდიდატების მიღებას მთელი წლის განმავლობაში. ახალბედა მოხალისეებს ღებულობენ 17 – 35 წლის ასაკის ფარგლებში; მათ უტარებენ სამედიცინო შემწმებასა და საკვალიფიკაციო გამოცდებს. პირველით ამოწმებენ მოხალისეთა ჯანმრთელობიოს მდგომარეობას, ხოლო მეორეთი კი – გონებრივი განვითარების დონეს.

სამედიცინო შემოწმების შედეგად კანდიდატებს ყოფენ სამ კატეგორიად: A – ვარგისია შეზღუდვების გარეშე, B – ვარგისია უმნიშვნელო შეზღუდვებით და C – შეზღუდულად ვარგისია. მშვიდობიანობის დროს შეიარაღებულ ძალებში მიჰყავთ მხოლოდ A და B კატეგორიათა მოხალისეები. გონებრივი განვითარების დონეს ამოწმებენ 100-ბალიანი სისტემით და კანდიდატებს ყოფენ ხუთ კატეგორიად, რომელთაგან თითოეულს ქულების გარკვეული რაოდენობა შეესაბამება. უკანასკნელი მეხუთე კატეგორიის (9-0 ქულა) მოხალისეები სულაც არ მიჰყავთ სამხედრო სასახურში.

ყოველ სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობას შეესაბამება ფიზიკური და გონებრივი განვითარების აუცილებელი მინიმუმი. თუკი კანდიდატები მათ მიერ არჩეული სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობებით ქულათა მინიმუმს ვერ დააგროვებენ, მათ შესაძლოა შესთავაზონ სამსახური სხვა სპეციალობებით ან ერთ წლამდე გადავადება არჩეული სპეციალობით ჩარიცხვისთვის ხელისშეშლელი ნაკლოვანებების გამოსასწორებლად.

კონტრაქტი ჩვეულებრივ იდება ექვსი წლის ვადით, რომელთაგან მოხალისემ ნაწილი შეიძლება იმსახუროს რეგულარულ ჯარებში (ძალებში) და ნაწილიც რეზერვში. 1980-იან წლებში, მაგალითად, აშშ რეგულარულ სახმელეთო ჯარებში მოქმედებდა კონტრაქტის 12 ვარიანტი, რეზერვში კი – რვა. ამის შედეგად 80-იანი წლების მიწურულისთვის რიგითი და სერჟანტთა შემადგენლობის მოხალისეთაგან დაკომპლექტების მაჩვენებელი გაიზარდა 84,2 %-მდე, რეგულარულ არმიაში სამსახურის საშუალო ვადა – 6,2 წლამდე, საშუალო განათლების მქონე ახალწვეულთა ხვედრითი წილი ამაღლდა 93 %-მდე, ხოლო გონებრივი განვითარების პირველი სამი კატეგორიისა კი (100-31 ქულა) – 66 %-მდე.

ამ და სხვა ღონისძიებათა შედეგად ამაღლდა აშშ შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მზადყოფნა და ბრძოლისუნარიანობა. მაგრამ მნიშვნელოვნად იქნა შემცირებული მსხვილმასშტაბიანი ომის საწყის ეტაპზე გასაწვევი კონტინგენტის რიცხვი. ამის შესაძლებლობა ამერიკულ სარდლობას მისცა ქვეყნის გეოგრაფიულმა იზოლირებულობამ ევროპისა და აზიის კონტინენტებისგან, რითაც პრაქტიკულად გამოირიცხება მის ტერიტორიაზე მოწინააღმდეგის მსხვილი ძალებით მოულოდნელად შეჭრა. თავად პენტაგონის სპეციალისტებმა ჯარების დაკომპლექტების ამ სისტემის ჩამოყალბებისას ნიმუშად აიღეს კანადისა და დიდი ბრტანეთის გამოცდილება, ანუ სწორედ იმ ქვეყნებისა, რომლებიც გეოგრაფიული იზოლირებულობის გამო ან კიდევ ძლიერი სამხედრო-საზღვაო ფლოტის წყალობით, ასევე დაცულნი არიან მოწინააღმდგის მსხვილი ძალების მოულოდნელი თავდასხმისგან.

აღსანიშნავია, რომ ამ საკითხში მათ არ დაუწყიათ კონტინენტური სახელმწიფოების, თუნდაც აშშ მოკავშირე საფრანგეთისა და ფედერაციული გერმანიის სამხედრო მშენებლობის გამოცდილების შესწავლა საკუთარ ნიადაგზე გადასატანად, ვინაიდან კონტინენტური სახელმწიფოებისადმი არსებული სამხედრო მუქარები განპირობებულია მათი ერთიმეორესთან ახლო მდებარეობითა და მოწინააღმდეგის მსხვილი ძალებით მოულოდნელი თავდასხმის შესაძლებლობით. ასეთი სახელმწიფოები ცივი ომის პერიოდში თავისი შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტებას ახორციელებდნენ შერეული პრინცპის საფუძველზე, როდესაც მშვიდობიანობის დროს ნამდვილ სამხედრო სამსახურში მყოფთა მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდნენ 1,5 – 2 წლის ვადით გაწვეულები, ხოლო უფრო გრძელი ვადით კონტრაქტის საფუძველზე მომსახურე მოხალისეებით კი აკომპლექტებდნენ უმცროს მეთაურთა (სერჟანტები და უნტერ-ოფიცრები) შემადგენლობას და ისეთ სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობებს, რომლებშიც მომსახურე პირად შემადგენლობას უხდებოდა რთული სამხედრო ტექნიკის ან რადიოელექტრონული და სხვა აპარატურის მომსახურება, რომლის კვალიფიციურად დაუფლებისთვისაც 1,5 – 2 წელიწადი ვერ იქნებოდა საკმარისი.

1991 წელს, მაგალითად, ნატო-ს ბლოკის წევრი ბელგიისა და დანიის რეგულარული შეიარაღებული ძალები ნამდვილ სამხედრო სამსახურში გაწვეულებით დაკომპლექტებული იყო 35-40 %-ით, გფრ და ნიდერლანდებისა – 42-45 %-ით, საფრანგეთის, იტალის და პორტუგალიისა – 50-60 %-ით, ესპანეთის და ნორვეგიისა – 61-70 %-ით, საბერძნეთისა – 79 და თურქეთისა კი – 86 %-ით.

ასეთ პირობებში, ამერიკული სამხედრო მშენებლობის გამოცდილების გათვალისწინებით, საქართველოს ხელისუფლებას თავისი შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტებისას, უპრიანი იყო ეხელმძღვანელა არა საკუთრივ ამერიკული, არამედ ისრაელის, ევროპის მცირე ნეიტრალური სახელმწიფოების (ფინეთი, შვედეთი, შვეიცარია) ან ნატო-ს ბლოკის მონაწილე და, ამასთანავე, საქართველოს მსგავსად დაძაბულ, ე. წ. “ცხელ რაიონში” მდებარე ნორვეგიისა და საბერძნეთის პრაქტიკით. ყველა ეს სახელმწიფო კი აქცენტს აკეთებს მშვიდობიანობის დროს თავისი შეიარაღებული ძალების შერეულ ან მთლიანად გაწვევის საფუძველზე დაკომპლექტების მექანზმზე, რომელიც იძლევა რეზერვისტების დიდი რიცხვის მომზადებისა და, შესაბამისად, ომიანობის დროს ან კრიზისულ პერიოდში, თავისი მასშტაბებისთვის მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული ძალების მობილიზაციის შესაძლებლობას. ცივი ომის მიწურულს ეს მაჩვენებელი (ანუ ომიანობის დროის შეიარაღებული ძალების დაგეგმილი რიცხოვნება) საბერძნეთში უტოლდებოდა ქვეყნის მთელი მოსახლეობის დაახლოებით 6 %-ს, ნორვეგიაში, შვედეთსა და შვეიცარიაში 9-10 %-ს, ფინეთსა და ისრაელში – 14 %-მდე. დღესდღეობით ამ სახელმწიფოთა ომიანობის დროის შეიარაღებული ძალების რიცხოვნება რამდენადმე შემცირებულია (ქვეყნის მთელი მოსახლეობის 4,4-10 %-ის ფარგლებში), მაგრამ პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტების წესი შერეული პრინციპის საფუძველზე, უწინდებურად არის შენარჩუნებული.

ამასთანავე, სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 1990-იანი წლების დასაწყისში, 250-მილიონიან აშშ-ს სრულმასშტაბიანი ომის საწყის ეტაპზე შეიარაღებულ ძალებში შეეძლო გამოეყვანა რეგულარული ჯარებისა და მზადმყოფი რეზერვის 4 მლნ. ადამიანამდე, ხოლო იმავე დროს საბჭოთა კავშირი გეგმავდა ასევე რეგულარული ჯარების (ძალებისა) და პირველი რიგის რეზერვის (ვინც მანამდე ხუთი წლის განმავლობაში იყო განთავისუფლებული ნამდვილი სამხედრო სამსახურიდან) 8,6 მლნ. ადამიანის მობილიზებას. თავისთავად ცხადია, აშშ გეოგრაფიულად სსრკ-ის მეზობელი სახელმწიფო რომ ყოფილიყო, ვთქვათ ევროპის ან ჩინეთის ტერიტორიაზე, მისი შეიარაღებული ძალების ასეთი მცირერიცხოვნებისა და ქვეყნის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილის სამხედრო საქმესა და სამხედრო სამსახურში გაუთვითცნობიერებლობის გამო, შესაძლოა სავარაუდო ომის ვერც საწყის ეტაპზე და ვერც მომდევნო პერიოდებში ვერ მოეპოვებინა წარმატება, ვინაიდან პროფესიული და შედარებით მცირერიცხოვანი შეიარაღებული ძალების მშენებლობის გამო აშშ-ის მოსახლეობის სამხედროვალდებული ნაწილის უმრავლესობა სამხედრო საქმეში სათანადო დონეზე ვერ იქნებოდა ჩახედული და მათ მომზადებას გაცილებით მეტი დრო დასჭირდებოდა. სსრკ-ის მეორე და მესამე რიგის რეზერვისტებს, ძირითადად 26-დან 50 წლამდე ასაკისა, თავის დროზე გავლილი ექნებოდათ სამხედრო სამსახური და მათ მომზადება-გადამზადებას, აგრეთვე მათგან ბრძოლისუნარიანი ქვედანაყოფების, ნაწილებისა და შენაერთების ჩამოყალიბებას გაცილებით ნაკლები დრო დასჭირდებოდა, რაც ქვეყნის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას საბრძოლო მოქმედებებში ახალი შენაერთებისა და ნაწილების უფრო სწარფად და ეფექტურად ჩართვის შესაძლებლობას მისცემდა.

პენტაგონისა და ნატო-ს ხელმძღვანელობამ იცოდა აშშ შეიარაღებული ძალების ამ სუსტი მხარის შესახებ და მის კომპენსირებას ახდენდა ნატო-ს ბლოკის დასავლეთევროპულ სახელმწიფოთა ხარჯზე, სადაც მშვიდობიანობის დროის რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში გაწვეულთა შედარებით მაღალი პროცენტის გამო მომზადებული რეზერვისტების უფრო მეტი რიცხვი გააჩნდათ. მე-2 ცხრილში, იმავე ლონდონური წყაროს 1991 წლის მონაცემებით, მოყვანილია აშშ-ისა და ნატო-ს ბლოკის სხვა სახელმწიფოთა, აგრეთვე სსრკ-ისა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის აღმოსავლეთევროპული ქვეყნების მოსახლეობისა და შესაძლო ომის საწყის ეტაპზე გამოსაყვანი შეიარაღებული ძალების რიცხობრივი მაჩვენებლები.

ცხრილი 2

ნატო-სა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მოსახლეობა და შეიარაღებული ძალები 1991 წელს 

(ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: A – მოსახლეობა, ადამიანი, B – რეგულარული შეიარაღებული ძალები, ადამიანი /ქვეყნის მთელი მოსახლეობის %/, C – 1-ლი რიგის რეზერვები, ადამიანი /მოსახლეობის %/, D – ომის საწყის ეტაპზე გამოსაყვანი შეიარაღებული ძლები, ადამიანი /მოახლეობის %/) 

ქვეყანა . . . . . . . . . . . . . . . . . A . . . . . . . . . . . B . . . . . . . . . . . . . C . . . . . . . . . . . . . D . . . . . 

ჩრდილოატლანტიკური კავშირი 

აშშ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250348800 . . . 2096600 (0,84) . . .1926400 (0,77) . . .3956000 (1,58) 
კანადა . . . . . . . . . . . . . . . .26820800 . . . . . 86600 (0,32) . . . . .64500 (0,24) . . . .151100 (0,57) 
დიდი ბრიტანეთი . . . . 56670800 . . . . 300100 (0,32) . . . .347200 (0,61) . . . .647300 (0,57) 
ნატო-ს ევროპული
კონტინენტური 
ქვეყნები . . . . . . . . . . . . .342939400 . . .2591650 (0,75) . . .4608600 (1,35) . . . 7200150 (2,10) 
სულ ნატო-ში . . . . . . . . 676799800 . . .5007950 (0,74) . . .6946600 (1,03) . . 11954550 (1,80) 

ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია 

სსრკ . . . . . . . . . . . . . . . . . 290527800 . . . .3400000 (1,15) . . 5239000 (1,46) . . . 8639000 (2,52) 
ვარშავის პაქტის 
ევროპულ ქვეყნები . . . 96818400 . . . . 853300 (0,88) . . .2310500 (2,39) . . .3163800 (3,28) 
სულ ვარშავის 
პაქტში . . . . . . . . . . . . . . .387345400 . . . 4253300 (1,09) . . . 7549500 (1,95) . . 11802800 (3,05) 

დღესდღეობით რუსეთის ფინანსურად და ეკონომიკურად მკვეთრად დასუსტებისა და მისი სამხედრო შესაძლებლობების დაქვეითების, აგრეთვე ნატო-ს ბლოკის გაძლიერებისა და გაფართოების პირობებში, პროფესიული შეიარაღებული ძალების შექმნისა და რიცხოვნების მიხედვით ცივი ომის დროინდელი კანადა – დიდი ბრიტანეთის მსგავსი შეიარაღებული ძალების მშენებლობის გზას დაადგნენ ჩრდილოატლანტიკური კავშირის წევრი მცირე ევროპული სახელმწიფოები: ნიდერლანდები, დანია, ბელგია და პორტუგალია, რომლებიც თავიანთი გეოგრაფიული მდებარეობით დიდად არიან დაშორებული რუსეთისა და ახლო აღმოსავლეთისგან, ანუ ე. წ. “ცხელი რაიონებისგან”. მათ საპირისპიროდ ნორვეგიის, საბერძნეთისა და თურქეთის შეიარაღებულ ძალებს, რომლებიც ასეთი “ცხელი რაიონების” მახლობლად მდებარეობენ, უწინდებურად მაღალი პროცენტით (შესაბამისად მიახლოებით 57, 62 და 87 %) აკომპლექტებენ საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების კანონის საფუძველზე გაწვეული პირადი შემადგენლობით და მათ ომიანობს დროს ან კრიზისის შემთხვევებში იარაღით ხელში გამოსაყვანად დაგეგმილი მომზადებული რეზერვისტების მნიშვნელოვანი რიცხვიც გააჩნიათ.

რაც შეეხება საქართველოს შეიარაღებული ძალების მშენებლობას, მისთვის პირადი შემადგენლობით დაკომპლექტების ამერიკულ-კანადურ-ბრიტანული მოდელი, რომელმაც 2000-იან წლებში ნატო-ს ბლოკის ჩრდილო და ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის ქვეყნებშიც მოიკიდა ფეხი, პრინციპულად მიუღებელია, ვინაიდან ჩვენი ქვეყნის გეოგრაფიული მდებარეობა და მახლობელ რეგიონში არსებული სამხედრო-პოლიტიკური პირობები მკვეთრად განსხვავდება ჩრდილო-ამერიკის ან ჩრდილო-დასვლეთ ევროპის შესაბამისი პირობებისგან. როდესაც 1996 წელს საქართველოში ჩამოსული ამერიკელი და სხვა ნატო-ელი ექსპერტები გვირჩევდნენ საქართველოს სამხედრო მშენებლობაში კურსის აღებას ფინეთის, შვედეთის, შვეიცარიის, აგრთევე ისრაელისა და სინგაპურის გამოცდილებისა შესწავლისა და გაზიარებისკენ, მაშინ ისინი გულწრფელნი იყვნენ და პატიოსნად იმეორებდნენ თავად აშშ-ის მიერ განვლილ გზას – დაყრდნობას არსებული პრობლემების გათვალისწინებასა და მსგავს პირობებში მყოფ სახელმწიფოთა დადებითი გამოცდილების გაზიარებაზე.

მაგრამ თუნდაც ფინეთის, შვედეთისა და შვეიცარიის სამხედრო მშენებლობის გამოცდილების საქართველოში გამოყენებას წინ ეღობებოდა შედეგი გარემოება – ამ სახელმწფოთა სარდლობები გეგმავენ ომიანობის დროს შეიარაღებულ ძალებში მოსახლეობის დაახლოებით 10 %-ის მობილიზაციას, სახელდობრ, 5-მილიონიან ქვეყანაში 500-550 ათასი ადამიანისა, ხოლო მათგან თანამედროვე სამხედრო საქმის მოთხოვნების საფუძველზე დაკომპლექტებული ქვედანაყოფების, ნაწილებისა და შენაერთების ჩამოყალიბებისთვის რეგულარულ საჯარისო ნაწილებსა და სპეციალურ საწყობებში გააჩნიათ იმაზე გაცილებით უფრო მეტი საბრძოლო ტექნიკა და საველე საარტილერიო შეიარაღება, ვიდრე ეს საქართველოსთვის ეუთო-ს ეგიდით 1990 და 1992 წლებში დადებული ხელშეკრულებებით არის ნებადართული. ეს შედარებითი მონაცემები მოყვანილია მე-3 ცხრილში.

ცხრილი 3

ევროპის მცირე ნეიტრალურ სახელმწიფოთა ჯავშანატანკო ტექნიკა და საველე არტილერია 2000 წელს და საქართველოსთვის ეუთო-ს ეგიდით დადგენილი კვოტები 

ჯავშანსატანკო ტექნიკა . . . ფინეთი . . შვედეთი . . შვეიცარია . . საქართველოს- 
და საველე არტილერია . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . თვის დადგენი- 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ლი კვოტები 

საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . . 230 . . . . . . . . .537 . . . . . . . . . . . 556 . . . . . . . . . . . . 220 
მოჯავშნული საბრძოლო 
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1063* . . . . . . 1756 . . . . . . . . . . 1538* . . . . . . . . . . . 220 
საველე საარტილერიო 
 სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1937 . . . . . . . . 923+ . . . . . . . . . 1082 . . . . . . . . . . . . 285 

* ფინეთისა და შვეიცარიის მონაცემებში მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანებთან ერთად ნაჩვენებია აგრეთვე საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანებიც, რომელთა რაოდენობაც “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულებით” არ იზღუდება; ** შვედეთის საველე საარტილერიო სისტემებში ნაჩვენები იყო 127-მმ ბუქსირებადი ქვემეხებიც M-40, რომელთა რაოდენობაც არ იყო მითითებული, ამიტომ ჩვენც მივუთითეთ მათ გარეშე, მხოლოდ მეტობით (923+). 

თავის დროზე ფინეთის, შვეიცარიისა და შვედეთის სამხედრო მშენებლობის გამოცდილებისთვის მიბაძვისკენ ქართველების მომწოდებელი ამერიკელი სპეციალისტები გაგებით უნდა მოკიდებოდნენ ჩვენს მიერ 1999 წლის შუახანებიდან არაერთხელ დაყენებულ საკითხს (მათ შორის პენტაგონისა და ნატო-ს წარმომადგენელთა თანდასწრებით გამართულ ღონისძიებებზე, აგრეთვე ქართულ პრესაში) საქართველოსთვის 1992 წელს ტაშკენტში დადგენილი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტების გადასაინჯვის აუცილებლობის შესახებ.

სიტყვით ისინი ამას ვერ უარყოფდნენ, საქმით კი დაიწყეს აქტიურად ნიადაგის მომზადება და მოქმედება საქართველოში მცირერიცხოვანი პროფესული შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბებისკენ, რაც ძირშივე ეწინააღმდეგება თავად ამერიკაში 1973 წელს გატარებული რეფორის პრინციპს – უპირატესად იმ გამოცდილების შესწავლასა და მიყოლას, რომელიც გააჩნიათ არა ნებისმიერ, არამედ შენსავე მსგავს გეოგრაფიულ და სამხედრო-პოლიტიკურ მდგომარეობაში მყოფ ქვეყნებს. ჩვენივე დაბნევისა და დეზორიენტაციის მიზნით ისინი აშშ, კანადის, დიდი ბრიტნეთის, აგრეთვე ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის ზოგიერთი სახელმწიფოს პრაქტიკას შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტებაში წარმოგვიდგენენ “ნატო-ს სტანდარტად” და ამავე დროს არაფერს ამბობენ ნორვეგიის, საბერძნეთისა და თურქეთის მაგალითზე – რაც დიამეტრულად განსხვავდება აღნიშნული “სტანდარტისგან”.

საყურადღებოა ერთი გარემოებაც, 1996 წლის აპრილის დასაწყისში თბილისში ჩატარებული ნატო-ს ბლოკის კონფერენციაზე თემით “მცრე სახელმწიფოთა ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის განვითარება”, აღმოსავლეთ ევროპის საკითხებში ნატო-ს გენერალური მდივნის სპეციალური მრჩევლის თანაშემწემ, დოქტორმა ვოლფგანგ მანიგმა აღნიშნა:

“თუ შევადარებთ ნატო-ს და ყოფილი ვარშავის პაქტის გამოცდილებას, დავინახავთ, რომ ნატო-ს წევრი სახელმწიფო თავად ავითარებს საკუთარ კონცეფციას და შემდგომ ეძიებს ბალანსს პარტნიორებთან. ვარშავის ბლოკში კი ყველა ქვეყანა საერთო დიქტატს ემორჩილებოდა. საბოლოო ჯამში ქართველებმა თავად უნდა იპოვნონ საკუთარი ეროვნული უსაფრთხოების განვითარების გზა. დასავლელი ექსპერტები ამას ვერ იზამენ მათ მაგივრად”.

როგორც ვხედავთ, ქართველი სპეციალისტების გარკვეულ წრეში არის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული მოსაზრება ჩვენი ქვეყნის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის ძირეულ საკითხებში, რომელიც ეთანხმება ამერიკელი ექსპერტების მიერ ჩვენთვის 1996 წლის კონფერენციაზე მოცემულ რჩევებს, მაგრამ მკვეთრად განსხვავდება იმავე ამერიკელთა მიერ უკანასკნელ წლებში გატარებული “დახმარების” პოლიტიკისგან. ასევე ადვილი შესამჩნევია, რომ ამერიკა-საქართველოს დღევანდელი ურთიერთობები სამხედრო სფეროში კვეთრად ეწინააღმდეგება დოქტორ მანიგის მიერ ნათქვამს ნატო-ში არსებული პრაქტიკის შესახებ და გადადის ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციაში დამკვიდრებული “უფროსი ძმის” დიქტატის სფეროში, ხოლო იმის ნაცვლად, რომ საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციას ავითარებდნენ თავად ქართველი სპეციალისტები, მის ძირითად დებულებებს “რჩევების” ფორმით გვაძლევენ თავად ამერიკელი და სხვა ნატო-ელი ექსპერტები, ხოლო მისთვის “ქართული შეფერილობის” მისაცემად კი იყენებენ სამუშაო ადგილის, ხელფასისა და ნატო-ს ქვეყნებში “გულაობის” მოსურნე ქართველ ჩინოვნიკებს, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა თანამშრომლებს. ეს ადამიანები ამერიკელი და სხვა ნატო-ელი მრჩევლების კვალდაკვალ იმეორებენ ისეთ შეხედულებებს, რომლებიც ძირშივე ეწინააღმდეგება თავად აშშ სამხედრო მშენებლობისა და ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის საქმიანობის გამოცდილებას.

ირაკლი ხართიშვილი

(დასასრული იხ. ნაწილი II)

Tuesday, March 19, 2013

ნიკოლოზ დუბროვინი 1785 წელს საქართველოს მძიმე მდგომარეობის შესახებ

(მასალა წარმოადგენს აკადემიკოს დუბროვინის წიგნის «Исторiя войны и владычества русскихъ на Кавказе» /томъ II, С-Петербургъ, 1886/ VIII თავის თარგმანს)

თავი VIII

საქართველოს საუბედურო (бедственное) მდგომარეობა დაღესტნელ მთიელთა შემოჭრებისგან. – ქართული ჯარების მოუწყობლობა. – ერეკლე მეფე ითხოვს დახმარებას. – პორტას მონაწილეობა მთიელთა მტაცებლურ თარეშებში. – თურქების შემოჭრა იმერეთში და ავარელი ომარ-ხანისა საქართველოში. – მისი მოლაპარაკებები ერეკლე მეფესთან. – თავადი ჭავჭავაძე სთავაზობს ერეკლეს გახადოს თავადი პოტიომკინი საქართველოს ვასალი და დაუთმოს მას თავის სამფლობელოთა ნაწილი.

მთიელთა მღელვარება, რომელიც გამოვლინდა კავკასიის ხაზის თითქმის მთელ სივრცეზე და მისი დაცვისთვის დანიშნული ჯარების მეტად შეზღუდული რიცხვი, გვართმევდა ჩვენ შესაძლებლობას რომ რაიმენაირი დახმარება აღმოგვეჩინა საქართველოსთვის, და ამასობაში კი მისი მდგომარეობა უკიდურესად აშფოთებდა გენერალ-პორუჩიკ პოტიომკინს. ყაბარდოელთა და ჩეჩენთა მტრული მოქმედებების დაწყებასთან ერთად წყდებოდა ჩვენი შეტყობინება საქართველოსთან და იქ მყოფი ეგერთა ორი ბატალიონი სამსხვერპლოდ განწირულივით ჩანდა. მათ არ მიეწოდებოდათ ყველაზე უფრო აუცილებელი და თითქმის ერთი წლის განმავლობაში ვერ ღებულობდნენ ვერც ჯამაგირს, ვერც ფორმის ტანსაცმელს. მათი საკვებით უზრუნველყოფა იყო ყველაზე უფრო სამწუხარო მდგომარეობაში. ერეკლე, რომელიც ჰპირდებოდა ჩვენი ჯარების სურსათით მომარაგებას, აწვდიდა პროვიანტს უკიდურესი სიძნელეებით, არა აკურატულად და ამასთან ერთად მხოლოდ ფქვილს; ბურღულეული კი ბატალიეონებს საერთოდ არ მიუღიათ.

არეული გარემოებებისას და იმ მდგომარეობაში, რომელშიც იმყოფებოდა საქართველო, შესაძლებელი იყო ევარაუდათ, რომ სურსათის მოწოდება მომავალში კიდევ უფრო უარესად წავიდოდა, რომ არა მხოლოდ შეუძლებელი იქნებოდა პროვიანტის რაიმენაირი მარაგის შექმნა მოძრაობისა და საომარი მოქმედებების დაწყების შემთხვევისთვის, არამედ ბატალიონები ვერ მიიღებენ მას ადგილზე დარჩენის შემთხვევაშიც კი. ჩვენი ჯარების უზრუნველყოფისთვის ამ მიმართებით რჩებოდა ერთი საშუალება: გაეგზავნათ საქართველოში რუსული ფული, რათა ბატალიონების მეთაურებს შეძლებოდათ, მეფისგან დამოუკიდებლად, თავად ეყიდათ სურსათი, მაგრამ ასეთი ზომა შეუძლებელი აღმოჩნდა შეტყობინების შეწყვეტის გამო.

“საქართველოს საქმეები, წერდა თავადი პოტიომკინი (Въ ордере П. С. Потёмкину 13-го октября. Государств. Арх., XXIII, № 13, карт. 50), მე ნაკლებად შემაშფოთებდა, იქაური უფროსი ჩემი ბრძანებების საწინააღმდეგოდ რომ არ იქცეოდეს. სახელდობრ კი მე ავუკრძალე ეგერთა ნაწილებად დაქუცმაცება: ისინი უნდა იყვნენ ერთად და იკავებდნენ არა ყველაზე უფრო მეწინავე პოზიციას, ვინაიდან, რამდენადმე მოშორებით იქნებან რა მათზე მომავალი მოწინააღმდეგისგან, არ დაექვემდებარებიან მის პირველ შემოტევას. უკუქცეული ქართველები მათთან (ჩვენს ბატალიონებთან) ჰპოვებდნენ თავშესაფარს, ხოლო მოწინააღმდეგე კი – ზღუდეს (упоръ). არ ვიცი, შეძლებენ კი ისარგებლონ იქაური ადგილების სიმაგრით და არის კი სადმე დამზადებული პროვიანტი, რათა აღმატებული ძალის თავდასხმის შემთხვევაში, შეეძლოთ დახმარების ზარალის გარეშე დალოდება. მე მაშფოთებს საქართველოს მდგომარეობა, და უფრო მეტად კი ჩვენი ჯარებისა. შეეცადეთ მთელი ზომებით შეაკაოთ ლეკების ახლანდელი მისწრაფება. მალე ზამთარი დადგება და ამასობაში ფანატიზმიც (მანსურისადმი) გაივლის. მისწერეთ ომარ-ხანს (ავარელს), აარიდებთ რა მას ქართველებზე თავდასხმისგან (отвлекая его отъ нападенiя на грузинъ). გაიხსენეთ მისი კეთილი განწყობა, უწინ თქვენს მიმართ გამოხატული, რისთვისაც თქვენ მოიწონეთ მისი ერთგულება მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის სამსახურისადმი და რომ, თქვენდა სამწუხაროდ, იგი თავის სიტყვას ტეხს იმ დროს (оставляетъ онъ васъ въ слове въ то время), როდესაც მასზე მოდის მონარქის მოწყალება და მისი მდგომარეობა შესაშური უნდა გახადოს”.

გენერალ-პორუჩიკ პ. ს. პოტიომკინს ვერ გამოენახა საქმის დასახმარებლად სხვა საშუალება, თუ არა განეცხადებინა, რომ საქართველოში გაგზავნილია რუსული ჯარების ახალი და მეტად მნიშვნელოვანი რაზმი, და ამ მიზნით უბრძანა გენერალ-პორუჩიკ ლეონტიევს, რათა მოზდოკთან ახლოს გადმოეყვანა ყაბარდოსა და ბუტირსკის პოლკები და დონელ კაზაკთა გრეკოვის პოლკი. არ შემოფარგლულა რა მხოლოდ ამ ჯარების თავმოყრით, არამედ სურდა რომ მიეცა გავრცელებული ხმებისთვის უფრო მეტი დამაჯერებლობა, პოტიომკინმა დაავალა ლეონტიევს მიემართა რაზმით ისეთი მოძრაობისთვის, “რომელიც შესაძლოა მიღებულ იქნას ისე, რომ თითქოსდა იგი (ჯარი) ნამდვილად მზად არის იმ მხარეში წასასვლელად” (Ордера Потёмкина генералу Леонтьеву 6-го и 9-го сентября, №№ 50 и 53).

არც ხმების გავრცელებას, არც თვით ჯარების მოძრაობას არ შეეძლოთ დაეშინებინათ ან მოეტყუებინათ ლეკები და სხვა დაღესტნური ტომები, რომლებიც მოქმედებდნენ ერთდროულად საქართველოს წინააღმდეგ და კავკასიის ხაზზე განლაგებული ჯარების წინააღმდეგაც. მთიელებმა კარგად იცოდნენ, რომ ხაზზე მთელი ჯარები დაკავებულნი არიან, რომ საქართველოში მათ შემოსასვლელად არსებობდა მხოლოდ ერთი გზა, რომელიც ძალზედ დიდ სიძნელეებს ქმნიდა მოძრაობისთვის და იმავე დროს მეტად მოსახერხებელი გახლდათ არცთუ დიდი რიცხვის შეიარაღებულთა მხრიდან დასაცავად (გზის შესაკვრელად – ი. ხ.). საქართველოს მტრებს ჩინებულად ესმოდათ, რომ დახმარება რუსეთი მხრიდან, საქმეთა მაშინდელი მდგომარეობისას, შეუძლებელი იყო ან, სულ მცირე, მეტად გაძნელებული, და ამიტომ ემზადებოდნენ საქართველოში შემოსაჭრელად, წარმატების სრული იმედით. ქართული სადაზვერვო რაზმები (разъезды) მოახსენებდნენ, რომ ლეკების ხროვას ჭარ-ბელაქანის მხრიდან განზრახული აქვს, 16 სექტემბერს, თავს დაესხას ქიზიყის სოფლებს. ამ ცნობების მიღების შემდეგ, პოლკოვნიკი ბურნაშოვი, მაშინვე გამოვიდა ტფილისიდან და განლაგდა სიღნაღში. აქ მოვიდა მეფე ერეკლე II-ც, ხოლო მის შემდეგ კი მოსვლა დაიწყეს სხვადასხვა სოფლებიდან, მცირე ნაწილებად, შეიარაღებულმა მცხოვრებლებმა, რომლებიც საკუთრივ შეადგენდნენ კიდეც იმას, რასაც ეწოდებოდა მეფის მხედრობა.

ჰქონდა რა ცნობები ქიზიყის მცხოვრებთა საეჭვო ერთგულების შესახებ და ეშინოდა რა, რომ ისინი არ გადასულიყვნენ მოწინააღმდეგის მხარეზე, პოლკოვნიკი ბურნაშოვი ურჩევდა ერეკლეს წასულიყო ქიზიყში, და, არ დაუშვებდა რა საქართველოს მაჰმადიან ქვეშევრდომთა შეერთებას მათ ერთმორწმუნე ლეკებთან, შეეტია უკანასკნელთათვის მათი მდინარე ალაზანზე გადმოსვლისას. მეფე არ დაეთანხმა ამ წინადადებას და, თავისთან დაახლოებულთა რჩევით, განზრახული ჰქონდა ემოქმედა თავდაცვითად, რათა თავდაცვა ეწარმოებინა კახეთის მაგარ ადგილებზე ლეკთა თავდასხმებისგან.

ავარელი ომარ-ხანი ამასობაში გადმოვიდა ყარააღაჩში მდინარე ალაზანზე 11.000-იანი რჩეული ჯარით და, გაჩერდა რა 15 სექტემბერს ნაკორციხის მთის ძირას, გადაწვა თივის მთელი ზვინები, რომლებიც მოთიბული ჰქონდათ გარეშემო მცხოვრებლებს.

17 სექტემბრის დილას სიღნაღში შეიტყვეს, რომ მოწინააღმდეგემ უკვე მდინარე იორიც გადმოლახა, და ზურგში მოექცა რა სიღნაღში შეკრებილ რაზმს, განზრახული აქვს იმოძრაოს ტფილისის მიმართულებით. ჰყავდა რა თავის განკარგულებაში არაუმეტეს 1.000 ცუდად შეიარაღებული ქართველი მოლაშქრისა, ერეკლე ვერც იმას ბედავდა, რომ ამ ჯარით დახვედროდა მოწინააღმდეგს, და ვერც იმას, რომ ცხენოსანთა ერთი ნაწილი განემწესებინა ომარ-ხანის მოძრაობაზე მეთვალყურეობისთვის. პოლკოვნიკ ბურნაშოვთან თათბირის შემდეგ გადაწყვეტილ იქნა, რომ დაეტოვებინათ სიღნაღში ავადმყოფები და, წამოვიდოდნენ რა რაც შეიძლებოდა სწრაფად უმოკლესი გზით მაღაროს გამოვლით ტფილისისკენ, მხედველობაში ჰქონოდათ უმთავრესად საქართველოს დედაქალაქის დაცვა.

გამოიარა რა ოცი ვერსი, შეერთებული რაზმი დადგა ბანაკად, რომელშიც ერეკლესთან მოვიდა განჯის მამასახლისის (старшина) ალი-ბეგის ნათესავი 50 ცხენოსნით. მან შეატყობინა, რომ შუშელ იბრაჰიმ-ხანს, სარგებლობს რა ამჟამინდელი შფოთიანობით საქართველოში, სურს მარტომ ჩაიგდოს ხელში განჯის სახანო; რომ შუშის ხანმა უკვე სიცოცხლე მოუსწრაფა მასთან ტყვეობაში მყოფ დაბრმავებულ განჯელ მეჰმედ-ხანს, რომ შეკრიბა რა ჯარები, იგი უკვე განჯას მოადგა, და ქალაქიდან 15 ვერსზე ბანაკიც დასცა; რომ იბრაჰიმმა ომარ-ხანს, თავის ცოლისძმას, გაუგზავნა 8.000 ფული და სთხოვა მისულიყო მასთან ჯარით განჯის დასაუფლებლად. ამ ცნობამ უკიდურესად დაამწუხრა ერეკლე, რომელსაც არ სურდა უარი ეთქვა განჯაზე და ჯერ კიდევ ჰქონდა სახანოს თავისი ძალაუფლებისადმი დაქვემდებარების იმედი. მეფე დაამშვიდა მხოლოდ იმ ცნობამ, რომ ალი-ბეგი ჰპირდებოდა თავი დაეცვა უკიდურეს შესაძლებლობამდე და შეენარჩუნებინა საქართველოს მეფისადმი ერთგულება.

უკან იხევდა რა ტფილისისკენ და თან იერთებდა სხვადასხვა მხრიდან მოსულ შეიარაღებულ ქართველებს, რომელთა რიცხვიც ახლა 3.000 ადამიანამდე ადიოდა, რაზმი 18 სექტემბერს მოვიდა საგარეჯოში, სადაც შეიტყო, რომ ლეკები მოადგნენ მდინარე მტკვარს და გაჩერდნენ ყარაიას სანახებში, რომელიც სულ ოცდახუთ ვერსზე იმყოფება დედაქალაქისგან. ეშინოდა რა, რომ მოწინააღმდეგეს, რომლის რიგებშიც იყო ბევრი ცხენოსანი ჯარი, არ მოეხდინა სწრაფი თავდასხმა ავლაბარზე, თბილისის გარეუბანზე, მეფე ერეკლეს არ ჰქონდა იმედი, რომ მცხოვრებნი გაუწევდნენ ძლიერ წინააღმდეგობას მოწინააღმდეგეს “არა იმდენად წინააღმდეგობის გამწევთა სიმცირის გამო, მოახსენებდა ბურნაშოვი (Рапортъ Бурнашёва Потёмкину 25-го сентября 1785 года. Госуд. Архивъ, XXIII, № 13, папка 49), რამდენადაც შინაგანი მოუწყობლობისა და მეშჩანთა უკმაყოფილების შედეგად, ქალაქის მმართველთა მხრიდან ძლიერი გასახადების მიზეზით” (... царь Ираклiй не надеялся, чтобы жители оказали сильное сопротивленiе неприятелю «не столько по малости могущихъ противиться, доносилъ Бурнашёвъ, сколько по внутреннему неустройству и неудовольствiю мещанъ по причине сильныхъ налоговъ отъ правящихъ городомъ»).

19 სექტემბერს დილაადრიან, ერეკლემ ბურნაშოვთან ერთად, გამოვიდნენ რა საგარეჯოდან და მოდიოდნენ ტფილისისკენ, გზაზე შეიტყვეს, რომ მოწინააღმდეგემ, რომელიც ყარაიასთან გადავიდა მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე, შემდეგ გადალახა მდინარე ალგეთიც სოფელ მარნეულის ქვემოთ. ეს მოძრაობა მიუთითებდათ, რომ დაღესტნელებს განზრახული ჰქონდათ შეერთებოდნენ თავიანთ ერთმორწმუნეებს და ჩქარობდნენ ბორჩალოში, ქართულ პროვინციაში, რომელიც დასხლებული იყო მხოლოდ მაჰმადიანებით. უწინდელი ურთიერთობანი და ერთმანეთთან მიწერ-მოწერა იმედს აძლევდათ ლეკებს, რომ მეფის მაჰმადიანი ქვეშევრდომები შეუერთდებოდნენ მათ და ჩამოსცილდებოდნენ ერეკლეს. მათი საქციელიც ისეთი იყო, რომ თავად მეფეც თითქმის დარწმუნებული გახლდათ თავის ქვეშევრდომთა არაკეთილსაიმედობაში, მაგრამ, სურდა რა დაესწრო აჯანყებისთვის, იგი ჩქარობდა მოწინააღმდეგის დადევნებას და, თუ შესაძლებელი იქნებოდა, სურდა, რომ არ დაეშვა ლეკების მიერ მათი განზრახვის აღსრულება. ერეკლე ყოველი მხრიდან მოუწოდებდა თავის ქვეშევრდომებს სამშობლოს დასაცავად, გასცემდა განკარგულებებს ტფილისის დაცვისთვის და სთხოვდა ბურნაშოვს აჩქარებულიყო მდინარე მტკვრის მეორე ნაპირზე გადასასვლელად. ჩვენი ჯარები აკეთებდნენ რა გაძლიერებულ გადასვლებს, მდინარე მტკვარზე გადადიოდნენ ტფილისში ხიდით; ქართველები ბრბოებად მოედინებოდნენ ერეკლეს ბანაკში, რომელმაც მტკვარი ფონით გადალახა თორმეტ ვერსზე ტფილისის ზევით. ყველა, ვისაც კი შეეძლო იარაღის ტარება, გაწვეულ იქნა თავისი სამშობლოს დასაცავად.

20 სექტემბერს ერეკლე მოითვლიდა უკვე ხუთი ათას ადამიანს, გაძლიერებულს რუსული ჯარების რვა ასეულით, და ოთხას ინგუშსა და ოსს, რომლებიც მოსულნი იყვნენ მეფის მოწოდებით. მოახდინეს რა ორმოც ვერსიანი გადასვლა, ჯარებმა საღამოს დაახლოებით ცხრა საათზე მიაღწიეს სოფელ მარნეულს, სადაც განლაგდნენ კიდეც ბანაკად. ომარ-ხანი, შემოიჭრა რა ბორჩალოში, არ დაურბევია სოფლები, არამედ აიყვანა ამანათები (მძევლები – ი. ხ.) და ხეობით ზევით აუყვა მდინარე დებედას ახტალის ვერცხლის ქარხნებისკენ, დაარბია ისინი და ეკლესია, დაეუფლა აღჯა-ყალას ციხესიმაგრეს, და, ამოხოცა რა იქ ორივე სქესის 640 ადამიანამდე, ტყვდ წაიყვანა 860 სული, უპირატესად ქარხანაში მომუშავე ბერძნები (Рапортъ Бурнашёва 4-го октября, № 42).

როდესაც ჩვენი ჯარები ქართულ ჯარებთან ერთად მოვიდნენ ხეობასთან მდინარე დებედაზე, რომელიც ციხესიმაგრე აღჯა-ყალას რამდენადმე უფრო ზევით იმყოფებოდა, მოწინააღმდეგე იქ უკვე აღარ იყო: იგი შევიდა ხეობის სიღრმეში და, როგორც ამბობდნენ, გაემართა ლორეს ციხისკენ. ერეკლე ვერ ბედავდა მტრების დადევნებას და აფიქრებდა ხეობაში შესვლა. მას არ ჰქონდა ზუსტი ცნობები იმის შესახებ, თუ სად იყო მოწინააღმდეგე, ვინაიდან შეიარაღებუოლ ქართველთა ბრბოს არ გააჩნდა არანაირი დაზვერვის წარმოების უნარი. ქართულ ჯარებში გამეფებული იყო სრული უწესრიგობა და დაუმორჩილებლობა. “მართლაც, მოახსენებდა ბურნაშოვი (Рапортъ Бурнашёва 25-го сентября), არა მხოლოდ მეწინავე რაზმები არ არის, არამედ გაჭირვებით თუ ხდება ღამით ცხენოსანი სადარაჯო რაზმების დაყენებაც, და ამიტომ არ გაგვაჩნია სწრაფი და სწორი ცნობები მოწინააღმდეგეზე; ყველანი ჯგუფებად გროვდებიან ჩვენი ჯარების მახლობლად”. არავინ არ ისმენდა ბრძანებებს; ბევრი სახლებში მიდიოდა, ასე რომ თუნდაც რაიმენაირი წესრიგის დამყარებისთვის ერეკლე იძულებული იყო სიმკაცრე გამოეყენებინა, რომელმაც თუმცა კი დადებითი შედეგები ვერ მოიტანა. მეფემ ბრძანა შეეპყროთ გაქცეულები და, თუმცა კი ზოგიერთ მათგანს ყურებიც დააჭრეს, მაგრამ გაქცევები არ წყდებოდა და მეფის ჯარი ძალიან მალე თითქმის სანახევროდ შემცირდა. ერეკლე სამი ათასამდე მოითვლიდა, მაგრამ იყო თუ არა ამდენი, ძნელი გადასაწყვეტია, იმიტომ რომ ეს გახლდათ ბრბო მწყობრის გარეშე, დისციპლინის გარეშე და ნაწილებად დაყოფის გარეშეც.

მოწინააღმდეგის შესახებ დასაზვერად იძულებული ხდებოდნენ გამოეძახათ მოხალისები, რომლებიც, დიდი საზღაურის სანაცვლოდ, მალულად მიდიოდნენ რა ტყეებით, ან ადიოდნენ მთებში, შორიდან უთვალთვალებდნენ მოწინააღმდეგეს და, ღამის დადგომის შემდეგ, ასევე მალულად უკანვე ბრუნდებოდნენ. ასეთი პირები აწვდიდნენ ყველაზე უფრო არასწორ ცნობებს და ამასთან მხოლოდ მესამე დღეს – იმ დროში, როდესაც მოწინააღმდეგეს შეეძლო მთელი საქართველო მოევლო სიგრძესა და სიგანეში.

ასეთ გამოუვალ მდგომარეობაში ერეკლე მთელ იმედებს ამყარებდა მხოლოდ რუსული ჯარების ახალ გამოგზავნაზე საქართველოში. მდინარე დებედაზე დაცემული ბანაკიდან მან გაუგზავნა პ. ს. პოტიომკინს მესამე შიკრიკი წერილით, რომელშიც წერდა, რომ თუკი თორმეტი ან თხუთმეტი დღის შემდეგ რუსული ჯარები არ მოვლენ საქართველოში, მაშინ ეს ქვეყანა უნდა დაიღუპოს.

“ჩვენი ნების გარეშე თავს გაწყენთ ამ ჩვენი წერილით, წერდა მეფე პოტიომკინს (Въ письме отъ 25-го сентября. Государственный Архивъ, XXIII, № 13, папка 49), იმიტომ რომ თურქისა და ლეკის თანხმობით განვიცდით ჩვენი მიწის დიდ უბედურებას და შესაძლოა, რომ უფრო მეტი ტანჯვა და მწუხარება შეიქნეს. ჩვენ თავს არ ვზოგავთ, თუკი ჩვენი სისხლი სარგებელს მისცემს ჩვენს სამშობლოს, არასოდეს თავი არ დაგვიზოგავს ჩვენი მოვალეობის მიხედვით, მით უმეტეს ამ დროში, რომელშიც დიდი იწროებანი გვარტყამს გარშემო ჩვენცა და ჩვენს მიწებსაც, სადაც ჭირთა დათმენა და სიმამაცის გამოჩენა გვმართებს ყველას. მაგრამ არა გვაქვს იმედი არც ჩვენ, არც ჩვენს ხალხს, რომ ჩვენი სისხლის დათხევის შემდეგ სიმშვიდესა და უსაფრთხოებაში იქნებიან ჩვენები და თავს დაიხსნიან დიდ უბედურებათაგან”.

ჩვენ ვნახეთ მიზეზები, რომელთა გამოც პოტიომკინს არ შეეძლო ერეკლეს სურვილის დაკმაყოფილება. იგი პასუხობდა მეფეს, რომ გამოიყენებს ყველა საშუალებას იმისთვის, რათა დახმარება აღმოუჩინოს, “მაგრამ როგორ შეიძლება ჯარების გამოგზავნა, ეკითხებოდა პოტიომკინი, როდესაც საქართველოსკენ გზა მთლიანად გაფუჭებულია? მე არ დავაყოვნებ მისი შეკეთების დაწყებას, და მაშინ ყველაფრის აღსრულებას, რაც ჩემზე იქნება დამოკიდებული არ გადავდებ”.

საკუთარი თავისა და საკუთარი სახსრების ამარა დარჩენილი საქართველოს მეფე რჩებოდა ერთსა და იმავე ადგილას. ამ დროში ომარ-ხანმა, აუყვა რა მდინარე დებედას სოფელ უზუნლარამდე, რომელიც ტფილისიდან ორმოცდახუთ ვერსზე იმყოფებოდა, ერთი პარტია გაგზავნა ლორეს ციხისკენ, სადაც მან, არ შეხებია რა სიმაგრეს, გადაწვა მის გარეშემო მთელი პური, თივა და ყველაფერი, რისი განადგურებაც კი შეიძლებოდა. არ შეხვედრია რა არსად წინააღმდეგობა და თვლიდა, რომ საკმარისი ზარალი მოაყენა საქართველოს, ომარ-ხანმა გამოუგზავნა ერეკლეს ქართველი აზნაური მურვანოვი განცხადებით, რომ იგი მზად არის შეურიგდეს მას და გახდეს მისი მოკავშირე, მხოლოდ თუკი მეფე გადაუხდის ორმოცდაათ მანეთს თითოეულ ტყვეში და დაუწესებს მას, ომარ-ხანს, ყოველწლიურ ჯამაგირს ათი ათას მანეთს. ერეკლე იმავე მურვანოვის მეშვეობით პასუხობდა, რომ მზად არის გადაუხადოს ორმოცდახუთი მანეთი თითოეულ ტყვეში, ნახევარი ფულით და ნახევარი კი ფარჩით, და თუკი ომარი გავა მისი ფარგლებიდან მდინარე ალაზანს იქით, მაშინ იგი აწარმოებს მასთან შემდგომ მოლაპარაკებებს. არ დალოდებია რა ომარ-ხანისგან დამაკმაყოფილებელ პასუხს, ერეკლემ გაგზავნა ლორეს ციხეში გარნიზონის დასახმარებლად სამოცდაათი მოხალისე, დაპირებით მიეცა თითოეული მათგანისთვის ორმოცდაათი მანეთი. ეს დახმარება სწორედაც რომ დროზე მივიდა, ვინაიდან 28 სექტემბერს ომარ-ხანმა შემოუტია ლორეს, მაგრამ, არ ჰქონია რა წარმატება, თვალს მიეფარა. ისევ არავინ არ იცოდა, თუ საით მიმართა მან თავისი მოძრაობა. ლორედან სხვადასხვა დროს თითო-თითოდ მოსული ქართველები მხოლოდ იმას ამბობდნენ, რომ მოწინააღმდეგე წავიდა, მაგრამ საით – უცნობია. რადენიმე დღე გავიდა, მოწინააღმდეგის შესახებ ცნობები კი მაინც არ ყოფილა მიღებული, და ერეკლე ვარაუდობდა, რომ ომარ-ხანი წავიდა ახალციხელი სულეიმან-ფაშის ჯარებთან შესაერთებლად, და რომ, მიიღებს რა მისგან დახმარებასა და რამდენიმე ქვემეხს, წამოვა ტფილისზე. ეს ვარაუდი თითქოსდა უნდა გამართლებულიყო, ვინაიდან 3 ოქტომბერს ახალციხიდან დაბრუნდა ერთი ქართველი, იქ გაგზავნილი ერეკლეს მიერ, რომელმაც განაცხადა, რომ ნახა ლეკები თავფარავანის ტბასთან, ხოლო ახალქალაქისკენ მომავალ გზაზე კი მან შეიტყო, რომ სულეიმა-ფაშამ გაგზავნა კონსტანტინოპოლში მოხსენება ომარ-ხანის საქართველოში შემოსვლის შესახებ და კითხულობდა პორტას ბრძანებას, თუ როგორ მოქცეულიყო იგი მოცემულ შემთხვევაში. ერეკლემ უკეთესად ჩათვალა არ წასულიყო მოწინააღმდეგის კვალზე, არამედ უკან დაეხია მთელი ჯარებით ტფილისისკენ, როგორც ერთადერთი ადგილისკენ, რომელიც მას, მის ხელთ არსებული საშუალებების გათვალისწინებით, განზრახული ჰქონდა რომ დაეცვა. თუმცა კი თავის უკანდახევას იგი ხსნიდა იმით, რომ განზრახული აქვს დადგეს თავისი სამეფოს ცენტრში და ჰქონდეს დახმარების მიწოდების შესაძლებლობა ყველა მხარეში, სადაც კი არ უნდა გაემართოს მოწინააღმდეგე. საქართველოს დედაქალაქში მოსვლის შემდეგ, მიღებულ იქნა ცნობა, რომ ომარ-ხანი წავიდა ახალქალაქში, აქედან გამომდინარე, ახალციხის ფაშასთან შესაერთებლად.

ახლა მთელი საფრთხე საქართველოს ემუქრებოდა ახალციხის მხრიდან, მაგრამ, ბურნაშოვის დაჟინებული მოთხოვნის მიუხედავად გაეგზავნა თუნდაც ნაწილი ჯარებისა საზღვრის თავდაცვისთვის ამ მხრიდან, ერეკლე არ იძვროდა ადგილიდან. თურქები, შეუერთდნენ რა ლეკებს, 300-დან 700 კაცამდე პარტიებით ახდენდნენ თავდასხმებს მდინარე მტკვრის ორივე მხარეზე, მიერეკებოდნენ საქონელს, ძარცვავდნენ ქონებას და ტყვედ მოჰყავდათ მცხოვრებნი. ეს თავდასხმები (თარეშები) წარმოებდა, აშკარაა, თურქეთის მთავრობის ნებართვით. თუმცა კი პორტამ, ჩვენი ელჩის მოთხოვნის შედეგად, დაუგზავნა კიდეც მეზობელ ფაშებს ამკრძალავი ფირმანები, რომლებშიც უბრძანა არ წვდეთ ხარს რქებში, თუკი წევს, და არ აიძულოთ იგი წამოდგეს, მიუხედავად ამისა, საიდუმლოდ იგი მფარველობას უწევდა ყველა მტრულ მოქმედებას რუსეთის წინააღმდეგ და, არ იშურებდა რა ფულებს, უგზავნიდა მათ ადერბაიჯანის ხანებსა და მთიელ მფლობელებს. პორტას წარმოგზავნილები დრო და დრო ჩნდებოდნენ ამიერკავკასის სხვადასხვა ადგილას და დაღესტანში. ერთერთმა მათგანმა შეაღწია ოსებში დავალებით, რომ გაეფუჭებინათ გზები და წინააღმდეგობანი შეექმნათ რუსეთის ყველანაირი შეტყობინებისთვის საქართველოსთან (Рапортъ П. С. Потёмкина князю Потёмкину 20-го декабря, № 410). თუ ოსები არ დაეთანხმენ თურქეთის მთავრობის სურვილის დაკმაყოფილებას, პორტას ხრიკებს სხვა ტომებს შორის უკვალოდ არ ჩაუვლია, და რუსეთის მოწინააღმდეგეთა რიცხვიც ყოველდღიურად იზრდებოდა. “ვალად ვუდგენ ჩემს თავს, მოახსენებდა პოლკოვნიკი ბურნაშოვი (Рапорты Бурнашёва П. С. Потёмкину, отъ 4-го и 15-го октября, №№ 42 и 44), წარმოგიდგინოთ ზუსტი მდგომარეობა ჩვენი მიმართებით საქართველოში, რომ მეზობლები მზაკვრები და საერთოდ ჩვენდამი მტრულად განწყობილნი არიან; მოკავშირე ყველა ნაწილში სუსტი და არასაიმედოა; ჩვენი ჯარების სურსათით მომარაგება ჩემს ძალაუფლებაში არ არის და მოგვეწოდება ძალზედ ნელ-ნელა, და ამაზე ზევით, არ გამაჩნია მე სხვა საშუალებანი, გარდა მეფის მხარისა, მეზობელთა საქმეების შესახებ ცნობების მისაღებად”.

ქართველები ამ უკანასკნელ შემთხვევაში სრულებით უუნარონი იყვნენ, და ბევრმა დრომ გაიარა მას შემდეგ, რაც ერეკლემ მიიღო უკანასკნელი ცნობები მოწინააღმდეგის შესახებ. ტფილისამდე მოვიდა მხოლოდ ხმები, რომ ბამბაკის მცხოვრებნი, ეშინოდათ რა ლეკების შემოჭრისა, წავიდნენ ერევნის მხარეში, ზოგიერთები კი ყარსამდეც მივიდნენ. თუმცა კი სულემან-ფაშა მუქარებით მოითხოვდა ერევნის ხანისგან, რომ მიეცა მისთვის ყველაფერი რაც ქართველეს ეკუთვნოდათ, მაგრამ ხანმა უარი უთხრა და ყველა გაქცეული მათი ქონებით მიიღო თავისი მფარველობის ქვეშ. შუშელი იბრაჰიმ-ხანი, რომელიც ჯერ კიდევ განჯასთან იდგა, სარგებლობდა რა შფოთიანობით საქართველოში, ცდილობდა ქალაქის დაუფლებას, მაგრამ ზარალით უკუგდებულ იქნა. მაშინ მან გამოუგზავნა ერეკლეს წერილი, რომელშიც წერდა, რომ განჯიდან უკან დაიხია მისი რჩევის მიხედვით და რომ, სურს რა შეინარჩუნოს მასთან კავშირი და მეგობრობა, გაუგზავნა ომარ-ხანს თავისი დესპანი ერეკლესთან შერიგების წინადადებით. ყარაბაღის ხანი ამბობდა, რომ თუკი ომარ-ხანი უარს იტყვის მისი მოთხოვნის შესრულებაზე, მაშინ იგი მზად არის მხარში ამოუდგეს საქართველოს თავისი ჯარებით. არ ენდობოდა რა იბრაჰიმს, ერეკლე სთხოვდა მას გამოეგზავნა არა ჯარები, არამედ ფული სამხედრო ხარჯებისთვის, რომელიც, რა თქმა უნდა, შუშის ხანს არ გამოუგზავნია, ზუსტად ისევე, როგორც არ ფიქრობდა არანაირი წინადადების მიცემას ავარელი ომარ-ხანისთვისაც.

უკანასკნელმა, განლაგდა რა თავისი ლაშქრით ახალქალაქში, ახალციხელი სულეიმან-ფაშისგან მიიღო 100 ქისა ფული და ჯარის შესანახი სახსრები. შეუერთდა რა ლეკებს და ვარაუდობდა ახალი შემოჭრის მოხდენას საქართველოში, სულეიმანმა გამოგზავნა იმერეთში დავით მეფესთან თავისი დესპანი, დაიმედებით, რომ პორტა გამოუგზავნის მეფეს ხმალს, ხალათსა (шубу) და ფირმანს სამეფო ღირსებაში მის აღიარებაზე, თუკი მხოლოდ დავითი შეუერთდება მათ თავისი ჯარებით.

დავითის უარმა უკიდურესად გააღიზიანა მოკავშირენი, და ომარ-ხანი, ხიდხანს რომ არ უფიქრია, შემოიჭრა იმერეთში, ჰყავდა რა თავისთან ექვსი ათასამდე ლეკი და ათასამდე ახალციხელი თურქი. როგორც კი ამ ცნობამ მოაღწია საქართველოს დედაქალაქამდე, მაშინვე პოლკოვნიკი ბურნაშოვი, ერეკლეს თხოვნით, ეგერთა ბატალიონებით გამოვიდა ქალაქ ტფილისიდან და, მივიდა რა მცხეთაში, გაჩერდა მუხრანის ველზე. მის კვალდაკვალ მიმყოლი ერეკლე მეფე თავისი ლაშქრით გაჩერდა თავად მცხეთაში და ორივემ დაადგინა დარჩენილიყვნენ თავიანთი განლაგების ადგილას იმ დრომდე, სანამ არ მიიღებენ უფრო გარკვეულ ცნობებს მოწინააღმდეგის შესახებ.

27 ოქტომბერს მიღებულ იქნა შეტყობინება, რომ ომარ-ხანმა შემოუტია ვახანის ციხეს, რომელიც ეკუთვნოდა თავად აბაშიძეებს და იდო ქართლთან იმერეთის საზღვარზე. ერეკლე მაშინვე დაიძრა თავისი ცხენოსანი ჯარით და წავიდა ქალაქ გორის მიმართულებით, რათა დაემზადებინა იქ პროვიანტი ჩვენი ჯარებისთვის. ბურნაშოვს მან სთხოვა დარჩენილიყო მუხრანის ველზე, მეფისგან ცნობების მიღებამდე. ასეთი თხოვნის მიზეზი გახლდათ ის გარემოება, რომ ერეკლეს არ სჯეროდა ხმების სამართლიანობისა, თვლიდა რა დაუჯერებლად, რომ თურქებს ლეკებთან ერთად ალყა შემოერტყათ ვახანისთვის, რადგანაც თავადი აბაშიძე და სულეიმან-ფაშა ერთმანეთთან მეგობრულ ურთიერთობებში იმყოფებოდნენ. შემდეგ დღეს, 28 ოქტომბერს, ერეკლემ შეატყობინა ბურნაშოვს, რომ ხმები სამართლიანია და სთხოვდა მას წასულიყო შესაერთებლად, ამასთან ატყობინებდა, რომ დავით მეფე შეუერთდა სამეგრელოს დადიანს და სოფელ მარელთან მოვიდნენ ჯარებით, რომელთა რიცხვიც, მეფის სიტყვებით, თხუთმეტი ათას ადამიანამდე ადიოდა.

გორში ბურნაშოვმა ვერ ჰპოვა ერეკლეს მიერ მისთვის შეპირებული სურსათი და პროვიანტის მომარაგება შეძლო მხოლოდ დღენახევრისთვის. დატოვა რა გორში აღალი და ავადმყოფები, ბურნაშოვი წინ წავიდა, გადალახა მდინარე ლიახვი და 30 ოქტომბრის საღამოს მიაღწია სურამს, სადაც იმავე დღეს მოვიდა ერეკლეც თავისი ჯარებით, რომლებსაც მეფე მოითვლიდა 1.500 ადამიანამდე. სურამში ჩვენი ბატალიონები ორ დღეს გაჩერდნენ, რათა გაეკეთებინათ სურსათის აუცილებელი მარაგები და გაემართათ (исправить) არტილერია. ავარელი ომარ-ხანი ჯერ კიდევ იმყოფებოდა ვახანის ციხის წინ. არ გააჩნდა რა ძალები იერიშით მისი აღებისთვის, მან ორჯერ სცადა დენთით მისი აფეთქება, იმის მსგავსად, როგორც გააკეთა ეს ახტალაში, მაგრამ წარუმატებლად. მაშინ მან მიმართა ეშმაკობას და მოახერხა გამოეწვია თავისთან, ზავზე მოლაპარაკებების სახით, ციხის მფლობელი თავადი აბაშიძე, იმერეთის მეფის სოლომონის სიძე. იცოდა რა, რომ ომარ-ხანთან იმყოფება თავადი პაპუნა წერეთელი, ს.-პეტერბურგში იმერეთის ყოფილი ელჩის ღვიძლი ძმა, და მისი ერთერთი თანამოგვარეც, თავადი აბაშიძე მიენდო და გამოვიდა ომარ-ხანთან, მაგრამ შეპყრობილ იქნა, ხელებშეკრული და ტყვედ გამოცხადებული. ომარ-ხანის მოღალატურმა საქციელმა ვერ შეასუსტა ალყაშემორტყმულთა ენერგია: არ პასუხობდნენ რა დანებების მოთხოვნაზე, მათ გადაწყვიტეს დაეცვათ ციხესიმაგრე და ითხოვდნენ დახმარებას. ერეკლეს სურდა მაშინვე წასულიყო მათთან და ამ მიზნით გაგზავნა შიკრიკი იმერეთის მეფე დავითთან, რათა იგი შეერთება მას 1 ნოემბერს სოფელ ნებოზირთან, და იქიდან ერთობლივი ძალებით შეეტიათ მოწინააღმდეგისთვის. ამასობაში, 1 ნოემბრის გათენების ღამეს, ერეკლეს გასაოცრად* (*ეს ციხესიმაგრე, წერდა ერეკლე პოტიომკინს, ისეთი მაგარი იყო, რომ არასოდეს არ მიფიქრია, რომ მისი აღება შეიძლებოდა), მიღებულ იქნა ცნობა, რომ ციხის გარნიზონი დანებდა ლეკებს, რომ დანებების მიზეზი იყო არა იმდენად დაზიანებანი ციხესიმაგრეში, რამდენადაც ტანჯვა-წამება და ტირანობა, რომლებსაც ლეკები ახდენდნენ თავად აბაშიძეზე, გარნიზონს თვალწინ. არ სურდათ რა ეცქირათ თავიანთი თავადების ტანჯვისთვის, ვახანელებმა გააღეს კარი და ამ საქციელისთვის ყველაზე უფრო სასტიკად მოუხდათ ზღვევა: ყველა მამაკაცს, რომელთა რიცხვიც 700-მდე ადიოდა, თავადების გამოკლებით, სიცოცხლე მოუსწრაფეს, ხოლო ციხის ნაგებობანი კი ფერფლად აქციეს.

ვახანის ციხის განადგურებამ აიძულა ერეკლე რომ გაეჩერებინა თავისი მოძრაობა. იგი წერდა დავით მეფეს, რათა მას მოეხდინა ლეკების დევნა, ხოლო იგი რუსულ ჯარებთან ერთად მოუჭრიდა მათ უკანდასახევ გზას, თუკი ისინი დაიძრებოდნენ ქვიშხეთზე. მაგრამ ლეკები არ წამოვიდნენ ამ გზით; ისინი დაიძრნენ ახალციხისკენ მთების გადავლით ყველაზე უფრო ძნელი გზებით და ისე წავიდნენ, რომ არავის მათი დევნა არ დაიწყია. რუსული ჯარები დაბრუნდნენ მდინარე მტკვართან და განლაგდნენ სოფელ ჭალის ქვემოთ. აქვე მოვიდა ერეკლე მეფეც თავისი ჯარის ნარჩენებით, ხოლო ამის კვალდაკვალ კი იმერეთის მეფის წარმოგზავნილიც შეტყობინებით, ვითომდა ომარ-ხანს განზრახული აქვს მოახდინოს თავდასხმა ქუთაისზე. დავითის დასახმარებლად მთელი თავისი სურვილის მიუხედავად, ერეკლე მეფეს არ შეეძლო ამის გაკეთება, თავის საქმეთა უკიდურესად მოშლილი მდგომარეობის გამოისობით.

“საქართველო მოდის უკიდურეს გაჩანაგებაში (разоренiе), მოახსენებდა ბურნაშოვი (Въ рапорте Потёмкину, отъ 4-го ноября, 1785 года. Государствен. Архивъ, XXIII, № 13, папка 50); ვაჭრობა სავსებით შეწყდა გზებზე ხიფათის გაძლიერების გამო, ხვნა-თესვას ხელი შეეშალა მცხოვრებთა სამსახურში გაწვევისა და მათ მიერ სოფლების სრულებით დატოვების მიზეზით. მის უმაღლესობას შეკრებილი ჯარების შენახვა არ შეუძლია, ფულის არქონის გამო, ვინაიდან მისი შემოსავლები თითქმის სავსებით მოისპო საკუთარი ჯარებისგანვე, და განსაკუთრებით კი მთიელთა ჯარებისა: სადაც კი ისინი არ დადგებიან ან ლაშქრად მიდიან, მათი თვითნებობის გამოისობით ყველგან ტოვებენ სრულებით გაჩანაგების კვალს. ქართველები სრულებით მოეშვნენ, და მხოლოდ ერთი ჩვენი ბატალიონები* (*რომელთა რიცხოვნებაც იმ ხანებში არ აღემატებოდა 1.800 ადამიანს) უნდა აკეთებდნენ მოძრაობას ყველა მხარეს, მაგრამ მათი სურსათით უზრუნველყოფაც ამის გამო ძნელდება”. («Грузiя приходитъ въ крайнее разоренiе, доносилъ Бурнашёвъ; купечество /торговля/ вовсе пресеклось, въ разсужденiи опасности по дорогамъ, хлебопашество помешано, по причине сборовъ на службу поселянъ и оставленныхъ ими вовсе деревень. Его высочество войск въ собранiи содержать не можетъ, по неименiю денегъ, ибо доходы его почти вовсе унчтожились отъ собственныхъ же войскъ, а особливо горскихъ: где они ни стоятъ или идутъ походомъ, по своевольству ихъ оставляютъ везде следы совершеннаго опустошенiя. Грузины вовсе опустились, одни только наши баталიоны должны делать фасъ на все стороны, но и темъ продовольствiе трудно»).

“თუკი მოკლე დროის შემდეგ არ მომცემთ მე დახმარებას, წერდა ერეკლე პავლე სერგის ძე პოტიომკინს (Въ письме отъ 5-го ноября 1785 года), მაშინ ჩემი სამშობლო ძირის ძირამდე გაიძარცვება, და მეც დავრჩები ჩემი მტრებისგან აბუჩად აგდებული. ახლანდელ გარემოებათა გამო ბევრი მიიღებს მაჰმადიანურ სრწმუნოებას, რათა თავი დააღწიონ სიკვდილსა და დაღუპვას, ზოგიერთი წავა ლეკებთან, დანარჩენები კი გაიფანტებიან სხვადასხვა ადგილებში. თუკი მე გადავრჩები ჩემი ოჯახით მტერთაგან, მაინც დავრჩები მარტო, ხალხისა და თავშესაფრის გარეშე”.

ამდენად გაძნელებულ გარემოებებში, ერეკლემ გადაწყვიტა გაეგზავნა წერილი ომარ-ხანისთვის. მეფე წერდა მას, რომ 33 წლის განმავლობაში იგი ინარჩუნებდა მეგობრობასა და კეთილ თანხმობას მის მამასთან, რომ იგი არცთუ იშვიათად უკეთებდა სიკეთეს (оказывалъ нередко благодеянiя) არა მხოლოდ მამამისს, არამედ თავად ომარ-ხანსაც და სთხოვდა შეეწყვიტა ლეკების შემოჭრა საქართველოში და დაებრუნებინა მათ მიერ შეპყრობილი ტყვეები. ომარი, აღიარებდა რა ერეკლეს სიტყვების სამართლიანობას, პასუხობდა მას, რომ იგი ასევე, ჰქონდა რა სურვილი აღმოეჩინა ძეობრივი მორჩილება, სთხოვდა განუწყვეტლივ ეღიარებინა იგი თავის ძედ, გაეგზავნა ხოლმე მისთვის საჩუქრები, მაგრამ განაწყენებული იყო იმით, რომ მეფე თვლიდა მას არა თავის ძედ, არამედ დაღესტნელ ბელადად* (дагестанскимъ белади) (*ბელადი – მთიელ მტაცებელთა პარტიის წინამძღოლი). ავარიის ხანი ამბობდა, რომ მზად არის ინარჩუნებდეს მეგობრობასა და კეთილ თანხმობას, თუკი ერეკლე მასთან მიმართებაში შეიცვლის თავის ქცევას, “ჩვენ ვცხოვრობთ დაღესტანში, – წერდა იგი ერეკლეს, – ამ მიწის ძალა თქვენთვის საკმარისად ცნობილია და ჩვენ შემოვედით საქართველოში ჯარებით საბრძოლველად, რათა მოვიღოთ ნადავლი, და არა გავამრავლოთ ჩვენი დიდება. თუკი თქვენ გსურთ განსაჯოთ სამართლიანობის მიხედვით, მაშინ უნდა აღიაროთ, რომ თავად მოგვეცით მიზეზები საქართველოში მომხდარი ამბებისთვის. მაგრამ ჩვენთვის არ ეგების, რომ ანგარიშს მოვითხოვდეთ ამდენად დიდი ადამიანისგან მის საქმეებში. აყვანილი ტყვეები ჯარის მიერ უკვე განაწილებულია დაღესტნური წეს-ჩვეულების მიხედვით და ახლა არ არის მათი შეგროვების შესაძლებლობა. დანარჩენს სიტყვიერად მოგახსენებენ ყველაფრის შესახებ მირზა-მეჰმედი და ალისკანტი”.

ორივე რწმუნებული გამოცხადდა ტფილისში დეკემბრის ბოლოს წინადადებით, რომ ერეკლე შერიგებოდა ავარელ ომარ-ხანს, მაგრამ იმ პირობით, რომ საქართველოს მეფეს ვალად ეკისრა გადაეხადა ომარისთვის ყოველწლიურად 10.000 მანეთი და ასევე ერთდროულად გაეცა კიდევ 10.000 მანეთი ავარიის ხანის ჯარებში მყოფი დაღესტნელი თავკაცების (старшины) დაკმაყოფლებისთვისაც. ერეკლე პასუხობდა, რომ მზად არის მისცეს 10.000 მანეთი დაღესტნელ თავკაცებს, ხოლო თავად ომარ-ხანს კი მისცემს ყოველწლიურად 4.000 მანეთს, და თუკი ხანი ამაზე თანახმაა, მაშინ გამოგზავნოს საბოლოო პირობების დასადებად თავისი საუკეთესო და ყველაზე უფრო სარწმუნო მოხელენი.

რათა თავის მხრივ აღმოეჩინა დახმარება საქართველოს მეფის ავარიის მფლობელთან უსწრაფესად შერიგებისთვის, გენერალ-პორუჩიკმა პოტიომკინმა ომარ-ხანს საჩუქრად გაუგზავნა 1.000 თუმანი და მდიდრული სათუთუნე, დაიმედებით, რომ თუკი იგი თავს დაანებებს საქართველოს შეწუხებას და რუსეთისადმი ერთგული იქნება, მაშინ გენერალი იშუამდგომლებს ხანისთვის მონარქის კეთილმოწყალებაზე (Рапортъ Потёмкина кн. Таврическому 24-го ноября 1785 года, № 376). როგორც მეტად ხარბი ადამიანი, ომარი მზად იყო დაეფიცებინა რითაც გინდათ თავის ერთგულებაზე, ოღონდ კი მიეღო საჩუქრები და გამოგზავნილი ფული. “თქვენ კეთილ ინებეთ მოგეწერათ, პასუხობდა ომარ-ხანი გენერალ პოტიომკინს (Госуд. Арх., XXIII, № 13, папка 50), ჩვენი ჯარების შესვლის შესახებ მეფის სამფლობელოებში, ჩვენი მამისა და რომ საქართველოს სამეფო შეერთებულია ახლა რუსეთის იმპერიასთან. ჩვენ, როგორც უწინ მის უმაღლესობა მეფესთან, ჩვენს მამასთან, ვიყავით კავშირში, ისე ახლაც ვიქნებით და მის მიწებს არ შევაწუხებთ. ახლახანს მომხდარი მოვლენების მიზეზთა ძიება უსარგებლოა, მაგრამ, სამართლიანია ის, რომ არა ჩვენ, არამედ თავად მეფემ, ჩვენმა მამამ, მოგვცა საამისოდ მიზეზები, რომელთა ღიად ახსნაც ამ წერილში ჩვენთვის შეუძლებელია”.

მიცემულ სიტყვაში არამყარი ადამიანი, ცვალებადი ხასიათისა, ომარ-ხანი ვერ ჩააგონებდა თავისადმი ვერანაირ ნდობას, ვინაიდან იყო მაგალითები, რომ, ელაპარაკებოდა რა მშვიდობისა და კეთილი თანხმობის შესახებ, იგი იჭრებოდა მოკავშირე ქვეყანაში, ძარცვავდა და არბევდა სოფლებს. ასეთი პირის ყოფნას მრავალრიცხოვანი ჯარით ახალციხეში, საქართველოს მეზობლად, არ შეეძლო არ შეეშფოთებინა ერეკლე, რომელმაც კარგად იცოდა, რომ ომარ-ხანისთვის ცხოვრებაში არ იყო არაფერი წმინდა. მშვიდობაზე მოლაპარაკებათა მიუხედავად, მეფეს ყოველწუთიერად უნდა ჰქონოდა საქართველოში ლეკების შემოჭრის მოლოდინი, და ამიტომ ვალდებული იყო მიეღო მთელი ზომები თავდაცვისთვის. თავისდა სამწუხაროდ, ერეკლეს უნდა ეღიარებინა, რომ მის ქვეშევრდომებს არ შეუძლიათ საკუთარი თავის დაცვა გარეშე შემოჭრებისგან; რომ უმეტესი ნაწილი მოსახლეობისა, რომელიც აძლევდა საუკეთესო მეომრებს, წავიდა საქართველოდან: ყაზახები და შამქორელები გადასახლდნენ შუშაში, შამშადილელები კი – განჯაში; ბამბაკის მცხოვრებნი, როგორც ჩვენ ვნახეთ, წავიდნენ ერევნის სახანოში და ზოგიერთმა მათგანმა ყარსსაც კი მიაღწია; ბევრმა სომეხმა და ქართველმა დატოვა თავიანთი სამშობლო და წამოვიდნენ ყიზლარსა და მოზდოკში. თავად მეფეს გაცნობიერებული ჰქონდა, რომ საქართველო ამ დროს ისე გაძარცვული იყო და ისეთ უბედურებაში იმყოფებოდა, როგორშიც არ ყოფილა შაჰ აბასის მიერ დარბევის ხანიდან. ახტალის მადნების გაძარცვის შემდეგ მეფემ დაკარგა 100.000 მანეთის შემოსავალი, სრულებით უფულოდ დარჩა და არ გააჩნდა არანაირი სახსრები თავისი ჯარების შესანახად, რომელთა შეკრებაც აუცილებელი იყო მოწინააღმდეგის შესაძლო გამოჩენის გათვალისწინებით (въ виду могущаго явиться неприятеля). მეფის მწუხარება ძლიერდებოდა კიდევ დარეჯან დედოფლის მუდმივი საყვედურებითაც, რომელიც ამბობდა, რომ საქართველოს ყველა უბედურების მიზეზი გახლდათ მისი რუსეთის მფარველობის ქვეშ შესვლა. დედოფლის მოსაზრებას მხარს უჭერდა ბევრი თავადიც, რომლებიც თავიდან ვარაუდობდნენ, რომ ტრაქტატის დადებასთან ერთად, მათ ყოველგვარი დამსახურების გარეშე აავსებენ იმპერატრიცის წყალობით. ერეკლეს მარტოს გადაჰქონდა საკუთარ თავზე დამთრგუნველ გარემოებათა მთელი სიმძიმე და ევედრებოდა თავად პოტიომკინს დახმარების ხელის გამოწვდენას.

დეკებერში იგი წერდა უგანათლებულესს (Бутковъ, ч. II, 188 и 189) და სთხოვდა მას ათი ათასიანი რუსული ჯარის გამოგზავნას, იმაზე ზევით, რომელიც უკვე იმყოფებოდა საქართველოში, და არეული დროის დასრულებამდე მის დატოვებას. მეფე ითხოვდა გამოეგზვნათ მისთვის ან საჩუქრად, ან სესხად ოცდაათი ათასი მანეთი ჯარების დაქირავებისთვის, რადგანაც, მისი აზრით, რუსულ ჯარებს არც ერთ შემთხვევაში არ შეეძლოთ გაზაფხულზე უფრო ადრე კავკასიონის მთებზე გადმოსვლა. ერეკლე ეკითხებოდა თავად პოტიომკნთან მყოფ თავის მინისტრს გარსევან ჭავჭავაძეს, თუ როგორი საშუალებები უნდა გამოიყენოს მან, რათა შეიძინოს რუსეთის მთავრობის სრული ნდობა და მიაღწიოს მის დახმარებას. თავადმა ჭავჭავაძემ დაარწმუნა ერეკლე, რომ თავად პოტიომკინს სურს ცოლად შეირთოს რომელიმე მისი ქალიშვილი, და ურჩევდა მეფეს გაეხადა უგანათლებულესი ვასალად, და დაეთმო მისთვის მთა-გორიანი ადგილები მთელ სივრცეზე დარიალიდან ანანურამდე. “თუმცა კი ხალხი აქ ცოტაა, წერდა თავადი ჭავჭავაძე, მაგრამ ქაღალდზე საკმარისად იქნება ძველი ციხესიმაგრეები, ბუნებრივად კი – მაგარი ადგილები”.

ატყუებდა რა მეფეს მისთვის ამდენად ძნელ გარემოებებში, თავადი ჭავჭავაძე დაწვრლებით უყვებოდა თავის გეგმას. იგი წერდა მეფეს, რომ ასეთი დათმობა სიკეთის მომტანი იქნება საქართველოსთვის, რომ თავადი პოტიომკინი დარიალში ააშენებს ციხესიმაგრეს და მოათვინიერებს ოსებს, უზრუნველყოფს გზას საქართველოში, ხოლო ანანურს კი გადააქცევს მშვენიერ ევროპულ ქალაქად, აავსებს მას ფაბრიკებით, მხატვრებით, ვაჭრებით, და საქართველოში დამყარებული ევროპული წესრიგი ბედნიერს გახდის მას. ეს წინადადება, როგორც ქვემოთ ვნახავთ, აუსრულებელი დარჩა, მაგრამ სამაგიეროდ შინაომებმა სპარსეთში ეს სახელმწიფო იმდენად დაასუსტეს, რომ თავადი პოტიომკინი ჯერ კიდევ ელოლიავებოდა ფიქრს ქრისტიანთა განთავისუფლების შესაძლებლობისა და კავკასიონის იქით დამოუკიდებელი ქრისტიანული სახელმწიფოს წარმოქმნის შესახებ.

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა