Friday, March 30, 2012

სტრატეგიული და ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების ბალანსი

(წერილი გამოქვეყნებულ იქნა 1994 წლის აგვისტოში საქართველოს პარლამენტის კვლევითი სამსახურის ბიულეტენის სახით /სამხედრო-პოლიტიკური ინფორმაციის ბიულეტენი, # 15/, ხოლო ტექნიკურად ეს განხორციელდა “ტექინფორმის” მიერ, რომელიც იმ ხანებში მჭიდროდ თანამშრომლობდა აღნიშნულ სამსახურთან. ეს გახლდათ ჩემს მიერ მეხუთე მომზადებული ნაშრომი პარლამენტისთვის. ამჯერად იგი გადმოტანილია მცირეოდენი სარედაქციო შესწორებებით. ამასთანავე, ვინაიდან აკრეფილი ტექსტის კორექტურაში იმხანად მე არ ვმონაწილეობდი, ამიტომ ხდებოდა გარკვეული შეცდომების დაშვებაც, რომლებიც ახლა გადმოსული იქნება ამ წერილშიც, რისთვისაც მკითხელს მინდა ბოდიში მოვუხადო.)

80-იანი წლების შუახანებში დასავლეთის ხელმძღვანელების მიერ წამოყენებული წინადადებები შეიარაღებაზე კონტროლის სფეროში მიზნად ისახავდა ნატო-ს წევრი ქვეყნების უსაფრთხოებაზე პირდაპირი მუქარის შემცირებას, რაც დაკავშირებული იყო ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის შეიარაღებული ძალების (შძ) მნიშვნელოვან რაოდენობრივ უპირატესობასა და შეტევით ორიენტაციასთან, განსაკუთრებით ცენტრალური ევროპის საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ). კერძოდ, 1988 წლის მონაცემებით, ნატო-ს ჰყავდა 23700 საბრძოლო ტანკი, რომელთაგან 6200 ეკუთვნოდა აშშ-ს; ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნებს ჰყავდათ 56000 ტანკი, რომელთაგან 41000 იყო საბჭოთა. მთლიანობაში მიწისზედა საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისთვის ძირითადი შეიარაღების ყველა სახეობის მიხედვით სსრკ და მისი მოკავშირეები ორჯერ და მეტად აღემატებოდნენ ნატო-ს წევრ ქვეყნებს.

გარდა ამისა, გდრ-ში, ჩსსრ-ში, უნგრეთსა და პოლონეთში დისლოცირებული იყო 30-ზე მეტი საბჭოთა დივიზია. მრავალი წლის განმავლობაში სსრკ და მისი მოკავშირეები უზარმაზარ თანხებს ხარჯავდნენ ზურგის ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად. მეწინავე რაიონებში მათ განთავსებული ჰქონდათ ჯარების მომარაგების საგნების, მათ შორის საბრძოლო და საწვავ-საცხები მასალების დიდი რაოდენობა.

80-90-იანი წლების მიჯნაზე მომხდარმა მოვლენებმა – ვარშავის ხელშეკრულების გაქრობამ, სსრკ-ის დაშლამ, აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან საბჭოთა (რუსული) ჯარების გამოყვანამ (ეს პროცესი დღესაც გრძელდება) – მნიშვნელოვანი კორექტივები შეიტანა დაპირისპირებულ მხარეთა ურთიერთობებში. ამის შედეგად 1990 წლის 19 ნოემბერს ხელმოწერილ იქნა ხელშეკრულება ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ, რომელიც ზღუდავდა ატლანტის ოკეანიდან ურალის მთებამდე ტერიტორიაზე განლაგებული შეიარაღების რაოდენობას.

ყველა ამ მოვლენამ გამოიწვია ევროპაში სამხედრო ძლიერების მკვეთრი და ძირეული შეცვლა, აგრეთვე რეგიონში გეოსტრატეგიული ვითარების შეცვლაც. რუსეთმა, რომელიც კვლავინდებურად რჩება ევროპაში უმსხვილეს სამხედრო სახელმწიფოდ, დაკარგა ისეთი უპირატესობანი, როგორებიცაა: მნიშვნელოვანი რიცხობრივი უპირატესობა, მეწინავე რაიონებში შძ-ის ყოფნა, ბუფერული ზონის არარსებობა და მოულოდნელი თავდასხმის განხორციელების შესაძლებლობა.

სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 1991 წელს სსრკ-ის სტრატეგიული ბირთვული ძალების პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება შეადგენდა 280 ათას ადამიანს (საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების 116 ათასის ჩათვლით).

მიწისზედა ბაზირების სტრატეგიული ძალები, რომელიც იწოდება “სტრატეგიული დანიშნულების სარაკეტო ჯარებად” მოითვლიდა ხუთ სარაკეტო არმიაში შეყვანილ 164 ათას ადამიანსა და 1388 საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკურ რაკეტას (სკბრ /МБР, ICBM/). სარაკეტო არმიები შედგება დივიზიების, პოლკების, ბატალიონებისა და ბატარეებისგან. მათ შეიარაღებაში ამ დროისთვის იყო შემდეგი სკბრ-ები:

SS-11* “სეგო” (Sego), 300 ერთეული განლაგებული ექვს პოზიციაზე; ისინი იცვლება რაკეტებით SS-25 (შენიშვნა: * აღნიშვნა SS მიღებულია დასავლეთში /აშშ-სა და ნატო-ში/ და გამოხატავს რაკეტის კლასს “Surface-to-Surface” /“ზედაპირი-ზედაპირი”/. შემდეგ მითითებული რიცხვი კი აღნიშნავს იმ თანამიმდევრობას, თუ რომელი ტიპის საბჭოთა ბალისტიკური რაკეტები რა თანამიმდევრობით გახდა ცნობილი დასავლეთისთვის);

SS-13 “სევაჯი” (Savage, საბჭოთა აღნიშვნა РС-12**), 40 ერთეული განლაგებული ერთ პოზიციაზე (შენიშვნა: ** საბჭოთა აღნიშვნა РС უნდა ნიშნავდეს «ракета стратегическая»);

SS-17 “სფენქერი” (Spenker, საბჭოთა აღნიშვნა РС-16), 50 ერთეული განლაგებული ერთ პოზიციაზე;

SS-18 “სატანა” (Satan, საბჭოთა აღნიშვნა РС-20), 308 ერთეული განლაგებული ექვს პოზიციაზე;

SS-19 “სტილეტი” (Stiletto, საბჭოთა აღნიშვნა РС-18), 300 ერთეული განლაგებული ოთხ პოზიციაზე;

SS-24 “სკალპელი” (Scalpel), დაახლოებით 90 ერთეული, ამათგან 54 საშახტე და 36 მობილური, რომლებიც მანევრირებენ რკინიგზაზე;

SS-25 “სიქლი” (Sickle, საბჭოთა აღნიშვნა РС-12М), დაახლოებით 300 ერთეული, რომლებიც მანევრირებენ გზატკეცილებზე და თითოეულს გააჩნია თითო ქობინი.

სტრატეგიული ავიაცია მოითვლიდა ხუთ საჰაერო არმიაში შეყვანილ 100 ათას ადამიანს. შეიარაღებაში მას გააჩნდა 587 თვითმფრინავი, რომელთაგან 177 იყო მძიმე ბომბდამშენი. მათ მიეკუთვნებოდა 162 Ту-95 (AS-4*** ფრთოსანი რაკეტებით აღჭურვილი B და G მოფიკიკაციების 60 თვითმფრინავი, და AS-15 ფრთოსანი რაკეტევით აღჭურვილი H მოდიფიკაციის 75 თვითმფრინავი) და 15 Ту-160-ს, რომელთაც შეუძლიათ ფრთოსანი რაკეტების წაღება. გარდა ამისა, სტრატეგიული ავიაციის შემადგენლობაში მოითვლებოდა 410 საშუალო რადიუსის ბომბდამშენი, მათ რიცხვში 120 Ту-16 (რაკეტებით AS-6), 100 Ту-26 (Ту-22М, რაკეტებით AS-4) და სხვა (შენიშვნა: *** აღნიშვნა AS მიღებულია დასავლეთში და მიუთითებს რაკეტის კლასზე “Air-to-Surface” /“ჰაერი-ზედაპირი”/).

საზღვაო ძალების სტრატეგიული შენაერთების რიცხოვნება შეადგენდა 16 ათას ადამიანს. შეიარაღებაში მას გააჩნდა 60 სტრატეგიული წყალქვეშა ნავი (საბჭოთა ტერმნოლოგიით, ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავი) საერთო ჯამში 912 ბალისტიკური რაკეტით. მათ მიეკუთვნება:

“ტაიფუნის” ტიპის 6 წნარბ-ი**** 20-20 რაკეტით SS-N-20***** (სულ 120 რაკეტა);

“დელტა-4” ტიპის 7 წნარბ-ი 16-16 რაკეტით SS-N-33 (სულ 112 რაკეტა);

“დელტა-3” ტიპის 14 წნარბ-ი 16-16 რაკეტით SS-N-18 (სულ 224 რაკეტა);

“დელტა-2” ტიპის 4 წნარბ-ი 16-16 რაკეტით SS-N-8 (სულ 64 რაკეტა);

“დელტა-1” ტიპის 18 წნარბ-ი 12-12 რაკეტით SS-N-8 (სულ 216 რაკეტა);

“იანკი-1” ტიპის 11 წნარბ-ი 16-16 რაკეტით SS-N-6 (სულ 176 რაკეტა).

(შენიშვნა: **** წნარბ-ი შემოკლებით აღნიშნავს ატომურ წყალქვეშა ნავს ბალისტიკური რაკეტებით. თავად აბრევიატურაში ასოთა წყობა გადმოღებულია შესაბამისი რუსული აღნიშვნიდან ПЛАРБ; ***** საზღვაო ბაზირების ბალისტიკური რაკეტების აღნიშვნაში დასავლელი სპეციალისტების მიერ N-ის შემოტანა ნიშნავს საზღვაო ძალებს Navy).

სტრატეგიული შეიარაღების 75% თავმოყრილი იყო საკუთრივ რუსეთის ტერიტორიაზე, რომელმაც ოფიციალურად აიღო თავის თავზე სსრკ-ის ბირთვული შეიარაღების მემკვიდრე სახელმწიფოს სტატუსი.

ყოფილ სსრკ-ს სტრატეგიულთან ერთად გააჩნდა სხვადასხვა ტიპის ტაქტიკური ბირთვული იარაღის მიტანის საშუალებათა მნიშვნელოვანი რაოდენობაც. მათ მიეკუთვნება დაახლოებით 3000 მცირე სიშორის ბალისტიკური რაკეტა “სკადი” (SCAD) და ბირთვული ჭურვები 6700 საარტილერიო სისტემისთვის, რომლებსაც შეუძლიათ სროლა ბირთვული საბრძოლო მასალებით. იგი ამასთანავე მოიცავს ბირთვულ საავიაციო ბომბებს, სიღრმულ ბირთვულ ბომბებსა და ტორპედოებს. ტაქტიკური ბირთვული იარაღი იმყოფება შძ-ის სხვადასხვა სახეობათა შეიარაღებაში. დასავლეთის მონაცემებით სსრკ-ს ჰქონდა ტაქტიკური ბირთვული იარაღის 4700 ერთეული მატარებელი. 1989 წლამდე ტაქტიკური ბირთვული იარაღი გამოტანილ იქნა ცენტრალური ევროპის ქვეყნების ტერიტორიიდან, 1989 წელს გაიტანეს რუსეთში პოტენციური კონფლიქტების რაიონებიდან, როგორიცაა ბალტიის სახელმწიფოები, მოლდოვა და კავკასია, 1992 წლის პირველ ნახევარში – ყაზახეთიდან, ბელორუსიდან და უკრაინიდან.

ზემოთ აღნიშნულმა მოვლენებმა და აშშ-ში შემუშავებული მაღალი სიზუსტის ჩვეულებრივი აღჭურვილობის იარაღის გამოჩენამ გავლენა იქონია არა მხოლოდ სტრატეგიული ბირთვული ძალების თანაფარდობაზე, არამედ მთლიანობაში ბირთვული იარაღის მომავალზეც.

1991 წლის 27 სექტემბერს აშშ-ის პრეზიდენტმა განაცხადა თავის მზადყოფნაზე სუბსტრატეგიული (ქვესტრატეგიული) ბირთვული იარაღის ლიკვიდაციისთვის ცალმხრივი ზომების მისაღებად. 5 ოქტომბერს ანალოგიური წინადადებით გამოვიდა სსრკ-ის პრეზიდენტიც.

ორივე მხარემ დაადასტურა რომ აპირებს ყველა ბირთვული საარტილერიო საბრძოლო მასალისა და ბირთვული ქობინებით აღჭურვილი “ზედაპირი-ზედაპირი” კლასის ტაქტიკური რაკეტების შეიარაღებიდან მოხსნასა და განადგურებას. გასანადგურებლად განკუთვნილი ბირთვული მუხტების რაოდენობა აჭარბებდა 7000 ერთეულს, რომელთაგან 2150 იყო ამერიკული, ხოლო 5000-ზე მეტი საბჭოთა.

ამერიკამ და საბჭოთა კავშირმა განაცხადეს, რომ შეუძლიათ შეიარაღებიდან მოხსნან საზღვაო ბაზირების ყველა ბირთვული იარაღი (წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური რაკეტების გარდა), ბირთვული ბომბების ჩათვლით, რომლებსაც გადაიტანენ როგორც საავიამზიდო ავიაციის, ისე მიწისზედა ბაზირების საზღვაო ავიაციის თვითმფრინავები. მაღალი სიზუსტის იარაღის ეპოქაში, რომელსაც გააჩნია ჩვეულებრივი აღჭურვილობის რაკეტების (როგორიცაა “ეკზოსეტი”) უზარმაზრი დამაზიანებელი ძალა, მოწინააღმდეგის ხომალდების გასანადგურებლად ბირთვული იარაღის გამოყენება სავსებით ზედმეტია, თუმცა შესაძლოა ისეთი ხომალდი, როგორიცაა აშშ-ის ავიამზიდი, გარანტირებულად განადგურებულ იქნას მხოლოდ ბირთვული იარაღის გამოყენებით.

აშშ-ისა და სსრკ-ის ცალმხრივი გადაწყვეტილებების რეალიზაციამ, საზღვაო ბაზირების ბირთვულ იარაღთან დაკავშირებით, მოითხოვა 6000 საბრძოლო მუხტის შეიარაღებიდან მოხსნა და კონსერვაციაზე გადაცემა (ამათგან 3400 იყო საბჭოთა და 2500 ამერიკული). ამასთან არც ერთ მხარეს არ გამოუთქვამს . . . . . . . . . . . . . . . . გასანადგურებლად.

სსრკ-მა მიიღო შეიარაღებაში დარჩენილი ყველა ბირთვული ნაღმის ლიკვიდაციის, აგრეთვე საზენიტო რაკეტების ბირთვული ქობინების შეიარაღებიდან მოხსნისა და ნაწილობრივ განადგურების გადაწყვეტილება. რაც შეეხება აშშ-ს, მან უკვე 1987 წელს მოახდინა თავისი ბირთვული ნაღმების ლიკვიდაცია, ხოლო საზენიტო რაკეტებიდან “ნაიქ ჰერკულესი” 1989 წელს მოხსნა ბირთვული ქობინები. სსრკ-ს სავარაუდოდ ჰქონდა საზენიტო რაკეტების 2700 ბირთვული საბრძოლო ნაწილი, ხოლო ბირთვული ნაღმების საერთო რაოდენობა კი უცნობია. სსრკ-მა შესთავაზა აგრეთვე მოეხსნათ ბირთვული იარაღი ტაქტიკური ავიაციის თვითმფრინავებიდან და გადაეცათ იგი სასაწყობო შენახვაზე.

1991 წლის 31 ივლისს დადებულ იქნა ორმხრივი ხელშეკრულება სტრატეგიული შეტევითი შეიარაღების შემცირებისა და შეზღუდვის შესახებ START-I (Strategic Arms Reduction Talks; რუსული აღნიშვნით СНВ-1 – Сокращение стратегических наступательных вооружений), რომელიც ითვალისწინებს 7 წლის განმავლობაში ბირთვული საბრძოლო მუხტების რაოდენობის შემცირებას 8500 ერთეულამდე აშშ-თვის და 6500-მდე სსრკ/СНГ-თვის.

START-I შეთანხმება წარმოადგენს კომპრომისულ ვარიანტს და მის მონაწილეებს (აშშ – სსრკ) ავალდებულებს შეიარაღებიდან მოხსნან იარაღის გარკვეული სისტემები. სსრკ/СНГ-ის ქვეყნებში შემცირებას ექვემდებარება 2500 მატარებელი, ე. ი. დაახლოებით 36%, აშშ-ში კი 18%.

აღნიშნული შეთანხმების დადების შემდეგ ორივე მხარემ მოხსნა საბრძოლო მორიგეობიდან თავიანთი სტრატეგიული ბომბდამშენები, აგრეთვე ის სკბრ-ები, რომლებიც ამ შეთანხმებით ექვემდებარება ლიკვიდაციას. აშშ-ში ეს გადაწყვეტილება შეეხო 450 სკბრ “მინითმენ-2”-ს, სსრკ-ში 503 სკბრ-ს, მათ შორის 154 ძიმე სკბრ-ს SS-18. პრეზიდენტმა გორბაჩოვმა განაცხადა აგრეთვე, რომ ბალისტიკური რაკეტებით აღჭურვილი სამი ატომური წყალქვეშა ნავი მოხსნილია შეიარაღებიდან (ალბათ ლაპარაკია “იანკი-1” და “იანკი-2” ტიპის წყალქვეშა ნავებზე). მათ უნდა მიჰყვეს ამავე ტიპის კიდევ სამი წნარბ-იც. აშშ-მა საბრძოლო პატრულირებიდან მოხსნა 10 წნარბ-ი, რომელთაგან თითოეული შეიარაღებული იყო 16 რაკეტა “პოსეიდონით”. პრეზიდენტმა ბუშმა განკარგულება გასცა შეეწყვიტათ მუშაობა სკბრ MX “ფისქიფერის” სარკინიგზო ვარიანტის შემუშავებაზე, აგრეთვე მცირე სკბრ “მიჯითმენის” მობილური კომპონენტების შემუშავებაზეც და უარყო ახლო ქმედების ახალი დამრტყმელი რაკეტის SRAM-2-ის შექმნის პროგრამა. სამაგიეროდ პრეზიდენტმა გორბაჩოვმა შეწყვიტა ახალი მცირე მობილური სკბრ-ისა და სარკინიგზო ბაზირების გასაშვებ დანადგარზე ახალი სკბრ-ის შემუშავება. გადაწყდა აგრეთვე, რომ შეიარაღებაში არსებული სარკინიგზო ბაზირების სკბრ-ები SS-24 აღარ დატოვებენ თავიანთი მუდმივი დისლოკაციის ადგილებს.

1991 წლის 17 ოქტომბერს ნატო-ს ბირთვული დაგეგმვის ჯგუფმა მოიწონა აშშ-ის წინადადება ბირთვული იარაღის შედგომ შემცირებაზე და შეთანხმდა საჰაერო ბაზირების ბირთვული იარაღის (თავისუფლად ვარდნილი საავიაციო ბომბების) დაახლოებით 50%-ის ევროპიდან გატანაზე. შეფასებითი მონაცემებით ევროპაში იყო 1400-მდე ტაქტიკური ბირთვული ბომბი.

1991 წლის სექტემბერში დიდმა ბრიტანეთმა განაცხადა, რომ თავისი ხომალდებიდან და მიწისზედა ბაზირების საზღვაო ავიაციის თვითმფრინავებიდან მოხსნიდა ყველა ბირთვულ იარაღს. ფაქტიურად ამ შემთხვევაში ლაპარაკი იყო მხოლოდ სიღრმულ საავიაციო ბომბებზე. დიდ ბრიტანეთს განსაზღვრული ჰქონდა აგრეთვე გერმანიაში ბაზირებული თავისი საავიაციო ნაწილებიდან ამოეღო თავისუფლად ვარდნილი ბირთვული ბომბების გარკვეული რაოდენობა.

პრეზიდენტი ბუში გამოვიდა ინიციატივით მოლაპარაკებათა ჩატარებაზე განცალკევებადი სათავო ნაწილების მქონე ყველა სკბრ-ის ლიკვიდაციისთვის. პრეზიდენტმა გორბაჩოვმა შესთავაზა სტრატეგიულ შეიარაღებათა შემცირება კიდევ 50%-ით იმ დონესთან შედარებით, რომელიც მიიღწეოდა START-I ხელშეკრულების შესრულების შემდეგ. სსრკ-მა განაცხადა, რომ მომავალ წელს აღარ აწარმოებდა ბირთვული იარაღის გამოცდებს; შემდგომში ეს ვალდებულება აიღო რუსეთმა. 1992 წლის აპრილში საფრანგეთმა გადაწყვიტა აღარ ეწარმოებინა წლის ბოლომდე ბირთვული გამოცდები.

მას შემდეგ, რაც უკრაინის ხალხმა 1991 წლის 8 დეკემბერს რეფერენდუმის გზით დამოუკიდებლობის სურვილი გამოთქვა, რუსეთმა, უკრაინამ და ბელორუსმა განაცხადეს თანამეგობრობის შექმნის შესახებ. 1991 წლის 18 დეკემბერს გორბაჩოვმა აღიარა სსრკ-ის დაშლა, ხოლო 21 დეკემბერს სსრკ-ის ყოფილი რესპუბლკები შეთანხმდნენ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის (СНГ) შექმნის შესახებ. СНГ-ის ბირთვულ შეიარაღებაზე კონტროლი გადავიდა თანამეგობრობის გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების მთავარსარდლის ხელში, რომლის ადგილზეც დაინიშნა მარშალი შაპოშნიკოვი. გადაწყვეტილებას ბირთვული იარაღის გამოყენებაზე ამიერიდან ღებულობდა რუსეთის პრეზიდენტი მხოლოდ ბელორუსის, უკრაინისა და ყაზახეთის პრეზიდენტების თანხმობით და СНГ-ის სხვა ქვეყნების მეთაურებთან კონსულტაციების შემდეგ. ყველა რესპუბლიკა დათანხმდა, რომ მათ ტერიტორიებზე განთავსებული ბირთვული იარაღი გატანილი იქნებოდა რუსეთში ცენტრალური დასაწყობებისა და ერთობლივი კონტროლის ქვეშ შემდგომი განადგურების მიზნით.

1992 წლის 28 იანვარს თავის მიმართვაში “ქვეყნის მდგომარეობის შესახებ” პრეზიდენტმა ჯ. ბუშმა გამოაქვეყნა მთელი რიგი ცალმხრივი ზომებისა სტრატეგიული ბირთვული შეიარაღების შემცირებაზე, რომლებიც აშშ-ის ადმინისტრაციას უნდა გაეტარებინა, თუკი რუსეთი დათანხმდებოდა მრავალმუხტიანი სათავო ნაწილების მქონე სკბრ-ების სრულ ლიკვიდაციაზე.

მეორე დღეს პრეზიდენტმა ბ. ელცინმა გამოქვეყნა თავისი წინადადებები, რომლებსაც კეთილგანწყობით შეხვდნენ ვაშინგტონში, თუმცა კი მათში არ ყოფილა პასუხი აშშ-ის წინადადებებზე, ვინაიდან არ შეუთავაზებიათ სკბრ-ების მრავალმუხტიანი სათავო ნაწილების ლიკვიდაცია.

პრეზიდენტ ბუშის წინადადებები დაიყვანებოდა შემდეგზე: თუკი მეორე მხარე დათანხმდებოდა მრავალმუხტიანი სათავო ნაწილების მქონე მიწისზედა ბაზირების სკბრ-ების სრულ ლკვიდაციაზე, აშშ თავის მხრივ მოახდენდა 50 სკბრ MX “ფისქიფერისა” 450 სკბრ “მინითმენ-2”-ის ლიკვიდაციას და დატოვებდა მხოლოდ თითო საბრძოლო მუხტს 500 რაკეტა “მინითმენ-3”-ზე (სულ 500 ბირთვული საბრძოლო მუხტი); აგრეთვე დაახლოებით ერთი მესამედით შეამცირებდა საბრძოლო მუხტების რაოდენობას საზღვაო ბაზირების ბალისტიკურ რაკეტებზე. სტრატეგიული ბომბდამშენების მნიშვნელოვანი ნაწილი გადაკეთებულ იქნებოდა მხოლოდ ჩვეულებრივი იარაღის მისატანად. პრეზიდენტმა ბუშმა ასევე ჩამოაყალიბა აშშ-ის ვალდებულება იმაზე, რომ შეესყიდა მხოლოდ 20 ბომბდამშენი B-2 (“სთელთ” ტექნოლოგიის გამოყენებით დამზადებული), უარეყო მცირე სკბრ “მიჯითმენის” შემუშავების პროგრამა და შეეწყვიტა სკბრ MX “ფისქიფერის”, აგრეთვე 300-450 კტ სიმძლავრის ბირთვული ქობინების W-88 წარმოება (100 კტ ქობინების W-76-ის შესაცვლელად), ასევე შეემცირებინა პერსპექტიული ფრთოსანი რაკეტების ACM-ის გამოშვება დაგეგმილი 1000 ერთეულიდან 640-მდე, შეეწყვიტა მრავალმიზნობრივი ატომური წყალქვესა ნავების “სივულფის” წარმოება (დაგეგმილი რვა ნავიდან აგებულ იქნა ერთი) და უარი ეთქვა ახალი დამრტყმელი ვერტმფრენების “კომანჩის” აგებაზე.

პრეზიდენტმა ელცინმა თავის 1992 წლის 29 იანვრის განცხადებაში ჩართო ადრე გორბაჩოვის მიერ წამოყენებული დებულებები. უწინარეს ყოვლისა მან განაცხადა თავის მზადყოფნაზე წარედგინა START-I ხელშეკრულება რუსეთის პარლამენტში რატიფიკაციაზე. მანვე განაცხადა, რომ საბრძოლო მორიგეობიდან მოხსნილია სკბრ-ებისა და საზღვაო ბაზირების ბალისტიკური რაკეტების 600-ზე მეტი ერთეული, რომ სკბრ-ების 130 საშახტე დანადგარი უკვე განადგურებულია ან იმყოფება განადგურების სტადიაში, რომ საზღვაო ფლოტის შემადგენლობიდან გამოყვანილია ექვსი წნარბ-ი. ელცინმა განაცხადა Ту-95 და Ту-160 სტრატეგიული ბომბდამშენების, სროლის დიდი სიშორის მქონე საჰაერო და საზღვაო ბაზირების ახალი ფრთოსანი რაკეტების წარმოების შეწყვეტასა და საზღვაო ბაზირების ახალი ფრთოსანი რაკეტის შემუშავების შეწყვეტაზეც. მან შესთავაზა ორივე მხარეს უარი ეთქვა დიდი სიშორის საჰაერო ბაზირების ახალი ფრთოსანი რაკეტის შექმნაზე და გაენადგურებინა საზღვაო ბაზირების დიდი სიშორის ყველა ფრთოსანი რაკეტაც. მანვე განაცხადა, რომ საბრძოლო მორიგეობაზე მყოფი წნარბ-ების რაოდენობა შემცირებულია ორჯერ და კვლავაც შემცირდება, რომ რუსეთი გეგმავს START-I ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შემცირებების დასრულებას სამი წლის შემდეგ და არა შვიდი წლისა, როგორც ეს შეთანხმებითაა განსაზღვრული. მანვე შესთავაზა აშშ-ს რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის გლობალური სისტემის ერთობლივად შემუშავება და გაშლა.

ტაქტიკურ ბირთვულ იარაღთან დაკავშირებით პრეზიდენტმა ელცინმა განაცხადა “ზედაპირი-ზედაპირი” კლასის რაკეტების ბირთვული ქობინების, ბირთვული საარტილერიო საბრძოლო მასალებისა და ბირთვული ნაღმების წარმოების შეწყვეტაზე და დაადასტურა, რომ მათი მთელი მარაგი განადგურდება. ლიკვიდაციას დაექვემდებარება საზღვაო ბაზირების ტაქტიკური ბირთვული იარაღის ერთი მესამედი, ბირთვული ქობინების მქონე საზენიტო რაკეტების ნახევარი და საჰაერო ბაზირების იარაღის ბირთვული სისტემების ნახევარი. და ბოლოს ელცინმა შესთავაზა დაეწყოთ მოლაპარაკება აშშ-ისა და რუსეთის ფედერაციის სტრატეგიული ბირთვული იარაღის შემდგომ შემცირებაზე თითოეული მხარისთვის 2000-2500 ერთეულამდე და იმედი გამოთქვა, რომ განიარაღების პროცესში ჩაერთვებოდნენ სხვა ბირთვული სახელმწიფოებიც.

1992 წლის 16 ივნისს პრეზიდენტები ჯ. ბუში და ბ. ელცინი შეხვდნენ ვაშინგტონში და ხელი მოაწერეს ერთობლივ განცხადებას სტრატეგიულ ბირთვულ შეიარაღებათა შემცირების საქმეში ურთიერთგაგების თაობაზე (შეთანხმება START-II/СНВ-2). ეს პროცესი უნდა წარიმართოს ორ ეტაპად. პირველ ეტაპზე, რომელიც ნავარაუდევია დასრულებულ იქნას 7 წლის განმავლობაში START-I ხელშეკრულების ძალაში შესვლის შემდეგ, სტრატეგიული ბირთვული მუხტების რაოდენობა თითოეულ მხარეს უნდა შეუმცირდეს 3800-4500 ერთეულამდე, მათ შორის ინდივიდუალური დამიზნების განცალკევებადი ბირთვული მუხტების მქონე სკბრ-ების ბირთვული მუხტებისა 1200 ერთეულამდე, მძიმე სკბრ-ების SS-18 ბირვული მუხტების რაოდენობა 650 ერთეულამდე და წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური რაკეტების (წნბრ) ბირთვული მუხტებისა 2160 ერთეულამდე. მეორე ეტაპზე, რომელიც დასრულებულ უნდა იქნას 2003 წელს, თითოეული მხარის ბირთვული მუხტების საერთო რაოდენობა დაყვანილ იქნება, როგორც ვარაუდობენ, 3000-3500 ერთეულამდე. ყველა სკბრ განცალკევებადი სათავო ნაწილებით დაექვემდებარება ლიკვიდაციას და თითოეულ მხარეს უნდა დარჩეს არა უმეტეს 1750 საბრძოლო მუხტისა წნბრ-ებზე. გადაწყდა მნიშვნელოვნად შეეცვალათ სტრატეგიულ ბომბდემშენებზე START-I ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საბრძოლო მუხტების დათვლის წესი. სახელდობრ, მათ უნდა ჩათვლოდათ ბირთვული მუხტების ის რაოდენობა, რომელთა მიტანისთვის ისინი ფაქტიურად არიან აღჭურვილი.

ქვემოთ 1-ლ ცხრილში მოყვანილია ცხრილი ბირთვული საბრძოლო მუხტების რაოდენობის მითითებით, რომლებიც უნდა დარჩეს ორივე მხარის შეიარაღებაში START-I და START-II ხელშეკრულებების თანახმად.

ცხრილი 1
აშშ-ისა და სსრკ/რუსეთის ფედერაციის სტრატეგიული ბირთვული ქობინების რაოდენობა

ბირთვული მუხტების მატარებლები . . . . აშშ . . . . სსრკ/რუსეთი

1991 წლის შუახანებისთვის არსებული პოტენციალი (ერთეული)

საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2450 . . . . . . . 6248 . . .
წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5760 . . . . . . . 2696 . . . .
მძიმე ბომბდამშენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3840 . . . . . . . 1272 . . . .
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12050 . . . . . . 10216 . . . . .

ზღვრული დონეები START-I ხელშეკრულების თანახმად (ერთეული)

საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1442 . . . . . . . . 3223 . . .
წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3456 . . . . . . . . 1672 . . . .
მძიმე ბომბდამშენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3578 . . . . . . . . 1272 . . . .
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8476 . . . . . . . . 6167 . . . .

ზღვრული დონეები START-II ხელშეკრულების თანახმად (ერთეული)

საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500 . . . . . . . . . 500 . . .
წყალქვეშა ნავების ბალისტიკური . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
რაკეტები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1728 . . . . . . . . .1744 . . . .
მძიმე ბომბდამშენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1272 . . . . . . . . . 800 . . . .
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3500 . . . . . . . . 3044 . . . . .

ამერიკული სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობა ვარაუდობს თავის საბრძოლო მუხტების განაწილებას შემდეგნაირად: 500 სკბრ “მინითმენ-3”-ზე თითო საბრძოლო მუხტი (სულ 500 ერთეული); “თრაიდენთ” C-4 რვა და “თრაიდენთ” D-5 ათ წნარბ-ზე 1728 ერთეული; ხოლო B-2, B-1B და B-52H სტრატეგიულ ბომბდამშენებზე დარჩენილი ბირთვული მუხტების 1272 ერთეული.

სავარაუდოა, რომ რუსეთის მხარე განათავსებს თავის 500 საბრძოლო მუხტს 500 მობილურ სკბრ-ზე SS-25, საზვაო ბაზირების ბალისტიკური რაკეტების 1744 მუხტს “ტაიფუნისა” და “დელტას” ტიპის წნარბ-ებზე, ხოლო 800 საბრძოლო მუხტს კი Ту-95 და Ту-160 ბომბდამშენების ბორტებზე. რა თქმა უნდა, რუსეთს შეუძლია შეცვალოს თავისი სტრატეგიული ბირთვული ძალების სტრუქტურა და უპირატესობა მიანიჭოს SS-25 რაკეტებს, განთავსებს რა მათ სალიკვიდაციოდ განკუთვნილი სკბრ-ების გამოთავისუფლებულ შახტებში, მაგრამ ეს დიდ ფინანსურ ხარჯებთან იქნება დაკავშირებული, ხოლო ზემოთ შემოთავაზებული ბირთვული მუხტების განაწილება კი ყველაზე უფრო მისაღებია “ღირებულება-ეფექტურობის” კრიტერიუმების თვალსაზრისით.

ბირთვული განიარაღების პარალელურად 90-იანი წლების დასაწყისშივე დაიწყო ევროპის კონტნენტზე (ატლანტის ოკეანიდან ურალის მთებამდე) ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალებისა და შეიარაღებათა შემცირების პროცესიც. სახელდობრ, 1990 წლს 19 ნოებერს ნატო-ს წევრ ქვეყნებსა და ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნებს შორის დადებულ იქნა ხელშეკრულება ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ევროპაში (ჩშძე) КСЕ-1, რომელიც შეეხო ჩვეულებრივ შეიარაღებათა ხუთ ძირითად სახეობას: საბრძოლო ტანკებს, მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანებს, საველე საარტილერიო სისტემებს, საბრძოლო თვითმფრინავებსა და საბრძოლო ვერტმფრენებს. სახელდობრ, ნატო-ს წევრი ქვეყნებისთვის საბრძოლო ტანკების რაოდენობა განისაზღვრა 19112 ერთეულით, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა 29822 ერთეულით, საველე არტილერიის ქვემეხების და ნაღმსატყორცნებისა 18286 ერთეულით, საბრძოლო თვითმფრინავებისა 6662 ერთეულით და საბრძოლო ვერტმფრენებისა 2000 ერთეულით. (გვიანდელი შენიშვნა: ამ ხელშეკრულების სახელწოდება ინგლისურად არის Treaty on Conventional Armed Forces in Europe – CFE; აღნიშვნა КСЕ შეიძლება გავშიფროთ როგორც Договор по Конвенционным Вооружённым Силам в Европе; დღესდღეობით უფრო მეტად გავრცელებულია სხვა სახელწოდება: Договор по Обычным Вооружённым Силам в Европе – ДОВСЕ).

ვარშავის ხელშეკრულების მონაწილე ქვეყნებისთვის საბრძოლო ტანკების რაოდენობა შემოსაზღვრულ იქნა 20000 ერთეულით, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა 30000 ერთეულით, საველე საარტილერიო სისტემებისა 20000 ერთეულით, საბრძოლო თვითმფრინავებისა 6800 ერთეულით, ხოლო საბრძოლო ვერტმფრენების კი 2000 ერთეულით. აღნიშნული რაოდენობიდან სსრკ-ის შეიარაღებაში უნდა დარჩენილიყო შესაბამისად 13150 საბრძოლო ტანკი, 20000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 13175 საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 5150 საბრძოლო თვითმფრინავი და 1500 საბრძოლო ვერტმფრენი.

КСЕ-1 შეთანხმების დადების შემდეგ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია დაიშალა, ორი გერმანული სახელმწიფო გაერთიანდა, ბალტიის ქვეყნებმა მოიპოვეს დამოუკიდებლობა, ხოლო სსრკ დაიშალა 12 დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ. ამ ქვეყნებში დაიწყო შეიარაღებული ძალების მშენებლობის პროცესი. უკრაინამ თავდაპირველად განაცხადა, რომ შექმნიდა 420000-იანი პირადი შემადგენლობის შძ-ს, თუმცა 1992 წელს მან შეამცირა დაგეგმილი რიცხვი 250-300 ათასამდე. ბელორუსის მთავრობა ვარაუდობდა 50-80 ათასიანი შძ-ის შექნას; მოლდოვამ 1992 წლის მაისში გამოაცხადა სამხედრო სამახურში გაწვევა 14 ათასიანი არმიის ჩამოყალიბებისთვის. აზერბაიჯანმა 1992 წლის ივნისში განაცხადა თავისი განზრახვა, რომ ყოფილი საბჭოთა მე-4 საველე არმიის ბაზაზე შეექმნა საკუთარი შეიარაღებული ძალები. თითქმის იმავე დროს ყირგიზეთის მთავრობამ თვითონ დაიქვემდებარა მის ტერიტორიაზე დისლოცირებული ყველა სამხედრო ნაწილი. საქართველოში, რომელიც СНГ-ში არ შედიოდა, ჯერ კიდევ 1992 წლის დასაწყისში დაიწყო ეროვნული შძ-ის ჩამოყალიბება.

რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტმა 1992 წლის 8 მაისს გასცა განკარგულება საკუთარი შძ-ის შექმნაზე 1,5-2,2 მლნ. ადამიანის რიცხოვნებით. დაიწყო სხვა ქვეყნების ტერიტორიიდან რუსეთში ჯარების გამოყვანა.

აღმოსავლეთ ევროპიდან ჯარების გამოყვანის დასაწყისისთვის (1989-1990 წლები) უკრაინის ტერიტორიაზე დისლოცირებული იყო 36 სატანკო და მოტომსროლელი დივიზია, ერთი საჰაერო-სადესატო დივიზია, ორი აერომობილური და ხუთი საარტლერიო დივიზია. ეს ნიშნავს, რომ ყოფილი სსრკ-ის ევროპული ნაწილის ტერიტორიაზე დისლოცირებული 134,5 სატანკო და მოტომსროლელი დივიზიიდან (ვოლგისპირეთის, ურალისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ჩათვლით) 27,5% განლაგებული გახლდათ უკრაინის ტერიტორიაზე.

ბელორუსში იმყოფებოდა 13 დივიზია, მათ შორის თითო-თითო საარტილერიო და აერომობილური. ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქში – 12-13 დივიზია. ყოფილი სოციალისტური ბანაკის ქვეყნებში განლაგებული 31-32 დივიზიის, აგრეთვე უკრანასა და მოლდოვაში დისლოცირებული 42 დივიზიის ჩათვლით, დაახლოებით 111-113 მსხვილი სამხედრო შენაერთი განლაგებული იყო რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ. ეს წარმოადგენდა ყოფილი სსრკ-ის ევროპულ ნაწილში განლაგებული შენაერთების 73%-ს. ამრიგად, მსხვილი სამხედრო შენაერთები დისლოცირებული იყო ყოფილი სსრკ-ის ჩრდილო-დასავლეთ, დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ მიმართულებებზე.

ვარშვის ხელშეკრულების ორგანიზაციისა და სსრკ-ის დაშლას შეეძლო მნიშვნელოვანი დარტყმა მიეყენებინა КСЕ-1 შეთანხმებისთვის, ვინაიდან ეს უკანასკნელი მუშავდებოდა ჯერ კიდევ აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის კონფრონტაციის დროს და მას საფუძვლად ედო პარიტეტის პრინციპი ორ მოწინააღმდეგე მხარეს შორის.

ყოფილი ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნებიდან რაიმე სერიოზული გართულება არ ყოფილა. მათ უბრალოდ დარჩათ КСЕ-1 ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შეიარაღებათა კვოტები. რაც შეეხება ყოფილ სსრკ-ს, აქ საქმე უფრო რთულად იყო, ვინაიდან ახლად წარმოქმნილ სახელმწიფოთა საზღვრები ხშირად არ ემთხვეოდა სამხედრო ოლქების საზღვრებს.

ამიტომ КСЕ-1 შეთანხმების დებულებები უკანასკნელ ხანებში განიხილებოდა სამ მნიშვნელოვან ფორუმზე. ჯერ ერთი, ყოფილი სსრკ-ის 12 სახელმწიფოს ხელმძღვანელებმა 1992 წლის 15 მაისს ხელი მოაწერეს ერთობლივ განაცხადებას, რომლითაც მათ, როგორც სსრკ-ის მემკვიდრე სახელმწიფოებმა ვალდებულება იკისრეს შეესრულებინათ შეთანხმების დებულებანი და გამოაქვეყნეს მონაცემები КСЕ-1 ხელშეკრულებით შეზღუდული ჩვეულებრივი შეიარაღებისა და საბრძოლო ტექნიკის კვოტების განაწილებაზე მათ შორის. ეს მონაცემები მოყვანილია მე-2 ცხრილში.

ცხრილი 2
ყოფილი სსრკ-ის ევროპულ ტერიტორიაზე წარმოქნილ ახალ სახელმწიფოთა ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები

საბრძოლო ტანკები: რუსეთის ფედერაცია – 6400, უკრაინა – 4080, ბელორუსი – 1800, მოლდოვა – 210, აზერბაიჯანი – 220, საქართველო – 220, სომხეთი – 220, ს უ ლ – 13150;
მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები: რუსეთის ფედერაცია – 11480, უკრაინა – 5050, ბელორუსი – 2600, მოლდოვა – 210, აზერბაიჯანი – 220, საქართველო – 220, სომხეთი – 220, ს უ ლ – 20000;
საველე საარტილერიო სისტემები: რუსეთის ფედერაცია – 6415, უკრაინა – 4040, ბელორუსი – 1615, მოლდოვა – 250, აზერბაიჯანი – 285, საქართველო – 285, სომხეთი – 285, ს უ ლ – 13175;
საბრძოლო თვითმფრინავები: რუსეთის ფედერაცია – 3450, უკრაინა – 1090, ბელორუსი – 260, მოლდოვა – 50, აზერბაიჯანი – 100, საქართველო – 100, სომხეთი – 100, ს უ ლ – 5150;
საბრძოლო ვერტმფრენები: რუსეთის ფედერაცია – 890, უკრაინა – 330, ბელორუსი – 80, მოლდოვა – 50, აზერბაიჯანი – 50, საქართველო – 50, სომხეთი – 50, ს უ ლ – 1500.

მეორე მოლაპარაკებებზე ვენაში მიღწეულ იქნა შეთანხმება ჩვეულებრივი შძ-ის პირადი შემადგენლობის რიცხოვნების შეზღუდვაზე, რაც დამტკიცებულ იქნა დასკვნით აქტზე ხელის მოწერით ჰელსინკში 1992 წლის 10 ივლისს (КСЕ-1а დამატება). ამ შეთანხმებას ხელი მოაწერეს ნატო-ს წევრმა სახელმწიფოებმა, ბულგარეთმა, უნგრეთმა, პოლონეთმა, რუმინეთმა, ჩეხოსლვაკიამ, ყოფილი სსრკ-ის შვიდმა რესპიბლიკამ (აზერბაიჯანმა, სომხეთმა, ბელორუსმა, საქართველომ, მოლდოვამ, უკრაინამ და რუსეთმა), რომელთა შეიარაღებული ძალებიც განლაგებულია КСЕ-1 ხელშეკრულების მოქმედების რაიონში და ყაზახეთის წარმომადგენლებმა, რომლის ტერიტორიის ნაწილიც ასევე შემოდის ამ რეგონში, თუმცა კი მას აქ შეიარაღებული ძალები არ გააჩნია.

მესამე, ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის (СБСЕ, SCSE) მონაწილე ქვეყნების ხელმძღვანელთა მორიგ შეხვედრაზე, ჰელსინკში, მიღწეულ იქნა შეთანხმება, რომ 1992 წლის 17 ივლისიდან ძალაში შევიდოდა КСЕ-1 ხელშეკრულება დროებით საფუძველზე.

ხელშეკრულებით გავალისწინებული ყველა შემცირება მთლანად გატარებულ უნდა იქნას 1996 წლის 17 იანვრისთვის, ამასთან შემცირებათა 25% უნდა დასრულებულიყო 1993 წლის ნოემბრისთვის, ხოლო 60% დასრულდეს 1994 წლის ნოებრისთვის.

გარდა ზემოთ აღნიშნულისა, შეთანხმების მიხედვით, გამონაკლისის სახით სსრკ-ს ნება დართეს ჰყოლოდა არაუმეტეს 100 სადაზვერვო ვერტმფრენისა Ми-24Р და Ми-24К, რომლებიც აღჭურვილი იქნებოდნენ ქიმიური და ბიოლოგიური დაზვერვისთვის. СНГ-ის წევრ სახელმწიფოებს შორის კვოტები ამ ვერტმფრენებზე განაწილდა შემდეგნაირად: აზერბაიჯანს – 4, სომხეთს – 4, საქართველოს – 4, მოლდოვას – 4, ბელორუსს – 16, უკრაინას – 18, რუსეთის ფედერაციას – 50 ერთეული. ხელეკრულებით იზღუდებოდა აგრეთვე სსრკ-ის სატანკო ხიდგამყვანების რაოდენობაც რეგულარულ ნაწილებში 462 ერთეულით. ეს რაოდენობა რესპუბლიკებს შორის განაწილებულ იქნა შემდეგნაირად: აზერბაიჯანს – 8, სომხეთს – 8, საქართველოს – 8, მოლდოვას – 7, ბელორუსს – 64, უკრაინას – 114, რუსეთის ფედერაციას – 223 ერთეული.

გარდა ამისა, КСЕ-1 ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოები შეთანხმდნენ შძ-ის პირადი შემაგენლობის ზღვრულ რიცხოვნებაზეც (КСЕ-1 ხელშეკრულების დამატება КСЕ-1а), რომელიც შეიძლება მათ ჰყოლოდათ სახმელეთო ჯარებსა და საჰაერო ძალებში (იგულისხმება მშვიდობიანობის დროის რეგულარული კომპინენტები). ამის თაობაზე მონაცემები მოყვანილია ქვემოთ: აზერბაიჯანს, სომხეთს, საქართველოს, მოლდოვასა და ყაზახეთს თავიანთი შეიარაღებული ძალების პირადი შეადგენლობის ზედა ზღვარი ჯერჯერობით არ წარმოუდგენიათ, დანარჩენებთა კი მდგომარეობა შემდეგია: ლუქსემბურგი – 900 ადამიანი, ბელორუსი – 100000, ბელგია – 20000, ნიდერლანდები – 80000, ბულგარეთი – 104000, ნორვეგია – 32000, კანადა – 106000, პოლონეთი – 234000, ჩეხოსლოვაკია – 140000, პორტუგალია – 75000, დანია – 39000, რუმინეთი – 230248, საფრანგეთი – 325000, რუსეთის ფედერაცია – 1450000, ესპანეთი – 300000, გერმანია – 345100, თურქეთი – 530000, საბერძნეთი – 158621, უკრაინა – 450000, უნგრეთი – 100000, დიდი ბრიტანეთი – 260000, იტალია – 315000, აშშ – 250000.

პრობლემატურია რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების საკითხიც, ვინაიდან ამ ქვეყნის თავდაცვის მინისტრმა პ. გრაჩოვმა განაცხადა, რომ რუსეთს ეყოლებოდა 2,5 მილიონიანი არმია, თუმცა კი ისიც გასათვალისწინებელია, რომ კვოტებით განსაზღვრული შეზღუდვები მოქმედებს მხოლოდ ევროპულ ტერიტორიაზე და არ ვრცელდება რუსეთის ფედერაციის აზიურ ნაწილზე.

მთლიანობაში სტრატეგიულ და ჩვეულებრივ შეიარაღებათა და შეიარაღებული ძალების ბალანსი დღევანდელსა და მომავალ ევროპაში ნათლადაა გარკვეული და ესეც წარმოადგენს კიდე ერთ საფეხურს საყოველთაო განიარაღებისა და შძ-ის შემცრების ზოგად პროცესში.

ირაკლი ხართიშვილი
1994 წლის აგვისტო

ლიტერატურულ წყაროებად ამ ნაშრომის მომზადებისას გამოყენებულ იქნა ძირითადად “სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაციის სრულიად რუსეთის ინსტიტუტის” (ВИНИТИ – Всероссийский институт научно-технической информации) პერიოდული გამოცემები, რომელთა მასალებიც მომზადებული გახლდათ დასავლურ სამხედრო-სადაზვერვო სტრუქტურებთან დაკავშირებულ ღია გამოცემებში (Jane’s Intelligence Review და სხვა) გამოქვეყნებული წერილების საფუძველზე. ВИНИТИ-ის აღნიშნული ჟურნალები დაცული იყო “ტექინფორმის” ბიბლიოთეკაში და მათი მოწოდებისთვის დიდ მადლობას მოვახსენებ ამ დაწესებულების ხელმძღვანელებსა და თანამშრომლებს.

Sunday, March 18, 2012

საქართველოს სამეფო სახლი – ისტორია და თანამედროვეობა

ბაგრატიდების დინასტია – ერთ-ერთი ყველაზე უძველესთაგანია კაცობრიობის ისტორიაში. ეს გვარი თავის წარმოშობას ღებულობს ბიბლიური წინასწარმეტყველი მეფის დავითისგან. თავდაპირველად ბაგრატიდები გაძლიერდნენ (განმტკიცდნენ) სომხეთში. მოგვიანებით აღმოჩნდნენ დანაწევრებულები და განკერძოებულები საქართველოში.

ოჯახური ლეგენდის მიხედვით, დავითის შთამომავალი გუარამი (გურამი) მოვიდა საქართველოში მირდატ მეფის დროს (VI საუკუნის დასაწყისში). მეფემ მიათხოვა მას თავისი და და უწყალობა ტაოს ოლქის ერისთავის წოდება. გუარამის შვილიშვილმა გუარამ I-მა ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანესგან მიიღო კუროპალატის ტიტული, ხოლო 575 წელს – მეფის პატივიც (сан Царя). მამის სახელის მიხედვით მას პირველად ეწოდა ბაგრატიონი.

გუარამის შთამომავლები იწოდებოდნენ ერისთავთ-ერისთავებად (მმართველთა მმართველებად) და მართვავდნენ ქართლს. ინარჩუნებდნენ რა კავშირს ბიზანტიასთან, ისინი ასევე ატარებდნენ კუროპალატისა და ანტიპატის (პროკონსულის) ბიზანტიურ ტიტულებსაც. უმცროს ბაგრატიონებს ეკუთვნოდათ მამფალის ტიტული – სისხლით თავადისა (მთავრისა, Князь Крови). არაბთა მფლობელობის პერიოდში (VII-IX საუკუნეები) ქართლის მთავრების წოდება დაიწყეს უმაღლეს მთავრებად (ერისმთავრებად). დიდი მთავარი აშოტ I (787-826) შევიდა კონფლიქტში არაბებთან და იძულებული შეიქნა თავი შეეფარებიბა სამხრეთ საქართველოში, რომელსაც აკონტროლებდა ბიზანტია. მან აღადგინა არტანუჯის ციხესიმაგრე და, გამოიყენა რა ბიზანტიის მხარდაჭერა, განამტკიცა თავისი ძალაუფლება ქართლში.

აშოტ I-ის შვილთაშვილმა ადარნასე (არსენ) II კუროპალატმა 888 წელს მიიღო ქართველთა მეფის (Царя картвелов) ტიტული. თავის მხრივ ადარნასე II-ის შვილთაშვილმა ტაო-კლარჯეთის (სამხრეთ-აღმოსავლეთ საქართველოს) მეფემ დავით III დიდმა ბიზანტიელთა მხარდაჭერით არაბებისგან გაათავისუფლა ბევრი ქართული მიწა, აგრეთვე სომხური და აზერბაიჯანული მიწების ნაწილიც. ბარდა სკლიაროსის აჯანყების ჩახშობაში იმპერატორებისთვის აღმოჩენილი დახმარების სანაცვლოდ მან მიიღო არზრუმის ოლქი და სხვა მიწები. ქართველ დიდგვაროვანთა წოდებამ ძალმოსილ მმართველს შესთავაზა დაეკავებინა ქართლის ტახტი.

უშვილო დავით III-ის მემკვიდრედ იქცა მისი ნათესავი (უფრო ზუსტად ბიძაშვილის შვილი) ბაგრატ ბაგრატიონი, რომელსაც მამისგან მემკვიდრეობით დარჩა ქართველთა სამეფო, ხოლო დედისგან კი, აფხაზთა უშვილო მეფის თეოდოსის დისგან, – აფხაზთა სამეფო. 1008 წელს სამი სამეფოს მემკვიდრემ ბაგრატ III-მ მიიღო საქართველოს მეფის ტიტული. ამ მომენტიდან ბაგრატიონთა დინასტია იქცა ერთიანი საქართველოს სამეფო სახლად.

ამ დინასტიის მეფობის ხანაში საქართველომ მიაღწია თავის ძალმოსილებას, გაავრცელა რა თავისი გავლენის სფერო სახელმწიფო საზღვრებიდან შორს. ამჯერადაც სამეფო სახლმა (Царский Дом) შეძლო კონსოლიდირებულად გაეეერთიანებინა ერთიმეორის მტრად მოკიდებული ხალხები და ტერიტორიები ძლიერ, დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ.

XI-XII საუკუნეებში საქართველომ ბაგრატიონთა მმართველობის ქვეშ მიაღწია ყველაზე უფრო მეტ ძლიერებასა და აყვავებას. მეფემ დავით აღაშენებელმა (1089-1125) აღადგინა საქართველოს დამოუკიდებლობა, გააერთიანა მთელი ქართული მიწები და გაათავისუფლა თბილისი, სადაც იქნა გადმოტანილი კიდეც საქართველოს დედაქალაქი. მისი შვილიშვილის გიორგი III-ის (1156-1184) დროს საქართველოს გავლენა გავრცელდა ჩრდილო-კავკასიასა და აღმოსავლეთ ამიერკავკასიაზე.

გიორგის ქალიშვილი თამარ მეფე დიდი (1184 – დაახლ. 1210/1213) იქცა მთელი ახლო აღმოსავლეთის ერთერთ ძალმოსილ მმართველად. მისმა ჯარებმა დაამარცხეს აზერბაიჯანის ათაბაგი და რუმის სულთანი, მოახდინეს ლაშქრობა სპარსეთში, აიღეს ყარსი. თამარ მეფის ვასალები გახლდნენ სულთნები, ამირები და მოსაზღვრე სახელმწფოთა მმართველები, საქართველოს გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა ტრაპიზონის იმპერია. თამარი მფარველობას უწევდა ხელოვნებებს, არქიტექტურასა და მეცნიერებებს. პოეტები უძღვნიდნენ მას ოდებსა და პოემებს, მის საპატივსაცემოდ აშენებდნენ ტაძრებსა და სასახლეებს. თამარის პირველი მეუღლე გახლდათ მთავარი იური (გიორგი) რუსი – ვლადიმირ-სუზდალის მთავრის ანდრია ბოგოლიუბსკის ვაჟიშვილი. მაგრამ ქორწინებიდან ორი წლის შემდეგ დედოფალი გაშორდა იურის და ქმრად მოიყვანა ოსეთის ბატონიშვილი დავით სოსლანი – ბაგრატიდების ერთერთი უმცროსი განშტოების წარმომადგენელი. თამარ მეფისა და დავითის შთამომავლები იქცნენ სამი ქართული სამეფო დინასტიის ფუძემდებლებად: ქართლის (საქართველოსი), კახეთისა და იმერეთის.

XIII საუკუნის მეორე მეოთხედში საქართველო ჩავარდა მონღოლ-თათართა ძალაუფლების ქვეშ. მონღოლებმა, შეინარჩუნეს რა სამეფო სახლი, 1247 წელს გადასცეს მმართველობა ბაგრატიონთა დინასტიის წარმომადგენლებს – ბიძაშვილ-მამიდაშვილებს დავით VII ულუს (უფროსს) და დავით VI ნარინს (უმცროსს). დავით ულუ, თუმცა კი იყო მეფის უკანონო ვაჟიშვილი, სარგებლობდა უფრო მეტი ძალაუფლებით – მას ცოლად ჰყავდა მონღოლი დიდებულის ასული და მონაწილეობდა მონღოლთა სამხედრო ლაშქრობებში ბაღდადზე. დავით ულუს ვაჟი დემეტრე II შეიქნა მთელი საქართველოს მეფედ. მონღოლეთის ილხანმა, ეჭვი მიიტანა რა მასზე ღალატში ერთერთი კარისკაცის დაბეზღების შედეგად, გამოიძახა მეფე თავისთან სასახლეში. მეფის ახლობლები ურჩევდნენ მონარქს მთებში თავის შეფარებას, მაგრამ ამას შეეძლო გამოეწვია ხანის ჯარების შემოსევა საქართველოში. დემეტრემ ამჯობინა, რომ მსხვერპლად შეეწირა თავისი სიცოცხლე და 1289 წელს სიკვდილით იქნა დასჯილი ილხანის ბრძანებით. მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მოწამე მეფე შერაცხა წმინდანთა დასში.

დემეტრეს ვაჟმა გიორგი V ბრწყინვალემ გაათავისუფლა საქართველო ილხანთა ძალაუფლებისგან. მაგრამ მისმა მეკვიდრეებმა ვერ შეძლეს საქართველოს სამეფოს ერთიანობის შენარჩუნება. XVI-XVIII საუკუნეებში ქვეყანა დაიშალა ათეულ სამთავროდ, რომლებიც ჩავარდნენ თურქეთისა და ირანის დამოკიდებულებაში.

ქვეყნისა და დინასტიისთვის ამ რთულ მომენტში ქართლისა და კახეთის მეფემ ერეკლე II-მ ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რათა გადაერჩინა საქართველო და მისი ხალხი, სწორედ ამიტომ 1783 წლის 24 ივლისს გეორგიევსკში ხელმოწერილ იქნა ტრაქტატი რუსეთის იმპერატორის უმაღლესი ძალაუფლების აღიარების შესახებ. ამ ხელშეკრულების პირობებით რუსეთი დაპირდა მფარველობას ქართლ-კახეთის სამეფოს, გარანტიას აძლევდა მის მთლიანობაზე და უნარჩუნებდა ერეკლესა და მის შთამომავლებს სამეფო ტახტს, არწმუნებდა ჩაურევლობაზე საშინაო საქმეებში. მაგრამ 1787 წელს თურქეთის ზეწოლით რუსული ჯარები გამოყვანილ იქნენ საქართველოდან, რომელიც კვლავ გადაიქცა ბრძოლის არენად პორტასა და ირანს შორის.

1800 წელს მომაკვდავმა მეფემ გიორგი XII-მ მიიღო იმპერატორ პავლე I-გან დაპირება რუსეთის მფარველობის დაბრუნებაზე. მაგრამ გიორგის სიკვდილის შემდეგ პავლე I-მა მიიღო გადაწყვეტილება ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმების შესახებ. მომდევნო იმპერატორმა, ალექსანდრე I-მა, თავისი 1801 წლის 12 სექტემბრის მანიფესტით საბოლოოდ შემოუერთა ქართული მიწები რუსეთს. 1810 წელს რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ჩართულ იქნა იმერეთის სამეფო, 1811 წელს გაუქმდა გურიის სამთავროს ავტონომია, 1857-1867 წლებში კი – სამეგრელოს, აფხაზეთისა და სვანეთის სამთავროების ავტონომიებიც.

საქართველოს რუსეთთან შემოერთების შემდეგ ბაგრატიონ-მუხრანელები აღიარებულ იქნენ რუსეთის იმპერიის თავადის ღირსებაში და იქცნენ ერთერთ ყველაზე უფრო ცნობილ არისტოკრატიულ საგვარეულოდ. “რუსმა ბაგრატიდებმა” მისცეს რუსეთს 1812 წლის ომის გმირი, ინფანტერიის გენერალი თავადი პეტრე ივანეს ძე ბაგრატიონი. იგი გახლდათ შვილთაშვილი საქართველოს მეფის იესესი (ალი-ყული-ხანისა), რომელიც ქვეყანას მართავდა 1714-1727 წლებში. პეტრეს ძმამ გენერალ-ლეიტენენტმა რომან ბაგრატიონმა სახელი გაითქვა 1827 წლის რუსეთ-ირანის ომის დროს, პირველი შეიჭრა რა ერევანში. იგი მფარველობდა ხელოვნებებს, მის თბილისურ სახლში ეწყობოდა ლიტერატურული საღამოები, იდგმებოდა შინაური სპექტაკლები. თავად რომანის ვაჟიშვილი, გენერალ-ლეიტენენტი თავადი პეტრე რომანის ძე ბაგრატიონი, გახდა თვალსაჩინო ადმინისტრტორი – ხელმძღვანელობდა საგლეხო რეფორმის გატარებას პერმის გუბერნიაში, იყო ტვერის გუბერნატორი, ოსტზეეს მხარის გენერალ-გუბერნატორი.

საქართველოს (ქართლის) სამეფო სახლის უფროსი ხაზის უკანასკნელი წარმომადგენელი – მეფე ვახტანგ V შაჰნავაზის პირდაპირი შთამომავალი გარდაიცვალა XIX საუკუნის ბოლოს. ამ დროიდან და აქამომდე უფროს ხაზს ბაგრატიონების სახლში წარმოადგენენ მეფე ვახტანგ V-ის ძმის – ბატონიშვილ კონსტანტინეს შთამომავლები, რომელმაც მფლობელობაში მიიღო მუხრანის სამკვიდრო მამული. ამ დინასტის ეწოდება ბაგრატიონ-მუხრანელები. ამ საგვარეულოს წარმომადგენლები ტრადიციულად თამაშობდნენ მნიშვნელოვან როლს კავკასიაში, იყვნენ რა ტფილისის გუბერნიის თავადაზნაურობის წინამძღოლები და ეკავათ რა კავკასიის მეფისნაცვლის კანცელარიის საპასუხისმგებლო პოსტები. თავადი გიორგი კონსტანტინეს ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი ბევრს მუშაობდა სასამართლო სისტემის მოწესრიგებაზე კავკასიაში, ხოლო 1871 წელს დანიშნულ იქნა სტატს-მდივნად.

XIX საუკუნის ბოლოსთვის ბაგრატიონ-მუხრანელთა გვარს სათავეში ჩაუდგა გენერალ-მაიორი თავადი ალექსანდრე ირაკლის ძე (1853-1918), რომელიც მეთაურობდა მისი უდიდებულესობის ამალის ლეიბ-გვარდიის ცხენოსანთა პოლკს.

ნიკოლოზ II-ის მიერ ტახტზე უარის თქმის შემდეგ გავიდა თადარიგში გენერალ-ლეიტენანტის წოდებით. მისი შემდგომი ბედი ტრაგიკულია. 1918 წლის 30 ოქტომბერს თავადი ალექსანდრე ირაკლის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი დახვრეტილ იქნა პიატიგორსკში მძევალ-ოფიცერთა მასობრივად სიკვდილით დასჯების დროს, რომლებიც ორგანიზებული იყო ბოლშევიკების მიერ. მისმა ქვრივმა, თავადის ქალმა მარია დიმიტრის ასულმა, დაბადებით გოლოვაჩოვამ (1855-1932), შეძლო ემიგრაციაში გამგზავრება, სადაც გარდაიცვალა ნიცაში.

მისი ვაჟი თავადი გიორგი ალექსანდრეს ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი (1884-1957) დაქორწინებული გახლდათ ელენა სიგიზმუნდის ასულ ზლოტნიცკაიაზე (1886-1979), ვისი უძველესი გვარიც ფესვებით მიდიოდა პოლონურ შლიახტაში. მისი (ელენა სიგიზმუნდის ასულის) დედა – დაბადებით თავადის ასული ერისთავი იყო საქართველოს მეფის ერეკლე II-ის შვილთაშვილი. ამ ქორწინებიდან 1914 წელს ქვეყანას მოევლინა თავადის ასული ლეონიდა, რომლისთვისაც ღვთის მიერ განსაზღვრული იყო დანათესავება რუსეთის საიმპერატორო სახლთან და საიმპერატორო სახლის ახლანდელი მეთაურის – დიდი მთავრინას მარია ვლადიმირის ასულის, დედობა.

ხელმწიფა დიდი მთავრინა ლეონიდა გიორგის ასული იხსენებს თავისი მამის – თავად გიორგი ალექსანდრეს ძის შესახებ: “მან დაასრულა კადეტთა კორპუსი, მაგრამ მას მოუწია უარი ეთქვა ფიქრზე სახედრო კარიერის შესახებ უბედური შემთხვევის გამო, რომელიც მას მოუვიდა 1905 წლის პირველი რევოლუციის უწესრიგობათა დროს. აღმოჩნდა რა როგორღაც ქუჩაში ერთერთ ამ ქარიშხლიან დღეს გაქცეული ბრბოს შუაში, იგი როგორღაც უხერხულად დაეცა, და დარტყმის შედეგად იქცა სმენის თითქმის სრული დაკარგვა. იგი დიდხანს მკურნალობდა, თავიდან სახლში, შემდეგ სამკურნალოდ გაემგზავრა შვეიცარიაში, მაგრამ ამან ცოტათი თუ უშველა, და მთელი ცხოვრების მანძილზე მას ძალზედ ცუდად ესმოდა, მხოლოდ ერთ ყურში. ამიტომ მან გადაწყვიტა დასახლებულიყო ერთერთ თავის მამულში. მას ძალზედ უყვარდა სოფელი, ბუნება და გატაცებით შეუდგა მეურნეობას. მალევე იგი შეხვდა ჩემს დედას, და 1908 წელს ისინი შეუღლდნენ. იგი გახლდათ ლამაზი, იშვიათი მომხიბლაობის ადამიანი. როდესაც იგი გაეცნო ბებიას, მას იგი პირველივე ნახვით შეუყვარდა. იგი ძალზედ მოსწონდათ მის მშობლებს, და, მას შემდეგ რაც მათ იქორწინეს, მთელი ოჯახი მას უბრალოდ ეთაყვანებოდა, უფრო მეტიც, მან მოიპოვა მთელი ოლქის სიყვარული, და იგი თავადაზნაურობის წინამძღოლადაც კი აირჩიეს. ჩემი ბებია გახლდათ თავად ერისთავების საგვარეულოდან. თავად ერისთავების ეს განშტოება ქალური ხაზით თავის ნათესაობას ღებულობდა ერთერთი ქართველი მეფისგან. ადრე დაქვრივების შემდეგ ბებია ცხოვრობდა თავისთან სოფელში. იგი იყო დიდი ქართველი პატრიოტი და ასეთივე სულისკვეთებით ზრდიდა ჩემს ძმას ირაკლის...”

რევოლუციის დროს ძალაუფლება საქართველოში გადავიდა ქართველი მენშევიკების ხელში. ვითარება ტფილისში არ იყო მშვიდი, და ბაგრატიონ-მუხრანელთა ოჯახმა გადაწყვიტა თავისი დიდი სახლის ნაწილი მიექირავებინა საფრანგეთის კონსულისთვის, იმედოვნებდა რა, რომ ეს უზრუნველყოფს სახლის უსაფრთხოებას. “თუმცა კი უსაფრთხოება იყო შედარებითი – იხსენებს დიდი მთავრინა ლეონიდა გიორგის ასული. როდესაც ქალაქში დაიწყო სროლა, ტყვიებმა იწყეს ჩვენს ოთახებში ფუტკრებივით შემოფრენა. მე დასთან ერთად მსვამდნენ დივნების ქვეშ, და იქ მესმოდა, თუ როგორ ლაპარაკობენ უფროსები იმის შესახებ, რომ საჭიროა საზღვარგარეთ გამგზავრება...”

როდესაც ინგლისურ-ფრანგული ჯარები გაყვანილ იქნა საქართველოდან, ნათელი გახდა, რომ მენშევიკები დიდხანს ვეღარ გაძლებენ. 1921 წელს საფრანგეთის კონსულმა დიდი შრომით ჩასხა ბაგრატიონ-მუხრანელთა ოჯახი ბათუმის მატარებელში, საიდანაც მათ გემით მიაღწიეს კონსტანტინოპოლამდე. სახსრები ცხოვრებისთვის არ ჰქონდათ, და დევნილებმა გადაწყვიტეს გადასახლება გერმანიაში, სადაც, როგორც ემიგრანტები ამბობდნენ, ცხოვრება უფრო იაფი იყო. გაყიდა რა თან წაღებული ძვირფასეულობა, თავადის ოჯახი გადასახლდა ბერლინში.

ემიგრანტული ხვედრი იყო იმდენად არაშესაშური, რომ ბაგრატიონ-მუხრანელებმა გადაწყვიტეს დაბრუნება სამშობლოში – ახლა უკვე საბჭოთა საქართველოში. როგორ უცნაურიც არ უნდა იყოს, ბოლშევიკურმა ხელისუფლებამ საქართველოს ტახტის მემკვიდრის ოჯახს დაუბრუნა მისი სახლი და დაპირდა კიდეც, რომ არ მოახდენდა მის რეკვიზიციას, თუკი თავადი მას გაარემონტებდა. რემონტის შემდეგ, რომელზედც წავიდა უკანასკნელი ფულები, სახლი, რა თქმა უნდა, რეკვიზირებულ იქნა. მაგრამ თავად გიორგის დაუტოვეს ორი ოთახი – ისეთი დიდები, რომ ბავშვებს მშვიდად შეეძლოთ ველოსიპედებით სიარული.

მაგრამ მალევე დაიწყო დაპატიმრებები. დააპატიმრეს თავადიც, მაგრამ გლეხებმა, მისმა ყოფილა ქვეშევრდომებმა, არ მისცეს ჩვენება გიორგი ალექსანდრეს ძის წინააღმდეგ. “არც ერთ ადამიანს არ უთქვამს მასზე ცუდი, ყველანი როგორც ერთი ამბობდნენ, რომ იგი მათთვის მამასავით იყო” – გაოცებულნი იყვნენ ЧК-ს გამომძიებლები.

დაპატიმრებებისა და გაუთავებელი ჩხრეკების შემდეგ ბაგრატიონ-მუხრანელებმა კვლავ გადაწყვიტეს ემიგრაციაში წასულიყვნენ. საბჭოთა რუსეთიდან ხელმეორედ გამგზავრებაში ბაგრატიონ-მუხრანელებს დაეხმარა მაქსი გორკის თანადგომა, რომელსაც ოდესღაც მფარველობას უწევდნენ ბაგრატიონ-მუხრანელები.

საქართველოს დატოვების შემდეგ ბაგრატიონები დაეფუძნენ თავიდან ნიცაში, შემდეგ კი პარიზში. მალევე თავადური გვარის წარმომადგენლები საცხოვრებლად წავიდ-წამოვიდნენ მთელს ევროპაში: ესპანეთში, იტალიაში, პოლონეთში, გერმანიაში, თან დახმარებას აღმოუჩენდნენ ემიგრაციას და ინტეგრირებას ახდენდნენ მის ცხოვრებაში, რომლის გარემოშიც თავადი გიორგი თვალსაჩინო როლს თამაშობდა.

ბაგრატიონები არასოდეს არ ივიწყებდნენ თავიანთი სამეფო სტატუსის შესახებ და 1942 წელს ქართული ემიგრანტული ორგანიზაციების წარმომადგენელთა ყრილობამ რომში ოფიციალურად აღიარა თავადი გიორგი ერთიანი საქართველოს კანონიერ მეფედ. დიდი მთავრინა ლეონიდა გიორგის ასული წერს თავის მოგონებებში: “ჩვენს ოჯახში ხშირად ლაპარაკობდნენ ამის შესახებ, რომ, თუკი ბაგრატიონები შეინარჩუნებდნენ ტიტულს, რომელზედაც მათ ჰქონდათ ყველა უფლება, ეს არ ნიშნავდა იმას, რომ საქართველო არ შევიდოდა რუსეთის იმპერიაში, პირიქით, თუკი ეს ისტორიული საგვარეულო, რომელიც მეფობდა ამდენი საუკუნის განმავლობაში, შეინარჩუნებდა თავის სამეფო ღირსებას, ამას ექნებოდა მხოლოდ დადებითი მნიშვნელობა”.

ბაგრატიდების სამეფო მდგომარეობა განამტკიცა გიორგი ალექსანდრეს ძის ვაჟიშვილის – ირაკლის (1909-1977) ქორწინებამ ესპანეთის ინფანტა მარია მერსედეს დე ბევარ ი ბურბონზე (1911-1953), რომელიც გახლდათ ესპანეთის მეფის ალფონსო XIII-ის ახლო ნათესავი.

საცოლის მამამ დონ ფერნანდომ ბავარიის პრინცმა, რათა დაემტკიცებინა ქორწინების დინასტიური ხასიათი, მიმართა რუსეთის საიმპერატორო სახლის მეთაურს დიდ მთავარ ვლადიმირ კირილეს ძეს შეკითხვით: შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს თავად ბაგრატიონ-მუხრანელისა და ბურბონების სახლის პრინცესას კავშირი თანასწორად? 1946 წლის 5 დეკემბერს დიდმა მთავარმა საგანგებო ბრძანებით აღიარა ბაგრატიონთა ოჯახის უფროსი შტოს სამეფო ღირსება.

რუსეთის საიმპერატორო სახლის მეთაურის ხელმწიფის ვლადიმირ კირილეს ძის აქტი ბაგრატიდების სახლის სამეფო ღირსების აღიარების შესახებ

მისმა სამეფო უაღლესობამ ინფანტმა დონ ფერნანდომ, ბავარიის პრინცმა, შეკითხვით მომმართა მე, მისი ქალიშვილის ინფანტა მერსედესის თავად ირაკლი გიორგის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელთან დაქორწინების წინ, შემიძლია თუ არა მე, ყურად ვიღებ რა საქართველოს დამოუკიდებლობის ფაქტს 1918-დან 1921 წლამდე, ისევე როგორც მისი სამეფო სახლის ახლანდელ მდგომარეობასაც, ჩავთვალო ნავარაუდევი ქორწინება თანასწორად.

ბერნში ესპანეთის წარმოგზავნილის – გრაფ დე ბაილენის შუამავლობის მეშვეობით გადაცემული ჩემი პასუხი ინფანტისადმი იყო დადებითი, ვინაიდან, საქართველოს ისტორიისა და ქართული საკითხის ხანგრძლივად და გულდასმით შესწავლის შემდეგ, და ვიკითხე რა ჩემი ბიძის, მისი იმპერატორობითი უმაღლესობის, დიდი მთავრის ანდრია ვლადიმირის ძის, ჩემი განსვენებული მშობლის ძმის, ჩემი მრჩევლების აზრი, და პროფესორთან – ისტორიკოს მ. მუსხელიშვილთან წერილობით ურთიერთობის შედეგ მე ვთვლი სამართლიანად და სასარგებლოდ ვაღიარო ბაგრატიონთა ოჯახის უფროსი შტოს სამეფო ღირსება, ისევე როგორც მის წევრთა უფლება იწოდებოდნენ საქართველოს მთავრებად და ატარებდნენ სამეფო უმაღლესობის ტიტულს. ამ ოჯახის მეთაური გახლავთ ახლა ჯანმრთელად მყოფი თავადი გიორგი ალექსანდრეს ძე.

თუკი ყოვლისშემძლე უფალი, თავისი მოწყალებით, დაუშვებს ჩვენი დიდი იმპერიის აღორძინებას, სიკეთედ მივიჩნევ ქართული ენის გამოყენების აღდგენას, როგორც საქართველოს საშინაო ადმინისტრაციაში, ისე მის სასწავლო დაწესებულებებშიც. რუსული ენა კი უნდა იყოს სავალდებულო ზოგადი ურთიერთობებისთვის იმპერიის ფარგლებში.

მე გადავწყვიტე შევადგინო ეს აქტი რუსეთის იმპერიის სიკეთისა და მისი მთლიანობის შენარჩუნებისთვის მომავალში, და სასარგებლოდ ჩავთვალე განვამტკიცო იგი ჩემი საკუთარი ხელმოწერით, რათა დავაკმაყოფილო სამართლიანი ეროვნული გრძნობები ქართველი ხალხისა, და იმ იმედით, რომ ასეთნაირად თავიდან ავიცილებთ მომავალში მისი სამშობლოს შესაძლო დაპყრობას სამხედრო ძალით, რუსეთის იმპერიისგან მისი თვითნებურად გამოყოფის შემთხვევაში.

ვლადიმირი
სანლუკარ დე ბარრამედა
22 ნოემბერი/2 დეკემბერი 1946 წ.-სა

საქართველოს სამეფო სახლის მეთაურად მაშინ აღიარებულ იქნა თავადი გიორგი ალექსანდრეს ძე. 1957 წელს მისი გარდაცვალების შემდეგ სახლს 20 წლის განმავლობაში მეთაურობდა თავადი ირაკლი გიორგის ძე (1909-1977). შემდეგ კი, 30 წელიწადზე მეტ ხანს საქართველოს სამეფო სახლის მეთაური გახლდათ თავადი გიორგი ირაკლის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი, რომელიც დაიბადა 1944 წელს და გაიზარდა თავისი დეიდის – დიდი მთავრინას ლეონიდა გიორგის ასულის ხელთ.

მთელი თავისი ცხოვრება გიორგი ირაკლის ძემ გაატარა ესპანეთში, სადაც გახდა ცნობილი ავტომრბოლელი, ცოლად ჰყავდა ესპანელი არისტოკრატი ქალი მარი დე ლას მერსედეს ზორნოზა-ი-პონსე დე ლეონი, მეორედ კი იქორწინა ნურია ლოპესზე. ამ ორი ქორწინებიდან ჰყავს მას ოთხი შვილი – თავადი ირაკლი (1972), თავადი დავითი (1976), თავადო უგო (გურამი, 1985) და თავადის ასული მარია-ანტუანეტა (1969), რომლებიც ცხოვრობენ ესპანეთსა და საქართველოში. მათ დაუბრუნდათ საქართველოს მოქალაქეობა და 1994 წელს საქართველოში პირველად ჩასვლის შემდეგ, ისინი ხშირად არიან თავიანთ სამშობლოში, სადაც სამუდამოდ დაბრუნებაზე ოცნებობენ.

2008 წლის 20 იანვარს სვეტიცხოვლის ტაძარში მცხეთაში, სადაც მოწყობილია საქართველოს ყველა მეფის საძვალე, იქნება თავად გიორგი ირაკლის ძისთვის წესის აგება, რომელსაც აღასრულებს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II. მაგრამ საქართველოს სამეფო სახლის ცხოვრება გრძელდება. მისი მეთაური ახლა შეიქნა განსვენებულის უფროსი ვაჟი მისი სამეფო უმაღლესობა თავადი ირაკლი გიორგის ძე, რომელმაც მიიღი თავისი სამეფო წინაპრების ესტაფეტა.

კირილე ნემიროვიჩ-დანჩენკო
კავკასიის გენეალოგიისა და ჰერალდიკის მკვლევართა ასოციაციისა და მოსკოვში არსებული საისტორიო-საგვარეულო საზოგადოების მასალების მიხედვით


საქართველო არჩევანის წინაშე

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის საკვირაო ქადაგება წმიდა სამების საკათედრო ტაძარში, 2007 წ. 7 ოქტომბერს იქცა სწორედ იმ ნაპერწკლად, რომელიც შემდგომში ალად გადაიქცა და მოიცვა ქართული საზოგადოებრიობის ფართო ფენები. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურმა, მიმართა რა მრევლს, თქვა: “დღეს ისეთი პირობებია, როდესაც საქართველოს მცხოვრებთა ძველისძველი ოცნება შეიძლება აღსრულდეს, და თუ კი ამაზე იქნება ღვთის ნება, დაე აღდგენილ იქნას კონსტიტუციური მონარქია. მე გეტყვით თქვენ, რომ ეს ნიშნავს: მეფე მეფობს, მაგრამ არ მართავს. მეფე – ეს არის ქვეყნის მთლიანობისა და თითოეული ადამიანის დაცვის გარანტი, – დაუმატა კათოლიკოსმა. – მაგრამ აუცილებელია ორი პირობა: ხალხი მზად უნდა იყოს ამ წყობილების მისაღებად, და უკვე ბავშვობიდანვე ჩვენ უნდა ვზრდიდეთ სამეფოდ ერთერთს ბაგრატიონთა დინასტიიდან, როგორც ეს კეთდებოდა უძველეს დროს. მხოლოდ ასე შეძლებს საქართველო დამშვიდებას, გაძლიერებასა და გაერთიანებას”, – დაასკვნა ილია II-მ.

კათოლიკოსის გაბედულმა ქადაგებამ გამოიწვია ნამდვილი იდეური აღმავლობა. მით უმეტეს, რომ მონარქიის რესტავრაციის იდეის ადრესატად პატრიარქმა დაასახელა ქართველი ხალხი, შენიშნა რა, რომ საქართველოს ბედი მთლიანად არის დამოკიდებული მის ნებაზე, და არა სხვა “ხმოვან” («гласных») დერჟავებზე, რომლებიც თავს ახვევენ სუვერენულ ქვეყანას თავიანთ პოლიტიკურ შეხედულებებს.

“მონარქიის ვარიანტი საქართველოში განიხილებოდა ჯერ კიდევ 1992 წელს, როდესაც, მე დავბრუნდი მოსკოვიდან თბილისში, – უამბო გაზეთს “ახალი ამბების დრო” საქართველოს ყოფილმა პრეზიდენტმა ედუარდ შევარდნაძემ. მანამდე ამ თემას სერიოზულად განიხილავდა პრეზიდენტი გამსახურდია.

შემდეგ მონარქიის რესტავრაციის იდეა გააჟღერა საქართველოს მთავრობის წევრმა მინისტრმა კონფლიქტების დარეგულირების საკითხებში გიორგი ხაინდრავამ. მაშინ მან განაცხადა, რომ ერთადერთ პრეტენდენტებს სამეფო ტახტზე წარმოადგენენ მხოლოდ ბაგრატიონთა სამეფო დინასტიის წარმომადგენლები, რამდენადაც “ამ დინასტიამ, რომელიც მართავდა საქართველოს IX საუკუნიდან XIX-ის დასაწყისამდე, დაუფასებელი წვლილი შეიტანა ქვეყნის განვითარებაში”. დისკუსიის მსვლელობისას ხაინდრავამ შენიშნა, რომ “ისტორიკოსთათვის ძნელი არ იქნება იმის დადგენა, თუ ბაგრატიონთა დინასტიის წარმომდგენელთაგან ვის აქვს მონარქად გახდომის უფლება”.

ამ მოვლენის სინქრონულად მმართველების მონარქიული ფორმის მომხრეებმა დაადასტურეს, რომ ერთადერთ კანონიერ პრეტენდენტად შეიძლება იყოს მხოლოდ თავადი გიორგი ირაკლის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი და მისი პირდაპირი შთამომავლები.

ჯერ კიდევ 1942 წელს რომში ქართული ემიგრანტული ორგანიზაციების წარმომადგენელთა ყრილობაზე თავადი ირაკლი გიორგის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი აღიარებულ იქნა უფროსად ბაგრატიდების სახლში. ამასთან დაკავშირებით უსიტყვოდ იქნა გამოცხადებული საქართველოს სამეფო სახლის მეთაურად და ტახტზე ერთადერთ კანონიერ მეკვიდრედ. რიგმა ორგანიზაციებმა იგი ასევე გამოაცხადეს საქართველოს მეფედ დევნილებაში. ხოლო რუსეთის საიმპერატორო სახლის მეთაურის ხელმწიფე დიდი მთავრის ვლადიმირ კირილეს ძის მიერ, ბაგრატიდების სახლის სამეფო ღირსების დადასტურების შემდეგ სამეფო სახლის მეთაურს, და შესაბამისად საქართველოს ტახტის მემკვიდრესაც აღიარებს ყველა ევროპელი მონარქი. არ უნდა ვივიწყებდეთ იმის შესახებ, რომ საქართველოს სამეფო სახლის მეთაური შედგება ნათესაურ კავშირში რუსეთის საიმპერატორო სახლთან და ესპანეთის სამეფო სახლთან.

მონარქისტულ განწყობათა აფეთქებამ კავკასიაში ცოცხალი გამოხმაურება ჰპოვა რუსეთის მონარქისტული ძალების წარმომადგენლებშიც. რუსეთის საიმპერატორო სახლის მეთაურის კანცელარიის დირექტორმა ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე ზაკატოვმა, მაგალითად, შენიშნა: “პატრიარქი ილია II, რომელმაც გამოთქვა საქართველოში კონსტიტუციური მონარქიის აღდგენის სასარგებლოდ, გამოვიდა როგორც სულიერი მამა ერისა, რომელსაც ამასთან ესმის, რომ სახელმწიფოს უნდა ჰყავდეს კიდევ ერთი მამა – მონარქი. ეს უკვე ილია II-ის პირველი გამოსვლა არ არის მონარქისტულ თემაზე, თუმცა კი ამჯერად მისი მოწოდება გამოწვეული იყო, აშკარად, სიტუაციის გამწვავებით საქართველოში პრეზიდენტ სააკაშვილსა და თავდაცვის ყოფილ მინისტრს ოქრუაშვილს შორის პოლიტიკური სკანდალის შედეგად.

რა თქმა უნდა, მსგავს სიტუაციაში ყოველთვის გინდა შესთავაზო რაიმენაირი გამოსავალი, შეახსენო შესაძლებლობების შესახებ, – შენიშნა ალექსანდრე ზაკატოვმა. – და ასეთ შემთხვევაში საჭიროა ილაპარაკო იმ ხელისუფლების თაობაზე, რომელიც დაფუძნებულია ტრადიციაზე და მისით არის კურთხეული. უბრალოდ ძლიერ ხელისუფლებას, ხელისუფლებას ტრადიციის გარეშე მიჰყავს ქვეყანა დიქტატურისა და თვითნებობისკენ, ხოლო ლიბერალიზმს კი – ანარქიისკენ. გამოსავალია – მონარქიულ მმართველობაში”. შეგახსენებთ, რომ საქართველოს ჰყავს ტახტის მემკვიდრე, ვინც 2008 წლის 16 იანვარს თავის გარდაცვალებამდე გახლდათ გიორგი ირაკლის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი, ხოლო ახლა კი მისი ვაჟიშვილი – თავადი ირაკლი გიორგის ძე, დაბადებული 1977 წელს (ზემოთ ეწერა, რომ თავადი ირაკლი გიორგის ძე დაბადებულია 1972 წელს – ი. ხ.).

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურის განცხადებებმა გაიჟღერა უნახავი ეროვნული მღელვარებების ფონზე, როგორებიც საქართველოში არ უნახავთ 2004 წლიდან, და შესამჩნევი გავლენა იქონია საერთო პოლიტიკურ დისკურსზე.

“პატრიარქის წინადადება არა მხოლოდ ბრძნულია, არამედ იგი წარმოადგენს ერთადერთ მისაღებ წინადადებასაც საქართველოსთვის”, – განაცხადა “ტრადიცონალისტთა კავშირის” მეთაურმა, პარლამენტის ყოფილმა თავმჯდომარემ აკაკი ასათიანმა. “ჩვენს პოლიტიკოსებს, – თქვა მან, – აქვთ მანიაკალური სურვილი გახდნენ პრეზიდენტები, რის შემდეგაც ისინი იწყებენ სასწაულების მოხდენას (начинают вытворять чудеса), როგორც ამას აკეთებს მიხეილ სააკაშვილი. იქცევიან ისე, როგორც მეფის გარეშე თავში!” (без Царя в голове!). ხოლო დეპუტატ-კონსერვატორმა ზვიად ძიძიგურმა განაცხადა, რომ გაერთიანებული ოპოზიციის დევიზი “საქართველო პრეზიდენტის გარეშე” არსებითად ნიშნავს, რომ ქვეყანა უნდა იყოს საპარლამენტო რესპუბლიკა და “გარანტირებული” მონარქის მიერ. მისი სიტყვებით, ტახტის მომავალი მემკვიდრე ქართული სულით უნდა აღზარდოს თავად პატრიარქმა. ამ საკითხზე ზვიად ძიძიგურმა შესთავაზა რეფერენდუმის ჩატარება.

როგორც საპარლამენტო, ისე არასაპარლამენტო ოპოზიციაშიც სასწრაფო წესით ჩააატარეს თათბირები, რომლებზედაც ერთხმად იქნა მიღებული გადაწყვეტილება პარტიარქ ილია II-ის წინადადებათა მხარდაჭერის შესახებ. უკვე სამშაბათს 9 ოქტომბერს შედგა საქართველოს ოპოზიციური ძალების მეთაურთა შეხვედრა სალომე ზურაბიშვილის (პარტია “საქართველოს გზის” მეთაური), დავით გამყრელიძის (საპარლამენტო ფრაქცია “მემარჯვენე ოპოზიციის” მეთაური, მოძრაობა “ახალი მემარჯვენეების” ლიდერი), შალვა ნათელაშვილის (“საქართველოს ლეიბორისტული პარტიის” მეთაური), კონსტანტინე გამსახურდიას (პარტია “თავისუფლების” მეთაური, ექს-პრეზიდენტ ზვიად გავსახურდიას ვაჟიშვილი) და კობა დავითაშვილის (მოძრაობა “ხალხის პარტიის” მეთაური), აგრეთვე სხვა პოლიტიკური ძალების წარმომადგენლებისა, რომლებიც მიზნად ისახავენ საქართველოში კონსტიტუციური მონარქიის დაბრუნებას.

“კონსტიტუციური მონარქიის აღდგენას მე ვთვლი დადებით ნაბიჯად. მოცემულ შემთხვევაში ეს არ ნიშნავს მმართველ დიქტატორს. ეს ნიშნავს, ერთის მხრივ, ქართულ ტრადიციებს, სულსა და იდენტიფიკაციას, ხოლო მეორეს მხრივ კი – მოგვევლინება საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის გარანტად”, – განაცხადა პოლიტიკური მოძრაობა “თავისუფლების” ლიდერმა კონსტანტინე გამსახურდიამ. “ჩვენი პროგრამის მთავარ პრინციპსა და უმნიშვნელოვანეს თეზისს წარმოადგენს სწორედ კონსტიტუციური მონარქია, და ჩვენ ორმაგად ბედნიერები ვართ, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია სახელმწიფოს მოწყობის მთავარი ფორმისა და მუდმივი პოლიტიკური კრიზისებიდან გამოსვლის სახით განიხილავს სწორედ მას” – დაუმატა ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერმა ბაჩუკი ქარდავამ. ქართველ ლეიბორისტთა ლიდერმა შალვა ნათელაშვილმა მადლობა გადაუხადა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს ამ ინიციატივისთვის, განაცხდა რა, რომ, მისი აზრით, კონკრეტული პროცედურები იმასთან მიმართებაში, თუ როდის, როგორ, რა ფორმით იქნება წარმოქმნილი მონარქია, შემუშავებულ უნდა იქნას უწმინდესი სინოდისა და ილია II-ის აზრის გათვალისწინებით. ხოლო “სახალხო პარტიის” ლიდერმა მამუკა გიორგაძემ შეატყობინა, რომ მისმა პარტიამ უკვე დაიწყო ხელმოწერების შეგროვება საქართველოში მონარქიის აღდგენის სასარგებლოდ, რომლებიც წარდგენილი იქნება პარლამენტსა და საპატრიარქოში.

“ჩვენ, “ახალი მემარჯვენეები”, ვაცხადებთ, რომ სახელმწიფო წყობილებად საქართველოში უნდა იყოს კონსტიტუციური მონარქია... ამოვდივართ რა საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი ისტორიიდან, ქვეყანაში დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ კრიზისული მოვლენების გათვალისწინებით, ვრცელი საერთაშორისო პრაქტიკის ანალიზისა და სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მოწოდების საფუძველზე”, – განმარტა თავისი პოზიცია დავით გამყრელიძემ.

როგორც მოწმობს ყოველკვირეულ “კვირის პალიტრას” მიერ 402 რესპონდენტს შორის ჩატარებული გამოკითხვის შედეგები, გამოკითხულთა 45% მხარს უჭერს საქართველოს გადასვლას კონსტიტუციურ მონარქიაზე, 29,6% ამის წინააღმდეგია და კიდევ 24,4%-ს უჭირს პასუხის გაცემა.

თავის მხრივ ბევრი “ანტი-მონარქისტი” გამოვიდა რადიკალური განცხადებებითა და მონარქიის აღდგენის იდეის კრიტიკით, რომელიც, მათი აზრით, ემსახურება ერთ მიზანს – ქვეყანაში დამყარებული პოლიტიკური რეჟიმის გატეხვას (დარღვევას, слом).

ამ ძალების ყველაზე უფრო პოლიტიკურად წიგნიერ და დიდი ხნის ნაცად სვლად იქცა მცდელობა ეჭვქვეშ დაეყენებინათ თავად გიორგი ბაგრატიონ-მუხრანელის უფლება საქართველოს ტახტის დაკავებაზე. ეს თავისებური მაქინაცია შესრულებულ იქნა ეგრეთ წოდებული “ჭეშმარიტი მემკვიდრეების” დახმარებით. რუსეთის მონარქისტებისთვის დიდი ხანია ცნობილია ეს ილეთი, როდესაც ლეგიტიმური საიმპერატორო სახლის დაჩრდილვას ცდილობენ (пытаются заслонить) ან მორგანატიული ნათესავებით ან უბრალოდ სულიერი ჯანმრთელობით სუსტი თვითმარქვიებით. მაგრამ საქართველოში ეს ილეთი არაეფექტური აღმოჩნდა, გაურკვევლობის შემოტანა ვერ მოხერხდა: მოჰყვა დაუყოვნებლად პასუხი, რომელშიც “ანტი-მონარქისტები” მხილებულ იქნენ ისტორიისა და იურისპრუდენციის ცუდ ცოდნაში. სპეციალისტებმა ისტორიისა და სამართლის სფეროში მოიყვანეს დამაჯერებელი არგუმენტები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ არც მოხუცებულ ევგენი ბაგრატიონსა და არც ნინო იმერეტინსკაიას ოჯახს ტახტზე უფლებები არ გააჩნიათ.

ზემოთქმულის შეჯამებისთვის მოვიყვანთ საქართველოს მოვლენების შესახებ რუსეთის საზოგადოებრივი მონარქისტული მოძრაობის თავმჯდომარის კირილე ნემიროვიჩ-დანჩენკოს კომენტარს, რომელიც მან მისცა ერთერთ ინტერვიუში: “ქართველების მობრუნება მონარქიის დამყარების იდეისკენ წარმოადგენს ძალზედ მნიშვნელოვან ნაბიჯს თანამედროვე ქართული თვითშეგნების ჩამოყალიბებაში. და სერიოზულ გადაწყვეტილებას მმართველობის ყველაზე უმფრო მეტად ადექვატური ფორმის ძიების გზაზე. უკიდურესად საჩვენებელია, რომ იმ ჩიხური სიტუაციიდან გამოსასვლელის ძიებაში, რომელშიც ახლა იმყოფება საქართველო, როდესაც ჯერ ერთი აუცილებელია ახლანდელი საქართველოს სტაბილიზაციის მექანიზმების ძიება, და მეორეც, მისი გარანტიებისა მსგავსი რყევებისგან, ქართველება მიმართეს სწორედ მონარქიას.

ქართული საზოგადოების ეს გადაწყვეტილება კიდევ ერთხელ გვიჩვენებს, რომ მონარქიის ინსტიტუტი რჩება აქტუალურ და თანასწორუფლებიან ალტერნატივად თანამედროვე პოლიტიკურ ველზე.

იმისგან დამოუკიდებლად, მიიღებს თუ არა ახლა საქართველოს ხალხი (მისცემენ თუ არა მას მიღების საშუალებას) ერთმნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას ამ საკითხში, მონარქისტული იდეის ამდენად მწვავე აქტუალიზაცია უნდა მოგვევლინოს მაგალითად რუსეთის მონარქისტებისთვის, უნდა იქცეს კიდევ ერთ არგუმენტად დაეჭვებულთათვის, და დაფიქრების სერიოზულ საბაბად მათთვის, ვინც უარყოფს მონარქიის კეთილისმყოფელ როლს რუსეთის მომავალი განვითარებისთვის”.

ვიქტორ რაძიევსკი

მასალა რუსულ მონარქისტულ საიტზე დადებულ იქნა 2008 წლის 20 იანვარს

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა


ГРУЗИНСКИЙ ЦАРСКИЙ ДОМ — ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ

Династия Багратидов – одна из самых древних в истории человечества. Этот род ведет свое происхождение от библейского Царя-Пророка Давида. Изначально Багратиды укрепились в Армении. Позже оказались в раздробленной и размежеванной Грузии.

По семейной легенде, потомок Давида Гуарам (Гурам) прибыл в Грузию при Царе Мирдате (начало VI века). Царь выдал за Гуарама Свою сестру и пожаловал ему звание эристава области Тао. Внук Гуарама Гуарам I получил от византийского Императора Юстиниана титул куропалата, а в 575 году – сан Царя. По имени отца Он первым стал именоваться Багратиони.

Потомки Гуарама I именовались эриставт-эриставами (правителями правителей) и управляли Картлией. Поддерживая союз с Византией, они также носили византийские титулы куропалата и антипата (проконсула). Младшим Багратионам принадлежал титул мампали – Князь Крови. В период арабского владычества (VII – IX века) правители Картлии стали именоваться Верховными Князьями (эрисмтаварами). Великий Князь Ашот I Великий (787–826) вступил в конфликт с арабами и был вынужден укрыться в Южной Грузии, которую контролировала Византия. Он восстановил крепость Артануджи и, используя поддержку Византии, укрепил свою власть в Картлии.

Правнук Ашота I Адарнесе (Арсен) II Куропалат в 888 году принял титул Царя картвелов. В свою очередь правнук Адарнесе II Царь Тао-Кларджети (Юго-Восточной Грузии) Давид III Великий при поддержке византийцев освободил от арабов многие грузинские, а также часть армянских и азербайджанских земель. За помощь Императорам в подавлении восстания Варды Склира Он получил Эрзерумскую область и другие земли. Грузинская знать предложила могущественному правителю занять престол Картлии.

Наследником бездетного Давида III стал Его племянник (на самом деле сын троюродного брата) Баграт Багратиони, которому по наследству от отца досталось Картвельское царство, а от матери, сестры бездетного абхазского Царя Феодосия, - Абхазское царство. В 1008 году наследник трех Царств Баграт III принял титул Царя Грузии. С этого момента Династия Багратионов стала Царским Домом единой Грузии.

Во времена царствования этой Династии Грузия достигла своего могущества, распространив сферу своего влияния далеко от границ государства. В очередной раз Царский Дом сумел консолидированно объединить враждующие народы и территории в сильное, самостоятельное государство.

В XI–XII веках Грузия под управлением Багратионов достигла наибольшего могущества и расцвета. Царь Давид IV Строитель (1089–1125) восстановил независимость Грузии, объединил все грузинские земли и освободил Тбилиси, куда и была перенесена столица Грузии. При Его внуке Георгии III (1156–1184) влияние Грузии распространилось на Северный Кавказ и Восточное Закавказье.

Дочь Георгия Царица Тамара Великая (1184–ок.1210/1213) стала одной из самых могущественных правительниц всего Ближнего Востока. Ее войска разбили азербайджанского атабека и румского султана, совершили поход в Персию, взяли Карс. Вассалами Царицы Тамары являлись султаны, эмиры и правители сопредельных государств, под влиянием Грузии находилась Трапезундская Империя. Тамара покровительствовала искусствам, архитектуре и наукам. Поэты посвящали Ей оды и поэмы, в Ее честь строились храмы и дворцы. Первым супругом Тамары являлся князь Юрий (Георгий) Русский – сын Владимиро-суздальского князя Андрея Боголюбского. Однако два года спустя после свадьбы Царица разошлась с Юрием и взяла в мужья осетинского Царевича Давида Сослана – представителя одной из младших ветвей Багратидов. Потомки Царицы Тамары и Давида стали родоначальниками трех грузинских Царских Династий: Картлинской (Грузинской), Кахетинской и Имеретинской.

Во второй четверти XIII века Грузия попала под власть татаро-монголов. Монголы сохранив Царский Дом, передали в 1247 году управление представителям Династии Багратионов – двоюродным братьям Давиду VII Улу (Старшему) и Давиду VI Нарину (Младшему). Давид Улу, хотя и был внебрачным сыном Царя, пользовался большей властью – Он был женат на монгольской княжне и участвовал в военных походах монголов на Багдад. Сын Давида Улу Деметре II стал Царем всей Грузии. Монгольский ильхан, заподозрив Его в измене по доносу одного из придворных, вызвал Царя к себе во дворец. Близкие Царя советовали Монарху скрыться в горах, но это могло вызвать нашествие ханских войск в Грузию. Деметре предпочел пожертвовать Своей жизнью и в 1289 году был казнен по приказу ильхана. Православная Церковь причислила Царя-мученика к лику святых.

Сын Деметре Георгий V Блистательный освободил Грузию от власти ильханов. Однако Его наследники не смогли сохранить единство Грузинского царства. В XVI – XVIII веках страна распалась на десяток Княжеств, которые попали в зависимость от Турции и Ирана.

В этот сложный для страны и Династии момент Царь Картлии и Кахетии Ираклий II сделал все для того, чтобы спасти Грузию и ее народ, именно поэтому 24 июля 1783 года в Георгиевске был подписан трактат о признании верховной власти российского Императора. По условиям этого договора Россия обещала покровительство Карталинско-Кахетинскому Царству, гарантировала его целостность, сохраняла за Ираклием II и Его потомками царский престол, заверяла о невмешательстве во внутренние дела. Однако в 1787 году под давлением Турции русские войска были выведены из Грузии, которая вновь превратилась в арену борьбы между Портой и Ираном.

В 1800 году умирающий Царь Георгий XII получил от Императора Павла I обещание вернуть российское покровительство. Но после смерти Георгия Император Павел I принял решение об упразднении Карталинско-Кахетинского Царства. Следующий Император, Александр I, Своим манифестом 12 сентября 1801 года окончательно присоединил грузинские земли к России. В 1810 году в состав Российской Империи было включено Имеретинское Царство, в 1811 году упразднена автономия Гурийского княжества, в 1857-1867 годах – автономия Мегрельского, Абхазского и Сванетского княжеств.

После присоединения Грузии к России Багратион-Мухранские были признаны в княжеском достоинстве Российской Империи и стали одной из самых известных аристократических фамилий. «Русские Багратиды» дали России героя войны 1812 года, генерала от инфантерии князя Петра Ивановича Багратиона. Он являлся правнуком Царя Грузии Иессея (Али-Кули-хана), правившего в 1714-1727 годах. Брат Петра генерал-лейтенант князь Роман Багратион прославился во время русско-иранской войны 1827 года, первым ворвавшись в Ереван. Он покровительствовал искусствам, в его тбилисском доме устраивались литературные вечера, ставились домашние спектакли. Сын князя Романа, генерал-лейтенант князь Петр Романович Багратион, стал видным администратором – руководил проведением крестьянской реформы в Пермской губернии, был тверским губернатором, генерал-губернатором Остзейского края.

Последний представитель старшей линии Грузинского (Карта-линского) Царского Дома – прямой потомок Царя Вахтанга V Шахнаваза скончался в конце XIX века. С этого времени и до сих пор старшей линией в Доме Багратионов являются потомки брата Царя Вахтанга V – Царевича Константина, который получил во владение Мухранский удел. Эта Династия называется Багратион-Мухранские. Представители этого рода традиционно играли важную роль на Кавказе, являясь предводителями Дворянства Тифлисской губернии и занимая ответственные посты в канцелярии наместника Кавказа. Князь Георгий Константинович Багратион-Мухранский много работал над упорядочением судебной системы на Кавказе, а в 1871 году был назначен статс-секретарем.

К концу XIX века род Багратион-Мухранских возглавил генерал-майор князь Александр Ираклиевич (1853–1918), командовавший Лейб-Гвардии Конным полком Свиты Его Величества.

После отречения Императора Николая II вышел в отставку в чине генерал-лейтенанта. Его дальнейшая судьба трагична. 30 октября 1918 года князь Александр Ираклиевич Багратион-Мухранский был расстрелян в Пятигорске во время массовых казней офицеров – заложников, организованных большевиками. Его вдова, княгиня Мария Дмитриевна, урожденная Головачева (1855-19320, смогла уехать в эмиграцию, где и умерла в Ницце.

Его сын князь Георгий Александрович Багратион-Мухранский (1884–1957) был женат на Елене Сигизмундовне Злотницкой (1886-1979), чей старинный род уходил корнями в польскую шляхту. Ее мать – урожденная княжна Эристова была правнучкой Грузинского Царя Ираклия II. От этого брака в 1914 году на свет появилась княжна Леонида, которой Богом было предначертано породниться с Российским Императорским Домом и стать Матерью нынешней Главы Императорского Дома – Великой Княгини Марии Владимировны.

Государыня Великая Княгиня Леонида Георгиевна вспоминает о своем отце – князе Георгии Александровиче: «он окончил Кадетский корпус, но ему пришлось отказаться от мысли о военной карьере из-за несчастного случая, который произошел с ним во время беспорядков первой революции 1905 года. Оказавшись как-то на улице в один из этих бурных дней среди бегущей толпы, он очень неудачно упал, и следствием удара была почти что полная потеря слуха. Он долго лечился, сначала дома, потом ездил на лечение в Швейцарию, но это мало помогло, и всю жизнь потом он слышал очень плохо, только одним ухом. Поэтому он решил поселиться в одном из своих имений. Он очень любил деревню, природу и с увлечением занялся хозяйством. Вскоре он встретил мою мать, и в 1908 году они поженились. Он был красавец, человек редкого обаяния. Когда они познакомились с бабушкой, она влюбилась в него с первого взгляда. Он очень нравился ее родителям, и, после того как они поженились, вся семья его просто обожала, больше того, он завоевал любовь всей округи, и его даже выбрали предводителем дворянства. Моя бабушка была из рода князей Эристовых. Эта ветвь князей Эристовых по женской линии вела свое родство от одного из грузинских Царей. Рано овдовев, бабушка жила у себя в деревне. Она была большой грузинской патриоткой и в этом духе воспитала моего брата Ираклия…»

Во время революции власть в Грузии перешла в руки грузинских меньшевиков. Обстановка в Тифлисе была неспокойной, и семья Багратион-Мухранских решила сдать часть своего большого дома французскому консулу надеясь, что это обеспечит безопасность дому. «Безопасность была, впрочем, относительной, – вспоминает Великая Княгиня Леонида Георгиевна. Когда в городе началась стрельба, пули стали залетать к нам в комнаты, как пчелы. Нас с сестрой сажали под диваны, и я слышала оттуда, как взрослые говорят о том, что надо бы ехать за границу…»

Когда англо-французские войска были выведены из Грузии, стало ясно, что меньшевики долго не продержатся. В 1921 году французский консул с большим трудом посадил семью Багратион-Мухранских на поезд в Батум, откуда те пароходом добрались до Константинополя. Средств на жизнь не было, и изгнанники решили переехать в Германию, где, как говорили эмигранты, жизнь была дешевле. Продав захваченные с собой драгоценности, княжеская семья переехала в Берлин.

Эмигрантская доля была столь незавидной, что Багратион-Мухранские решили вернуться на родину – теперь уже в Советскую Грузию. Как ни странно, большевистские власти вернули семье грузинского престолонаследника Его дом и даже обещали не реквизировать, если князь его отремонтирует. После ремонта, на который ушли последние деньги, дом был, разумеется, реквизирован. Но князю Георгию оставили две комнаты – такие большие, что дети могли спокойно кататься на велосипедах.

Однако вскоре начались аресты. Арестовали и князя, но крестьяне, Его бывшие подданные, не дали показания против Георгия Александровича. «Ни один человек не сказал про него плохого, все как один говорили, что он им был как отец», – недоумевали следователи ЧК.

После арестов и бесконечных обысков Багратион-Мухранские вновь решили эмигрировать. Выехать вторично из Советской России Багратион-Мухранским помогло заступничество Максима Горького, которому некогда покровительствовали Багратион-Мухранские.

Покинув Грузию Багратионы обосновались сперва в Ницце, потом в Париже. Вскоре представители княжеского рода разъехались по всей Европе: в Испанию, Италию, Польшу, Германию, оказывая помощь и интегрируясь в жизнь эмиграции, в среде которой князь Георгий играл видную роль.

Багратионы никогда не забывали о своем царственном статусе и в 1942 году съезд представителей грузинских эмигрантских организаций в Риме официально признал князя Георгия законным Царем единой Грузии. Великая Княгиня Леонида Георгиевна пишет в своих воспоминаниях: «У нас в семье часто об этом говорили, что, если бы Багратионы сохранили титул, на который они имели все права, это не значило бы, что Грузия не вошла бы в Российскую Империю, напротив, если бы эта историческая Фамилия, которая царствовала в течение стольких веков, сохранила свое царское достоинство, это имело бы только положительное значение».

Царское положение Багратидов закрепил брак сына Георгия Александровича – Ираклия (1909-1977) с испанской инфантой Марией Мерседес де Баверьер и Бурбон (1911-1953), которая являлась племянницей Короля Испании Альфонса XIII.

Отец Принцессы дон Фернандо Принц Баварский, чтобы подтвердить династический характер брака, обратился к Главе Российского Императорского Дома Государю Великому Князю Владимиру Кирилловичу с запросом: можно ли считать союз князя Багратион-Мухранского и Принцессы из Дома Бурбонов равнородным? 5 декабря 1946 года Великий Князь особым указом признал царское достоинство старшей ветви семьи Багратионов.

Акт Главы Российского Императорского Дома Государя Владимира Кирилловича о признании Царственного достоинства Дома Багратидов

Его Королевское Высочество Инфант Дон Фернандо, Принц Баварский, запросил Меня, перед вступлением его дочери Инфанты Мерседес во Брак с Князем Ираклием Георгиевичем Багратионом-Мухранским, могу ли Я, принимая во внимание факт независимости Грузии с 1918 по 1921 г., как и настоящее положение её Царской Семьи, считать предполагаемый брак равнородным.

Переданный через посредство испанского посланника в Берне – графа де Байлена, Мой ответ Инфанту был положительный, ибо, после продолжительного и тщательного изучения истории Грузии и Грузинского вопроса, и испросив совета Моего дяди, Е.И.Выс. Великого Князя Андрея Владимировича, брата Моего покойного Родителя, моих советников, и после письменного сношения с профессором – историком М.Мускелишвили Я считаю справедливым и полезным признать царское достоинство старшей ветви Семьи Багратионов, как и право её членов именоваться Князьями Грузинскими и титуловаться Царскими Высочествами. Главой этой семьи является ныне здравствующий Князь Георгий Александрович.

Если Господь Всемогущий, по милосердию Своему, допустит возрождение Нашей великой Империи, почитаю за благо восстановление употребления грузинского языка, как во внутренней администрации Грузии, так и в её учебных заведениях. Русский же язык должен быть обязательным для общих отношений в пределах Империи.

Я решил составить настоящий акт для блага Российской Империи и сохранения её целости в будущем, и счёл полезным скрепить его Моей собственноручной подписью, дабы удовлетворить справедливые национальные чувства грузинского народа, и в надежде таким образом избежать в будущем возможного захвата его отечества военной силой, в случае его самовольного отделения от Российской Империи.

ВЛАДИМИР
Санлукар де Баррамеда.
22 ноября/5-го декабря 1946 г.

Главой Грузинского Царского Дома тогда был признан Князь Георгий Александрович. После Его смерти в 1957 году Дом в течение 20 лет возглавлял Князь Ираклий Георгиевич (1909-1977). А затем, более 30 лет Главой Грузинского Царского Дома был князь Георгий Ираклиевич Багратион-Мухранский, родившийся в 1944 году и выросший на руках своей тети – Великой Княгини Леониды Георгиевны. 16 января 2007 году Он скончался.

Всю свою жизнь князь Георгий Ираклиевич прожил в Испании, где стал известным автогонщиком, был женат на испанской аристократке Мари де лас Мерседес Зорноза-и-Понсе де Леон а вторым браком – на Нурии Лопес. От этих двух браков у него четверо детей – князь Ираклий (1972), князь Давид (1976), князь Уго (Гурам, 1985) и княжна Мария-Антуанетта (1969), которые живут в Испании и в Грузии. Им возвращено грузинское гражданство и после своего первого посещения Грузии в 1994 году, они часто бывают на своей Родине, куда мечтают вернуться навсегда.

20 января 2008 года в храме Светицховели во Мцхете, где располагается усыпальница всех Царей Грузии пройдет отпевание Князя Георгия Ираклиевича, которое совершит Католикос-Патриарх всея Грузии Илия II. Но жизнь Грузинского Царского Дома продолжается. Его Главой ныне стал старший сын покойного Его Царское Высочество Князь Ираклий Георгиевич, принявший эстафету своих Царственных Предков.

Кирилл Немирович-Данченко
по материалам Ассоциации исследователей генеалогии
и геральдики Кавказа и Историко-Родословного общества в Москве.


Грузия перед выбором

Воскресная проповедь Католикоса-Патриарха всея Грузии Илии II в Кафедральном Соборе Святой Троицы, 7 октября 2007 г. послужила той самой искоркой, которая впоследствии превратилось в пламя, охватившее широкие слои грузинской общественности. Глава Грузинской Православной Церкви, обратившись к прихожанам, сказал: «Сегодня такие условия, когда давняя мечта жителей Грузии может исполниться, и если на это будет воля Божья, пусть будет восстановлена конституционная монархия. Я скажу вам, что это означает: Царь царствует, но не правит. Царь – это гарант целостности страны и защиты каждого человека, – добавил Католикос. – Но необходимы два условия: народ должен быть готов принять этот строй, и уже с детства мы должны воспитывать на Царство одного из Династии Багратионов, как это делалось исстари. Только так Грузия может окрепнуть, успокоиться и объединиться», – заключил Илия II.

Смелая проповедь Католикоса вызвала настоящий идейный подъем. Тем паче, что идею реставрации монархии Патриарх адресовал грузинскому народу, заметив, что судьба Грузии целиком зависит от его воли, а не от иных «гласных» держав, навязывающих суверенной стране свои политические воззрения.

«Вариант монархии в Грузии обсуждался еще в 1992 году, когда я вернулся из Москвы в Тбилиси, – рассказал газете «Время новостей» бывший президент Грузии Эдуард Шеварднадзе. До этого эту тему серьезно рассматривал президент Гамсахурдия.

Затем идею реставрации монархии озвучил член правительства Грузии министр по урегулированию конфликтов Георгий Хаиндpава. Тогда он заявил, что единственными претендентами на престол являются лишь представители Царской Династии Багратионов, поскольку «эта Династия, правившая в Грузии с IX до начала XIX века, внесла неоценимый вклад в развитие страны». В ходе дискуссии Георгий Хаиндpава заметил, что «историкам нетрудно будет установить, кто из представителей Династии Багратионов имеет право стать Монархом».

Синхронно с этим событием сторонники монархической формы правления подтвердили, что единственным законным претендентом может быть лишь князь Георгий Ираклиевич Багратион-Мухранский и Его прямые потомки.

Еще в 1942 году в Риме на съезде представителей грузинских эмигрантских организаций князь Ираклий Георгиевич Багратион-Мухранский был признан старшим в Доме Багратидов. В связи с этим безоговорочно был объявлен Главой Грузинского Царского Дома и единственным законным претендентом на престол. Ряд организаций так же объявил его Грузинским Царем в изгнании. А после подтверждения Главой Российского Императорского Дома Государем Великим Князем Владимиром Кирилловичем, царского достоинства Дома Багратидов Главу Царского Дома, а значит и Наследника Престола Грузии признают и все европейские монархи. Нельзя забывать и о том, что Глава Грузинского Царского Дома состоит в родстве с Российским Императорским Домом и Испанским Королевским Домом.

Всплеск монархических настроений на Кавказе получили живой отклик у представителей монархических сил России. Директор Канцелярии Главы Российского Императорского Дома Александр Николаевич Закатов, к примеру, заметил: «Патриарх Илия II, высказавшийся за восстановление конституционной монархии в Грузии, выступил как духовный отец нации, понимающий при этом, что у государства должен быть и еще один отец – монарх. Это уже не первое выступление Илии II на монархическую тему, хотя на сей раз его призыв был вызван, очевидно, обострением ситуации в Грузии вследствие политического скандала между президентом Саакашвили и бывшим министром обороны Окруашвили.

Разумеется, в подобной ситуации всегда хочется предложить какой-то выход, напомнить о возможностях, – заметил Александр Закатов. – И в таком случае следует говорить о власти, основанной на традиции, освященной ею. Просто сильная власть, власть вне традиции ведет к диктатуре и произволу, а либерализм – к анархии. Выход – в монархическом правлении». Напомним, что Грузия имеет престолонаследника, коим до своей кончины 16 января 2008 года являлся Князь Георгий Ираклиевич Багратион-Мухранский, а ныне Его Сын – Князь Ираклий Георгиевич, родившийся в 1977 году.

Следует отметить, что заявления главы Грузинской Православной Церкви прозвучали на фоне небывалых национальных волнений, которых в Грузии не наблюдалось с 2004 года, и заметно повлияли на общий политический дискурс.

«Предложение Патриарха не только мудрое, но и является единственно приемлемым для Грузии», – заявил глава «Союза традиционалистов», бывший председатель парламента Акакий Асатиани. «У наших политиков, – сказал он, – есть маниакальное желание становиться президентами, после чего они начинают вытворять чудеса, как это делает Михаил Саакашвили. Ведут себя как без Царя в голове!». А депутат-консерватор Звиад Дзидзигури заявил, что девиз объединенной оппозиции «Грузия без президента» означает по сути, что страна должна быть парламентской республикой и «гарантироваться» монархом. По его словам, воспитывать будущего наследника престола в грузинском духе должен сам Патриарх. По этому вопросу Звиад Дзидзигури предложил провести референдум.

Как в парламентской, так и непарламентской оппозиции в срочном порядке провели совещания, на которых единогласно было принято решение о поддержке предложений Патриарха Илии II. Уже во вторник 9 октября состоялась встреча глав оппозиционных сил Грузии в лице Саломе Зурабишвили (глава партии «Путь Грузии»), Давида Гамкрелидзе (глава парламентской фракции «Правая Оппозиция», лидер движения «Новые Правые»), Шалвы Нателашвили (глава «Лейбористской Партии Грузии»), Константина Гамсахурдия (глава партии «Тависуплеба», сын экс-президента Звиада Гамсахурдия) и Коба Давиташвили (глава движения «Партия Народа», а так же представителей других политических сил ставящих перед собой целью возвращение в Грузию конституционной монархии.

«Восстановление конституционной монархии я считаю положительным шагом. В данном случае это не означает управляющего диктатора. Это означает, с одной стороны, грузинские традиции, душу и идентификацию, а с другой – явится гарантом территориальной целостности Грузии», – заявил лидер политического движения «Свобода» Константин Гамсахурдиа. «Главным принципом нашей программы и важнейшим тезисом является именно конституционная монархия, и мы счастливы вдвойне, что Грузинская Православная Церковь в качестве главной формы устройства государства и выхода из постоянных политических кризисов рассматривает именно ее», – добавил лидер Национально-демократической партии Бачуки Кардава. Лидер грузинских лейбористов Шалва Нателашвили поблагодарил Католикоса-Патриарха Всея Грузии за эту инициативу, заявив, что, по его мнению, конкретные процедуры относительно того, когда, как, в какой форме будет образована монархия, должны быть разработаны с учетом мнения Святейшего Синода и Илии II. А лидер «Народной партии» Мамука Гиоргадзе сообщил, что его партия уже начала сбор подписей в пользу восстановления в Грузии монархии, которые будут представлены и в Парламент, и в Патриархию.

«Мы, «Новые правые», заявляем, что государственным строем в Грузии должна быть конституционная монархия... исходя из многовековой истории Грузии, с учетом кризисных событий после восстановления независимости в стране, на основании анализа широкой международной практики и на основании призыва Католикоса-Патриарха Всея Грузии», – прояснил свою позицию Давид Гамкрелидзе.

Как свидетельствуют результаты опроса, проведенного еженедельником «Квирис палитра» («Палитра недели») среди 402 респондентов, 45% опрошенных поддерживают переход Грузии на конституционную монархию, 29,6% против этого и еще 25,4% затруднились с ответом.

В свою очередь многие «анти - монархисты» выступили с радикальными заявлениями и критикой идеи восстановления монархии, служащей, по их мнению, одной цели – слому установившегося в стране политического режима.

Пожалуй, наиболее политически грамотным и давно испытанным ходом этих сил явилась попытка поставить под сомнение право престолонаследования князя Георгия Багратиона-Мухранского. Это своеобразная махинация была совершенна с помощью так называемых «истинных наследников». Российским монархистам давно знаком этот прием, когда легитимный Императорский Дом пытаются заслонить или морганатическими родственниками или просто слабых душевным здоровьем самозванцами. Однако, в Грузии, этот прием оказался неэффективным, неразбериху внести не удалось: последовал незамедлительный ответ, в котором «анти - монархисты» были уличены в плохом знании истории и юриспруденции. Специалисты в области истории и права, привели убедительные аргументы, доказывающие, что ни престарелый Евгений Багратион, ни семья Нино Имретинской прав на престол не имеют.

Подытоживая вышесказанное, приведем комментарий грузинских событий председателя Российского общественного Монархического Движения Кирилла Немировича-Данченко данный им в одном из интервью: «Обращение грузин к идее установления монархии является очень важным шагом в становлении современного грузинского самосознания. И серьезным решением на путях поиска наиболее адекватной государственности формы правления. Крайне показательно, что при поиске выхода из той тупиковой ситуации, в которой сейчас находится Грузия, когда как во-первых необходимы поиски механизмов стабилизации нынешней Грузии, и во вторых, гарантии ее от подобных потрясений в будущем, грузины обратились именно к монархии.

Это решение грузинского общества еще раз показывает, что институт монархии остается актуальной и равноправной альтернативой на современном политическом поле.

Независимо от того, примет ли сейчас народ Грузии (дадут ли ему принять) однозначное решение в этом вопросе, столь острая актуализация монархической идеи должна явиться примером для российских монархистов, стать еще одним аргументом для сомневающихся, и серьезным поводом задуматься тем кто отрицает благотворную роль монархии для будущего развития России».

Виктор Радзиевский

Thursday, March 15, 2012

ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სწრაფი რეაგირების ძალები

(წერილი გამოქვეყნებულ იქნა 1994 წლის მაისში საქართველოს პარლამენტის კვლევითი სამსახურის ბიულეტენის სახით /სამხედრო-პოლიტიკური ინფორმაციის ბიულეტენი, # 14/, ხოლო ტექნიკურად ეს განხორციელდა “ტექინფორმის” მიერ, რომელიც იმ ხანებში მჭიდროდ თანამშრომლობდა აღნიშნულ სამსახურთან. ეს გახლდათ ჩემს მიერ მომზადებული მეოთხე ნაშრომი პარლამენტისთვის. აქაც თვალსაჩინოა ჩემი მაშინდელი პროდასავლური განწყობა და სსრკ რამდენჯერმე მოხსენიებულია პოტენციურ აგრესორად. დღესდღეობით ასეთ შეფასებებს უკვე აღარ ვიზიარებ, და ამის შესახებ მკითხველი ჩემს ახლანდელ შეხედულებებს ნახავს სხვა წერილებში, რომლებიც გამოქვეყნებულ იქნა 1999 წლის შემდეგ, და განსაკუთრებით 2003-05 წლებიდან. ნაშრომი გადმოტანილია მცირეოდენი სარედაქციო შესწორებებით. გარდა ამისა ზოგიერთ ადგილას ძალაუნებურად შესაძლოა გადმოსულიყო მაშინ ნაშრომის ტექსტის აკრეფისას დაშვებული შეცდომები, რაზედაც მკითხველს ბოდიში მინდა მოვუხადო.)

1991 წლის ნოემბერში რომში ჩრდილოატლანტიკური კავშირის უმაღლესი დონის შეხვედრაზე განისაზღვრა ბლოკის ახალი სტრატეგიული კონცეფცია, რომელიც საფუძვლად დაედო ახალი სამხედრო დოქტრინის შემუშავებას. ამ კონცეფციაში ახლებურად იქნა ჩამოყალიბებული პოტენციური მოწინააღმდეგის ცნება. ალიანსმა უარი თქვა “აღმოსავლეთიდან მუქარაზე”, როგორც მთავარ მადესტაბილიზებელ ფაქტორზე. ამის შესაბამისად, მაღალი საბრძოლო მზადყოფნის მსხვილი შენაერთების ნაცვლად, რომლებიც განკუთვნილი იყო ვარშავის ხელშეკრულების მხრიდან მასირებული თავდასხმის მოგერიებისთვის, ახალი სტრატეგიული კონცეფცია ემყარება უფრო შეზღუდულ სამხედრო პოტენციალსა და საბრძოლო მზადყოფნის ნაკლებ ხარისხს. მოკავშირეთა საერთო აზრით, ახალი სამხედრო მუქარა შესაძლოა წამოიჭრას სხვადასხვა მიმართულებებზე და მისი ნეიტრალიზაციისთვის აუცილებელია კრიზისულ რაიონებში მაღალმობილური ძალების დროული და სწრაფი გაშლა.

ახალი სტრატეგიული კონცეფციის შესაბამისად ითვალისწინებენ ბლოკის გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების (გშძ) შესაბამისი რეორგანიზაციის ჩატარებას. გადაწყვეტილია შემცირებულ იქნას მუდმივი მზადყოფნის ჯარების რაოდენობა სარეზერვო კომპონენტების როლის ამაღლებისა და სამობილიზაციო გაშლის სისტემის სრულყოფის ხარჯზე, შეიქმნას პრინციპულად ახალი ფორმინებები. ნატო-ს ზოგადი დანიშნულების ძალების რეორგანიზაციის გეგმების შესაბამისად, მის შემადგენლობაში ვარაუდობენ იყოლიონ სამი ძირითადი კომპონენტი: სწრაფი რეაგირების ძალები, მთავარი თავდაცვითი ძალები და გაძლიერების ჯარები.

სწრაფი რეაგირების ძალები განიხილება ყველაზე უფრო ბრძოლისათვის მზადმყოფ და მობილურ კომპონენტად, რომელიც გამიზნულია ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრებზე (ომთ) კრიზისულ სიტუაციებში გამოყენებისთვის, ხოლო გარკვეულ პირობებში კი ნატო-ს პასუხისმგებლობის ზონის ფარგლებს გარეთაც. მის შემადგენლობაში ვარაუდობენ იყოლიონ ხუთი დივიზია, მათ შორის ორი მრავალეროვნული შემადგენლობისა. ეს ძალები განლაგებული იქნება სამივე ომთ-ის ფარგლებში.

მთავარი თავდაცვითი ძალები უნდა მოიცავდეს მუდმივად ევროპაში დისლოცირებულ ბლოკის ჯარების უდიდეს ნაწილს, რომელიც განკუთვნილია მსხვილი საბრძოლო მოქმედებების ჩასატარებლად. მთავარი თავდაცვითი ძალების შემადგენლობაში ვარაუდობენ იყოლიონ შვიდი საარმიო კორპუსი 16 დივიზიის შემადგენლობით.

გაძლიერების ჯარებში შევლენ აშშ-ისა და კანადის შეიარაღებული ძალების (შძ) შენაერთები და ნაწილები, რომელსაც ევროპაში გადმოისვრიან ომისთვის უშუალო მზადების პერიოდში, აგრეთვე დასავლეთევროპული ქვეყნების სამხედრო სწავლებაგავლილი და დემობილიზაციაში გასული შძ-ის კომპონენტები. მათი რაოდენობა განისაზღვრება შესაძლო კონფლიქტის ხასიათითა და მასშტაბით.

სწრაფი რეაგირევის ძალების (სრძ – Repid Reaction Forces) შექმნის გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა 1991 წლის აპრილში ბრიუსელში ნატო-ს ქვეყნების გენერალური შტაბების უფროსთა შეხვედრაზე. სრძ-ის საერთო რიცხვი განისაზღვრება 100 ათას ადამიანამდე. გათვალისწინებულია, რომ სრძ-ის სარდალი უშუალოდ დაექვემდებარება ნატო-ს გშძ-ის უმაღლეს მთავარსარდალს ევროპულ ზონაში. ამ ძალების სტრუქტურაში ვარაუდობენ იყოლიონ სახმელეთო, საჰაერო და საზღვაო კომპონენტები.

სახმელეთო კომპონენტის საფუძველი იქნება სრძ-ის გაერთიანებული კორპუსი (Allied Command Europe Repid Reaqction Corps) ხუთი დივიზიის შემადგენლობით. ჯავშანსატანკო დივიზიას, რომელიც დისლოცირებული იქნება გფრ-ის ტერიტორიაზე და მექანიზებულს, დისლოცირებულს მეტროპოლიაში (თითოეული სამბრიგადიანი შემადგენლობისა) სრძ-ის შემადგენლობაში გადასცემს დიდი ბრიტანეთი. აერომობილური დივიზია და კიდევ ერთი მექანიზებული იქნებიან მრავალეროვნული შემადგენლობისა. აერომობილურ დივიზიაში შესაძლოა შეყვანილ იქნან აერომობილური ბრიგადა დიდი ბრიტანეთიდან, საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა გერმანიიდან, აერომობილური ბრიგადა ნიდერლანდებიდან (უკანასკნელში სამი მსუბუქი ქვეითი ბატალიონი, 40 ვერტმფრენი PAH-1 და 25 სატრასპორტო ვერმფრენი), საპარაშუტო ბატალიონი “კომანდოს” ბელგიიდან. მექანიზებული დივიზია უნდა შედგეს სამი ბრიგადისგან (იტალიურის, ბერძნულისა და თურქულისგან). მეხუთე დივიზია (სავარაუდოდ მექანიზებული) დაკომპლექტდება გერმანელი სამხედრო მოსამსახურეებისგან.

სრძ-ის საჰაერო კომპონენტის ჩამოყალიბება დაგეგმილია ნატო-ს ქვეყნების საჰაერო ძალებისა (ჰძ) და საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ნაწილებისგან. ვარაუდობენ მრავალეროვნული ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის შექმნას, რომლის შემადგენლობაშიც უნდა იყოს 100-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი (აქედან 60% მოიერიშე A-10A “თანდერბოლთი” და გამანადგურებელი F-4 “ფანტომი”).

სრძ-ის საზღვაო კომპონენტის სახით დაგეგმილია შეიქმნას საზღვაო ძალების (ზძ) ორი მუდმივი შენაერთი – ატლანტიკასა და ხმელთაშუა ზღვაში, რომლებშიც ვარაუდობენ იყოლიონ 40-მდე საბრძოლო ხომალდი. სრძ-ის ესკადრამ “ნავოქფორმედმა”, რომლის შემადგენლობაშიც შედის გერმანიის, საბერძნეთის, იტალიის, ნიდერლანდების, ესპანეთის, თურქეთის, დიდი ბრიტანეთისა და აშშ-ის ძალები, უკვე გაიარა ბრძოლისუნარიანობის შემოწმება ნატო-ს საზღვაო სწავლებაში “დეთერენთ ფორსი”.

ნატო-ს სრძ-ის საერთო ხელმძღვანელობა დაეკისრება დიდი ბრიტანეთის წარმომადგენლებს. მისი ჩამოყალიბების ორგანიზაციისთვის ნავარაუდევია შტაბის განთავსება ბელგიის ქალაქ მონსში. ბლოკის სარდლობის გეგმების შესაბამისად, სრძ-ის შენაერთები უნდა განლაგდეს ყველა ევროპულ ომთ-ზე. საფრანგეთმა უარი თქვა მათ შექმნაში მონაწილეობაზე, ხოლო აშშ შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების ჩართვა სრძ-ის შემადგენლობაში განხილვის სტადიაშია.

ნატო-ს წევრი ქვეყნების გენერალური შტაბების უფროსების იმავე შეხვედრაზე განიხილებოდა სრძ-ის ერთი კომპონენტის “დაუყოვნებლივ რეაგირების ძალების” (Immediate Reaction Forces) შექმნის საკითხი, რომლის ძირითადი დანიშნულებაა შძ-ის დაჯგუფებათა სასწრაფო გაზრდა წარმოქმნილი კონფლიქტების რაიონებში, უმეტესწილად ბლოკის ფლანებზე. სხვა სიტყვებით, იგი უნდა იქცეს სწრაფი რეაგირების ძალების პირველ ეშელონად. დაუყოვნებლივ რეაგირების ძალების საფუძველი უნდა შეადგინოს ამჟამად არსებულმა ნატო-ს მობილურმა ძალებმა.

ნატო-ს მობილური ძალები ევროპაში (Allied Command Eurole Mobile Force) შეიქმნა 1960 წელს, როცა ბლოკის ხელმძღვანელობა მივიდა ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგების შედარებით სისუსტის შეგნებამდე და ამასთან ერთად მოხდა “მასირებული ნაცვალგების” სტრატეგიის გადასინჯვა. ნატო-ს ხელმძღვანელობის აზრით, მობილურ ძალებს უნდა განეხორციელებინა “მოქნილი რეაგირების” სტრატეგიულ დებულებათა რეალიზაცია. მის შემადგენლობაში შევიდნენ ბლოკის მონაწილე რვა ქვეყნის სახმელეთი ჯარებისა და საჰაერო ძალების ქვედანაყოფები. იგი უშუალოდ ექვემდებარება ნატო-ს გშძ-ის უმაღლეს მთავარსარდალს. უკვე მშვიდობიანობის დროს მობილური ძალების საბრძოლო ქვედანაყოფები გადაცემულია ნატო-ში, მთლიანად დაკომპლექტებულია პირადი შემადგენლობით, იარაღითა და სამხედრო ტექნიკით.

ვარშავის ხელშეკრულებასთან და სსრკ-თან პირდაპირი დაპირისპირების წლებში ნატო-ს მობილური ძალების ოპერატიული პასუხისმგებლობის ზონა იყოფოდა შვიდ საკვანძო რაიონად, რომელთა შენარჩუნებაზეც დიდად იქნებოდა დამოკიდებული საბრძოლო მოქმედებების წარმატება ევროპულ ომის თეატრზე. ეს რაიონებია: ჩრდილოეთ ნორვეგია (თრომის ოლქი), დანიის კუნძულები (ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონა), სასაზღვრო რაიონები თურქეთსა და ბულგარეთს შორის, საბერძნეთსა და ბულგარეთს შორის, იტალიასა და იუგოსლავიას შორის, თურქეთის საზღვარი სირიასთან და ერაყთან, თურქეთის საზღვარი ყოფილ საბჭოთა კავშირთან.

ნაწილი ამ რაიონებისა კვლავაც საჭიროებს მობილური ძალების გამოყენებას, განსაკუთრებით იქ, სადაც СНГ-სა და ნატო-ს ქვეყნები უშუალოდ ემეზობლებიან ერთმანეთს. სახელდობრ ჩრდილოეთ ნორვეგიაში, სადაც ლენინგრადის სამხედრო, ოლქში დისლოცირებული 11 მოტომსროლელი დივიზიის, საჰაერო-საიერიშო ბრიგადის, ორი დივიზიის ექვივალენტური საარტილერიო ნაწილების, საზღვაო ქვეითი ჯარის ბრიგადისა და სანაპირო თავდაცვის დივიზიების საპირისპიროდ დგას ნორვეგიის ორი ბატალიონი და სასაზღვრო დაცვის ერთი ასეული, რომლებიც შეიძლება გაძლიერებულ იქნან ჩრდილოეთ ნორვეგიაში დისლოცირებული ერთი ბრიგადითა და მხარდაჭერის ნაწილებით.

ჩრდილოატლანტიკური ბლოკის მობილური ძალები იყოფა მობილურ სახმელეთო ჯარებად და მობილურ საჰაერო ძალებად. სახმელეთო კომპონენტის შემადგენლობაში შედის შტაბი (ქ. ჰაიდელბერგში, გფრ) და რვა გაძლიერებული ბატალიონი (ორი გფრ-დან და თითო-თითო აშშ-დან, დიდი ბრიტანეთიდან, კანადიდან, ნიდერლანდებიდან, იტალიიდან და ბელგიიდან), აგრეთვე ერთი ასეულიც ლუქსემბურგიდან. სულ მობილური სახმელეთი ჯარების შემადგენლობაშია 9900 სამხედრო მოსამსახურე, საველე არტილერიის 125 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 216 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება (მათ შორის 198 ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტების გასაშვები დანადგარი – ტსმრ გდ), 56 საზენიტო საშუალება. შტაბი და მისი ქვედანაყოფები განკუთვნილია მოქმედებებისთვის მობილური ძალების პასუხისმგებლობის მთელ ზონაში, საბრძოლო ბატალიონები – განსაზღვრულ რაიონებში: ჩრდილოევროპულ ომთ-ზე – დიდი ბრიტანეთის, კანადის, ნიდერლანდების, იტალიისა და ლუქსემბურგის ქვედანაყოფები; სამხრეთევროპულ ომთ-ზე ბელგიის, ფედერაციული გერმანიისა და აშშ-ის ქვედანაყოფები.

მობილური საჰაერო ძალები მოიცავს ექვს ესკადრილიას (აშშ-ის, გფრ-ის, დიდი ბრიტანეთის, იტალიის, ბელგიისა და ნიდერლანდების). ამათგან ორი ესკადრილია ბირთვული იარაღის მატარებელია. მობილური სახელეთო ჯარებისგან განსხვავებით მათ ერთიანი მეთაურობა და შტაბი არ გააჩნიათ. მობილური საჰაერო ძალების საბრძოლო შემადგენლობაშია ტაქტიკური ავიაციის 114 თვითმფრინავი (24 აშშ-დან, 18-18 გფრ-დან, ბელგიიდან ნიდერლანდებიდან და იტალიიდან, 14 დიდი ბრიტანეთიდან). კონფლიქტის გაჩაღებაზე მუქარის შემთხვევაში მობილურ საჰაერო ძალებს გადაისვრიან დანიშნულების ადგილზე. ნატო-ს მობილური ძალების ოპერატიული პასუხისმგებლობის შვიდი რაიონიდან თითოეულში ითვალისწინებენ სამი-ოთხი ესკადრილიის გამოყენებას.

მშვიდობიანობის დროს ნატო-ს მობილური ძალების ქვედანაყოფები იმყოფებიან იმ შენაერთებისა და ნაწილების მუდმივი დისლოკაციის ადგილებში, რომლებშიც შტატის მიხედვით შედიან. ისინი არიან მუდმივი საბრძოლო მზადყოფნის მდგომარეობაში, რაც უზრუნველყოფს სახმელეთო ჯარების აეროდრომებზე სწრაფად თავმოყრას, თვითმფრინავებში ჩასხდომასა და დღე-ღამის განმავლობაში იმ შვიდი რაიონიდან ნებისმიერში გადასროლას. ამდენივე დრო ეძლევათ საჰაერო ძალების ესკადრილიებს დანიშნულების ადგილზე გადაფრენისთვის. საბრძოლო მოქმედებათა რაიონში მისვლის შემდეგ მობილური ძალების ქვედანაყოფები გადადიან ომთ-ზე გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების სარდლის განკარგულებაში და მოქმედებენ მისი ბრძანებების მიხედვით.

თუცა კი მობილური ძალების უმნიშვნელო საბრძოლო და რიცხობრივი შემადგენლობა არ იძლევა ძალთა თანაფარდობის არსებითად შეცვლის შესაძლებლობას და ვერც გავლენას მოახდენს საბრძოლო მოქმედებების მსვლელობაზე, მაგრამ მას შეუძლია უზრუნველყოს ნატო-ს წევრთა უმეტესობის ჩართვა საბრძოლო მოქმედებებში, რაც ხელს შეუწყობს ნებისმიერი ლოკალური კონფლიქტის ესკალაციას.

ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სარდლობა დიდ ყურადღებას უთმობს მობილური ძალების მაღალი საბრძოლო მზადყოფნის შენარჩუნებას კრიზისული სიტუაციების შემთხვევაში მათი დაუყოვნებლივ გამოყენების მიზნით. ამისთვის ხორციელდება მობილური ძალების ყოველდღიური მომზადება შენაერთებისა და ნაწილების შემადგენლობაში მათი მუდმივი დისლოკაციის ადგილებში, და სპეციალურად წელიწადში ორჯერ ჩატარებულ სწავლებებში, მორიგეობით ნატო-ს ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებზე. უკანასკნელთა ძირითადი მიზანია ჯარების გადასროლისა და საბრძოლო გამოყენების საკითხების პრაქტიკული დამუშავება, საბრძოლო მოქმედებათა სავარაუდო რაიონების გეოგრაფიული და კლიმატური პირობების თავისებურებათა გაცნობა, ადგილობრივ მოსახლეობასთან კონტაქტების დამყარება და ეროვნული შეიარაღებული ძალების სარდლობასთან თანამშრომლობის განვითარება. შექმნის დღიდან მობილური ძალები მონაწილეობდა დაახლოებით 100 სწავლებაში. ჩრდილოევროპულ ომთ-ზე ნორვეგიის (დანიის) შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებთან ერთობლივ სწავლებებში მონაწილეობენ: მობილური სახმელეთო ჯარების სამი-ოთხი ბატალიონი (კანადური, ჰოლანდიური, ბრიტანული და იტალიური) და ერთი ასეულიც ლუქსემბურგიდან, აგრეთვე ნიდერლანდების, დიდი ბრიტანეთისა და აშშ-ის საავიაციო ესკადრილიები. ნატო-ს პასუხისმგებლობის ზონის სამხრეთ ფლანგზე საჯარისო სწავლებებში ბერძნული, იტალიური ან თურქული ჯარების ქვედანაყოფებთან ერთად ჩვეულებრივ მონაწილეობს მობილური სახმელეთო ჯარების სამი ბატალიონი (ბელგიური, გფრ-ისა და ამერიკული) და სამი საავიაციო ესკადრილია (ბელგიური, გერმანული, იტალიური).

მობილური ძალების სბრძოლო გამოყენებაზე გადაწყვეტილების მიღების საფუძველს წარმოადგენს ნატო-ს წევრი ნებისმიერი ქვეყნის თხოვნა ბლოკის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობისადმი რეგიონში საერთაშორისო ვითარების გამწვავებისა და თავდასხმის მუქარის შემთხვევაში.

დასავლეთ ევროპის ქვეყნების სწრაფი რეაგირების ძალები

1991 წლის აპრილში ბრიუსელში ნატო-ს სწრაფი რეაგირების ძალების შექმნაზე გადაწყვეტილების მიღებამ გამოიწვია მათი შემდგომი სრულყოფა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში, ხოლო ესპანეთში კი ეროვნული სრძ-ის შექმნა.

დიდ ბრიტანეთში სწრაფი რეაგირების ძალები შექმნილია 1982 წლიდან, რაც გამოწვეული იყო ფოლკლენდის კუნძულებზე საბრძოლო მოქმედებებში შეიარაღებული ძალების არასაკმარისად ეფექტური გამოყენებით. მას ეწოდა “ჯარები ნატო-ს ზონის გარეთ გამოყენებისთვის”. სრძ-ის შემადენლობაში შეყვანილია სახმელეთო ჯარების, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების სპეციალური ნაწილები, ქვედანაყოფები და ხომალდები. მათი ამოცანაა საბრძოლო მოქმედებების წარმოება ნატო-ს პასუხისმგებლობის ზონის გარეთ კრიზისული სიტუაციების წარმოქმნისას, რომლებიც ემუქრებიან დიდი ბრიტანეთის ეროვნულ ინტერესებს და მოითხოვენ მისგან სამხედრო ჩარევას.

დღეისთვის სრძ-ში გადასაცემად განკუთვნილია მე-5 საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა, საზღვაო-ქვეითი ჯარის მე-3 ბრიგადა, სპეციალური დანიშნულების 22-ე პოლკი, საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ნაწილები და ქვედანაყოფები, საჰაერო ძალების ავიაცია, საზღვაო ძალების ხომალდები და გემები.

მე-5 საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა (5000 ადამიანი, ამათგან 2000-ზე მეტს გავლილი აქვს საპარაშუტო მომზადება) წარმოდგენილია შტაბით, ორი საპარაშუტო-სადესანტო და ორი მოტოქვეითი ბატალიონით მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების გარეშე, სადაზვერვო, საარტილერიო და საინჟინრო პოლკებით, ზურგის უზრუნველყოფის ბატალიონით, კავშირგაბმულობისა და სამედიცინო ასეულებით, აგრეთვე სავერტმფრენო ესკადრილით. მის შეიარაღებაშია: 18 105-მმ ზარბაზანი, 24 ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კოპლექსი (ტსრკ) “მილანი”, 12 საბრძოლო ვერტმფრენი, ამათგან ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტებით (ტსმრ) “თოუ” აღჭურვილი ექვსი დამრტყმელი ვერტმფრენი.

საპარაშუტო-სადესანტო ბატალიონი (600 ადამიანი) მოიცავს შტაბსა და ექვს ასეულს: საშტაბოს, სამ საპარაშუტო-სადესანტოს, სადაზვერვოსა და საცეცხლე მხარდაჭერის. ბატალიონის ძირითადი შეიარაღებაა რვა 81-მმ ნაღმსატყორცნი და ექვსი ტსრკ “მილანი”.

საზვაო ქვეითი ჯარის მე-3 ბრიგადა (5000 ადამიანი) მოიცავს შტაბს, საშტაბო და კავშირგაბმულობის ასეულებს, საზღვაო ქვეითთა სამ ბატალიონს, მსუბუქ საარტილერიო პოლკს, მომარაგებისა და ზურგის მომსახურების პოლკს, საავიაციო ესკადრილიას, ორ ცალკეულ საინჟინრო ასეულს, სადესანტო-გადასასხმელ საშუალებათა რაზმს, მცურავთა ცალკეულ ასეულს “კომანდო”. შეიარაღებაში მათ გააჩნიათ 24 105-მმ ზარბაზანი, 72 ტსრკ, 34 საბრძოლო ვერტმფრენი და 80 სადესანტო-გადასასხმელი საშუალება.

სპეციალური დანიშნულების 22-ე ცალკეული პოლკი (900 ადამიანი) შედგება შტაბისა და სპეციალური დანიშნულების ექვსი ასეულისგან, კავშირგაბმულობისა და ზურგის უზრუნველყოფის ასეულებისგან, შეკრების, დაკომპლექტების, საწყისი და სპეციალური მომზადების ცენტრებისგან. მის შეიარაღებაში შედგება სასროლი იარაღი, ყუმბარსატყორცნები, დანაღმვის საშუალებანი, რადიოტექნიკური დაზვერვის წარმოების აპარატურა.

სრძ პირადი შემადგენლობით, იარაღითა და საბრძოლო ტექნიკით დაკომპლექტებულია 100%-ით და მუდმივ საბრძოლო მზადყოფნაში იმყოფება მსოფლიოს ნებისმიერ რეგიონში გამოსაყენებლად ბრძანების მიღებიდან 72 სთ-ის შემდეგ. მეწინავე ჯგუფი საბრძოლო მოქმედებათა რაიონში უნდა მივიდეს 24 სთ-ის განმავლობაში.

1995 წლისთვის შეიარაღებული ძალების შემადგენლობაში დაგეგმილია იყოლიონ ნატო-ს სრძ-ში შემავალი შენაერთები და ნაწილები. ბრიტანული სრძ-ის საფუძველს შეადგენს 1-ლი ჯავშანსატანკო და მე-3 მექანიზებული დივიზიები, 24-ე აერომობილური ბრიგადა, საზღვაო ქვეითი ჯარის მე-3 ბრიგადა, სპეციალური დანიშნულების ნაწილები, საჰაერო ძალების ავიაცია და საზღვაო ძალების ხომალდები, საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ქვედანაყოფები. ბრიტანეთის ტერიტორიაზე დისლოცირებული მე-3 მექანიზებული დივიზია, 24-ე აერომობილური ბრიგადა, აგრეთვე სპეციალური დანიშნულების ნაწილები ნატო-ს შემადგენლობაში ამოცანების შესრულების გარდა იმოქმედებენ ეროვნული სრძ-ის სახითაც.

მე-3 მექანიზებულ დივიზიას ეყოლება შტაბი, სამი ბრიგადა (1-ლი და 19-ე მექანიზებული და მე-5 საჰერო-სადესანტო), შვიდი პოლკი (სადაზვერვო, საარტილერიო 155-მმ თვითმავალი ჰაუბიცების AS-90, ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემების /ზცრს/ MLRS, საზენიტო-სარაკეტო, საარმიო ავიაციის, საინჟინრო, კავშირგაბმულობისა და სატრანსპორტო), ორი ბატალიონი – მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის (მტუ) და მედიკურ-სანიტარული.

სულ დივიზიაში გეგმავენ იყოლიონ 16000-ზე მეტი ადამიანი, 114 საბრძოლო ტანკი, საველე არტილერიის 180 ქვემეხი, 18 ზცრს MLRS, 3672 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება, მათ შორის 210 ტსრკ, 36 საზენიტი სარაკეტო კომპლექსი (ზრკ), 302 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 48 საბრძოლო ვერტმფრენი. აუცილებლობის შემთხვევაში მას შესაძლოა მიეცეს საზღვაო ქვეითი ჯარის მე-3 ბრიგადაც.

24-ე აერომობილური ბრიგადა (6000 ადამიანი) მოიცავს შტაბს, სამ აერომობილურ ბატალიონს, ოთხ პოლკს (საარტილერიო, საარმიო ავიაციის, საინჟინრო და სატრანსპორტო), აგრეთვე საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ქვედანაყოფებს (სარემონტო, მტუ-ის, მედიკურ-სანიტარულ ბატალიონებს, კავშირგაბმულობისა და სამხედრო პოლიციის ასეულებს). შეიარაღებაში მას გააჩნია: საველე არტილერიის 18 ქვემეხი, 1746 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება (მათ შორის 126 ტსრკ “მილანი”), 143 ჯავშანტრანსპორტერი (ჯტრ) და საარმიო ავიაციის 36 ვერტმფრენი.

გერმანიის სრძ-ის ჩამოყალიბება დაგეგმილია განხორციელებულ იქნას ორ ეტაპად. პირველ ანუ გარდამავალ ეტაპზე (1995 წლამდე) სრძ-ის შემადენლობაში შევლენ ბრძოლისათვის ყველაზე უფრო მეტად მზადმყოფი შენაერთები და ნაწილები. სრძ-ის მომზადების, დაგეგმვისა და საბრძოლო გამოყენების მართვა ეკისრება მე-3 საარმიო კორპუსის სარდლობას, რომლის ბაზაზეც იქმნება სახმელეთო კომპონენტის სარდლობა. ამ პერიოდში სრძ-ის სახით შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ექვსი ბრიგადა.

მეორე ეტაპზე (1995-2000 წწ.) შეიარაღებული ძალების სახეობათა რეორგანიზაციის პროგრამის დასრულების შემდეგ, სრძ-ის შემადგენლობაში სახმელეთოსთან ერთად შევა საჰაერო და საზღვაო კომპონენტებიც.

სრძ-ის სახმელეთო ჯარებში იგეგმება ჩაირთოს ორი დივიზია (სადივიზიო მეთაურობა) სამი სატანკო, მოტოქვეითი და ფრანგულ-გერმანული ბრიგადების შემადგენლობით, აგრეთვე სამი ცალკეული საჰაერო-სადესანტო და ერთი სამთოქვეითი ბრიგადა. ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ორგანიზაცია, საბრძოლო გამოყენების გეგმების შემუშავება მშვიდობიანობის დროს ეკისრება სახმელეთო ძალების მთავარ სამმართველოს. სრძ-ის ინტერესებში ვარაუდობენ გამოყენებულ იქნას საარმიო ავიაციის ბრიგადაც, რომელშიც შევა სატრანსპორტო ვერტმფრენების უმეტესი ნაწილი. კრიზისული სიტუაციის ან შეიარაღებული კონფლიქტის წარმოქნის შემთხვევაში გერმანიის სრძ-ის შემადგენლობიდან ნატო-ს გშძ-ში გადაეცემა: 26-ე საჰაერო-სადესანტო ბრიგადის საპარაშუტო-სადესანტო ბატალიონები (“დაუყოვნებლივ რეაგირების ძალებში”), მე-3 დივიზიის მეთაურობა (მე-7 სატანკო დივიზია 21-ე და მე-9 სატანკო ბრიგადებით), 27-ე საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა (მრავალეროვნულ აერმობილურ დივიზიაში), მე-5 სადივიზიო მეთაურობა (10-ე სატანკო დივიზია) 12-ე სატანკო, 30-ე მოტოქვეითი და ფრანგულ-გერმანული ბრიგადებით. 1995 წლის ოქტომბრიდან მუდმივად გადაეცემა ფანგულ-გერმანული საარმიო კორპუსის (ევროკორპუსის) შემადგენლობაში.

მე-4 მოტოქვეითი დივიზიის შტაბის ბაზაზე იგეგმება შეიქმნას აერომობილური ძალების სარდლობა, რომელსაც აუცილებლობის შემთხვევაში დაექვემდებარება 23-ე სამთოქვეითი ბრიგადა და 25-ე საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა. ამ ძალების გამოყენება ნავარაუდევია ეროვნული გეგმებით გაერო-ს ღონისძიებების ფარგლებში. ამავდროულად ნატო-ს გშძ-ის ხელმძღვანელობა არ გამორიცხავს 23-ე სამთოქვეითი და 25-ე საჰაერო-სადესანტო ბრიგადების გამოყენებას მე-7 სატანკო დივიზიის გაძლიერებისთვის.

სრძ-ის საჰაერო კომპონენტი მოიცავს 15 ავიაესკადრილიას, მათგან ორია საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებლების F-4F (18-18 თვითმფრინავით), ოთხი გამანადგურებელ-ბომბდამშენების “ტორნადო”, ექვსი ზრკ “პეტრიოტების” (8-8 გასაშვები დანადგარი /გდ/), ორი ზრკ “გაუმჯობესებული ჰოქების” (12-12 გდ) და ერთიც ზრკ “როლანდ-3”-ებისა (6 გდ). იგეგმება აგრეთვე, რომ სრძ-ის ინტერესებისთვის გამოიყოს დიდი სიმაღლის თვითმფრინავ-მზვერავების -500 “ეგრეტისა” და თვითმფრინავ-გამწყობების “ბოინგ 707” ერთი-ორი ესკადრილია.

ნატო-ს “დაუყოვნებლივ რეაგირების ძალებში” ვარაუდობენ ჩაირთოს საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებლების F-4F და საჰაერო ძალების გამანადგურებელ-ბომბდამშენების “ტორნადოს” თითო-თითო ესკადრილია, აგრეთვე ზრკ “პეტროტების” სამი, ზრკ “გაუმჯობესებული ჰოქების” ორი და ზრკ “როლანდ-3”-ის ერთი ესკადრილიები.

დანარჩენი ნაწილები და ქვედანაყოფები კი შევლენ ნატო-ს მრავალეროვნული სწრაფი რეაგირების ძალების შემადგენლობაში.

სრძ-ის საზღვაო კომპონენტს თავის შემადგენლობაში უნდა ჰყავდეს ფრეგატებისა და საესკადრო ნაღმოსნების ერთი ესკადრა (6 ხომალდი), ტრალერების ორი ესკადრა (15), წყალქვეშა ნავების ერთი ესკადრა (8), სარაკეტო კატარღების ერთი ესკადრა (13), აგრეთვე გამანადგურებელ-ბომბდამშენების “ტორნადოს” (18) და საბაზო საპატრულო თვითმფრინავების “ატლანტიკის” (6) თითო ესკადრილია.

საზღვაო კომპონენტის შემადგენლობიდან ნატო-ს გაერთიანებული საზღვაო ძალების მუდმივ შენაერთში ატლანტის ოკეანესა და ხმელთაშუა ზღვაში გადაეცემა თითო ფრეგატი ან ნაღმოსანი და თითო ტრალერი. გარდა ამისა კრიზისულ სიტუაციებში იგეგმება დამატებით გამოყოფილ იქნას ატლანტიკაში სამი ფრეგატი ან ნაღმოსანი, ექვსი ტრალერი და წყალქვეშა ნავი, საბაზო საპატრულო ავიაციის ორი-სამი თვითმფრინავი და ერთიც ტანკერი.

იტალიის სწრაფი რეაგირების ძალები შედგება სახმელეთო ჯარების, საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ძალების ყველაზე უფრო ბრძოლისათვის მზადმყოფი ფორმირებებისგან, რომლებიც განკუთვნილია ტერიტორიული თავდაცვის ამოცანების გადასაწყვეტად ხმელთაშუა ზღვის აუზში, ახლო და შუა აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის ზონებში, აგრეთვე ქვეყნის ეროვნული ინტერესების დასაცავად.

მისი სახმელეთო კომპონენტის შემადგენლობაშია ცალკეული საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა “ფოლგორე”, ცალკეული მექანიზებული ბრიგადა “ფრიული”, საარმიო ავიაციის ცალკეული სავერტმფრენო პოლკი “ანტარესი”, აგრეთვე უზრუნველყოფის ქვედანაყოფები (კავშირგაბმულობისა და ზურგის უზრუნველყოფის ცალკეული ბატალიონები, ორ-ორი ცალკეული ავტოსატრანსპორტო და მედიკურ-სანიტარული ასეული). საჰაერო კომპონენტი შედგება 46-ე სატრანსპორტო საავიაციო ბრიგადისა და 156-ე გამანადგურებელ-ბომბდამშენი საავიაციო ესკადრილიისგან. საზღვაო კომპონენტის შემადგენლობაშია საზღვაო ქვეითი ჯარის ბატალიონი “სან-მარკო” და სადესანტო ხომალდების ჯგუფი. ოპერატიული დანიშნულების მიხედვით სრძ-ის ფორმირებები იყოფა მთავარ ძალებად და გადასროლის ძალებად. სულ სრძ-ის შემადგენლობაშია 13640 ადამიანი, 49 საბრძოლო ტანკი, საველე არტილერიის 166 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 162 ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი, 325 ჯვშანტრანსპორტერი, 42 ვერტმფრენი, 36 თვითმფრინავი, ორი სადესანტო-სავერტმფრენო ხომალდ-დოკი და სხვა შეიარაღება.

ცალკეული საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა “ფოლგორე” (4360 ადამიანი) მოიცავს შტაბსა და საშტაბო ასეულს, ოთხ ბატალიონს (საპარაშუტო-სადივერსიოს, საპარაშუტო-კარაბინერების, ორი საპარაშუტო), საარტილერიო დივიზიონს, საარმიო ავიაციის ესკადრილიას, სადაზვერვო, ტანკსაწინააღმდეგო და მესანგრეთა ასეულებს, ზურგის უზრუნველყოფის ბატალიონს. მის შეიარაღებაშია 23 105-მმ ჰაუბიცა, 28 120-მმ და 27 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 78 ტსრკ, 124 ხელის ყუმბარსატყორცნი, 24 გადასატანი ზრკ, 76 ჯავშანტრანსპორტერი (ჯტრ) და 13 ვერტმფრენი.

ცალკეულ მექანიზებულ ბრიგადას “ფრიული” (4851 ადამიანი) თავის შემადგენლობაში გააჩნია შტაბი და საშტაბო ასეული, სამი მექანიზებული და ერთი სატანკო ბატალიონი, საარტილერიო დივიზიონი, ტანკსაწინააღმდეგო ასეული, საზენიტო ბატარეა, მესანგრეთა ასეული და ზურგის უზრუნველყოფის ბატალიონი. მის შეიარაღებაშია 49 ტანკი, 12 155-მმ ჰაუბიცა, 30 120-მ ნაღმსატყორცნი, 78 ტსრკ, 88 ხელის ყუბარსატყორცნი, 12 გადასატანი ზრკ (გზრკ) და 203 ჯტრ.

კავშირგაბმულობას უზრუნველყოფს 11-ე ცალკეული ბატალიონი “ლეონესა”. მისი ძირითადი სახეობაა..... რადიოსარელეო კავშირგაბმულობა კი უმთავრესად გამოიყენება იტალიის გარეთ საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას.

მომავალში გეგმავენ იტალის შეიარაღებულ ძალებში იყოლიონ სამი კომპონენტი: საკუთრივ სრძ (მუდივი მზადყოფნის ძალები), შემცირებული შემადგენლობის ძალები და სარეზერვო ძალები.

სრძ შეადგენს ეროვნული შეიარაღებული ძალების საფუძველს და იქნება მისი ყველაზე უფრო ბრძოლისთვის მზადმყოფი ელემენტი. მას უნდა ჰყავდეს ხუთი ცალკეული ბრიგადა (საჰაერო-სადესანტო “ფოლგორე”, ალპიური ქვეითი “ტურინეზე”, ორი სატანკო და მსუბუქი აერომობილური), 30 საბრძოლო ხომალდი, საბრძოლო და დამხმარე ავიაციის 20 ესკადრილია.

ცალკეული ჯავშანსატანკო დივიზიის ჩამოყალიბება 1994 წლამდე უნდა იქნას განხორციელებული ცალკეული მექანიზებული ბრიგადის “აკუის” ბაზაზე. შემდგომში კი მექანიზებული ბრიგადის “ფრიულის” ბაზაზე უნდა ჩამოყალიბდეს მსუბუქი აერომობილური ბრიგადა.

ასეთი რეფორმების შემდეგ სრძ-ის საერთო რიცხოვნება უნდა გაიზარდოს 25000 ადამიანამდე. ამ ძალების გამოყენებისთვის მზადყოფნა შეადგენს 10-30 დღეღამეს. მათი გამოყენება იგეგმება საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისთვის როგორც თავის ტერიტორიაზე, ისე მის ფარგლებს გარეთაც, დამოუკიდებლად ან მრავალეროვნული ძალების შემადგენლობაში ნატო-ს ან დასავლეთევროპული კავშირის ინტერესებში.

ესპანეთის ეროვნული სრძ-ის შემადგენლობაში სახმელეთო ჯარებიდან შეყვანილია ცალკეული საჰაერო-სადესანტო, აერომობილური და მსუბუქი ჯავშანსაკავალერიო ბრიგადები, უცხოური ლეგიონი, საარმიო ავიაციის ნაწილები და ქვედანაყოფები. საჰაერო ძალებიდან – სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავები, საზღვაო ძალებიდან – საზღვაო ქვეითთა პოლკი. სულ სრძ-ში უნდა იყოს 25360 ადამიანი, 145 საბრძოლო ტანკი, საველე არტილერიის 340 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 618 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება, 164 ჯავშანტრანსპორტერი, 187 ვერტმფრენი, შვიდი თვითმფრინავი და სხვა შეიარაღება.

ცალკეული მსუბუქი ჯავშანსაკავალერიო ბრიგადა (4450 ადამიანი) გაიშლება ორიდან ერთერთი ჯავშანსაკავალერიო ბრიგადის ბაზაზე. მის შემადგენლობაში იგეგმება ჩაირთოს ორი ჯავშანსაკავალერიო, მსუბუქი ჯავშანსაკავალერიო და საარტილერიო პოლკები, აგრეთვე საბრძოლო და ზურგის უზრუნველყოფის ქვედანაყოფები. ბრიგადის შეიარაღებაა: 109 საბრძოლო ტანკი, საველე არტილერიის 72 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 65 ჯტრ და 83 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება.

ცალკეული საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა (4100 ადამიანი) წარმოადგენს სახმელეთო ჯარების ყველაზე უფრო საბრძოლველად მზადყოფ და მობილურ ნაწილს. მის შემადგენლობაშია 5 ბატალიონი (3 საპარაშუტო-სადესანტო, საინჟინრო და მომარაგების), საარტილერიო დივიზიონი, ტანკსაწინააღმდეგო ასეული. ბრიგადას შეიარაღებაში გააჩნია: საველე არტილერიის 18 ქვემეხი, 36 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 194 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება. მისი გადასროლისთვის გეგმავენ გამოიყოს 51 სატრანსპორტო თვითმფრინავი საჰაერო ძალების შემადგენლობიდან. ბრიგადა განზრახულია ნატო-ს “დაუყონებლივ რეაგირების ძალების” გაძლიერებისთვის.

ცალკეული აერომობილური ბრიგადა (6400 ადამიანი) მოიცავს ორ აერომობილურ პოლკს, საარტილერიო დივიზიონს, საინჟინრო ბატალიონს, მომარაგების ბატალიონსა და ტანკსაწინააღმდეგო ასეულს. მის შეიარაღებაშია: საველე არტილერიის 70 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 317 ტანკსაწინააღმდეგო საშუალება. დღესდღეობით ტრანსპორტის უკმარისობის გამო (ბრიგადის გადასროლისთვის შესაძლოა გამოყენებულ იქნას 42 სატრანსპორტო ვერტმფრენი) შესაძლებელია შენაერთის მხოლოდ თანდათანობითი გამოყენება ტაქტიკური სადესანტო ჯგუფების შემადგენლობაში.

უცხოური ლეგიონი მოიცავს 4 მოტოქვეით პოლკს. პირველ სამს გააჩნია ერთნაირი საშტატო სტრუქტურა. ისინი შედგება მოტოქვეითი და მექანიზებული ბატალიონებისა და ტანკსაწინააღმდეგო ასეულისგან. თითოეულს შეიარაღებაში გააჩნია 24 ჯავშანტრანსპორტერი და 31 ნაღმსატყორცნი. მეოთხე პოლკი შედგება სპეციალური დანიშულების მსუბუქი საკავალერიო და სასწავლო ბატალიონებისგან. იგი ყველაზე მეტად პასუხობს სრძ-დმი წაყენებულ მოთხოვნებს. ამასთან ცალკე გამოიყოფა სპეცდანიშნულების ბატალიონი 400 ადამიანის შემადგენლობით, რომელთაც გავლილი აქვთ მოწინააღმდეგის ღრმა ზურგში სადაზვერვო-დივერსიული მოქმედებების წარმოების სპეციალური მომზადება აგენტურული დაზვერვის ელემენტებით.

ამასთან ერთად, უცხოური ლეგიონის პოლკების განცალკევებული დისლოკაციის გამო მათი ერთდროულად გამოყენება ნაკლებ სავარაუდოა.

სრძ-ის საარმიო ავიაცია შეყვანილია 7 ბატალიონში: ტანკსაწინააღნმდეგო ვერტმფრენების, 4 (ზოგადი დანიშნულების ?) ვერტმფრენების, სატრანსპორტო ვერტმფრენებისა და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის. სულ მის შემადგენლობაშია 187 ვერტმფრენი, ამათგან 28 დამრტყმელი, 80 სატრანსპორტო და 79 საბრძოლო უზრუნველყოფის.

სრძ-ის პირადი შემადგენლობის, იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის ოპერატიული დანიშნულების რაიონებში გადასროლისთვის გათვალისწინებულია სატრანსპორტო ავიაციის ნაწილებიდან შემდეგი სატრანსპორტო თვითმფრინავების გამოყოფა: 7 C-130 “ჰერკულესი” (31-ე ავიაფრთა), 20 C-212 “ავიაკარი” (35-ე), 24 DCH-4 “კარიბუ” (37-ე).

საზღვაო ქვეითი ჯარის პოლკი (1500 ადამიანი) მოიცავს სხვადასხვა დანიშნულების ხუთ ჯგუფს (დესანტირების, საბრძოლო მხარდაჭერის, საბაზო, სპეციალური დანიშნულების, მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის). მის შეიარაღებაშია: 36 ტანკი, 18 ქვემეხი, 12 ნაღმსატყორცნი, 27 ამფიბიური მანქანა.

ესპანეთის სრძ-ის განვითარების გეგმებით გათვალისწინებულია აგრეთვე მოცემული ნაწილების კონტინგენტის ჩამოყალიბება, თუ კი იქნება კრიზისის რაიონში სრძ დაჯგუფების გაძლიერების ან კონფლიქტის ზონაში საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისთვის ადაპტაციის აუცილებლობა. კერძოდ, მოცემული ნაწილების რიცხვს მიეკუთვნება ჯავშანსაკავალერიო ბრიგადა, ხოლო სრძ-ს მთაგორიან ადგილებში მოქმედებებისთვის შესაძლოა მიეცეს სამთოქვეითი ბრიგადის ნაწილებიც. გარდა ამისა, სრძ-ის გაძლიერებისთვის დაგეგმილია ცალკეული საარტილერიო პოლკების ნაწილების, კავშირგაბმულობისა და რადიოელექტრონული ბრძოლის, საინჟინრო-მესანგრეთა და სამხედრო ოლქების სპეცდანიშნულების ასეულების გადაცემა.

სრძ-ის ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ტანკსაწინააღმდეგო შესაძლებლობათა ამაღლება გათვალისწინებულია ტსრკ “თოუსა” და “ჰოთის” დამატებითი მიწოდების, აგრეთვე მესამე თაობის ტსრკ ATGW-3 MR-ისა და 3 LP-ის მიწოდების ხარჯზე.

სრძ-ის საჯარისო საჰაერო თავდაცვის შესაძლებლობათა ამაღლებისთვის უნდა გამოიყოს საჭირო რაოდენობით გზრკ “მისტრალი” და საშუალო სიშორის ზრკ “როლანდი”.

ისმება საკითხი, რომ მობილურობის ამაღლებისთვის გამოყოფილ იქნას დამატებითი სატრანსპორტო თვითმფრინავები და ვერტმფრენები (დღეისთვის მათი რიცხვია შესაბამისად 51 და 187), აგრეთვე საზღვაო სატრანსპორტო საშუალებები და მომარაგების ხომალდები (რომლებიც თითქმის სულ არ გააჩნიათ).

საფრანგეთი, თუმცა კი არ შედის ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციაში, და უარი განაცხადა ბლოკის სრძ-ში მონაწილეობაზე, მაგრამ იგი კვლავინდებურად რჩება კავშირის პოლიტიკური ორგანიზაციის აქტიურ წევრად და საკმაო გამოცდილებაც გააჩნია სრძ-ის ჩამოყალიბებაში. ამიტომ საინტერესოა ამ ქვეყნის სწრაფი რეაგირების ძალების ორგანიზაციისა და შეიარაღების გაცნობაც.

საფრანგეთის სრძ-ის ფორმირება გრძელდებოდა 1963-1985 წლებში. იგი იქცა სახმელეთო ჯარების რეორგანიზაციის პროგრამის ნაწილად, რომელიც მიზნად ისახავდა მისი საბრძოლო შესაძლებლობების, ოპერატიულობის, მობილურობის, დარტყმითი და საცეცხლე სიმძლავრის, აგრეთვე გამოყენების მოქნილობის ამაღლებას.

სრძ ორგანიზაციულად შედის სახმელეთო ჯარების შემადგენლობაში და თავისი სტატუსით უტოლდება საარმიო კორპუსს. ოპერატიულად იგი ექვემდებარება შეიარაღებული ძალების შტაბის უფროსს და განკუთვნილია სამოქმედოდ ევროპის კონტინენტზე ან მის ფარგლებს გარეთ, დამოუკიდებლად, აგრეთვე ნატო-ს გშძ-ის ან სხვა მრავალეროვნული ძალების შემადგენლობაში. კერძოდ იგი მონაწილეობდა საბრძოლო მოქმედებებში ლიბანში (1983 წ.), ჩადში (1983 და 1986 წწ.), რუანდასა (1990 წ.) და სპარსეთის ყურეში (1991 წ.).

სრძ-ის სარდლობა (შტაბი ქ. მეზონ-ლაფოტში) მოიცავს 5 დივიზიას: მე-9 ქვეითს “მარინი”, 27-ე ალპიურ მსროლელს, 11-ე საჰაერო-სადესანტოს, მე-6 ჯავშანსაკავალერიოსა და მე-4 აერომობილურს; სამ პოლკს – მართვისა და უზრუნველყოფის, კავშირგაბმულობისა და საინჟინროს, აგრეთვე აერომობილურ ზურგის ბრიგადას. სულ სრძ-ის შემადგენლობაშია 48500 ადამიანი, 251 ვერტმფრენი (მათ შორის 152 მრავალმიზნობრივი დამრტყმელი, 79 საბრძოლო უზრუნველყოფის, 10 სატრანსპორტო), საველე არტილერიის 320 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, 451 ტსრკ, 216 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით, 1049 ჯტრ და სხვა.

მე-9 ქვეით დივიზიას “მარინსა” და მე-6 ჯავშანსაკავალერიო დივიზიას (თითოეულში 7600 ადამიანი) გააჩნიათ ერთნაირი საორგანიზაციო სტრუქტურა და შეიარაღება. ისინი შედგება შემდეგი პოლკებისგან: მართვისა და უზრუველყოფის, ორი ჯავშანსაკავალერიო, ორი მოტოქვეითი, საარტილერიო და საიჟინრო. შეიარაღებაში თითოეულ მათგანს გააჩნია: 24 155-მმ ზარბაზანი მექანიკური წევით, 12 120-მმ და 16 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 72 ტსრკ, 36 გზრკ “მისტრალი”, 34 20-მმ საზენიტო ზარბაზანი 3-A, 72 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით AMX-10RC და 206 ჯავშანტრანსპორტერი VAB.

27-ე ალპიური ქვეითი დივიზია (8660 ადამიანი) მოიცავს მართვისა და უზრუნველყოფის პოლკს, 5 ალპიურ ქვეით ბატალიონს, ჯავშანსაკავალერიო, სამთო-საარტილერიო და საინჟინრო პოლკებს. მისი შეიარაღებაა: 24 105-მმ (შტატით 155-მმ) ჰაუბიცა მექანიკური წევით, 30 120-მმ და 30 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 94 ტსრკ, 24 გზრკ “მისტრალი”, 40 20-მმ ქვემეხი 3A, 36 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით ERC-90, 75 ჯტრ VAB.

11-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზია (12530 ადამანი) შედგება შემდეგი პოლკებისგან მართვისა და კავშირგაბმულობის, სადაზვერვო, ექვსი საპარაშუტო, საარტილერიო, საინჟინრო, აგრეთვე აერომობილური ზურგის ბაზისგან. მის შეიარაღებაშია: 18 105-მმ ზარბაზანი, 54 120-მმ და 48 81-მმ ნაღმსატყორცნი, 168 ტსრკ, 66 გზრკ “მისტრალი”, 24 20-მმ ქვემეხი 3A, 36 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით ERC-90S.

მშვიდობიანობის დროს 11-ე საჰაერო-სადესანტო დოვიზიის მეთაურს ექვემდებარება 1-ლი საპარაშუტო პოლკი “მარინი”, რომელიც ომის შემთხვევაში გადადის ცენტრალური დაქვემდებარების ნაწილების შემადგენლობაში.

მე-4 აერომობილური დივიზია (6500 ადამიანი) შეიცავს ექვს პოლკს: მართვის სავერტფრენოს, უზრუნველყოფის აერომობილურს, სამს საარმიო ავიაციისა და მოტოქვეით აერომობილურს. მის შეიარაღებაშია: 12 120-მ ნაღმსატყორცნი, 45 ტსრკ, 30 გზრკ “მისტრალი”, 16 20-მმ ქვემეხი 3A, 110 ჯტრ VAB, 254 ვერტმფრენი (მათ რიცხვში 165 მრავალმიზნობრივი დამრტყმელი, 79 საბრძოლო უზრუნველყოფის, 10 სატრანსპორტო).

მშვიდობიანობის დროს სწრაფი რეაგირების ძალების მართვას ახორციელებს სრძ-ის სარდალი თავისი შტაბის, აგრეთვე შენაერთების შტაბებისა და მართვისა და უზრუნველყოფის პოლკის მეშვეობით.

ევროპის ფარგლებს გარეთ სრძ-ის პასუხისმგებლობის ზონაში კრიზისული სიტუაციის წარმოქმნისას შეიარაღებული ძალების შტაბი ქვეყნის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილების საფუძველზე შეიმუშავებს დირექტივას ამ ძალების ოპერატიული გამოყენების თაობაზე. ამ დირექტივის შესაბამისად სრძ-ის სარდალი ერთი ან რამდენიმე დივიზიის საფუძველზე აყალიბებს ოპერატიულ შენაერთს. შენაერთის მეთაური მისთვის გადაცემული ძალების ხელმძღვანელობას ახორციელებს თავისი შტაბისა და მართვის განტოტვილი სისტემის მეშვეოვით.

სრძ-ის შემდგომი განვითარება ხორციელდება “არმია-2000” გრძელვადიანი პროგრამის ფარგლებში და შეიარაღებული ძალების განვითარების 1992-1994 წლების გეგმებით. ამ დოკუმენტის მიხედვით გათვალისწინებულია 27-ე ალპიური ქვეითი დივიზიის გაუქმება.

სრძ-ის რიცხოვნებისა და საბრძოლო შემადგენლობის შემცირების კომპენსაცია უნდა მოხდეს შენაერთებისა და ნაწილების იარაღის ახალი სისტემებით აღჭურვისა და საორგანიზაციო სტრუქტურის სრულყოფის ხარჯზე.

მე-9 ქვეითი დივიზიის “მარინისა” და მე-6 ჯავშანსაკავალერიო დივიზიის ჯავშანსაკავალერიო პოლკებში გათვალისწინებულია ტსრკ-ების რიცხვის გაზრდა 12-დან 16-მდე, მოტოქვეითში 24-დან 36-მდე, 120-მმ ნაღმსატყორცნებისა – 6-დან 12-მდე, ხოლო საარტილერიოებში – ქვემეხების რიცხვის გაზრდა 24-დან 32-მდე. სულ დივიზიაში იქნება 8000 ადამიანი, საველე არტილერიის 32 ქვემეხი, 40 ნაღმსატყორცნი, 104 ტსრკ, 84 გზრკ, 72 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით, 50 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა (ქსმ), 134 ჯტრ. არსებითად ამაღლდება დივიზიის შესაძლებლობები დაზვერვის წარმოებასა და ადგილდებარეობის საინჟინრო აღჭურვაში.

11-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზია, თანამედროვე იარაღითა და საბრძოლო ტექნიკით, სანავიგაციო, ღამური ხედვისა და სათანამგზავრო კავშირგაბმულობის საშუალებებით აღჭურვის შემდეგ, შეძლებს საბრძოლო ამოცანების შესრულებას დღეღამის ნებისმიერ დროს, ნებისმიერ მეტეოროლოგიურ პირობებში და დისლოკაციის პუნქტიდან მნიშვნელოვან დაშორებაზე. გარდა ამისა, იგეგმება უცხოური ლეგიონის მე-2 საპარაშუტო პოლკის გამოყენება დარტყმითი, ჰუსარული 1-ლი ჯავშანსაკავალერიო პოლკისა – სიღრმივი დაზვერვის და 1-ლი საპარაშუტო პოლკის “მარინისა” – სადაზვერვო-დივერსიული (“კომანდოს”) ამოცანების გადასაწყვეტად. დივიზია საავტომობილო ტრანსპორტიდან უნდა გადავიდეს ჯავშანსატანკო ტექნიკაზე, ხოლო პოლკებში კი ნაღმსატყორცნების რაოდენობა გაიზარდოს 14-დან 40-მდე, ტსრკ-ებისა – 24-დან 36-მდე, შეიყვანონ მათში 12 გზრკ, ხოლო საარტილერიოში – 36 გზრკ. სულ დივიზიაში უნდა იყოს პირადი შემადგენლობის 13000 ადამიანი, საველე არტილერიის 18 ქვემეხი, 258 ნაღმსატყორცნი (156-ით მეტი), 240 ტსრკ (72-ით მეტი), 120 გზრკ (54-ით მეტი), 68 საბრძოლო მანქანა მძიმე შეიარაღებით (ბმმშ), 408 ჯავშანტრანსპორტერი. მთლიანობაში დივიზიის საცეცხლე ძლიერება გაიზრდება 2,3-ჯერ, ტანკებთან ბრძოლის შესაძლებლობები 1,5-ჯერ. არსებითად ამაღლდება შენაერთის მობილურობა და საჰაერო მოწინააღმდეგესთან ბრძოლის ეფექტურობა.

საფრანგეთის სარდლობა განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს მე-4 აერომობილური დივიზიის შესაძლებლობების ამაღლებას. 90-იანი წლების მეორე ნახევრიდან დაგეგმილია მისი შეიარაღება ფრანგულ-გერმანული წარმოების მრავალმიზნობრივი დამრტყმელი ვერტმფრენით “ტიგერი” (“ვეფხვი”, 215 ერთეული), რის შედეგადაც მოელიან შენაერთის საცეცხლე სიმძლავრის ამაღლებას. გარდა ამისა, “ჰაერი-ჰაერი” კლასის მართვადი რაკეტებით აღჭურვილი 20 ვერტმფრენი “ეკიურეი” აამაღლებს დივიზიის ეფექტურობას საჰაერო მოწინააღმდეგესთან ბრძოლაში, ხოლო სპეციალური სანავიგაციო აპარატურით აღჭურვილი NH-90 სატრანსპორტო ვერტმფრენების შეიარაღებაში მიღება კი საშუალებას მისცემთ ერთი რეისით გადაისროლონ ორ მოტოქვეით პოლკამდე.

მთლიანობაში ნატო-ს ქვეყნების სწრაფი რეაგირების ძალები წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების ბრძოლისათვის ყველაზე უფრო მზადმყოფ და მაღალმობილურ კომპონენტს, რომელიც განკუთვნილია საბრძოლო გამოყენებისთვის კრიზისულ სიტუაციებში ევროპულ ომთ-ებზე და ევროპის გარეთ. სრძ-ის განვითარება მიდის მისი მობილურობისა და მანევრულობის, აგრეთვე დარტყმითი და საცეცხლე სიმძლავრის ამაღლების, ასევე საბრძოლო ამოცანების შესრულებისთვის გამზადების დროის შემცირების გზით.

ირაკლი ხართიშვილი
1994 წლის მაისი

(წერილი მომზადებულია ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს მასალების მიხედვით)