ძირითადად გაზეთ „საქართველოში“ 1999-2004 წლებში გამოქვეყნებული წერილები

(ნაწილი II) 


II ნაწილის შინაარსი 

იცნობ მეზობელს?! ჩასწვდომიხარ ღირსებას მისას?! (წერილების ციკლის დასასრული)
წერილი 6. რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური გავლენა და შესაძლებლობები ცივი ომის პერიოდში
წერილი 7. ხელშეკრულება ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ და რუსეთი
წერილი 8. რუსეთის თანამედროვე შეიარაღებული ძალები და საქართველოს თავდაცვის ერთი აქტუალური პრობლემა
წერილი 9. რუსეთის ფედერაციის სახმელეთო ჯარებისა და საბრძოლო ავიაციის განლაგება ქვეყნის ევროპულ ტერიტორიაზე, მათი დაკომპლექტებულობა და რუსული სარდლობის სავარაუდო მიზნები და ამოცანები


იცნობ მეზობელს?! ჩასწვდომიხარ ღირსებას მისას?! 

(დასასრული) 


წერილი 6. რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური გავლენა და შესაძლებლობები ცივი ომის პერიოდში 

(გამოქვეყნდა გაზეთ „საქართველოს“ 1999 წლის 25–30 ნოემბრის ნომერში)

ცივი ომის ათწლეულების განმავლობაში რუსეთის ფედერაცია მისი დღევანდელი სახითა და ხელმძღვანელი სტრუქტურებით არ არსებობდა. მაგრამ მისი ფაქტობრივი და იურიდიული გავლენა მეტნაკლები პირდპირობითა და ძალით ვრცელდებოდა ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის სახელმწიფოებსა (აღმოსავლეთ გერმანია, პოლონეთი, ჩეხოსლოვაკია, უნგრეთი, ბულგარეთი, რუმინეთი) და იუგოსლავიაზე ევროპაში, სირიაზე, ერაყსა და თურქეთის ქურთისტანის მუშათა პარტიის ხელმძღვანელობაზე ახლო აღმოსავლეთსა და წინა აზიაში, ინდოეთზე აღმოსავლეთ აზიაში, აგრეთვე მთელ რიგ სახელმწიფოებზე ინდოჩინეთში, აფრიკასა და ლათინურ ამერიკაში.

დასავლური და ბოლო წლების რუსული სამხედრო პერიოდიკისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების მონაცემებით, ცივი ომის განმავლობაში ვარშავის პაქტის სახელმწიფოები, სახმელეთო ჯარების რიცხოვნებითა და შეიარაღების რაოდენობით, მნიშვნელოვნად აღემატებოდნენ ჩრდილოატლანტიკური კავშირის (ნატო-ს) მონაწილე ქვეყნების სახელეთო ჯარებს (არმიებს). კერძოდ, 1988 წლის მდგომარეობით, გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, ჩეხოსლოვაკიაში, უნგრეთსა და პოლონეთში განლაგებული იყო 30-ზე მეტი მარტო საბჭოთა სატანკო და მოტომსროლელი დივიზია, ხოლო საბრძოლო ტანკების რაოდენობით ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის ჯარები თითქის 2,4-ჯერ აღემატებოდნენ ნატო-ს სამოკავშირეო ჯარებს (შესაბამისად 56 000 და 23 700 საბრძოლო მანქანა, თანაც სოციალისტური ბანაკის 56 000 ტანკიდან 41 000 იყო საბჭოთა), სამაგიეროდ ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსს სერიოზული უპირატესობა გააჩნდა საჰაერო ძალებსა და საზღვაო ძალებში.

ყოფილ საბჭოთა კავშირსა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციაში მიღებული გეოსტრატეგიული დანაწევრებით, ბლოკის ტერიტორია იყოფოდა საომარ მოქმედებათა თეატრებად (ომთ, რუს. театр военных действий – ТВД). ასეთი იყო დასავლეთის, სამხრეთ-დასავლეთის, სამხრეთისა და შორეული აღმოსავლეთის ომთ-ები, ჩრდილოეთის ფრონტი და ცენტრალური რეზერვი. თითოეულ ამ თეატრზე განლაგებული ჯარების სამოქმედო სივრცეს ეწოდებოდა შესაბამისი (დასავლეთის, სამხრეთ-დასავლეთის, სამხრეთის, ჩრდილოეთისა და შორეული აღმოსავლეთის) სტრატეგიული მიმართულება. 
დასავლეთის ომთ მოიცავდა გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ჩეხოსლოვაკიას, პოლონეთსა და სსრკ-ის ბალტიისპირეთის, ბელორუსიისა და კარპატისპირეთის სამხედრო ოლქების (სო) ტერიტორიებს. აქ იყო განლაგებული ვარშავის პაქტის ჯარებისა და ძალების ყველაზე უფრო მსხვილი სახმელეთო და საჰაერო დაჯგუფებები, რომლებსაც ევროპაში მოსალოდნელი მსხვილმასშტაბიანი კონფლიქტის შემთხვევაში საჰარეო-სახმელეთო ოპერაციები უნდა ეწარმოებინათ ნატო-ს ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე განლაგებული ამერიკული, ბრიტანული, დასვლეთგერმანული, ჰოლანდიური, ბელგიური და კანადური შენაერთებისა და ნაწილების წინააღმდეგ.

იმავე 1988 წლის მონაცემებით, აღმოსავლეთ გერმანიაში განლაგებული იყო 19 საბჭოთა დივიზია (სავარაუდოდ 8 სატანკო და 11 მოტომსროლელი), ჩეხოსლოვაკიაში – 5 დივიზია (ამათგან ერთი ჩეხეთსა და ოთხიც სლოვაკეთში), პოლონეთში კი – ორი მოტომსროლელი დივიზია. ამას ემატებოდა საკუთრივ ამ სახელმწიფოთა სატანკო, მოტომსროლელი და მექანიზებული დივიზიები და ბრიგადები, საჰაერო-სადესანტო, სპეციალური დანიშნულების, საარტილერიო, ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების, საარმიო და ტაქტიკური ავიაციის შენაერთები და ნაწილები. მათ რეზერვს კი ჰქნიდნენ საბჭოთა კავშირის ბალტიისპირეთის, ბელორუსიისა და კარპატისპირეთის სამხედრო ოლქებში განლაგებული საბჭოთა ჯარები.

1991 წლის მონაცემებით, როდესაც აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოებიდან უკვე გამოყვანილი იყო საბჭოთა შენაერთები და ნაწილები, ხოლო აღმოსავლეთ გერმანია დასავლეთ გერმანიასთან იყო შეერთებული, დასავლეთის ომთ-ზე მთლიანობაში განლაგებული იყო ვარშავის ხელშეკრულების სახელმწიფოთა 27 სატანკო, 33 მოტომსროლელი, 9 მექანიზებული, 3 საჰაერო-სადესანტო, 6 საარტილერიო დივიზია, 28 ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების, 26 საარტილერიო, 5 საჰაერო-სადესანტო, 2 სპეციალური დანიშნულების, 21 დამრტყმელი ვერტმფრენების ბრიგადა/პოლკი. შეიარაღებაში კი მათ გააჩნდათ 17 800-ზე მეტი საბრძოლო ტანკი, 16 000-ზე მეტი მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 13 450-მე საველე საარტილერიო სისტემა, ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების 500-ზე მეტი გასაშვები დანადგარი, 850-ზე მეტი დამრტყმელი და შეიარაღებული ვერტმფრენი. საჰაერო კომპონენტის შეიარაღებაში კი შედიოდა ტაქტიკური ავიაციის 2690-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი და საჰაერო თავდაცვის ძალების 420 ავიაგამანადგურებელი.

აღმოსავლეთ ევროპის ცენტრალურ ნაწილში განლაგებული ვარშავის პაქტის ჯარების სავარაუდო მიზნები და ამოცანები, ნატო-ელ ექსპერტთა აზრით, უნდა ყოფილიყო პირისპირ მდგომი ჩრდილოატლანტიკურტი ალიანსის ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე განლაგებული არმიების ჩრდილოეთის ჯგუფის (ბრიტანული რაინის არმია, დასავლეთგერმანული საარმიო კორპუსი, ჰოლანდიური და ბელგიურ საარმიო კორპუსები) წინააღმდეგ ჰამბურგ-ბრიუმენის მიმართულებით შეტევითი მოქმედებების დაწყება, გფრ-ის ჩრდილოეთ ტერიტორიების, ბელგიის, ნიდერლანდებისა და ლუქსემბურგის უსწრაფესი დაუფლება და შემდეგ სამხრეთ-დასავლეთისკენ შემობრუნებით, პარიზის მიმართულებით შეტევის განვითარება.

ვარშავის ბლოკის ჯარების ამ ოპერაციებს რამდენიმე კვირაში უნდა მოჰყოლოდა საფრანგეთის ჩრდილოეთ რაიონების, მათ შორის ოკუპირებული პარიზის, გავლით ესპანეთის საზღვარზე შემდგომი გასვლა.

ამავე ოპერაციების მსვლელობისას, ჩრდილოეთის ფლანგის უზრუნველყოფის მიზნით, უნდა გაეთვალისწინებიათ დანიის დასაპყრობად დამოუკიდებელ მიმართულებაზე ძალებისა და საშუალებების გამოყოფაც (აღმოსავლეთ გერმანული და საბჭოთა შენაერთებისა და ნაწილების შემადგენლობიდან).

აღნიშნული შეტევითი მოქმედებების ძირითადი მიზანი გახლდათ დასავლეთ გერმანიისა და საფრანგეთის სამხედრო-სამრწეველო პოტენციალის მოშლა, მართვის დეზორგანიზაცია, საფრანგეთის ჩრდილოეთ და დასავლეთ სანაპიროებზე განლაგებული სამხედრო-საზღვაო ბაზებისა და საზღვაო პორტების (ჰავრი, შერბური, ბრესტი, ნანტი, ლა-როშელი, ბორდო) დაპყრობა და საკუთარი მრავალმიზნობრივი წყალქვეშა ნავებისა და მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდების ბაზირებისთვის მათი გამოყენება, შეერთებული შტატებიდან და კანადიდან ევროპაში ტრანსატლანტიკური საოკეანო სამხედრო გადაზიდვების მოშლა, რაც შეუძლებელს გახდიდა ნატო-ს ბლოკის მიერ ევროპაში რამდენადმე გახანგრძლივებული ომის წარმოებას.

მაგრამ ცენტრალურ-ევროპული ომთ-ის სამხრეთ ნაწილში განლაგებული იყო ნატო-ს სამოკავშირეო სახმელეთო ჯარების ყველაზე უფრო ძლიერი ოპერატიული გაერთიანება, არმიების ცენტრალური ჯგუფის სახით, რომელშიც შედიოდნენ ორი ამერიკული საარმიო კორპუსი (მე-5 და -7), ორი დასავლეთგერმანული საარმიო კორპუსი (მე-2 და -7) და კანადური ბრიგადა. ამ ჯარებს ძლიერი დარტყმის მიყენება შეეძლოთ ვარშავის პაქტის შემტევი ჯარების მარცხენა ფლანგისთვის, რითაც დიდ საფრთხეში ჩააგდებდნენ ჩაფიქრებული ოპერაციის წარმატებას. მათ წინააღმდეგ, როგორც ჩანს, ჩაფიქრებული ჰქონდათ დამხმარე დარტყმების მიყენება სლოვაკეთისა და უნგრეთის ტერიტორიებიდან, ავსტრიისა და იუგოსლავიის გავლით, როგორც ფედერაციული გერმანიის სამხრეთ რაიონების, ისე ჩრდილოეთ იტალიის მიმართულებით. ამ ოპერაციებში გამოსაყენებლად განკუთვნილი უნდა ყოფილიყო უნგრეთის, სლოვაკეთის, ნაწილობრივ კი რუმინეთისა და სსრკ-ის ოდესისა და კიევის სამხედრო ოლქებში განლაგებული საჯარისო გაერთიანებები, შენაერთები და ნაწილები.

ამავე დროს ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების სარდლობა დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა შავი ზღვის სრუტეების ზონის (ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეები, მარმარილოს ზღვა და მათი სანაპირო ზოლი – საბრძნეთისა და თურქეთის თრაკია) დაკავებას ხმელთაშუა ზღვიდან შემომავალი კარიბჭის ხელში ჩაგდების მიზნით. აქ ორივე თრაკიას (თურქეთისა და საბერძნეთის) უშუალოდ ესაზღვრება ბულგარეთი და სწორედ მის ჯარებს ეკისრებოდათ უპირველესი როლი აღნიშნული ამოცანის გადაწყვეტაში. ხოლო მათ დასახმარებლად ნაწილობრივ განკუთვნილი იყო რუმინეთის, აგრეთვე სსრკ-ის ოდესისა და კიევის სამხედრო ოლქების ჯარები.

მთლიანობაში 1991 წელს ვარშავის პაქტის სამხრეთ-დასავლეთ ომთ-ზე განლაგებული იყო 4 სატანკო, 23 მოტომსროლელი, 1 საჰაერო-სადესანტო და 1 საარტილერიო დივიზიები, 8 სატანკო, 9 მოტომსროლელი, 4 საჰაერო-სადესანტო, 13 ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების, 5 საარტილერიო და 1 დამრტყმელი ვერტმფრენების ბრიგადები (პოლკები). შეიარაღებაში მათ გააჩნდათ 9000-ზე მეტი საბრძოლო ტანკი, 7200-ზე მეტი მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, დაახლოებით 8800 საველე საარტილერიო სისტემა, ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების დაახლოებით 240 გასაშვები დანადგარი, 800-ზე მეტი დამრტყმელი და შეიარაღებული ვერტმფრენი. საავიაციო კომპონენტის შეიარაღებაში კი ნაჩვენები იყო 1500-მდე ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი და საჰაერო თავდაცვის ავიაგამანადგურებელი.

საბჭოთა კავშირის ამიერკავკასიის, ჩრდილო-კავკასიისა და თურქესტანის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები შეადგენდა სამხრეთის საომარ მოქმედებათა თეატრს, რომლის ფარგლებშიც განლაგებული ჯარების სამოქმედო არეს ეწოდებოდა სამხრეთის სტრატეგიული მიმართულება. მათი ძირითადი საბრძოლო ამოცანა, დასავლელი სამხედრო ექსპერტების აზრით, უნდა ყოფილიყო ამიერკავკასიიდან სამხრეთის მიმართულებით აღმოსავლეთ თურქეთის და, შესაძლოა, ჩრდილო-დასავლეთ ირანის გავლით, სირიისა და ერაყის ჯარებთან შეერთება და შემდეგ ერთობლივად შეტევითი მოქმედებების განვითარება ნავთობით მდიდარი სპარსეთის ყურის სახელმწიფოებისკენ, ხოლო შუა აზიის რესპუბლიკების ტერიტორიიდან, ირანის, ავღანეთისა და პაკისტანის გავლით, ინდოეთის ოკეანისკენ. ასეთ შემთხვევაში, სავარაუდოა, რომ სსრკ-ის მოკავშირედ პაკისტანის წინააღმდეგ გამოვიდოდა ინდოეთიც.

1991 წლის მონაცემებით, სამხრეთის ომთ-ზე განლაგებული იყო საბჭოთა ჯარების 1 სატანკო, 25 მოტომსროლელი, 1 საჰაერო-სადესანტო და 1 საარტილერიო დივიზიები, 6 საარტილერიო ბრიგადა/პოლკი, 1 საჰაერო-სადესანტო, 4 სპეციალური დანიშნულების ჯარების ბრიგადა, დამრტყმელი ვერტმფრენების 4 პოლკი. მათ შეიარაღებაში მოითვლებოდა 5300 საბრძოლო ტანკი, 3000 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა, 4700 საველე სარტილერიო სისტემა, ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების 208 გასაშვები დანადგარი, 190 დამრყმელი ვერტმფრენი. ომთ-ზე განლაგებული საჰაერო კომპონენტის შეიარაღებაში მოითვლებოდა 1080 ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი და საჰაერო თავდაცვის დაახლოებით 600 ავიაგამანდგურებელი.

შორეული აღმოსავლეთის ომთ-ში შედიდა ციმბირის, იმიერბაიკალეთისა და შორეული აღმოსავლეთის სამხედრო ოლქები. ასევე ერთი არმიის შტაბი, მცირერიცხოვანი პირადი შემადგენლობით, განლაგებული იყო მონღოლეთშიც. აქ სავარაუდო მოწინააღმდეგედ ითვლებოდნენ ჩინეთი, იაპონია და შეერთებული შტატები. ომთ-ის ტერიტორიაზე განლაგებული იყო საბჭოთა ჯარების 7 სატანკო, 35 მოტომსროლელი, 4 საარტილერიო და 3 სატყვიამფრქვევო-საარტილერიო (გამაგრებულ რაიონებში) დივიზიები, 1 საჰაერო-სადესანტო, 3 ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების, 3 სპეციალური დანიშნულების ჯარების ბრიგადები, დამრტყმელი ვერტმფრენების 10 პოლკი. მათ შეიარაღებაში შედიოდა 9700 საბრძოლო ტნკი, 9500 საველე საარტილერიო სისტემა, ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების 220 გასაშვები დანაგდარი, დაახლოებით 550 დამრტყმელი (მოიერიშე) ვერტმფრენი. გარდა ამისა ურალის ქედის აღმოსავლეთით მოწყობილ საწყობებში შენახული ჰქონდათ 16 400 საბრძოლო ტანკი, 25 000 საველე საარტილერიო სისტემა და სხვა მძიმე ტექნიკა და შეიარაღება. რაც შეეხება ომთ-ზე განლაგებულ საჰაერო კომპონენტს, მის შეიარაღებაში 1991 წელს ნაჩვენები იყო 710 ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი და საჰაერო თავდაცვის 470 ავიაგამანადგურებელი.

როგორც ზემოთ ვთქვით, მოსკოვის, ვოლგისპირეთისა და ურალის სამხედრო ოლქების ტერიტორიას ეწოდებოდა ცენტრალური სტრატეგიული რეგიონი და აქ განლაგებული ჯარები შეადგენდნენ ცენტრალურ რეზერვს, რომელსაც, უმაღლესი მთავარსარდლის განკარგულებით, საჭირო მიმართულებაზე უნდა გაეძლიერებინა მომქმედი ჯარები. 1991 წელს აქ მოივლებოდა 3 სტანკო, 3 მოტომსროლელი და 1 საჰაერო-სადესანტო დივიზიები, 3 ოპერატიულ-ტაქტიკური დანიშნულების რაკეტების (მათ შორის ერთი სასწავლო) და 2 სპეციალური დანინულების ჯარების ბრიგადები, 4 საარტილერიო ბრიგადა/პოლკი, დამრტყმელი ვერტმფრენების 2 პოლკი. მათ შეიარაღებაში ნაჩვენები იყო 2500 საბრძოლო ტანკი, 2000 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა, 1200 საველე საარტილერიო სისტემა, ოპერატიულ-ტქტიკური რაკეტების 54 გასაშვები დანადგარი, 270 დამრტყმელი ვერტმფრენი (მათგან 110 მარაგში). საჰაერო კომპონენტის შეიარაღებაში შედიოდა 520 ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი, 220 დამრტყმელი ვერტმფრენი და საჰაერო თავდაცვის 510 ავიაგამანადგურებელი (მათგან 130 მარაგში).

ასეთი გახლდათ ყოფილი ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციისა და, შესაბამისად, წითელი რუსული იმპერიის სამხედრო შესაძლებლობები და სავარაუდო მიზნები და ამოცანები ცივი ომის დასკვნით ეტაპზე. აქ არაფერი გვითქვამს სახმელეთო, საჰაერო და საზღვაო ბაზირების სტრატეგიულ ბირთვულ შეიარაღებაზე, რომელიც აღნიშნულ სამხედრო ბლოკში მხოლოდ საბჭოთა კავშირს გააჩნდა, არც ზოგადი დანიშნულების საზღვაო ძალებზე. მაგრამ ზემოთ ერთგვარად სქემატურად წარმოდგენილი სურათი, ვიმედოვნებთ, მაინც საკმარისად ნათელ წარმოდგენას შეუქმნის ჩვენს მკითხველს იმ სამხედრო ძალის შესახებ, რომელიც გააჩნდა რუსეთის ხელმძღვანელობას თავის განკარგულებასა და დაქვემდებარებაში და, შესაბამისად, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო მისი პოლიტიკური მიზნები და ამოცანები.

კახა კაციტაძე 
ირაკლი ხართიშვილი 

P. S. შემდგომში, სამწუხაროდ, ბ-ნმა კაციტაძემ თავისი ქვეყნის სამსახურს აშშ-ის ინტერესების (ანუ საკუთარი ჯიბისა და სკამის ინტერესების) სამსახური არჩია, და ჩვენი თანამშრომლობაც ამაზე შეწყდა. რაც მეტად გულსატკენია, მაგრამ ასეა.


წერილი 7. ხელშეკრულება ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ და რუსეთი 

(გამოქვეყნდა გაზეთ „საქართველოს“ 2000 წლის 1–7 თებერვლისა და 9–15 მარტის ნომრებში)

1970-იან წლებში ჰელსინკის პროცესის ფარგლებში დაიწყო მოლაპარაკებები ყოფილ საბჭოთა კავშირსა და შეერთებულ შტატებს შორის სტრატეგიულ შეიარაღებათა შემცირების, აგრეთვე ვარშავის ბლოკსა და ნატო-ს შორის – ევროპის მთელ ტერიტორიაზე, ატლანტიკიდან ურალამდე, ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების და შეიარაღებათა ძირითადი სისტემების საერთო შემცირებისა და ამ ორ დაპირისპირებულ სამხედრო-პოლიტიკურ ბლოკს შორის ძალების რაოდენობრივი გათანაბრების შესახებ. 

პირველი მიმართულებით მოლაპარაკებების შედეგად 1991 და 1992 წლებში დაიდო ორი ხელშეკრულება START-I და START-II (რუსული აღნიშვნით СНВ-1 და СНВ-2), რომელთა სრულად შესრულების შემთხვევაშიც ბირთვული ქობინების საერთო რაოდენობა 1991 წლის 22 260-ზე მეტი ერთეულიდან 2003 წლისთვის უნდა შეამცირონ 6500–6700 ერთეულამდე, ასევე მიზნამდე მათი მიტანის საშუალებებისა – 4830-ზე მეტი ერთეულიდან გაცილებით უფრო დაბალ დონეზე ოპტიმალურად მისაღებ რაოდენობამდე (თითოეული მხარის სურვილის მიხედვით).

მეორე მიმართულებით მოლაპარაკებები დასრულდა ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის (შემოკლებით – ევროთათბირის, ეუთთ, ამჟამად ეუთო) ეგიდით 1990 წლის 19 ნოემბერს პარიზში „ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების“ (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe – CFE) დადებით. აღნიშნული ხელშეკრულების ძირითადი მიზანი გახლდათ ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსსა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციას შორის ძალთა ბალანსის გაცილებით უფრო დაბალ რაოდენობრივ დონეზე დამყარებაში, რასაც უფრო უსაფრთხო და სტაბილური ვითარება უნდა შეექმნა ევროპაში და მინიმუმამდე შეემცირებინა რომელიმე ბლოკის მხრიდან მოულოდნელი თავდასხის განხორციელებისა და მსხვილმასშტაბიან საბრძოლო მოქმედებების გაშლის შესაძლებლობა.

თუკი 80-იანი წლების მიწურულს ვარშავის პაქტის გაერთიანებულ სახმელეთო ჯარებს 2–2,5-ჯერ მეტი შეიარაღება გააჩნდა ნატო-ს სამოკავშირეო სახმელეთო ჯარებთან შედარებით, მაგალითად, 56 000 საბრძოლო ტანკი ნატო-ს 23 700 ტანკის წინააღმდეგ, და ა. შ. უკვე CFE-ხელშეკრულების ძალით, თითოეულ სამხედრო ბლოკს, მთელ თავის ტერიტორიაზე, ატლანტიკიდან ურალამდე, შეეძლო ჰყოლოდა არაუმეტეს 20 000 საბრძოლო ტანკის, 30 000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 20 000 საველე საარტილერიო სისტემის (100 მმ და მეტი ყალიბის), 6800 საბრძოლო თვითმფრინავის და 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენისა. ამ შეიარაღებათა უდიდესი ნაწილის განლაგება გათვალისწინებული იყო რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში, შედარებით მცირე რაოდენობისა – სპეციალურად მოწყობილ და მონიშნულ საწყობებში. შეზღუდვები არ ეხებოდა ურალის ქედის აღმოსავლეთით საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე და სამხრეთ აღმოსავლეთ ანატოლიაში თურქეთის ტერიტორიაზე განლაგებულ შეიარაღებას, ვინაიდან ეს ტერიტორიები CFE-ხელშეკრულების მოქმედების ზონის გარეთ მდებარეობს.

თითოეული სამხედრო ბლოკის ხელმძღვანელობამ მისთვის განკუთვნილი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტები გადაანაწილა ამ ბლოკში შემავალი სახელწიფოების შეიარაღებულ ძალებში. საკუთრივ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის წევრ ქვეყნებში ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების გადანაწილება ნაჩვენებია ქვემოთ ცხრილში 1:

ცხრილი 1

ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მონაწილე სახელმწიფოთა ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები 

(ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: A – პოლონეთი, B – უნგრეთი, C – ჩეხოსლოვაკია, D – რუმინეთი, E – ბულგარეთი, F – სსრკ) 

პირადი შემადგენლობა და . . . . . .A . . . . . . B . . . . . . . C . . . . . D . . . . . . E . . . . . . . F . . .
ძირითადი შეიარაღება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

პირადი შემადგენლობა,
ადამიანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .234000 . . 100000 . .140000 . .230000 . .104000 . 1450000
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . 1730 . . . . . 875 . . . . 1435 . . . 1375 . . . .1475 . . . 13150
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2150 . . . . 1700 . . . . 2050 . . . .2100 . . . .2000 . . . 20000
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650 . . . . . .840 . . . .1150 . . . .1475 . . . . 1750 . . . 13175
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . 130 . . . . . .108 . . . . . .75 . . . . .120 . . . . . . 67 . . . . 1500
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 460 . . . . . .180 . . . . .345 . . . . .430 . . . . . 235 . . . . 5150 

გარდა ამისა, თითოეული ბლოკის ჩვეულებრივი შეიარაღების მაქსიმალური დონეები (კვოტები) გადაანაწილეს გარკვეული ტერიტორიების მიხედვითაც. კერძოდ, თურქეთისა და ნორვეგიის დაჟინებული მოთხოვნით, ნატო-სა და ვარშავის ბლოკის ჩრდილოეთ და სამხრეთ საფლანგო რაიონებში ძალთა პარიტეტის დასამყარებლად, თითოეულ ამ სამხედრო ბლოკთაგანს, ორივე საფლანგო რაიონში, რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში, ჯამში შეეძლო ჰყოლოდა არაუმეტეს 4700 საბრძოლო ტანკის, 5900 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 6000 საველე საარტილერიო სისტემისა. გარდა ამისა, ვარშავის ბლოკის ტერიტორიაზე სსრკ-ის ოდესის სამხედრო ოლქსა და ლენინგრადის სამხედრო ოლქის სამხრეთ ნაწილში გაითვალისწინეს სპეციალური საწყობების მოწყობა ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიისთვის; ხოლო ნატო-ს სარდლობას კი ასეთი მარაგების შექმნა შეეძლო თურქეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში (ირანის, ერაყისა და სირიის საზღვართან მახლობელ რაიონებში – სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიაში), რომელიც თავად CFE-ხელშეკრულების მოქმედების ზონის გარეთ მდებარეობს და რაიმე შეზღუდვებს არ ექვემდებარება.

საფლანგო რაიონში ნატო-ს მხრიდან შევიდნენ ნორვეგია, ისლანდია, საბერძნეთი და თურქეთის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი (სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიის გამოკლებით), ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მხრიდან – რუმინეთი, ბულგარეთი და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ლენინგრადის, ოდესის, ჩრდილო-კავკასიისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. მათ შორის ჩვეულებრივი შეიარაღების განაწილება ნაჩვენებია მე-2 ცხრილში.

ცხრილი 2

ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები საფლანგო რაიონში 

ნატო-ს ბლოკის წევრი სახელმწიფოები 

ჩვეულებრივი შეტევითი . . . ნორვეგია . . საბერძნეთი . . თურქეთი . . . სულ 
შეიარაღება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ნატო-ში 

საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . 170 . . . . . . . . . 1735 . . . . . . . . . 2795 . . . . . . 4700
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 . . . . . . . . . 2534 . . . . . . . . . 3120 . . . . . . 5789
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . .527 . . . . . . . . . 1878 . . . . . . . . . .2778 . . . . . . 6000
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . – . . . . . . . . . . . . 30 . . . . . . . . . . .103 . . . . . . . 133
საბრძოლო თვითმფრინავები . . 100 . . . . . . . . . .650 . . . . . . . . . . .750 . . . . . . .1500

ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის სახელმწიფოები 

ჩვეულებრივი შეტევითი . . .ბულგარეთი . . რუმინეთი . . სსრკ . . სულ ვარშა- 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ვის პაქტში 

საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . 1475 . . . . . . . . . 1375 . . . . . 1850 . . . . . . . 4700
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . .2100 . . . . . 1700 . . . . . . . 5900
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1750 . . . . . . . . . .1475 . . . . . 2775 . . . . . . .6000
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . . 67 . . . . . . . . . . .120 . . . . . . * . . . . . . . . . . *
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 235 . . . . . . . . . . .430 . . . . . . .* . . . . . . . . . *

შენიშვნები: 1) ისლანდიას შეიარაღებული ძალები არ გააჩნია, ამიტომ მას არც ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტები რგებია; 2) სსრკ-ის დამრტყმელი ვერტმფრენებისა და საბრძოლო თვითმფრინავების რაოდენობა საფლანგო რაიონში ჩვენს წყაროებში მოხსენიებული არ ყოფილა, ვინაიდან საფლანგო შეზღუდვები ეხება მხოლოდ საბრძოლო ტანკებს, მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანებსა და საველე არტილერიას, ხოლო საარმიო და ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის განლაგება მინდობილია თითოეული ქვეყნის სარდლობის გადაწყვეტაზე, ოღონდ ამ ქვეყნისთვის დადგენილი საერთო კვოტების დაურღვევლად.

გარდა ამისა, როგორც ვთქვით, ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე ოდესის სამხედრო ოლქში, ასევე ლენინგრადის სამხედრო ოლქის სამხრეთ ნაწილში გათვალისწინებული იყო ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის სპეციალური სასაწყობო მარაგების შექმნა საერთო ჯამში 1000 საბრძოლო ტანკის, 800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანისა და 900 საველე არტილერიის ქვემეხისა და ნაღმსატყორცნის რაოდენობით. ამრიგად, ყოფილი სსრკ-ის ევროპული ტერიტორიის საფლანგო რაიონში რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში შეიძლებოდა ჰყოლოდათ არაუმეტეს 1850 საბრძოლო ტანკის (და კიდევ არაუმეტეს 1000-ისა საწყობებში), 1800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის (პლიუს არაუმეტეს 800-ისა საწყობებში) 2775 საველე საარტილერიო სისტემის (პლიუს არაუმეტეს 900 ერთეულისა მარაგში). მთლიანობაში, როგორც რეგულარულ ნაწილებში, ისე სპეციალურ საწყობებში სსრკ-ის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებზე შეიძლებოდა ყოფილიყო არაუმეტეს 2850 საბრძოლო ტანკის, 2600 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 3675 საველე საარტილერიო სისტემისა. ეს მეტად მნიშვნელოვანი მონაცემებია და ვთხოვთ მკითხველს ყურადღება მიაქციოს მათ.

CFE-ხელშეკრულების დადების შემდეგ (1990 წლის 19 ნოემბერს) მალევე ჯერ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია დაიშალა, შემდეგ კი საბჭოთა კავშირიც. ამ უკანასკნელი მოვლენის კვალდაკვალ დღის წესრიგში დადგა ყოფილი სსრკ-ის ევროპულ ტერიტორიაზე წარმოქმილ ახალ დამოუკიდებელ სახელწიფოებს შორის მისი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების გადანაწილების საკითხი. ბალტიის ქვეყნებმა ამაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს და, შესაბამისად, CFE-ხელშეკრულებით სსრკ-თვის დადგენილი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების გადანაწილება მოხდა რუსეთს, ბელორუსიას, უკრაინას, მოლდოვას, აზერბაიჯანს, საქართველოსა და სომხეთს შორის (ყაზახეთს თავისი ტერიტორიის ევროპულ ნაწილში შეიარაღებული ძალები განლაგებული არა ჰყავს).

1992 წლს 15 მაისს ტაშკენტში ხელი მოაწერეს შეთანხმებას “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების შესრულების პრინციპებისა და წესების თაობაზე”, რომელშიც ნათქვამია, რომ შეთანხმების “მონაწილე მხარეებისთვის განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღებისა და ტექნიკის მაქსიმალური დონეები მთლიანობაში არ უნდა აღემატებოდეს CFE-ხელშეკრულებით სსრკ-თვის დადგენილ ზღვრულ დონეებს”. მათი გადანაწილება ახალ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა მიხედვით ნაჩვენებია ცხრილს 3-ში (აქ წარმოდგენილია შეიარაღების საერთო კვოტები, როგორც რეგულარულ ნაწილებში, ისე სასაწყობო მარაგებშიც).

ცხრილი 3

ახალ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები ტაშკენტის შეთანხმების მიხედვით 

(ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: საბრძოლო ტანკები – A, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები – B, საველე საარტილერიო სისტემები – C, დამრტყმელი ვერტმფრენები – D, საბრძოლო თვითმფრინავები – E)

სახელმწიფო . . . . . . . . . . . . A . . . . . . B . . . . . . C . . . . . .D . . . . . . E 

რუსეთის ფედერაცია . . . 6400 . . . 11480 . . . . 6415 . . . 890 . . . . 3450
ბელორუსი . . . . . . . . . . . . 1800 . . . . .2600 . . . .1615 . . . . 80 . . . . . 260
უკრაინა . . . . . . . . . . . . . . .4080 . . . . . 5050 . . . .4040 . . . 330 . . . . 1090
მოლდოვა . . . . . . . . . . . . . . 210 . . . . . . 210 . . . . 250 . . . . 50 . . . . . . 50
აზერბაიჯანი . . . . . . . . . . . 220 . . . . . . .220 . . . . 285 . . . . 50 . . . . . 100
საქაერთველო . . . . . . . . . . .220 . . . . . . 220 . . . . 285 . . . . 50 . . . . . 100
სომხეთი . . . . . . . . . . . . . . . 220 . . . . . . .220 . . . . 285 . . . . 50 . . . . . 100
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . 13150 . . . . .20000 . . 13175 . . 1500 . . . . 5150

მისთვის განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტებიდან რუსეთის საფლანგო რაიონებში, ე. ი. დნესტრისპირეთში*, ლენინგრადისა და ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქებში, რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში შეუძლია ჰავდეს არაუმეტეს 1300 საბრძოლო ტანკის (პლიუს არაუმეტეს 600-ისა მარაგში, ლენინგრადის სამხედრო ოლქში), 1380 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის (პლიუს არაუმეტეს 800-ისა მარაგში, იქვე) და 1680 საველე საარტილერიო სისტემის (პლიუს არაუმეტეს 400 ერთეულისა მარაგში, იქვე) (*იმხანად გვეგონა, რომ დნესტრისპირეთიც საფლანგო რაიონში შედიოდა, ვინაიდან ტერიტორიულად იგი მოქცეულია მოლდოვაში, ხოლო მოლდოვა კი საბჭოთა პერიოდში შედიოდა ოდესის სამხედრო ოლქში, რომელიც, თავის მხრივ, CFE-ხელშეკრულებით, შესული იყო საფლანგო რაიონში /ი. ხ./).

ესე იგი ორივე საფლანგო რაიონში რუსულ სარდლობას ტაშკენტის შეთანხმებით, როგორც რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში, ისე საწყობებშიც, შეუძლია განლაგებული ჰყავდეს არაუმეტეს 1900 საბრძოლო ტანკის, 2180 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 2080 საველე საარტილერიო სისტემისა.

უკრაინას კი ოდესის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე მთლიანობაში შეუძლია ჰყავდეს არაუმეტეს 1080 საბრძოლო ტანკის, 350 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის* და 1390 საველე საარტილერიო სისტემისა [*ჩვენს წყაროში უკრაინის ოდესის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე მუდმივად განლაგებისთვის ნებადართული საბრძოლო ტანკების გრაფაში ეწერა: არაუმეტეს 680 ერთეულისა რეგულარლ ნაწილებში და არაუმეტეს 400 ერთეულისა მარაგში, რაც ჯამში იძლევა 1080 საბრძოლო ტანკს; საველე საარტილერიო სისტემების გრაფაში მითითებული იყო: არაუმეტეს 890 ერთეულისა რეგულარულ ნაწილებში და 500 ერთეულისა მარაგში, რაც ჯამში იძლევა საველე არტილერიის 1390 ქვემეხს, ნაღმსატყორცნსა და ზალპური ცეცხლის რეაქტიულ დანადგარს, ხოლო მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების გრაფაში კი აღნიშნული იყო: არაუმეტეს 350 ერთეულისა რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში, მარაგების შესახებ კი მასში არაფერი იყო ნათქვამი (ეს წყარო კი წარმოაგენდა ეუთო-ს საჯარო ოფიცალურ დოკუმენტს, რომლის ასლიც ჩვენ საგარეო საქმეთა სამინისტროში მოგვცეს, ამიტომ მასში ასეთი საკითხის /მარაგში განლაგებისთვის ნებადართული შეიარაღების ქვოტის/ გამორჩენა პრაქტიკულად შეუძლებელი რამ იყო)].

თუკი ამას მივუმატებთ ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა და მოლდოვას შეიარაღების კვოტებს, მაშინ ყოფილი სსრკ-ის ორივე საფლანგო ტერიტორიაზე, ტაშკენტის შეთანხმების მიხედვით, შეიძლება განლაგებულ იქნას საერთო ჯამში არაუმეტეს 3850 საბრძოლო ტანკის, 3400 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 4575 საველე საარტილერიო სისტემისა.

მაგრამ ზემოთ, სადაც ჩვენ მკითხველს ვთხოვეთ ყურადღება გაემახვილებინა CFE-ხელშეკრულებით საბჭოთა კავშირისთვის საფლანგო რაიონში ნებადართულ შეიარაღებაზე, მითითებული იყო, რომ ამ ტერიტორიებზე შეიძლებოდა განელაგებიათ არაუმეტეს 2850 საბრძოლო ტანკის, 2600 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 3675 საველე საარტილერიო სისტემისა.

როგორც ვხედავთ, ტაშკენტის შეთანხმებით მოხდა CFE-ხელშეკრულების გადასინჯვა და თანაც ისე, რომ ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიის საფლანგო რაიონში (ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებზე) განსალაგებლად ნებადართული საბრძოლო ტანკების კვოტები გაიზარდა 1,3-ჯერ, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა – 1,3-ჯერ და საველე არტილერიისა – 1,2-ჯერ.

ეს ჩვენთვის მეტად მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ტაშკენტის შეთანხმებით საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) გამოყოფილი შეიარაღების კვოტები მინიმალურადაც კი ვერ აკმაყოფილებს ქვეყნის თავდაცვის მოთხოვნილებებს. მაგალითად, ტიპიური ამერიკული სატანკო ბატალიონის შეიარაღებაშია 58 საბრძოლო ტანკი, 17 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა (მათგან 6 საბრძოლო-სადაზვერვო მანქანა და 11 ჯავშანტრანსპორტერი), 6 თვითმავალი ნაღმსატყორცნი და სხვა შეიარაღება. გერმანულ სატანკო ბატალიონშია 54 საბრძოლო ტანკი, დაახლოებით ამდენივეა თურქულ სატანკო ბატალიონშიც. რუსულ სატანკო ბატალიონში მხოლოდ 31 საბრძოლო ტანკია, მაგრამ იქ მოტომსროლელ დივიზიაში შედის სატანკო პოლკი ან ცალკეული სატანკო ბატალიონი და ორი ან სამი მოტომსროლელი პოლკი, ხოლო თითოეულ მოტომსროლელ პოლკში – თავისი სატანკო ბატალიონი. შესაბამისად, ტიპიურ რუსულ მოტომსროლელ დივიზიაში მოითვლება 4–7 სატანკო ბატალიონი, რაც მთლიანობაში 150–200 საბრძოლო ტანკს აერთიანებს.

ამრიგად, ზემოთ აღნიშნული წამყვანი სამხედრო სახელმწიფოების გამოცდილებას თუ გავითვალისწინებთ, მაშინ, საქართველოს სახმელეთო ჯარებში, თუნდაც 220 საბრძოლო ტანკის კვოტის სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი, შეგვიძლია ვიყოლიოთ დასავლური ნიმუშის მხოლოდ 3–4 სატანკო ბატალიონი.

ტიპიურ ამერიკულ მოტოქვეით ბატალიონში მოითვლება 56 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა, 6 საბრძოლო-სადაზვერვო მანქანა და 23 ჯავშანტრანსპორტერი, (სულ 85 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა), აგრეთვე 6 თვითავალი ნაღმსატყორცნი, 50-მდე ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი და სხვა შეიარაღება. ასეთ პირობებში საქართველოსთვის გამოყოფილი 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის კვოტის სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი, ჩვენ შევძლებთ მხოლოდ 2–3 რამდენადმე სრულფასოვანი მოტოქვეითი (მოტომსროლელი) ბატალიონის ჩამოყალიბებას (ასევე უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საბრძოლო ტანკებისა და მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების გარკვეული რაოდენობა საჭირო იქნება ბრიგადების სადაზვერვო ასეულებში და საარმიო კორპუსების სადაზვერვო /ჯავშანსაკავალერიო/ საბატალიონო ჯგუფებში).

შემდგომი დაანგარიშება რომ აღარ გავაგრძელოთ, ამ მაგალითებიდანაც კარგად ჩანს, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებებით საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) განსაზღვრული ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები სრულებით არ არის საკმარისი ჩვენი ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველსაყოფად. ამის დასადასტურებლად გამოდგება თუნდაც თურქეთის სახმელეთო ჯარების თანამედროვე გამოცდილება, რომლის საბრძოლო შემადგენლობაშიც მოითვლება 68 სატანკო, 67 მოტოქვეითი და 42 ქვეითი ბატალიონი, რომელთაგან საკუთრივ საქართველოსა და სომხეთის მიმართულებაზე, მე-3 საველე არმიის შემადგენლობაში გამოყოფილია 16 სატანკო, 15 მოტოქვეითი და 14 ქვეითი ბატალიონი. რაც შეეხება რუსეთის სახმელეთო ჯარებს, თუნდაც ქ. ვლადიკავკაზში დისლოცირებული 19-ე მოტომსროლელი დივიზიის შეიარაღებაში, 1998 წლის დასაწყისის მდგომარეობით, ნაჩვენები იყო დაახლოებით 110 საბრძოლო ტანკი, 430 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 115 საველე საარტილერიო სისტემა და სხვა შეიარაღება. ასეთ პირობებში საქართველოს სახმელეთო ჯარების სავარაუდო შეიარაღების რაოდენობის განსაზღვრისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ჩვენსავით მცირე და მთაგორიანი ევროპული სახელმწიფოს – შვეიცარიის მაგალითი. მისი მოსახლეობა 1991 წელს შეადგენდა 6,5 მლნ ადამიანს, ხოლო სახმელეთო ჯარების შეიარაღებაში კი გააჩნდათ 870 საბრძოლო ტანკი (მათ შორის 180 თანამედროვე გერმანული „ლეოპარდ-2“), 1350 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა (625 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა და 725 ჯავშანტრანსპორტერი), 1480-ზე მეტი საველე საარტილერიო სისტემა (900 105-მმ ბუქსირებადი ქვემეხი, 473 155-მმ თვითმავალი ქვემეხი და 110 ერთეული 120-მმ ნაღმსატყორცნი; პლიუს 2750 81-მმ ნაღმსატყორცნი და გარკვეული რაოდენობით 81-მმ 30-ლულიანი ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა, რომლებიც, მცირე ყალიბის გამო, CFE-ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს არ ექვემდებარებიან), 840 ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექსი, 850 90-მმ ტანკსაწინააღმდეგო ქვემეხი, 60 ერთეული ახლოქმედების საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსი და სხვა შეიარაღება. ამ ქვეყნის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანეობა თვლიდა და თვლის, რომ აღნიშნული შეიარაღება მის ჯარებს სჭირდებათ შვეიცარიის ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დასაცავად.

შვეიცარიისგან განსხვავებით ფინეთის სარდლობა უპირატესობას ანიჭებს ძირითადად ქვეითი ბრიგადების მშენებლობასა და გამოყენებას, მაგრამ მათ საარტილერიო შეიარაღებაში იმავე 1991 წელს ნაჩვენები იყო 1250-ზე მეტი საველე და 400-ზე მეტი სანაპირო თავდაცვის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (საქართველოსთვის კი საველე არტილერიის სულ 285 ერთეულია განსაზღვრული).

ყოველივე ზემოთქმულიდან ნათლად ჩანს, რომ თუკი რეალურად გვსურს საქართველოს პირობებში შეძლებისდაგვარად ძლიერი და ბრძოლისუნარიანი შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბება, მაშინ ევროატლანტიკური სივრცის სახელმწიფოთა წინაშე უნდა დავაყენოთ საკითხი საქართველოსთვის CFE-ხელშეკრულებითა და ტაშკენტის შეთანხმებით დადგენილი ჩვეულებრივი შეიარაღების მაქსიმალური დონეების (კვოტების) გადასინჯვისა და რამდენჯერმე გაზრდის შესახებ. მაგრამ აღნიშნული მოლაპარაკებებით დაკავებული ქართველი სპეციალისტები და თანამდებობის პირები ჩვენს მიერ საკითხის ასეთნაირად დაყენებისას აქამდე ყოველთვის ირწმუნებოდნენ, რომ შეიარაღების კვოტების გადასინჯვის წინადადების დაყენება საერთაშორისო საზოგადოებრიობისა და მათი მმართველი წრეების წინაშე არარეალურია, ვინაიდან ამიერკავკასიის სახელმწიფოებისთვის აღნიშნული კვოტების გაზრდა გამოიწვევს ჯაჭვურ პროცესებს მთელი ევროპის მასშტაბით და ასეთ გლობალურ ცვლილებებზე დასავლეთის სახელმწიფოთა ლიდერები არ წამოვლენო.

ფაქტები კი ამის საწინააღმდეგოს მეტყველებს. თავად ტაშკენტის შეთანხმების ტექსტი, როგორც ვნახეთ, სწორედ საფლანგო რაიონებთან დაკავშირებულ საკითხში, წარმოადგენს CFE-ხელშეკრულების გადასინჯვისა და შეცვლის მკაფიო მაგალითს. რის შედეგადაც რუსეთსა და უკრაინას საფლანგო ტერიტორიებზე ჯავშანსატანკო ტექნიკის კვოტები გაუზარდეს 1,3-ჯერ, საველე არტილერიისა – 1,2-ჯერ და ამას ევროპის მასშტაბით არანაირი ჯაჭვური რეაქცია და პროცესები არ გამოუწვევია.

მაგრამ კვოტების გადასინჯვის საკითხის დაყენებას, ბუნებრივია, წინ უნდა უძღოდეს შესაბამისი კვლევითი სამუშაოები სამხედრო სფეროში, როგორც საზღვარგარეთის სახელმწიფოთა თავდაცვის სისტემებისა და შეიარაღებული ძალების მშენებლობის თეორიული ცოდნისა და პრაქტიკული გამოცდილების შესწავლის, ისე საქართველოს მეზობელი სახელმწიფოებისა და ჩვენს საზღვრებთან მათ მიმდებარე რაიონებში სამხედრო-სტრატეგიული ვითარების შეფასების, შეერთებული შტატების, ნატო-სა და რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიზნების შესწავლისა და გაანალიზების ინტერესებში, რაც საშუალებას მოგვცემს სწორად შევაფასოთ საქართველოს სახელმწიფოებრივი (ეროვნული) ინტერესებისადმი არსებული მუქარები. ხოლო ყოველივე ამისა და ჩვენი ქვეყნის ისტორიული, სარწმუნოებრივი, ეთნიკურ-ფსიქოლოგიური, სამხედრო-გეოგრაფიული და სხვა პირობებისა და თავისებურებების გათვალისწინების საფუძველზე, შესაძლებელი იქნება, როგორც ქვეყნის ეროვნული უსაფრთხოების, ისე თავდაცვითი დოქტრინული კონცეფციების გამომუშავებაც. რასაც შედეგად უნდა მოჰყვეს შეიარაღებული ძალების რეგულარული და სარეზერვო კომპონენტების საბრძოლო შემადგენლობისა და აუცილებელი შეიარაღების რაოდენობისა და ტიპების განსაზღვრა.

მაგრამ სამწუხაროდ, ჯერჯერობით საქართველოს თავდაცვის სფეროს მესვეურნი სათანადო ყურადღებას არ უთმობენ სამხედრო-სამეცნიერო, სადაზვერვო-ანალიტიკური და სტრატეგიული პროგნოზირების სამუშაოების ორგანიზებასა და მათში კვალიფიციური კადრების დასაქმებას. შედეგი კი სახეზეა. ამჯერად ამის შესახებ საუბარს აღარ გავაგრძელებთ, ვინაიდან უფრო დაწვრილებით გვინდა მას შევეხოთ საკუთრივ საქართველოს თავდაცვისა და შეიარაღებული ძალების გარშემო საუბრისას, მას შემდეგ, რაც დავასრულებთ ჩვენი მეზობელი სახელმწიფოების შეიარაღებული ძალებისა და მათი სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის სავარაუდო მიზნების მიმოხილვას.

ირაკლი ხართიშვილი 


წერილი 8. რუსეთის თანამედროვე შეიარაღებული ძალები და საქართველოს თავდაცვის ერთი აქტუალური პრობლემა 

(წერილი გამოქვეყნდა გაზეთ „საქართველოს“ 2000 წლის 13–19 აპრილის ნომერში) 

როგორც წინა წერილში აღვნიშნეთ, დღევანდელი რუსეთის შეიარაღებული ძალები მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება ცივი ომის პერიოდის ყოფილი საბჭოთა კავშირის შეიარაღებულ ძალებს. სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 1991 წელთან შედარებით, მისი პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება თითქმის სამჯერაა შემცირებული, სტრატეგიული შეტევითი შეიარაღება – ორჯერ და მეტად, ჯავშანსატანკო ტექნიკა _ 3–3,5-ჯერ, საველე არტილერის – 2,2-ჯერ, ოპერატიულ-ტაქტიკური დანიშნულების სარაკეტო კომპლექსები – 2,7-ჯერ, საბრძოლო თვითმფრინავები და საჰაერო თავდაცვის საზენიტო სარაკეტო კომპლექსები – ოთხჯერ, ტაქტიკური წყალქვეშა ნავები – სამჯერ, მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდები – თითქმის ხუთჯერ და სხვა.

ამ შემცირებათა ძირითადი მიზეზებია ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციისა და საბჭოთა კავშირის დაშლა, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა მოსკოვის პოლიტიკური მადა, ასევე ქვეყნის მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობაც. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რუსეთი კვლავინდებურად რჩება მსოფლიოს ერთერთ წამყვან სამხედრო სახელმწიფოდ და შეუძლია ადექვატური პასუხი გასცეს მისი სასიცოცხლო ინტერესებისადმი წამოჭრილ მუქარებზე ან საკუთარი ინტერესების დასაცავად გარკვეულ ფარგლებსა და პირობებში დაეყრდნოს სამხედრო ძალას, რაც უთუოდ გასათვალისწინებელი უნდა იყოს საქართველოს ხელისუფლებისა და საზოგადოებისთვის.

იმავე ლონდონური წყაროს მონაცემებით, 1998 წელს რუსეთის რეგულარული შეიარაღებული ძალების როცხოვნება შეადგენდა დაახლოებით 1 159 000 ადამიანს (ანუ მოსახლეობის 0,8 %-ს), ხოლო შეიარაღებაში კი შედიოდა 756 საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტა, 130 სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავი (მათ შორის 44 უკრანაში), 26 სტრატეგიულ წყალქვეშა ნავში განთავსებული 412 ბალისტიკური რაკეტა, ბალისტიკური რაკეტების საწინააღმდეგო 100 საზენიტო სარაკეტო კომპლექსი, 15 500 საბრძოლო ტანკი, 26 300 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 28 700 საველე საარტილერიო სისტემა, 316 ოპერატიულ-ტაქტიკური დანიშნულების სარაკეტო კომპლექსი, ტაქტიკური ავიაციის, საზღვაო ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის ავიაციის დაახლოებით 4000 საბრძოლო თვითმფრინავი, 3000-ზე მეტი ვერტმფრენი (მათ შორის 1000-ზე მეტი დამრტყმელი), სახმელეთო ჯარებისა და საჰაერო თავდაცვის ჯარების 4200-ზე მეტი საზენიტო სარაკეტო კომპლექსი, 72 ტაქტიკური (მრავალმიზნობრივი) წყალქვეშა ნავი, 44 მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდი, 120-ზე მეტი საბრძოლო და საპატრულო მცირე ხომალდი და კატარღა, აგრეთვე სხვა შეიარაღება.

ეს ძალები და საშუალებანი, რუსული სარდლობის შეხედულებისამებრ, განაწილებულია ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ამასთანავე მის ევროპულ ნაწილში მოქმედებს ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულებისა (CFE-ხელშეკრულება) და ტაშკენტის შეთანხმების თანახმად დადგენილი ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების შეზღუდვები. მათი გათვალისწინებით, რუსეთის ფედერაციას, ურალის ქედის დასავლეთით მდებარე თავის ტერიტორიაზე რეგულარულ საჯარისო ნაწილებსა და სპეციალურ საწყობებში შეუძლია განლაგებული ჰყავდეს არაუმეტეს 6400 საბრძოლო ტანკის (მათგან არაუმეტეს 4975-სა რეგულარულ ნაწილებში), 11 480 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის (10 525), 6415 საველე საარტილერიო სისტემის (5105), 3450 საბრძოლო თვითმფრინავის და 890 დამრტყმელი ვერტმფრენისა. და უნდა ითქვას, რომ რუსული სარდლობა ასრულებს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით მასზე დაკისრებულ ამ მოვალეობებს. ანუ ქვეყნის ევროპულ ნაწილში განლაგებული ჩვეულებრივი შეიარაღების საერთო რაოდენობა ჯდება აღნიშნულ ქვოტებში, ხოლო ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების დანარჩენი (უმეტესი) ნაწილი განლაგებული ჰყავს CFE-ზონის გარეთ, ანუ ურალის ქედის აღმოსავლეთ ტერიტორიაზე.

იმავე CFE ხელშეკრულების დადებისას, თურქეთისა და ნორვეგიის ხელმძღვანელობათა დაჟინებული მოთხოვნით, საბჭოთა კავშირს (შემდგომში რუსეთს) შეუზღუდეს ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის ქვოტები ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებზე. სახელდობრ, ტაშკენტის შეთანხმებით, რუსეთს ორივე ფლანგზე, ანუ ლენინგრადის სამხედრო ოლქსა და ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქში, შეუძლია ჰყავდეს რეგულარულ საჯარისო ნაწილებში არამეტეს 1300 საბრძოლო ტანკის, 1380 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის და 1680 საველე საარტილერიო სისტემისა. გარდა ამისა, ლენინგრადის სამხედრო ოლქში ნებადართულია სპეციალურად მოწყობილი და საერთაშორისო კონტროლისთვის მონიშნული საწყობების შექმნა არაუმეტეს 600 საბრძოლო ტანკის, 800 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანისა და 400 საველე საარტილერიო სისტემისთვის.

სამხრეთ ფლანგზე ასეთი საწყობების შექმნა CFE ხელშეკრულებით გათვალისწინებული იყო ოდესის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე, რომლის ქვოტებიც შემდგომში უკრაინას გადაეცა, საკუთრივ რუსეთის სამხრეთ რაიონებში კი მძიმე ტექნიკისა და არტილერიის დამატებით რაოდენობათა დასაწყობება ნებადართული არ არის. თუმცა კი ამის არც დიდი საჭიროებაა, ვინადან ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქის უშუალო მახლობლობაშია განლაგებული ვოლგისპირეთისა და ურალის სამხედრო ოლქები, რომლებიც ძირითადად CFE ხელშეკრულების მოქმედების ზონის გარეთ მდებარეობენ და იქ ზემოაღნიშნული შეზღუდვები უკვე აღარ ვრცელდება, აგრეთვე მოსკოვის სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონიც. აქედან უმოკლეს ვადებშია შესაძლებელი საჭიროების შემთხვევაში დამატებითი რაოდენობით ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების შემოყვანა (შემოტანა), ასევე დამატებით სახმელეთო ჯარების შენაერთებისა და ნაწილების შემოყვანაც. ასეთი რამ ჩვენს თვალწინ უკვე განახორციელა რუსულმა სარდლობამ, როდესაც დაღესტანსა და ჩეჩნეთში საბრძოლო მოქმედებების დაწყების შემდეგ მნიშვნელოვანი რაოდენობით შეიარაღება შემოიტანა და დამატებით შენაერთები შემოიყვანა დამოუკიდებლობის მოსურნე ჩეჩნეთის დასამორჩილებლად.

მაგრამ ისევ რუსეთის ფედერაციის ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების საფლანგო ქვოტებს დავუბრუნდეთ. წინა წერილში ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ 1992 წლის მაისში ტაშკენტის შეთანხმების დადებისას მოხდა მანამდე წელიწადნახევრით ადრე დადებული CFE ხელშეკრულების გადასინჯვა, რომლის ძალითაც რუსეთსა და უკრაინას საფლანგო რაიონებში ჩვეულებრივი შეიარაღების ქვოტები გაუზარდეს და ამის შედეგები აისახა კიდეც ტაშკენტის შეთანხმებით ამ სახელმწიფოებისთვის შესაბამის რაიონებში გასალაგებელი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის მაქსიმალური რაოდენობის ნებადართულ დონეებში. რუსეთისთვის მათი რაოდენობრივი მაჩვენებლები ზემოთ უკვე მოვიყვანეთ. ახლა თუკი გადავხედავთ რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტროს მიერ 1998 წლის დასაწყისში ვენაში (ეუთო-ს შტაბ-ბინაში) წარდგენილ სანოტიფიკაციო დოკუმენტს, რომელშიც ასახულია იმ დროისთვის რუსეთის ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების განლაგება და შეიარაღება ქვეყნის ევროპულ ტერიტორიაზე, დავინახავთ, რომ მთლიანად ევროპული ტერიტორიის მასშტაბით რუსული სარდლობა ასრულებს ტაშკენტის შეთანხმებით მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს, მაგრამ საფლანგო რაიონებში განლაგებული მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა და საველე საარტილერიო სისტემების რეალურად არსებული რაოდენობა კი 1,6- და 1,1-ჯერ აღემატება ტაშკენტის შეთანხმებით განსაზღვრულ ქვოტებს (აქ განლაგებულია 1785 საბრძოლო ტანკი, 3935 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა, ჯავშანტრანსპორტერი და დესანტის საბრძოლო მანქანა, აგრეთვე საველე არტილერიის 2143 ქვემეხი, ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა და ნაღმსატყორცნი).

ძნელი დასაჯერებელია, რომ რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ეუთო-ს წინაშე აღებული თავისი ვალდებილებები დაერღვია ამ ორგანიზაციის ხელმძღვანელობასთან და დასავლეთის წამყვან სახელმწიფოებთან სათანადო შეთანხმების გარეშე. ანუ, როგორც ჩანს, დასავლეთმა ხელმეორედაც განუცხადა რუსეთს თანხმობა მისი ტერიტორიის ევროპულ ნაწილში ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების საერთო ქვოტების უწინდელი რაოდენობის შენარჩუნებით, ქვეყნის ცენტრალურ რაიონში (კალინინგრადის ადმინისტრაციული ოლქი, მოსკოვის სამხედრო ოლქი და ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქის დასავლეთ ნაწილი) გასალაგებელი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტლერიის რაოდენობის შემცირების ხარჯზე, გაეზარდა მათი რიცხვი საფლანგო რაიონში, უპირატესად კი სამხრეთ ფლანგზე – ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქში. რაც რუსულმა სარდლობამ განახორციელა კიდეც.

თუ რამდენად საჭირო იყო რუსეთის ფედერაციისთვის თავის სამხრეთ რაიონში დამატებითი შეიარაღების განლაგება, ამის თაობაზე შემდეგ წერილებში ვისაუბრებთ, ამჯერად კი კვლავ ერთ მნიშვნელოვან ფაქტზე გვინდა გავამახვილოთ ჩვენი მკითხველის ყურადღება. საქმე იმაშია, რომ იმავე ტაშკენტის შეთანხმებით, საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) განსაზღვრული შეიარაღების კვოტები (220 საბრძოლო ტანკი, 220 მოჯავშნული საბრძოლო ანქანა, 285 საველე საარტილერიო სისტემა, 100 საბრძოლო თვითმფრნავი და 50 დამრტყმელი ვერმფრენი) მინიმალურადაც კი ვერ აკაყოფლებს ქვეყნის თავდაცვის მოთხოვნილებებს და ჩვენთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია მათი გაზრდისთვის ეუთო-ს ხელმძღვანეობის წინაშე საკითხის დასაყენებლად საქმიანობის დაწყება. უფრო მეტიც, ამის შესახებ არაერთხელ ვუთხარით როგორც პენტაგონისა და ნატო-ს წარმომადგენლებს, ისე აღნიშნულ საკითხებზე მოლაპარაკებებით დაკავებულ სხვადასხვა რანგის ქართველ მოხელეებს, როგორც საქართველოს პარლამენტში, ისე საგარეო საქმეთა სამინისტროშიც. მარამ ამას შედეგი არ მოჰყოლია. საქმე იმაშია, რომ დასავლეთს არ სურს საქართველოს ძლიერ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბება, ხოლო ამერიკისა და ნატო-ს ტრფიალით ჩვენი ქვეყნის თავდაცვისა და ეროვნული უსაფრთხოების სფეროსადმი მიტმასნილი მაღალჩინოსნები და მათი აპარატების წამყვანი თანამშრომლები ალბათ ძელზე გასმას უფრო მეტი ხალისით დათანხმდებიან, ვიდრე ასეთი აქტუალური და სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრობლემის გადასაწყვეტად საკითხის დაყენებას. სხვა დროს კი ეს ქართველი მოხელეები ჩვეულებრივ იმიზეზებენ, რომ საქართველოს (იგულისხმება სომხეთისა და აზერბაიჯანის) მხრიდან მისთვის გამოყოფილი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების გაზრდის თაობაზე ეუთო-ს წინაშე საკითხის დაყენება აუცილებლად გამოიწვევს ჯაჭვური პროცესების დაწყებას მთელი ევროპის მასშტაბითო. ფაქტები კი ამის საწინააღმდეგოს მეტყველებს – რუსეთს ორჯერ გაუზარდეს სწორედ საფლანგო რაიონში მისი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტები, უპირატესად სწორედ ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქში ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების გასაზრდელად, მაგრამ ამას არანაირი ჯაჭვური პროცესები არსად არ გამოუწვევია.

თანაც მეტად შემაშფოთებელი სიტუაცია შეიქმნა... (?) CFE ხელშეკრულებით 1990 წლის ნოემბერში თურქეთს დაუდგინეს ჩვეულებრივი შეიარაღების ქვოტები იმის გათვალისწინებით, რომ მაშინ მის ჩრდილოეთ ტერიტორიებს მუქარას უქმნიდნენ საბჭოთა კავშირი, ბულგარეთი და რუმინეთი (ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის სახელმწიფოები), სამხრეთიდან კი ემეზობლებოდნენ მოსკოვის მოკავშირე სირია და ერაყი, აგრეთვე მისთვის პრობლემების შექმნა შეეძლოთ კრემლიდან მართული ქურთისტანის მუშათა პარტიის შეიარაღებულ ფორმირებებსაც. დღესდღეობით ამ მუქარებიდან მხოლოდ მიზერული ნაწილი თუღა შემორჩა, თურქეთისთვის კი მაშინ დადგენილი ქვოტების შემცირებაზე არავინ ფიქრობს.

1992 წელს, როდესაც ტაშკენტის შეთანხმებით საქართველოს, სომხეთს, აზერბაიჯანსა და რუსეთს თავის საფლანგო რაიონში ყოფილი საბჭოთა კავშირის ჩვეულებრივი შეიარაღების ქვოტები გადაუნაწილეს, ესეც მაშინ სავსებით გასაგები იყო, ვინაიდან იმ წლებში რუსეთი უწინდებურად ინარჩუნებდა მყარ პოზიციებს ამიერკავკასიაში და დასავლეთს შეიძლება ჰქონოდა იმის შიში (ან ვარაუდი), რომ სამხრეთ ფლანგზე კრიზისული სიტუაციის შექმნის შემთხვევაში, ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ჯარები შესაძლოა რუსეთის ფედერაციის სარდლობის საერთო ოპერატიული ხელმძღვანელობით, რუსეთთან ერთად გამოსულიყვნენ თურქეთისა და მის მოკავშირეთა წინააღმდეგ.

მაგრამ 90-იანი წლების განმავლობაში ვითარება თანდათანობით შეიცვალა. საქართველომ და აზერბაიჯანმა დაიწყეს რუსეთისგან დამოუკიდებელი და დასავლურ სტრუქტურებთან დაახლოებაზე მიმართული პოლიტიკის გატარება. სომხეთს უშუალო საზღვარი რუსეთთან არ გააჩნია და ისიც ბუნებრივია, რომ რუსულზე უფრო მეტად, საკუთარი პოლიტიკის გატარებას ცდილობს. ასეთ პირობებში 90-იანი წლების ბოლოსთვის რუსული სარდლობის ხელში არსებობდა უპირატესად მის სამხრეთ ფლანგზე არსებული საკუთრვ რუსული საჯარისო შენაერთები და ნაწილები და სავსებით ლოგიკურია, რომ ამ ქვეყნის სამხედრო-პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ ევროატლანტიკური საზოგადოებრიობისა და მმართველი წრეების წინაშე დააყენა საფლანგო რაიონში, უფრო სწორედ კი, სამხრეთ ფლანგზე, თავისი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის გაზრდის აუცილებლობის საკითხი, და თანაც საკუთარი დასაბუთებული ინტერესების დაცვა და გატანა შეძლო.

როგორც ვთქვით, სულ სხვა ვითარებაა საქართველოს შესაბამის სტრუქტურებში დაკავებული სხვადასხვა რანგის მოხელეთა მხრიდან – მათ ამის გაგონება უბრალოდ არც კი უნდათ, და თუ აქამდე თავდაცვის სფეროში (უწინარეს ყოვლისა კი სამხედრო სფეროში), რბილად რომ ვთქვათ, მათი არაკომპეტენტურობა იყო ასეთი უდარდელობის მიზეზი, ახლა კი, როდესაც საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტში სისტემატიურად დავიწყეთ შესაბამისი დასაბუთებით ამ საკითხის დაყენება, ამ კომიტეტის თავმჯდომარემ, ბ-ნმა რევაზ ადამიამ საჯარო საკომიტეტო მოსმენებზე ჩვენთვის მიკროფონის გამორთვით სცადა ასეთი „უხერხული“ შეკითხვებისგან მისი მაღალჩინოსანი ნატო-ელი სტუმრების „არიდება“... ყოველივე ზემოთ თქმულიდან დასკვნების გაკეთება კი მკითხველისთვის მიგვინდია.

ირაკლი ხართიშვილი 


წერილი 9. რუსეთის ფედერაციის სახმელეთო ჯარებისა და საბრძოლო ავიაციის განლაგება ქვეყნის ევროპულ ტერიტორიაზე, მათი დაკომპლექტებულობა და რუსული სარდლობის სავარაუდო მიზნები და ამოცანები 

დაახლოებით ასეთი დასათაურების წერილი მივიტანე გაზეთ “საქართველოს” რედაქციაში, 2000 წლის აპრილ-მაისის თვეების ნომრებში გამოქვეყნებისთვის. წერილი შედარებით დიდი მოცულობისა იყო და გაზეთში ალბათ ორ ან სამ ნაწილად დაიბეჭდებოდა. არაფერი არ ჩანდა იმის მაუწყებლად, რომ მისი დაბეჭდვისთვის ხელი შეეშალა, მაგრამ მოხდა სწორედ ის, რომ წერილმა დღის სინათლე ვერ იხილა. მასში ძირითადად ასახული იყო რუსეთის ფედერაციის ევროპულ ტერიტორიაზე სახმელეთო ჯარების დივიზიების განლაგება და დაკომპლექტებულობა, ხოლო ეს უკანასკნელი კი მჭიდროდაა დაკავშირებული ამ შენაერთების საბრძოლო მზადყოფნასა და ბრძოლისუნარიანობასთან. თუ დივიზია (ცალკეული ბრიგადა) პირადი შემადგენლობითა და საშტატო შეიარაღებით კარგადაა დაკომპლექტებული, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ საბრძოლო მომზადებაც, საწვავ-საცხები და საბრძოლო მასალებით მომარაგებაც, აგრეთვე ჯარების საქმიანობის სხვა საკითხებიც კარგად იქნება მოგვარეული და, ასეთ შემთხვევაში ეს დივიზია იქნება მაღალ სამობილიზაციო და საბრძოლო მზადყოფნაში მასზე დაკისრებადი ამოცანების შესრულებისთვის. ხოლო თუ საბრძოლო დივიზია (ბრიგადა) პირადი შემადგენლობითა და საშტატო შეიარაღებით ნაკლულადაა დაკომპლექტებული, მაშინ, მისთვის საბრძოლო ამოცანის დასმამდე სახმელეთო ჯარების სარდლობამ უნდა იზრუნოს სამხედრო სამსახურში გაწვეული რეზერვისტებისა და საწყობებიდან გამოყვანილი საბრძოლო ტექნიკის, გამოტანილი საველე არტილერიის ქვემეხებისა და სხვა მძიმე შეიარაღების ხარჯზე სრულად დააკომპლექტოს ეს საჯარისო შენაერთი (ნაწილი), ჩაატაროს ტაქტიკური საველე სწავლებები რეზერვისტების მიერ პროფესიული უნარ-ჩვევების აღდგენის, აგრეთვე ქვედანაყოფებისა და ნაწილების საბრძოლო შეთანხმებულობის საჭირო დონემდე მიყვანისთვის, რის შემდეგაც ეს საჯარისო შენაერთი (ნაწილი) შეიძლება გაგზავნილ იქნას კონკრეტულ რაიონში იქ საბრძოლო ამოცანების გადასაწყვეტად. ყოველივე ამას კი სჭირდება შესაბამისი დრო და ვადები.

რუსეთის ჯარების განლაგებიდან და დაკომპლექტებულობის ხარისხის მაჩვენებლებიდან კი კარგად ჩანდა, რომ ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში, კალინინგრადის ადმინისტრაციულ ოლქსა და ლენინგრადის სამხედრო ოლქში, რუსულ სარდლობას, 1998 წლის დასაწყისში, განლაგებული ჰყავდა პრაქტიკულად პირადი შემადგენლობითა და ძირითადი შეიარაღებით სუსტად დაკომპლექტებული დივიზიები, რაც იმის მიმანიშნებელი იყო, რომ რუსული სარდლობა ამ მხარეში მოხილვად მომავალში, ან უახლოეს მომავალში მაინც, მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების გაჩაღებას არც თავად გეგმავდა და არც სავარაუდო მოწინააღმდეგისგან მოელოდა. ქვეყნის ევროპული ტერიტორიის ცენტრალურ რაიონში, მოსკოვის სამხედრო ოლქში, განლაგებული იყო როგორც კარგად დაკომპლექტებული საბრძოლო დივიზიები (მოტომსროლელი და სატანკო), ისე სუსტად დაკომპლექტებულიც; სამხრეთ რაიონში კი – ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქში, რუსული სახმელეთო ჯარების სარდლობას განლაგებული ჰყავდა მხოლოდ კარგად დაკომპლექტებული მოტომსროლელი დივიზიები, რაც სამხედრო საქმეში მეტ-ნაკლებად ჩახედული ადამიანისთვის იმის მიმანიშნებელი უნდა ყოფილიყო, რომ რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა სწორედ სამხრეთ ფლანგზე ელოდებოდა სავარუდო მოწინააღმდეგის მხრიდან შედარებით მსხვილი ძალებით საბრძოლო მოქმედებების დაწყებას. ამასთანავე ეს ძალები და საშუალებანი, ორი მოტომსროლელი დივიზია, არ იძლეოდა იმის შესაძლებლობებს, რომ თავად რუსეთის ფედერაციას ეწარმოებინა მათი გამოყენებით თავისი ინიციატივით შეტევითი საბრძოლო მოქმედებები, მას საამისოდ არც ფინანსურ-ეკონომიკური შესაძლებლობები გააჩნდა, რაც თავისთავად გამორიცხავდა ამ რაიონში განლაგებული ჯარების წინაშე სარდლობის მიერ აგრესიული შეტევითი მოქმედებების წარმოებაზე ამოცანების დასმის ვარაუდს.

სწორედ ასეთი აზრი იყო გატარებული იმ წერილში, მაგრამ ეს დასკვნა გაკეთებული მქონდა მას შემდეგ, რაც მანამდე შედარებით დაწვრილებით იყო მოყვანილი ამ რაიონებში განლაგებული შენაერთების დაკომპლექტებულობის მაჩვენებლები. ახლა ქვემოთ სწორედ ამ მონაცემებს მოვიყვან ჩვენი მკითხველისთვისაც. ამრიგად, თავად რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტროს მიერ ეუთო-ს შტაბ-ბინაში ვენაში წარდგენილი და ეუთო-ს შესაბამისი სტრუქტურის მიერ დადასტურებული დოკუმენტის თანახმად, 1998 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, რუსეთის ფედერაციის ევროპულ ტერიტორიაზე ნაჩვენები იყო ძირითადი შეიარაღებისა და ჯარების შემდეგი განლაგება. 

1) ბალტიის ბლოტის ძალებისა და სანაპირო ჯარების სამმართველო (ქ. კალინინგრადი) – პირადი შემადგენლობის 14 733 ადამიანი, 829 საბრძოლო ტანკი, 862 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 480 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 336 საველე საარტილერიო სისტემა, 27 სატანკო ხიდგამყვანი, 46 დამრტყმელი და 30 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

მე-2 ცალკეული სატანკო ბრიგადა (დისლოკაციის ადგილი ქ. კალინინგრადი) – პირადი შემადგენლობის 1181 ადამიანი, 246 საბრძოლო ტანკი, 79 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 31 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 24 საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი.

1-ლი მოტომსროლელი დივიაზია (ქ. კალინინგრადი) – პირადი შემადგენლობის 2308 ადამიანი, 192 საბრძოლო ტანკი, 405 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 123 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 85 საველე საარტილერიო სისტემა, 6 სატანკო ხიდგამყვანი.

18-ე მოტომსროლელი დივიზია (ქ. გუსევი) – პირადი შემადგენლობის 3412 ადამიანი, 187 საბრძოლო ტანკი, 291 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 146 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 92 საველე საარტილერიო სისტემა, 5 სატანკო ხიდგამყვანი.

2) ლენინგრადის სამხედრო ოლქი (შტაბი ქ. სანქტ-პეტერბურგში) – პირადი შემადგენლობის 49 356 ადამიანი, 332 საბრძოლო ტანკი, 499 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 1957 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 943 საველე საარტილერიო სისტემა, 40 სატანკო ხიდგამყვანი, 69 დამრტყმელი ვერტმფრენი, 91 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

25-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (ვლადიმირსკი ლაგერი) – პირადი შემადგენლობის 1263 ადამიანი, 31 საბრძოლო ტანკი, 119 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 12 საველე საარტილერიო სისტემა, 1 სატანკო ხიდგამყვანი.

138-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა – პირადი შემადგენლობის 3295 ადამიანი, 32 საბრძოლო ტანკი, 39 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 242 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 60 საველე საარტილერიო სისტემა, 4 სატანკო ხიდგამყვანი.

200-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (პეჩენგა, ლოუსტარი-1) – პირადი შემადგენლობის 3295 ადამიანი, 40 საბრძოლო ტანკი, 34 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 531 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 3 სატანკო ხიდგამყვანი.

54-ე მოტომსროლელი დივიზია (ალაკურტი) – პირადი შემადგენლობის 1854 ადამიანი, 40 საბრძოლო ტანკი, 230 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 48 საველე საარტილერიო სისტემა, 2 სატანკო ხიდგამყვანი.

3) მოსკოვის სამხედრო ოლქი (შტაბი ქ. მოსკოვში) – პირადი შემადგენლობის 105 341 ადამიანი, 2019 საბრძოლო ტანკი, 2445 მოჯავშული საბრძოლო მანქანა, 1813 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 1690 საველე საარტილერიო სისტემა, 316 სატანკო ხიდგამყვანი, 222 დამრტყმელი ვერმფრენი, 208 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

27-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (მოსრენტგენი) – პირადი შემადგენლობის 1828 ადამიანი, 31 საბრძოლო ტანკი, 190 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 12 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 40 საველე საარტილერიო სისტემა.

34-ე საარტილერიო დივიზია (მულინო) – პირადი შემადგენლობის 1916 ადამიანი, 60 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 339 საველე საარტილერიო სისტემა. 

მე-2 მოტომსროლელი დივიზია (კალინინეცი) – პირადი შემადგენლობის 8408 ადამიანი, 193 საბრძოლო ტანკი, 470 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 79 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 148 საველე საარტილერიო სისტემა, 4 სატანკო ხიდგამყვანი.

მე-3 მოტომსროლელი დივიზია (ნოვი) – პირადი შემადგენლობის 9947 ადამიანი, 256 საბრძოლო ტანკი, 350 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 105 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 150 საველე საარტილერიო სისტემა, 4 სატანკო ხიდგამყვანი.

10-ე სატანკო დივიზია (ბოგუჩარი) – პირადი შემადგენლობის 4500 ადამიანი, 263 საბრძოლო ტანკი, 359 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 120 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 119 საველე სარტილერიო სისტემა, 7 სატანკო ხიდგამყვანი.

144-ე მოტომსროლელი დივიზია (ელნია) – პირადი შემადგენლობის 3945 ადამიანი, 88 საბრძოლო ტანკი, 211 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 128 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 63 საველე საარტილერიო სისტემა.

მე-4 სატანკო დივიზია (ნაროფომინსკი) – პირადი შემადგენლობის 8111 ადამიანი, 315 საბრძოლო ტანკი, 301 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 84 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 118 საველე საარტილერიო სისტემა, 8 სატანკო ხიდგამყვანი.

4) ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქი (შტაბი ქ. სამარაში) – პირადი შემადგენლობის 33 336 ადამიანი, 848 საბრძოლო ტანკი, 1127 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 833 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 569 საველე საარტილერიო სისტემა, 21 სატანკო ხიდგანყვანი, 220 დამრტყმელი ვერტმფრენი, 389 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი, 24 შეუიარაღებელი ვერტმფრენი (მძიმე სატრანსპორტო).

27-ე მოტომსროლელი დივიზია (ტოცკოე) – პირადი შემადგენლობის 9952 ადამიანი, 165 საბრძოლო ტანკი, 391 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 131 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 123 საველე საარტილერიო სისტემა, 6 სატანკო ხიდგამყვანი.

5) ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქი (შტაბი ქ. დონის როსტოვში) – პირადი შემადგენლობის 68 118 ადამიანი, 627 საბრძოლო ტანკი, 1796 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 1161 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 809 საველე საარტილერიო სისტემა, 55 სატანკო ხიდგამყვანი, 81 დამრტყმელი ვერტმფრენი, 101 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი, 10 შეუიარაღებელი ვერტმფრენი (მძიმე სატრანსპორტო).

102-ე სამხედრო ბაზა (ქ. გიუმრი, სომხეთი) – პირადი შემადგენლობის 4158 ადამიანი, 74 საბრძოლო ტანკი, 53 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 125 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 84 საველე საარტილერიო სისტემა, 4 სატანკო ხიდგამყვანი.

137-ე სამხედრო ბაზა (ვაზიანი, საქართველო) – პირადი შემადგენლობის 1376 ადამიანი, 31 საბრძოლო ტანკი, 56 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 16 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 16 საველე საარტილერიო სისტემა, 1 სატანკო ხიდგამყვანი.

12-ე სამხედრო ბაზა (ბათუმი, საქართველო) – პირადი შემადგენლობის 2898 ადამიანი, 41 საბრძოლო ტანკი, 61 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 204 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 76 საველე საარტილერიო სისტემა, 6 სატანკო ხიდგამყვანი.

62-ე სამხედრო ბაზა (ახალქალაქი, საქართველო) – პირადი შემადგენლობის 2867 ადამიანი, 41 საბრძოლო ტანკი, 118 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 47 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 61 საველე საარტილერიო სისტემა, 2 სატანკო ხიდგამყვანი.

20-ე მოტომსროლელი დივიზია (ვოლგოგრადი) – პირადი შემადგენლობის 10 017 ადამიანი, 124 საბრძოლო ტანკი, 232 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 109 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 115 საველე საარტილერიო სისტემა, 6 სატანკო ხიდგამყვანი.

131-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (მაიკოპი) – პირადი შემადგენლობის 2296 ადამიანი, 50 საბრძოლო ტანკი, 84 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 99 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 26 საველე საარტილერიო სისტემა, 2 სატანკო ხიდგამყვანი.

136-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (ბუინაკსკი) – პირადი შემადგენლობის 3799 ადამიანი, 40 საბრძოლო ტანკი, 243 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 32 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 24 საველე საარტილერიო სისტემა, 1 სატანკო ხიდგამყვანი.

205-ე ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა (ბუდიონოვსკი) – პირადი შემადგენლობის 4076 ადამიანი, 51 საბრძოლო ტანკი, 217 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 29 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 23 საველე საარტილერიო სისტემა, 1 სატანკო ხიდგამყვანი.

19-ე მოტომსროლელი დივიზია (ვლადიკავკაზი) – პირადი შემადგენლობის 11 888 ადამიანი, 109 საბრძოლო ტანკი, 426 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანა, 196 საბრძოლო უზრუნველყოფის მოჯავშნული მანქანა, 115 საველე საარტილერიო სისტემა, 4 სატანკო ხიდგამყვანი.

ზემოთ მოყვანილი ფაქტობრივი მონაცემებიდან ნათლად იკვეთება ის გარემოება, რომ 1990-იანი წლების მიწურულს რუსულ სარდლობას თავისი ქვეყნის ევროპული ტერიტორიის ჩრდილოეთ რაიონებში განლაგებული ჰყავდა პირადი შემადგენლობითა და ძირითადი შეიარაღებით ნაკლულად დაკომპლექტებული საბრძოლო (სატანკო, მოტომსროლელი) დივიზიები და ცალკეული ბრიგადები, რაც იმის მიმანიშნებელია, რომ ამ მხარეში რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა არ მოელოდა სავარუდო მოწინააღმდეგის მხრიდან მსხვილი ძალებით შემოტევას და არც თავად გეგმავდა ასეთ რაიმეს. ცენტრალურ რაიონში, მოსკოვისა და ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქებში ნაჩვენები იყო უმთავრესად კარგად დაკომპლექტებული საბრძოლო დივიზიები (მე-2, -3 და 27-ე მოტომსროლელი, 10-ე სატანკო), თუმცა კი 144-ე მოტომსროლელი დივიზია აქაც ნაკლულად იყო დაკომპლექტებული და დაბალ სამობილიზაციო და საბრძოლო მზადყოფნაში იმყოფებოდა. რაც შეეხება ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქს, აქ კავკასიონის ქედის გაყოლებაზე, დასავლეთიდან აღმოსავკლეთისკენ, ქალაქებში მაიკოპში, ბუდიონოვსკსა და ბუინაკსკში რუსულ სარდლობას განლაგებული ჰყავდა სამი ცალკეული მოტომსროლელი ბრიგადა: 131-ე, 205- და 136-ე, რომელთაც თავიანთი პირდაპირი ამოცანების გარდა, აგრეთვე, ჩრდილო-კავკასიის ხალხებზე კონტროლიც ექნებოდათ დავალებული, ხოლო ვლადიკავკაზში კი, 58-ე საველე არმიის შტაბის უშუალო მახლობლობაში, დისლოცირებული იყო 19-ე მოტომსროლელი დივიზია, ხოლო კიდევ ერთი 20-ე მოტომსროლელი დვიზია დისლოცირებული იყო უფრო ჩრდილოეთით, ქ. ვოლგოგრადში. ეს ორივე დივიზია კარგად იყო დაკომპლექტებული პირადი შემადგენლობითა და ძირითადი შეიარაღებით და მაღალ საბრძოლო და სამობილიზაციაში უნდა ყოფილიყო მათზე დაკისრებადი ამოცანების შესასრულებლად. გარდა ამისა, ვოლგოგრადის მახლობლად, ქ. ტოცკოეში, ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონში, დისლოცირებული იყო ასევე კარგად დაკომპლექტებული 27-ე მოტომსროლეი დივიზია, ხოლო მოსკოვის სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონში, ქ. ბოგუჩარში, ვორონეჟის მახლობლად, განლაგებული 10-ე სატანკო დივიზია პირადი შემადგენლობით სანახევროდ იყო დაკომპლექტებული, რაც გარკვეულ დროს საჭიროებდა სრულ საბრძოლო მზადყოფნაში მოსაყვანად. მაგრამ, სატანკო შენაერთები სახმელეთო ჯარების ოპერატიული მოწყობის რიგებში ჩვეულებრივ იკავებენ მეორე ეშელონს, ხოლო პირველ ეშელონში კი მოქმედებენ უპირატესად მოტომსროლელი (მოტოქვეითი, მექანიზებული ქვეითი) შენაერთები, რაც განპირობებულია სავარაუდო მოწინააღმდეგის შეიარაღებაში ტანკსაწინააღმდეგო მიწისზედა სარაკეტო კომპლექსებისა და ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენების არსებობით, რის გამოც მოწინააღმდეგის თავდაცვის გარღვევას უპირატესად ახორციელებენ მოტომსროლელი (მოტოქვეითი) ქვედანაყოფები და ნაწილები საველე არტილერიის საცეცხლე მხარდაჭერით, ხოლო შემდეგ კი სატანკო ნაწილები ან შენაერთები შედიან გარღვევის უბნების გავლით მოწინააღმდეგის განლაგების სიღრმეში ტაქტიკური ან ოპერატიული მასშტაბის შეტევითი მოქმედებების გაგრძელებისთვის – შეტევის წარმატების განვითრებისა და უკანდახეული მოწინააღმდეგის დევნისთვის. მაგრამ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეს ოთხი საბრძოლო დივიზია სულაც არ იყო საკმარისი სამხრეთისკენ მსხვილმასშტაბიანი შეტევითი მოქმედებების წარმოებისთვის, არამედ მხოლოდ ამიერკავკასიაში თურქული ჯარების შემოსვლის შემთხვევაში მათი გაჩერებისა და უკუქცევისთვის. ანუ ეს გახლდათ რუსული სარდლობის პასუხი დასავლეთის წამყვანი სახელმწიფოების მიერ თურქული სამხედრო მანქანის ასეთ მკვეთრ და არაადექვატურ გაძლიერებაზე.

რუსული სარდლობის ამავე მიზანს ემსახურებოდა ამ ქვეყნის სამხედრო-საჰაერო ძალების ტაქტიკური საჰაერო არმიების საბრძოლო შემადგენლობაც ქვეყნის ევროპულ ტერიტორიაზე. დასაწყისში უნდა ვთქვათ, რომ თანამედროვე ტაქტიკურ საბრძოლო ავიაციაში, დანიშნულების მიხედვით, შედის შემდეგი გვარეობები: მოიერიშე, გამანადგურებელ ბომბდამშენი, გამანადგურებელი და სადაზვერვო ავიაცია. მოიერიშე ავიაციის თვითმფრინავების დანიშნულებაა მოქმედი მიწისზედა ჯარებისთვის უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის აღმოჩენა, რაც ხორციელდება მოწინააღმდეგის მიწისზედა მიზნებზე საბომბე და სარაკეტო დარტყმების მიყენებით უშულოდ ბრძოლის ველის თავზე და მისი ჯარების მოწყობის უახლოეს ტაქტიკურ სიღრმეში. მოიერიშე თვითმფრინავები დაფრინავენ ძირითადად საბრძოლო მოქმედებების რაიონის თავზე და ამიტომ მათ გააჩნიათ რიგი თავისებურებებისა: მოიერიშე თვითმფრინავებს აქვთ შედარებით ნაკლები (ქვებგერითი) სიჩქარეები, მაღალი მანევრულობა, მომატებული ჯავშანდაცულობა, მაღალი სიცოცხლისუნარიანობა, რაც გამოიხატება იმაში, რომ მოიერიშე თვითმფრინავებს უმეტეს შემთხვევებში, გააჩნიათ ორი ძრავა, რათა ერთი მათგანის მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში მფრინავს შესაძლებლობა ჰქონდეს მეორე ძრავის მუშაობის ხარჯზე დაბრუნდეს თავის აეროდრომზე. გარდა ამისა, საწვავის ავზების შიდა კედლები დაფარულია ბლანტი წებოვანი ნივთიერებით, რათა ავზის კედლის დაზიანების შემთხვევაში, ეს წებოვანი ბლანტი ფენა ისევ შეიკრას და არ მისცეს საწვავს იქიდან გადმოღვრის შესაძლებლობა. ამავე დროს, მოიერიშე თვითმფრინავები შეიარაღებულია შედარებით მაღალი ყალიბის 30-მმ საავიაციო ავტომატური ქვემეხებით მოწინააღმდეგის მიწისზედა მიზნებზე ჰაერიდან საარტილერიო დარტყმების მიყენებისთვის. ამერიკულ საბრძოლო ავიაციაში დღესდღეობით შეიარაღებაშია A-10 „თანდერბოლთ-2“ სერიის მოიერიშე თვითმფრინავები, ნატო-ს ბლოკის ევროპულ ქვეყნებში – „ალფა-ჯეტის“ ტიპის მსუბუქი მოიერიშეები, რუსეთის ფედერაციის საბრძოლო ავიაციაში კი Су-25 ტიპის მანქანები.

გამანადგურებელ-ბომბდამშენი ავიაციის მიზანს წარმოადგენს მოწინააღმდეგის მიწისზედა მიზნებზე სარაკეტო და საბომბე დარტყმების მიყენება მისი ჯარების განლაგების ოპერატიულ სიღრმეში და ასევე მისი ქვეყნის ტერიტორიის სიღრმეში არსებულ სამხედრო და სხვა დანიშნულების ობიექტებზე. ასეთ დიდ სიღრმეში საავიაციო დარტყმების მიყენებისთვის გამანადგურებელ-ბომბდამშენ ანუ ტაქტიკურ გამანადგურებელ თვითმფრინავებს უხდებათ მოწინააღმდეგის საჰაერო თავდაცვის სისტემების გადალახვა როგორც მისი ჯარების ოპერატიული მოწყობის სიღრმეში, ისე ქვეყნის ტერიტორიაზეც. ანუ მათ სჭირდებათ აქ არსებული რადიოსალოკაციო სადგურების, საზენიტო სარაკეტო და საარტილერიო დანადგარების და გამანადგურებელი ავიაციის აეროდრომების სისტემის წინააღმდეგობის დაძლევა. ამიტომ ამ თვითმფრინავებს გააჩნიათ ფრენის მაღალი (ზებგერითი) სიჩქარე და რადიოელექტრონული ჩახშობის საბორტო მოწყობილობა (აღჭურვილობა) მოწინააღმდეგის რადიოსალოკაციო სადგურების დროებით „დაბრმავებისთვის“. ამ თვითმფრინავებს გააჩნიათ ერთი ძრავა, ვინაიდან მათ არ უხდებათ უშუალოდ ბრძოლის ველის თავზე ტრიალი და არ იმყოფებიან მუდივად მოწინააღმდეგის საჯარისო საჰაერო თავდაცვის საზენიტო საშუალებათა ცეცხლის ქვეშ. ისინი შეიარაღებული არიან მართვადი და უმართავი საავიაციო ბომბებით, „ჰაერი – მიწა“ (გნებავთ „ჰაერი – ზედაპირი“) კლასის საავიაციო მართვადი რაკეტებით, რომლებიც განკუთვნილია მიწისზედა მიზნებზე დარტყმების მიყენებისთვის; გარდა ამისა, მათ გააჩნიათ „ჰაერი – ჰაერი“ კლასის რაკეტებიც მოწინააღმდეგის გამანადგურებელ თვითმფრინავებთან ბრძოლისთვის და 20-მმ საავიაციო ავტომატური ზარბაზნები, უფრო მეტად ესენის საჰაერო ბრძოლებისთვის. რადიოელექტრონული ჩახშობის აპარატურისა და სხვა აუცილებელი აღჭურვილობის არსებობის გამო ეს თვითმფრინავები, მოიერიშეებთან შედარებით, უმფრო ძვირადღირებულია. დასავლეთის სახელმწიფოთა საბრძოლო ავიაციის შეიარაღებაშია ძირითადად F-15 და F-16 სერიების ამერიკული ტაქტიკური გამანადგურებელი თვითმფრინავები, ჩვენი მეზობელი თურქეთის შეიარაღებაშია ასევე რამდენადმე მოძველებული, თუმცა კი კარგი მახასიათებლების მქონე F-4D/E ტიპის მანქანებიც, დასავლეთ ევროპის წამყვან სახელმწიფოთა შეიარაღებაში კი არის ევროპული ქვეყნების მიერ წარმოებული „ტორნადოს“ ტიპის გამანადგურებელ-ბომბდამშენი თვითმფრინავები. რუსეთის ფედერაციის საბრძოლო ავიაციაში ასეთ თვითმფრინავებს ეწოდებათ საფრონტო ბომბდამშებნები და ისინი წარმოდგენილია Су-24 ტიპის მანქანებით.

გამანადგურებელი საბრძოლო ავიაციის დანიშნულებაა საჰაერო ბრძოლების წარმოება ჰაერში უპირატესობის მოპოვების მიზნით. მისი თვითმფრინავები წარმოადგენენ იგივე გამანადგურებელ მანქანებს, რომლებიც აღჭურვილი არიან „ჰაერი – ჰაერი“ კლასის მართვადი რაკეტებითა და 20-მმ საავიაციო ავტომატური ზარბაზნებით. მათ ასევე, გამანადგურებელ-ბომბდამშენი თვითმფრინავების მსგავსად, გააჩნიათ წინა, უკანა და გვერდითი ხედვის საბორტო რადიოსალოკაციო სადგურები საჰაერო ვითარების უკეთ ფლობისთვის და სხვა აღჭურვილობა, ხოლო მათი მფრინავები კი გადიან საბრძოლო მომზადებას სწორედ საჰაერო მოწინააღმდეგესთან ბრძოლის მიმართულებით. დასავლურ სახელმწიფოთა საბრძოლო ავიაციაში ეს გვარეობა წარმოდგენილია ზემოთ უკვე მოხსენიებული F-15 „იგლით“, F-16 „ფაითინგ ფალკონით“, F-4 „ფანტომით“, დასავლეთგერმანულ-ბრიტანული „ტორნადოთი“, ფრანგული „მირაჟებითა“ და სხვა ტიპების საფრენი აპარატებით, თანამედროვე რუსულ გამანადგურებელ ავიაციში კი ძირითადი ადგილი უჭირავთ Су-27 და МиГ-29 ტიპების მანქანებს, МиГ-31 ტიპის გამანადგურებელ-დამჭერებს (истребитель-перехватчик) და სხვა.

სადაზვერვო ავიაციის დანიშნულებაა საჰაერო დაზვერვის წარმოება როგორც სამხედრო-საჰაერო ძალების ინტერესებში, ისე სახმელეთო ჯარების და სამხედრო-საზღვაო ძალებისაც. ეს თვითმფრინავები აღჭურვილი არიან სხვადასხვანაირი სადაზვერვო აპარატურით, ხოლო მათი მფრინავები კი გადიან საბრძოლო მომზადებას სწორედ ასეთი ამოცანების გადაწყვეტისთვის. გარდა ამისა, ვინაიდან არ არის გამორიცხული საჰაერო მოწინააღმდეგესთან შეხვედრაც, ამიტომ ეს თვითმფრინავები აღიჭურვებიან „ჰაერი – ჰაერი“ კლასის მართვადი რაკეტებითა და 20-მმ საავიაცის ზარბაზნებით, და მათი მფრინავებიც ასევე გადიან მომზადებას საჰაერო ბრძოლების წარმოებისთვის. რუსულ საბრძოლო ავიაციაში ეს ფუნქციები ეკისრებათ ძირითადად Су-24 და МиГ-25 ტიპის თვითმფრინავებს.

ასეთი შესავლის შემდეგ შევუდგეთ 1998 წლის დასაწყისის მდგომარეობით არსებული რუსული საბრძოლო ტაქტიკური ავიაციის საბრძოლო შემადგენლობის, აგრეთვე საავიაციო დივიზიებისა და პოლკების ქვეყნის ევროპულ ნაწილში განლაგების სურათის განხილვას. ქვემოთ მოვიყვანთ ეუთო-ს იმავე დოკუმენტიდან რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-საჰაერო ძალების ტაქტიკური საჰაერო არმიების საბრძოლო შემადგენლობისა და შეიარაღების მონაცემებს.

1) 76-ე საჰაერო არმია (შტაბი სანქტ-პეტერბურგში /ლენინგრადის სამხედრო ოლქი/) – პირადი შემადგენლობის 8927 ადამიანი, 260 საბრძოლო თვითმფრინავი, 31 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

98-ე ცალკეული სადაზვერვო საავიაციო პოლკი (მონჩეგორსკი) – პირადი შემადგენლობის 893 ადამიანი, 46 საბრძოლო თვითმფრინავი (20 Су-24, 26 МиГ-25);

227-ე რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) ცალკეული სავერტმფრენო ესკადრილია (აპატიტი) – პირადი შემადგენლობის 255 ადამიანი, 19 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

202-ე ცალკეული შერეული საავიაციო ესკადრილია (ლევაშოვო) – პირადი შემადგენლობის 577 ადამიანი, 9 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

239-ე გამანადგურებელი საავიაციო დივიზია (ბესოვეცი) – პირადი შემადგენლობის 2644 ადამიანი, 136 საბრძოლო თვითმფრინავი (36 Су-27, 100 МиГ-29), 1 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

149-ე ბომბდამშენი საავიაციო დივიზია (სმურავიოვო) – პირადი შემადგენლობის 2070 ადამიანი, 78 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-24), 2 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8).

2) 16-ე საჰაერო არმია (შტაბი კუბინკაში /მოსკოვის სამხედრო ოლქი/) – პირადი შემადგენლობის 13 076 ადამიანი, 421 საბრძოლო თვითმფრინავი, 55 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

285-ე რადიოელექტრონული ბრძოლის ცალკეული სავერტმფრენო ესკადრილია (სარანსკი) – პირადი შემადგენლობის 180 ადამიანი, 20 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

226-ე შერეული საავიაციო პოლკი (კუბინკა) – პირადი შემადგენლობის 524 ადამიანი, 32 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

899-ე ცალკეული მოიერიშე საავიაციო პოლკი (ბუტურლინოვკა) – პირადი შემადგენლობის 671 ადამიანი, 53 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-25);

მე-9 გამანადგურებელი სავიაციო დივიზია (შაიკოვკა) – პირადი შემადგენლობის 2506 ადამიანი, 126 საბრძოლო თვითმფრინავი (МиГ-29), 1 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

105-ე ბომბდამშენი საავიაციო დივიზია (ვორონეჟი) – პირადი შემადგენლობის 3924 ადამიანი, 130 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-24), 2 საბრძოლო უზუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8).

3) ვოლგისპირეთის სამხედრო ოლქის სამხედრო-საჰაერო ძალები (სამარა) – პირადი შემადგენლობის 18 174 ადამიანი, 453 სასწავლო-საწვრთნელი თვითმფრინავი, 41 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (34 Ми-8, 7 Ми-6).

4) მე-4 საჰაერო არმია (დონის როსტოვი /ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქი/) – პირადი შემადგენლობის 13 390 ადამიანი, 337 საბრძოლო თვითმფრინავი, 49 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი.

11-ე ცალკეული სადაზვერვო საავიაციო პოლკი (მარინოვკა) – პირადი შემადგენლობის 583 ადამიანი, 36 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-24);

535-ე ცალკეული შერეული საავიაციო პოლკი (დონის როსტოვი) – პირადი შემადგენლობის 454 ადამიანი, 12 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

286-ე რადიოელექტრონული ბრძოლის ცალკეული სავერტმფრენო ესკადრილია (ზერნოგრადი) – პირადი შემადგენლობის 173 ადამიანი, 29 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

16-ე გამანადგურებელი საავიაციო დივიზია (მილეროვო) – პირადი შემადგენლობის 2653 ადამიანი, 107 საბრძოლო თვითმფრინავი (МиГ-29), 2 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

1-ლი მოიერიშე საავიაციო დივიზია (კრასნოდარი) – პირადი შემადგენლობის 2136 ადამიანი, 101 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-25), 3 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8);

10-ე ბომბდამშენი საავიაციო დივიზია (ეისკი) – პირადი შემადგენლობის 3165 ადამიანი, 93 საბრძოლო თვითმფრინავი (Су-24), 3 საბრძოლო უზრუნველყოფის ვერტმფრენი (Ми-8).

როგორც მოყვანილი მონაცემებიდან ვხედავთ, რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-საჰაერო ძალების სარდლობას 1990-იანი წლების მიწურულს თავისი ქვეყნის ევროპული ტერიტორიის ჩრდილოეთ რაინში საერთოდ არ ჰყოლია მოიერიშე საბრძოლო ავიაცია, ცენტრალურ რაიონში, მოსკოვის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე, გამოჩნდა ერთი მოიერიშე საავიაციო პოლკი, ხოლო სამხრეთ რაიონში კი, ჩრდილო-კავკასიის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე, – მოიერიშე საავიაციო დივიზია, სამი საავიაციო პოლკის შემადგენლობით. გარდა ამისა, მოსკოვის სამხედრო ოლქის ტერიტორიაზე დისლოცირებული 16-ე საჰაერო არმიის 105-ე ბომბდამშენი საავიაციო დივიზიის შტაბი განლაგებული იყო ამ სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონში ქ. ვორონეჟში, ხოლო მის შემადგენლობაში შემავალი ოთხი საავიაციო პოლკიდან სამი ასევე განლაგებული გახლდათ ვორონეჟის ადმინისტრაციული ოლქის ფარგლებში ან მის მახლობლობაში, ანუ მოსკოვის სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონში, უფრო ახლოს რუსეთის ფედერაციის სამხრეთ საზღვრებთან; გარდა ამისა, აღნიშნული საჰაერო არმიის 899-ე მოიერიშე საავიაციო პოლკიც ასევე დისლოცირებული იყო მოსკოვის სამხედრო ოლქის სამხრეთ რაიონში, ჩვენი აზრით, სწორედ უპირატესად სამხრეთის მიმართულებაზე გამოყენებისთვის. ყოველივე ეს კვლავ ადასტურებს იმ მოსაზრებას, რომ რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა სწორედ სამხრეთის რაიონში მოელოდა უახლოეს ან მოხილვად მომავალში მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების გაჩაღებას და ემზადებოდა კიდეც მათში მონაწილეობისთვის.

რა თქმა უნდა, გაზეთ „საქართველოს“ რედაქციაში მიტანილ ვრცელ წერილში მთელი ეს მონაცემები ისე დეტალურად არ იყო გადმოცემული, როგორც ამ შემთხვევაში გავაკეთეთ, რათა თავად წერილი უფრო სახალისოდ წასაკითხი ყოფილიყო, მაგრამ მთავარი მომენტები მასში უთუოდ იყო ასახული. სამწუხაროდ, იმ წერილმა მაშინ დღის სინათლე ვერ იხილა. მანამდე ბ-ნ ნოდარ ნათაძესთან არ მქონია სერიოზული წინააღმდეგობა მისი ორგანიზაციის გაზეთში გამოსაქვეყნებელი მასალების გამო, პრინციპული უარი არც ამჯერად უთქვამს – რაც სიმართლეა, ის უნდა გამოქვეყნდესო, მაგრამ გაზეთის ორი ნომერი ისე გამოვიდა, რომ ეს წერილი არ გამოუქვეყნებიათ, შემდეგ კი მისი გამოცემა საერთოდ შეაჩერეს „ფინანსური სიძნელეების გამო“. მეტად სახალისოა ის გარემოება, რომ როდესაც ამ ციკლის მე-8 წერილის გამოქვეყნების შემდეგ უკვე რედაქციაში მივიტანე ეს მე-9 წერილიც და მორიგ ნომერში მისი პირველი ნაწილის დაბეჭდვას ველოდი, გაზეთის გამოსული მორიგი ნომრის დაახლოებით იმ გვერდზე გადაშლისას, რომელზედაც იბეჭდებოდა ბოლო ხანებში ჩემი წერილები, ვნახე სხვა ავტორის მიტანილი ვრცელი სტატია სათაურით „სტალინი და სექსი“. ასე დასრულდა იმ ხანად გაზეთ „საქართველოსა“ და, საერთოდ, ქართულ პრესასთან ჩემი თანამშრომლობა. ეს უკანასკნელი კი იმიტომ, რომ გაზეთ „საქართველოს“ გამოცემის აღდგენის მოლოდინში გარკვეული დროის გავლის შემდეგ მე სხვა გაზეთებთანაც ვცადე თანამშრომლობის დაწყება, მაგრამ აქედან ბევრი არაფერი გამოვიდა. ისე კი ძალიან დიდი ჯანიც არ შემილევია ამისთვის და კვლავ ჩემს ძირითად სამსახურში – საქართველოს პარლამენტის კვლევით სამსახურში ჩვეულებრივ გავაგრძელე ჩემი უწინდელი საქმიანობა, თუმცა კი პირად საუბრებში, ტელეფონში ან ტრანსპორტში მეგობარ-ახლობლებთან შეხვედრისას, არ ვერიდებოდი და კონკრეტული ფაქტობრივი მონაცემების, აგრეთვე საქართველოს სახელმწიფო მოხელეთა კონკრეტული გვარების დასახელებით, ვლაპარაკობდი ჩვენი ქვეყნის სამხედრო მშენებლობის ამ მეტად საჭირბოროტო საკითხებზე. წელიწადზე მეტი დროის გავლის შემდეგ ისევ აღდგა ჩვენი თანამშრომლობა ბ-ნ ნოდარ ნათაძესა და საქართველოს სახალხო ფრონტის გაზეთ „საქართველოსთან“, სადაც, ღვთის წყალობით, შემდგომ წლებში კიდევ ბევრი წერილის გამოქვეყნების შესაძლებლობა მომეცა, თუმცა კი ერთ ხანებში მაშინაც წარმოიქმნა გარკვეული წინააღმდეგობა, რაზედაც შემდგომში გვექნება საუბარი. ამ მე-9 წერილის გარდა, ჩემს ქაღალდებში მაქვს 10-ე წერილის ხელნაწერიც აღნიშნული ციკლიდან, სადაც საქართველოსთან დაკავშირებულ დიდი ქვეყნების მმართველი წრეების სავარაუდო გეგმებზეა საუბარი. მინდოდა აქ ეს წერილიც გამომექვეყნებინა, მაგრამ ამჯერად მას ვეღარ მივაგენი, და იმედი მაქვს, რომ შემედგში ისევ წავაწყდები მას ჩემს არქივში და მაშინ დავდებ კიდეც ამ ციკლის დასრულების სახით. თუმცა კი რაც მასშია ნათქვამი, ის მანამდე, ან მის შემდეგ, სხვადასხვა სახით უკვე გამომითქვამს, მაგრამ მომვალში, როცა კვლავ გამოჩნდება, არც მისი დამატება ამ წერილებზე გააფუჭებს რაიმეს.

ირაკლი ხართიშვილი 
13. 11. 2012