ივ. ჯავახიშვილის სიტყვებით, “ჰეროდოტეს შემდეგ ქართველი ტომების მოსახლეობის ვრცელი აღწერილობა ბერძნების ისტორიკოსმა ქ ს ე ნ ო ფ ო ნ ტ ე მ დაგვიტოვა. 401 წელს ქრ. წ. მან 10.000 ბერძენ ჯარისკაცითურთ სწორედ იმ ქვეყნებზე გამოიარა, სადაც ქართველების სხვადასხვა ტომები ცხოვრობდნენ. მართალია, ქსენოფონტე მხოლოდ იმ ტომებზე ლაპარაკობს, რომელთა ქვეყანაც გავლილი ჰქონდა, მაგრამ სამაგიეროდ იგი ვრცელსა და ძვირფასს ცნობებს გვაწვდის.
ყველაზე სამხრეთით კარდუხები ცხოვრობდნენ; იმათ ქვეყანაში დიოდა მდ. კინტრიტი, რომელიც კარდუხების ქვეყანას სომხებისაგან საზღვრავდა (Anabasis, III, V, 15; ბერძნული კინტრიტი უეჭველია ქართულ “კინტრიშს” უდრის). სხვა ქართველ ტომებს ამ დროს განსაკუთრებით შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაპირები და მისი მოსაზღვრე ადგილები სჭერიათ; ზოგს ზღვის კიდეები ეკუთვნოდა, ზოგს კიდევ მთა-ადგილები. ყველაზე დასავლეთით ტიბარენნი ცხოვრობდნენ; იმათ ის ქვეყანა ეჭირათ, სადაც ქ. კოტიორა იყო. ამ ქალაქის აღმოსავლეთით ორი დღის სავალზე ხალიბები ბინადრობდნენ (იქვე, V, 5, § 3). ხალიბების აღმოსავლეთით მოსსინიკები ბინადრობდნენ; მოსსინიკების ქვეყნის აღმოსავლეთი საზღვარი ქ. კოტიორის აღმოსავლეთით 7 დღისა და 8 გადასავალის მანძილზე იდო. დასავლეთის საზღვარი აღმოსავლეთის საზღვარს 7 გადასვალით ჰშორავდა (?); ამგვარად, სიგანით მთელი ეს ქვეყანა 8 გადასავალზე მეტი არ ყოფილა (როგორც ჩანს, ივ. ჯავახიშვილმა სწორად ვერ გაიგო ბერძნულ ტექსტში ტერმინ “გადასასვლელის” მნიშვნელობა. საინტერესოა დღეში რამდენი გადასასვლელი შედიოდა? _ ი. ხ.). თუმცა ქსენოფონტე სამხრეთის საზღვარზე არაფერს ამბობს, მაგრამ სიგრძით იგი უფრო ვრცელი უნდა ყოფილიყო იმიტომ, რომ იგი ორი ნაწილისაგან შესდგებოდა _ ერთი ზღვის პირას იდო, მეორეს კიდევ მთიანი ადგილები ეჭირა. მოსსინიკების აღმოსავლეთით კოლხები ცხოვრობდნენ. მათს დასავლეთს საზღვარს, რასაკვირველია, მოსსინიკების ქვეყანა შეადგენდა. კოლხების ქვეყნის აღმოსავლეთის საზღვარი ქსენოფონტეს მოხსენებული არა აქვს. ქალაქები ტრაპიზონი და ფარნაკია კოლხების ქვეყანაში იყო. კოლხების სამხრეთით დრილები ცხოვრობდნენ; საზღვარი ქ. ტრაპიზონისაგან ერთი დღის სავალზე ცოტა მეტზე მდებარეობდა, სამხრეთ-აღმოსავლეთით კიდევ მაკრონები ცხოვრობდნენ; საზღვარი იმავე ქალაქიდან 2 გადასავალისა და 7 პარასანგის მანძილზე ჰშორავდა. მაკრონებს დაბურული ტყით შემოსილი მთიანი ადგილები ეჭირათ. ამ ქვეყნის სამხრეთის საზღვრად ის მთა ტეხოსი იყო, საიდანაც ბერძნებმა პირველად ზღვა დაინახეს; იგი ჩრდილოეთ საზღვრიდან სამი დღისა, 3 გადასავლისა და 10 პარასანგის მანძილზე იყო. მაკრონების აღმოსავლეთით სკჳთინები ბინადრობდნენ; საზღვრად ერთი რომელიღაც მდინარე იყო. ქსენოფონტეს ცნობები გვიჩვენებენ, რომ ყველა ქართველი ტომები IV ს. გაცილებით უფრო ჩრდილოეთით ბინადრობდნენ, ვიდრე XI-VIII საუკუნეების განმავლობაში; ტიბარენნი, მაგალითად, რომელთაც ტაბალის სახელით კილიკიის ჩრდილოეთითა ჰქონდათ ბინა და მცირე აზიის შუაგული ადგილი ეკავათ, IV საუკ. შავი ზღვის ნაპირას ცხოვრობდნენ; მესხები კიდევ, რომელთაც მუსკების სახელით ასურელი მეფეების დროს ის ადგილები ეჭირათ, შემდეგ რომ პონტოს სამეფოს ეკუთვნოდა, პირველ საუკუნეს ქრ. წ. კოლხიდასა, იბერიასა და სომხეთს შორის მდებარეობდა (S t r a b o, Geographica, XI, cap. II, 18), დაახლოებით იმ ადგილას, საცა შემდეგდროინდელი სამცხე-საათაბაგო იყო. მართალია, ასურული წყაროები არავითარ ცნობას არ გვაძლევენ იმის შესახებ, თუ ვინა ცხოვრობდა შავი ზღვის ნაპირას, იქაც ქართული ტომები ბინადრობდნენ თუ არა, მაგრამ მაინც ცხადად ჩანს, რომ ქართველებს თავიანთი ბინადრობის ადგილი მოუცვლიათ; იმ ქვეყნებში, რომლებიც წინათ ტაბალებსა და მუსკებს ეჭირათ, IV საუკ. უკვე სხვა ეროვნების წარმომადგენელნი ცხოვრობდნენ. ტაბალების ერთი ნაწილი ასურბანიპალის (668-625 ქრ. წ.) და ციცერონის დროს მხოლოდ კილიკიის მახლობლად იყო შერჩენილი. განსაკუთრებით საგულისხმო და საყურადღებო ჰეროდოტეს ცნობაა, რომელიც ამტკიცებს, (რომ) კილიკიის მოსაზღვრედ არმენნი ცხოვრობენო (ჰ ე რ ო დ ო ტ ე, Historia, წ. V, თ. 49 და წ. VII, თ. 52); მაშასადამე, ის მიწა-წყალი, რომელიც IX-VII საუკ. ქართველ ტომს ტაბალს ეჭირა, ჰეროდოტეს დროს უკვე არმენებს ანუ გაარიებულ სომხებსა სჭერიათ. თუ არ იძულებით, უმიზეზოდ ერი თავის მიწა-წყალსა და ბინადრობას არასდროს არ მოჰშორდებოდა და მამა-პაპეულ მოსახლეობის მოშლა, უეჭველია, რაიმე გარეშე მიზეზის გამო უნდა მომხდარიყო. მართლაც, საისტორიო წყაროებიდან ჩანს, რომ ასარჰადონ მეფის დროიდან მოყოლებული მცირე აზია თანდათან კიმმერიელებით აივსო და წალეკილი იყო. ჩრდილოეთიდან მოსული კიმმერიელნი, ანუ ასურელების გამოთქმით “გიმმირაჲ”, ჯერ ლიდიელებს მიადგნენ და საქმე გაუჭირეს (ასარჰადონის მატიანე KB, II, 174-5, სტრიქ. 95-111), მერე ტაბალებსა და დანარჩენ ქართველ ტომებს; მთელი ის ადგილი, რომელიც ტაბალებსა, მუსკებსა და კასკებს ეჭირათ, დაიპყრეს; ქართველი ტომების უმეტესი ნაწილი, როგორც ეტყობა, იძულებული იყო ან დამორჩილებოდა და გადაგვარებულიყო, ან არადა ჩრდილოეთისაკენ გაეწია და შავი ზღვის ნაპირას დასახლებულიყო. ამ მიზეზის გამო აღმოიფხვრა ქართველი ტომების სახელი კაპადუკიასა და პონტოში. ეს აზრი პირველად ჰ. გ ე ლ ც ე რ მ ა გამოსთქვა და საისტორიო საბუთებითაც დაამტკიცა, მერე ე. შ რ ა დ ე რ მ ა ც მხარი დაუჭირა. შეიძლება ქართველ ტომებს შავი ზღვის სამხრეთ ნაპირას წინათაც ეცხოვრათ, მაგრამ ქართველების მოსახლეობა კიმმერიელთა შემოსევის შემდეგ შავი ზღვის ნაპირას კაპადუკიითა და პონტოთ დაძრულ ქართველებს უნდა გაეძლიერებინათ. საზოგადოდ კი კიმმერიელთა შემოსევამ ქართველ ტომებს საშინელი ზარალი მისცა და შესამჩნევად შეამცირა. “დაბადების” პირველი წიგნისა და ასურული წყაროების მოწმობით ტაბალსა და მუსკს (თუბალსა და მეშეხს) ორი ძლიერი ერის სახელი ჰქონდა მოხვეჭილი, ეზეკიელ წინასწარმეტყველის დროს კი ისინი გოგისა და მაგოგის ქვეშევრდომებად ითვლებოდნენ, ხოლო ჰეროდოტესა და განსაკუთრებით ქსენოფონტეს დროს _ პატარა და უმნიშვნელო ტომებად იყვნენ. ასეთი საშინელი გავლენა ჰქონდა კიმმერიელთა და სხვა ინდოევროპელი ტომების შემოსევას მცირე აზიაში ქართველების ძლიერებასა და ბედიღბალზე.
ის მიწები, რომლებიც წინათ ქართველ ტომებს ეკუთვნოდათ, მერე სხვადასხვა ინდოევროპელი მოდგმის ტომებმა დაიჭირეს და დაისაკუთრეს. ამგვარად, კაპპადუკიისა და პონტოს, ლიდიისა და ფრიგიის ბერძნების დროინდელი და ეხლანდელი მცხოვრებნი სამ-ოთხ სხვადასხვა ერის აღრევისაგან არიან წარმომდგარნი; მათი ენა, რამდენადაც ბერძნული წყაროებიდან ჩანს, ნარევი ენაა და მეცნიერს იქ შეუძლია ბევრი ისეთი სიტყვა იპოვოს, რომელიც არც ინდოევროპულს, არც სემურ ენათა ჯგუფს არ ეკუთვნის; ეს ჩინებულადა აქვს გამოკვლეული ბერძნული ენის ისტორიის ცნობილ მკვლევარს პ. კ რ ე ჩ მ ე რ ს (Einleitung in die Geschichte der griechischen Sorache, 1896, Kapitel X). მის საინტერსო წიგნში ბევრი საგულისხმიერო ცნობებია შეკრებილი ამ ენების შესახებ. რასაკვირველია იმ საკითხის გადაწყვეტა, თუ რომელ ენათა ჯგუფს ეკუთვნოდა ამ ენების ძირითადი ნიადაგი, მეტად ძნელია და მხოლოდ დიდის ხნის დაკვირვებისა და შესწავლის შემდეგ შეიძლება”.
შემდეგ ივ. ჯავახიშვილს მოჰყავს ის საკუთარი სახელები, რომლებიც ჟღერადობით ქართულ სახელებს ჰგავს, მაგალითად: “ბაბა” (ფრიგიაში), “ბაბოა” (ლაოდიკიაში), “მამა”, “მამია” (ლიკინიაში, ლაოდიკიასა და ისავრიაში), “ხახნო” (კილიკიაში), “ნონნე” (ფრიგიასა და ლაოდიკიაში), “ნინნი” და “ნინნიო” (ისავრიაში), “კაკა”, “კი-აკ-კი” (ტაბალში), “ლალლა” (ლიკიაში), “სუსუ” (ფრიგიასა და ლიკაონიაში), “სოსო”, “ტატტე”, “ტატე” (ლიკიაში), “გჳგე”, “გჳგუ” (ლიდიაში) და სხვა (იხ. P. K r e t s c h m e r, Einleitung...). ყოველივე ამის შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი ასკვნის: “რასაკვირველია, მარტო ეს მასალა არა კმარა, მაგრამ მაინც საყურადღებო მსავსებაა ქართულსა და იქაურ სახელებს შორის და შესაძლებელია ეს ტაბალ-მუსკების ანუ ქართული ენის კვალს ეკუთვნოდეს“. შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი განაგრძობს:
„ქსენოფონტეს შემდგომ სამი საუკუნის განმავლობაში ბერძნების მწერლობაში ქართველი ტომების შესახებ არავითარი ცნობები არ მოიპოვება. მხოლოდ პირველ საუკუნის დამდეგს ქრისტეს შემდეგ ს ტ რ ა ბ ო ნ მ ა აღწერა სხვათა შორის ის ქვეყნებიც, სადაც ქართველები ცხოვრობდნენ. ამ აღწერილობის დახმარებით მკვლევარს შეუძლია მიხვდეს, რა უნდა მომხდარიყო იმ სამი საუკუნის განავლობაში. სტრაბონი ძვირფასს და ვრცელს ცნობებს გვაწვდის, საზოგადოდ კავკასიისას; იბერიისა და ალბანიის აღწერა ხომ პირველად მის თხზულებაში გვხვდება და ეს ქვეყნები იმაზე წინათ არავის აღუწერია. ეს კი უნდა სთქვას კაცმა, რომ სტრაბონს თხზულებაში შავი ზღვის აღმოსავლეთი ნაპირები და ამიერკავკასია გაცილებით უფრო უკეთესად არის აღწერილი, ვიდრე შავი ზღვის სამხრეთი ნაპირები; ალბათ, ეს ადგილები თითონ სტრაბონს ნანახი არ უნდა ჰქონდეს.
ეხლანდელ ხალდებს ძველად ხალჳბებს ეძახდნენო, ამბობს სტრაბონი, სწორედ იმათ ქვეყანაში ძევს ფარნაკია, რომელსაც ხმელეთზე მადანის მაღაროები აქვს და ზღვაც მათს კეთილდეობას ხელს უწყობსო (ს ტ რ ა ბ ო ნ ი, Geographica lib. XII, cap. 3, 19). ტრაპიზონისა და ფარნაკიის ზევით ტიბარენნი, ხალდები და ზანები ცხოვრობენო, რომელთაც წინათ მაკრონებს ეძახდნენო, ხოლო შემდეგ მცირე სომხეთი მდებარეობსო, სწერს იგივე ავტორი. მაშასადამე, ტრაპიზონისა და ფარნაკიის დასავლეთით ჯერ ტიბარენნი ბინადრობდნენ, მერე ხალდები ანუ ხალიბები და მაკრონები, რომელთაც სტრაბონის დროს ზანებს (ან ჭანებს) ეძახდნენ. აღმოსავლეთით ქართველი ტომების მიწებს მცირე სომხეთი საზღვრავდა; სტრაბონი ამბობს: ფარნაკიისა და ტრაპიზონის მიდამოებს ზევით ვიდრე მცირე სომხეთამდე ტიბარენნი და ხალდები ბინადრობდნენო (იქვე, lib. XII, cap. 3, 28). მაგრამ სტრაბონის თხზულების ერთი სხვა ადგილიდან ჩანს, რომ მცირე სომხეთი ქართველი ტომების მოსახლეობის მხოლოდ სამხრეთ-აღმოსავლეთის საზღვრად უნდა ჩაითვალოს. ტიბარენებისა და ხალდებისა, ფარნაკიისა და ტრაპიზონის მფლობელად ვიდრე კოლხიდამდე პჳთოდორა იყოო. ჩვენ ვიცით, რომ კოლხიდა მცირე სომხეთის ჩრდილოეთით მდებარეობდა; ამიტომ კოლხიდა ხალიბების ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის საზღვრად, ხოლო მცირე სომხეთი აღმოსავლეთის საზღვრად უნდა ჩაითვალოს. ჩრდილოეთით ხალდების ქვეყანას შავი ზღვა საზღვრავდა. ამ ადგილას ნაპირი მეტად ვიწროა, ტყით შემოსილი და მადანით სავსე მთები იქვე ზღვას დაჰყურებს, ხოლო სახნავი მიწა ძალია ცოტააო (ს ტ რ ა ბ ო ნ ი, lib., XII, cap. 3, 19). ხალიბების ქვეყნის სამხრეთის საზღვრად ერთი მეტად ციცაბო მთა სკჳდისი ითვლებოდა, რომელიც მესხეთის მთებს უერთდება... და მწვერვალზე ჰეპტაკომეტები სახლობენო; მერე მიდის პარიადრი სიდენისა და თემისკირიდან მოყოლებული ვიდრე სომხეთამდე. ყველა ამ ადგილების მკვდირნი მეტად ველურები არიანო, ამბობს სტრაბონი, განსაკუთრებით კი ჰეპტაკომეტებიო. ზოგი მათგანი ხის კოშკებში ცხოვრობს; ამის გამო ძველად მათ მოსსჳნიკებს ეძახდნენ, რადგან ამგვარ კოშკებს მოსსჳნე ერქვაო; ზოგიერთნი ამ ველურებს ვეზირებსაც ეძახიან (იქვე, lib. XII, cap. 3, 18). მაშასადამე ამ ტომებს სახელად მოსსინიკე რქმევიათ. ხოლო იმათ, რომელნიც სკჳდისის მთის მწვერვალზე ბინადრობდნენ, თურმე ჰეპტაკომეტებს ეძახდნენ. ცხადია, ეს სიტყვა ხალხის სახელი არ უნდა ყოფილიყო. ბერძნულად იგი „შვიდ სოფლის მცხოვრებლებსა“ ნიშნავს. არსებობდა მართლა ასეთი სახელწოდება თუ არა? უეჭველია არსებობდა“, _ ასკვნის ივ. ჯავახიშვილი და ამ მოსაზრებას ამაგრებს იმით, რომ XX საუკუნეშიც ოსმალეთის იმპერიის ტრაპიზონის სანჯაყის (ოლქის) მეორე მაზრაში (ნაჰია) არსებობდა სოფელი „კურასება“, რომელიც არაბულად „შვიდ სოფელს“ ნიშნავსო. იგი რიზეს მახლობლად შუაგულ მთებში მდებარეობდა. ბერძნულად მას „ჰეპტა კომე“-თი გამოთქვამდნენ, ადგილობრივ ენაზე კი იმ მთისა და სოფლის სახელიც ბერძნული მართლწერით ზემოთ ჰქონდა მოცემული სტრაბონს _ სკჳდისი, ანუ უფრო სწორად _ „შკჳდიში“, ვინაიდან სიტყვა შკჳთი მეგრულად შვიდს ნიშნავს. შემდეგ ივ. ჯავახიშვილი ასკვნის: „ამ ადგილს „შვიდსოფელი“-ს სახელი იმიტომ დაერქმეოდა, რომ მოსახლეობა იქ ალბათ შვიდ სოფლად ყოფილა დანაწილებული. ეს ჰეპტაკომეტები, ანუ შვიდსოფლელები მოსსინიკები, ანუ მეგრულ-ჭანურ შტოს წარმომადგენელ ტომის ხალხი ყოფილა“.
„ქართველების პოლიტიკური და ეროვნული მდგომარეობა შავი ზღვის სამხრეთის ნაპირას სამი საუკუნის განმავლობაში ქრისტეს დაბადებამდე შესამჩნევად შეცვლილა. ის ადგილები, რომელიც წინათ კოლხებსა და მოსსინიკებს ეჭირათ, სტრაბონის დროს ხალდების ხელში ყოფილა; მაშასადამე, სამი საუკუნის განმავლობაში კოლხები მათ აღმოსავლეთისაკენ, მოსსინიკები კიდევ სამხრეთისაკენ მთებში გაურეკიათ.
ქსენოფონტეს დროსთან შედარებით ქართველების ბინადრობის სივრცე შესამჩნევად შემცირებულა. სტრაბონი მოგვითხრობს: ამბობენ, რომ სომხეთი, რომელიც თავდაპირველად პატარა სამფლობელო იყო, არტაქსიმ და ზარიადრმა გაადიდესო... პირველი რომ სოფენში, აკილისენში და ოდომანტში გამეფდა, ხოლო მეორე არტაშატის (არტაქსატის) მახლობლად, მათ სომხეთი გაფართოვეს და ის მიწები მიუმატეს, რომელიც მეზობელ ერებს ჩამოაჭრესო... ხალიბებსა და მოსსინიკებს _ მცირე სომხეთის მოსაზღვრე კარინი და ქსერქსინი, ეხლა ყველა ეს ხალხები ერთ ენას ლაპარაკობენო (ს ტ რ ა ბ ო ნ ი, Geographica, lib., XI, cap. XIV, 5). სტრაბონის სიტყვით, არტაქსიცა და ზარიადრიც ანტიოქოზ დიდის (227-187) სარდლებად ყოფილან და მხოლოდ იმათი ბატონის დამარცხების შემდგომ 191 ანუ 190 წ. შემდგომ ქრ. წ. ანუ მეორე საუკუნის დასაწყისს ქრ. წ. წაურთმევიათ მიწები; ისინი, ალბათ, მცირე სომხეთის მხრით შემოესეოდნენ ხალიბებს და ამ შემოსევის დროს ორი მაზრა ჩამოუცლიათ კიდეც; მაგრამ პოლიტიკური დაპყრობის გარდა ახალ შემოერთებულ ქვეყნებში სომხეთიდან, როგორც ჩანს, ხალხიც გადასახლებულა: სტრაბონის სიტყვით იმის დროს კარინსა და ქსერქსინში ხალხი უკვე სომხურსა ლაპარაკობდა; ეტყობა ერთი საუკუნის განმავლობაში ქართული ენა დაჩაგრულა და სომხური გაბატონებულა: მაშასადამე ამ ორი მაზრის მცხოვრებნი სომეხნარევი ხალიბები უნდა ყოფილიყვნენ; მართლაც პლინიუს სეკუნდუსი ამბობს, რომ იქ „gens Armenochalybes“ _ სომეხ-ხალიბების ტომი მოსახლეობდაო (პ ლ ი ნ ი უ ს ი, Naturalis Historia, VI, § 12, ლ ა ტ ი შ ე ვ ი, II, 178), ე. ი. გასომხებული ჭანები ყოფილან. მაგრამ სწორედ იმ დროს, როცა არტაქსიმ და ზარიდრმა ხალიბებს მიწები ჩამოაჭრეს, გადარჩენილი ხალხის ერთი ნაწილი დასავლეთისაკენ გაიხიზნა და, ერთი მხრით კოლხებს მიაწვა და ჩდილოეთ-დასავლეთისაკენ მისწია, მეორე მხრით მოსსინიკებს და ისინიც სამხრეთისაკენ მთებში მიაგდეს. სტრაბონის ცნობიდან მაინც ცხადადა ჩანს, რომ შავი ზღვის სამხრეთის ნაპირებზე ქართველი ტომების მოსახლეობა თანდათან შესამჩნევად მცირდებოდა.
ა რ რ ი ა ნ ე ს მოწმობით მეორე საუკუნეში ქრ. შ. მთელი ეს ქვეყანა რომის ხელმწიფის ან მფარველობას, ან არა და ბატონობას ემორჩილებოდა. წვრილ-წვრილ სამთავროებად დაქუცმაცებული ქართველი ტომები ზოგი შინაურ საქმეებში დამოუკიდებელი იყვნენ, ზოგს კიდევ იმპერატორის დანიშნული მოხელე განაგებდა (ლ ა ტ ი შ ე ვ ი, I, 219-222). ტრაპიზონის მახლობლად მიუვალ ადგილებში მცხოვრები ჭანები ტრაპიზონელების დაუძინებლი მტრები ყოფილან და თუმცა კეისრისათვის აღუთქვამთ, ხარკს მოგცემთ ხოლმეო, მაგრამ თურმე თავის დროზე არ იხდიდნენ. ამ დროს ჭანებს საკუთარი მეფეები არა ჰყოლიათ.
რაც შეეხება ამიერკავკასიაში ახალი წელთაღრიცხვის დასაწყისში მცხოვრები ხალხების განლაგებას, ამის შესახებ ივ. ჯავახიშვილი წერს:
ა რ რ ი ა ნ ე, რომელმაც მთელი შავი ზღვის ნაპირი მოიხილა და თავისი მოგზაურობის შესახებ კეისარს მოხსენება წარუდგინა, მოგვითხრობს, რომ ტრაპიზონის მახლობლად მცხოვრები ჭანები ხვედრს ხარკს თავის დროზე არ იხდიანო. ჭანების გვერდით მაკრონები და ჰენიოხები ცხოვრობენ, მათ მეფედ ანხილაი ჰყავთ, რომლის სასახლეც მდ. პრიტანეს პირსა დგას. მაკრონებისა და ჰენიოხების მეზობლად ზიდრიტები არიან და ფარსმანს ემორჩილებიან. მათ მოსაზღვრედ კი ლაზები მოსახლეობენ. ლაზებს მეფედ მალასი ჰყავთ, რომის კეისრის მიერ დამტკიცებული. ლაზებს შემდგომ ჩრდილოეთით აფშილები ბინადრობენ, რომელთა მეფე იულიანე კეისრის მიერ იყო დამტკიცებული; აფშილების მოსაზღვრედ აბასხები არიან; მათი მეფეც რისმაგი კეისრის დამტკიცებული ყოფილა. აბასხებს გვერდით სანიგები (თუ ჭანიგები?) არიან, სწორედ მათ ქვეყანაშია ქ. სებასტოპოლისი, ანუ დიოსკურია; სანიგების მეფე სპადაგიც კეისრის დადგენილი იყო (ლ ა ტ ი შ ე ვ ი, I, 219, 222). ეს მოხსენება ამტკიცებს, რომ კოლხეთი მრავალი პატარა სამეფოსაგან ყოფილა შემდგარი, თითოეულს თავისი საკუთარი მეფე ჰყოლია, რომელიც პოლიტიკურად რომის კეისარს ექვემდებარებოდა, კეისრის დამტკიცებული იყო. ყურადღების ღირსია, რომ აქ საკმაოდ გარკვევით არის აღნიშნული ლაზების, აფშილების, აბასხებისა და სანიგების ბინადრობა”.
აქ მთავრდება ივ. ჯავახიშვილის თხრობა შავი ზღვის პირას მცხოვრები ხალხებისა და ტომების შესახებ, რომლის წყაროდაც ქართველ ისტორიკოსს გამოყენებული აქვს ძირითადად ბერძენ ავტორების თხზულებები ძველი წელთაღრიცხვის V საუკუნიდან ახალი წელთაღრიცხვის II ასწლეულის ჩათვლით. ამის შედეგ იგი აგრძელებს თხრობას უკვე შემდგომი ასწლეულების ბიზანტიელი ავტორების ნაშრომთა საფუძველზე, რომელთაც შემდგომ წერილებში გავეცნობით.
მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა
No comments:
Post a Comment