აშშ-ისა და სსრკ/რუსეთის სტრატეგიული და ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის შესაძლებლობების შედარება

ჩვენ ალბათ ამ ბოლო წლებში ყველას გვინახავს ამერიკული ფილმები ვიეტნამის ომის ან მეორე მსოფლიო ომის თემაზე და გვემახსოვრება კადრები, როდესაც, მაგალითად, ვიეტნამელთა ჭარბი ძალები გააფთრებით უტევენ ამერიკული ქვედანაყოფების პოზიციებს სადმე მთებში ან ჯუნგლებში, ცოტაც და ბრძოლა დამთავრდება ამერიკელთა სრული განადგურებით, რომლებიც უკანასკნელი ძალების დაძაბვით ცდილობენ თავიანთი პოზიციების შენარჩუნებას ან თავის გადარჩენას და... ამ დროს ჰაერში გამოჩნდება ორი ან რამდენიმე ამერიკული ბომბდამშენი თვითმფრინავი, ჩამოყრის ბომბებს ვიეტნამური ჯარების განლაგებაზე და ამით მთავრდება საქმე. ამერიკელები იგერიებენ ვიეტნამელთა შემოტევას და ინარჩუნებენ დაკავებულ პოზიციებს, ან სულაც წინ მიიწევენ.

ასეთი კადრების ნახვის შემდეგ ვრწმუნდებით, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს თანამედროვე ომებში საბრძოლო ავიაციას. ამიტომ საინტერესოა შევადაროთ შეიარაღებულ ძალთა ამ სახეობის შესაძლებლობები აშშ-ისა და სსრკ/რუსეთის ხელში “ცივი ომის” მიწურულს და დღევანდელ ეტაპზეც, რისთვისაც უმთავრესად გამოვიყენებთ სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის გამოცემაში Military Balance გამოქვეყნებულ მონაცამებს 1991 და 2000 წლებზე.

სანამ უშუალოდ რიცხობრივ მაჩვენებლებზე გადავიდოდეთ, თავიდან მოკლედ მიმოვიხილოთ სტრატეგიული და ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის ცალკეულ გვარეობათა დანიშნულება და ამოცანები. სრატეგიული ავიაცია მოიცავს ისეთ თვითმფრინავებსა და მათი უზრუნველყოფის ერთეულებს (დანაყოფებს), რომლებსაც შეუძლიათ დიდ მანძილებზე (კონტინენტებს შორის ან ომის თეატრებს) ფრენების განხორციელება და საბრძოლო ამოცანების შესრულება. სტრატეგიული ავიაციის ძირითადი დამრტყმელი ძალაა სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავები (ამერიკული B-52G/H, B-1B, B-2 /ძნელადშესამჩნევი, “სთელთ” ტექნოლოგიის გამოყენებით შექმნილი/, საბჭოთა /რუსული/ დიდი რადიუსის Ту-95, Ту-190 და საშუალო რადიუსის Ту-16, Ту-22, Ту-26 /Ту-22М/; საშუალო რადიუსის მძიმე ბომბდამშენი თვითმფრინავება ჰყავდათ დიდ ბრიტანეთს და საფრანგეთსაც, მაგრამ 1991 წლისთვის ისინი უკვე მოხსნილი იყო შეიარაღებიდან, სამაგიეროდ ჩინეთს ჰყავდა შეიარაღებაში საშუალო სიშორის მძიმე ბომბდამშენი თვითმფრინავები H-6); მათი მოქმედებების უზრუნველყოფისთვის ამ ქვეყნებს გააჩნიათ ასევე სტრატეგიული სადაზვერვო თვითმფრინავები, რომლებიც ფარავენ დიდ მანძილებს დიდ სიმაღლეებზე და ბორტზე გააჩნიათ სპეციალური სადაზვერვო აპარატურა (1991 წელს ნაჩვენები იყო ასეთი ამერიკული თვითმფრინავები U-2R/RT, TR-1A/B, RC-135, SR-71A/B, ასევე საბჭოთა /რუსული/ Ил-20/-22, Ту-16, Ту-22, თანაც საბჭოთა სტრატეგიულ სადაზვერვო თვითმფრინავებს ამასთან ერთად ეკისრებოდათ მოწინააღმდეგის რადიოსალოკაციო სადგურების ჩახშობის, ანუ რადიოელექტრონული ბრძოლის /რებ/ წარმოების ამოცანები); მართვისა და შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის თვითმფრინავები, რომლებიც 1991 წელს აღჭურვილი იყო საჰაერო სივრცის კონტროლისა და ავიაციის მართვის აპარატურით AWACS (ამერიკული E-4A/B, EC-135); ჰაერში საწვავით გაწყობის თვითმფრინავები, რომელთა დანიშნულებასაც წარმოადგენს სტრატეგიული ბომბდამშენი, სადაზვერვო და შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა და რადიოელექტრონული ბრძოლის თვითმფრინავებისთვის საჭიროების შემთხვევაში ჰაერში საწვავის ჩასხმა და მათ ანგლო-ამერიკული ტერმინოლოგიით თვითმფრინავ-ტანკერებს უწოდებენ (1991 წელს მათ მიეკუთვნებოდა ამერიკული თვითმფრინავები KC-10A და KC-135, საბჭოთა /რუსული/ Миа-4, Ту-16, Ил-78).

ტაქტიკურ ავიაციას ეკისრება ამოცანების გადაწყვეტა შედარებით ნაკლებ სივრცეზე _ ომის თეატრის ან საომარ მოქმედებთა თეატრის ფარგლებში. მაგალითად, ნატო-ს ბლოკში მიღებული დაყოფით, მთელი ტერიტორია აშშ-ის აღმოსავლეთ სანაპიროდან ვარშავის ბლოკის ქვეყნებთან საზღვრებამდე, “ცივი ომის” წლებში, დაყოფილი იყო ორ ომის თეატრად _ ატლანტიკურისა და ევროპულის, თანაც, ბუნებრივი პირობების გამო, ატლანტიკური ომის თეატრი საოკეანო თეატრს წაროადგენდა, ევროპული კი _ სახმელეთოს. თავის მხრივ, ომის თეატრები კი იყოფოდა საომარ მოქმედებათა თეატრებად (ომთ, რუსული აბრევიატურით ТВД); სახელდობრ, ევროპულ ომის თეატრზე გამოიყოფოდა ჩრდილო-ევროპული, ცენტრალურ-ევროპული და სამხრეთ-ევროპული საომარ მოქმედებათა თეატრები. ასეთი დაყოფა განპირობებული იყო ჯარების მართვისა და პასუხისმგებლობის განაწილების აუცილებლობით. შესაბამისად, “ცივი ომის” დასრულების შემდეგ მან გარკვეული ცვლილებები განიცადა, თუმცა ეს ცვლილებები, ამჯერად, ჩვენს თემას არ შეეხება. ამ გეოგრაფიული მიმოხილვით გვინდოდა მხოლოდ მკითხველისთვის ტაქტიკური საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფის ავიაციის სამოქმედო არე დაგვენახვებინა.

ასეთ პირობებში უდიდეს მნიშვნელობას იძენს ჰაერში უპირატესობის ან ბატონობის მოპოვება, რომელიც წყდება, ერთის მხრივ მოწინააღმდეგის აეროდრომების დაზიანება-განადგურებისა და, მეორეს მხრივ, ჰაერში მოწინააღმდეგის თვითმფრინავების განადგურების ამოცანების შესრულებით. პირველი ფუნქცია ეკისრებათ მოიერიშე და ტაქტიკურ ბომბდამშენ თვითმფრინავებს, მეორე კი გამანადგურებელ ავიაციას. შესაბამისად გამანადგურებელ თვითმფრინავებს გააჩნიათ მაღალი სიჩქარეები (ჰაერში ბგერის გავრცელების სიჩქარეზე უფრო მეტი), “ჰაერი-ჰაერი” კლასის საავიაციო რაკეტები და 20 მმ ყალიბის ავტომატური საავიაციო ზარბაზნები. ისინი ასევე აღჭურვილი არიან რთული რადიოელექტრონული აპარატურით, რომელშიც შედის ყველანაირ ამინდში და ცუდი ხილვადობის დროს ფრენების უზრუნველყოფის აპარატურა, საჰაერო ვითარების კონტროლის აპარატურა (წინა, უკანა და გვერდითი ხედვის რადიოსალოკაციო სადგურები), საბორტო ელექტრონულ-გამომთვლელი მანქანები (კომპიუტერები) და სხვა. შესაბამისად, ასეთი თვითმფრინავების ღირებულება მაღალია.

სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებების უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის აღმოჩენა ეკისრებათ სახმელეთო ჯარების ავიაციის (საარმიო ავიაციის) ვერტმფრენებსა და ტაქტიკური ავიაციის მოიერიშე თვითმფრინავებს. ამერიკული და ნატო-ს ევროპულ სახელმწიფოთა სახმელეთო ჯარების საავიაციო ნაწილებსა და ქვედანაყოფებში ჰყავთ სპეციალიზებული დამრტყმელი (მოიერიშე) ვერტმფრენები, ასევე სადაზვერვო, ზოგადი დანიშნულების (საშუალო სატრანსპორტო), სატრანსპორტო-სადესანტო (მძიმე სატრანსპორტო), რადიოელექტრონული ბრძოლისა და სხვა დანიშნულების ვერტმფრენები. სადაზვერვო და დამრტყმელ ვერტმფრნებს გააჩნიათ მცირე კაბინა (ორი ადამიანისთვის), რისი წყალობითაც ისინი უფრო მსუბუქი და მოწინააღმდეგის საზენიტო ცეცხლისთვის ნაკლებად მოწყვლადნი არიან; სადაზვერვო ვერტმფრენები აღჭურვილია შესაბამისი სადაზვერვო აპარატურით, დამრტყმელი ვერტმფრენების შეიარაღებაში კი შესაძლოა შედიოდეს (კონკრეტული ამოცანების მიხედვით) ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტების გასაშვები დანადგარები, უმართავი საავიაციო რაკეტების გასაშვები დანადგარები (ცოცხალი ძალის წინააღმდეგ), საავიაციო ზარბაზნები. ზოგადი დანიშნულების ვერტმფრენებში შესაძლოა ეტეოდეს 20 ადამიანამდე, და მათ იყენებენ წვრილი დესანტების გადასაყვანად, ტვირთების გადასატანად, დაჭრილების საევაკუაციოდ, და სხვა ამოცანებისთვის.

თავიდან სწორედ ასეთი ვერტმფრენები გამოჩნდა ამერიკულ არმიაში ვიეტნამში UH-1 “იროქეზების” სახით და მათვე აკისრებდნენ მიწისზედა ჯარებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენის ამოცანებსაც, რისთვისაც მათ ბორტზე ჰკიდებდნენ საავიაციო ავტომატურ ზარბაზნებს, უმართავი საავიაციო რაკეტების გასაშვებ დანადგარებს, სხვადასხვა ყალიბის ტყვიამფრქვევებს; მაგრამ მსხვილი გაბარიტების გამო (კაბინის სიგანე თითქმის 3 მ-მდე) ისინი დიდ დანაკარგებს განიცდიდნენ ვიეტნამელთა საზენიტო ცეხცლისგან, რის გამოც გადაწყვიტეს და შეიმუშავეს სპეციალიზებული დამრტყმელი (საცეცხლე მხარდაჭერის) ვერტმფრენი AH-1Q “ჰიუ-კობრა”. ამ უკანასკნელის კაბინის სიგანე იყო სულ 1 მ, ხოლო პილოტი და მსროლელი ერთიმეორის ზურგს უკან თავსდებოდნენ, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებდა საზენიტო ცეცხლისგან ვერტმფრენის დაზიანების ალბათობას. თავიდან ეს ვერტმფრენები აღჭურვილი იყვნენ საავიაციო ზარბაზნებით და (ან) უმართავი საავიაციო რაკეტების გასაშვები დანადგარებით და შეეძლოთ ბრძოლა ღიად ან მსუბუქ საფორტიფიკაციო ნაგებობებში განლაგებულ ცოცხალ ძლასთან, მაგრამ როდესაც მათ ფრთისქვეშა კონსოლებზე დაიწყეს ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტების “თოუს” გასაშვები დანადგარების ჩამოკიდება, მაშინ მათ შეიძინეს მოწინააღმდეგის ტანკებთან და სხვა მოჯავშნულ მიზნებთან ბრძოლის უნარი, ეწოდათ ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენები და მიიღეს აღნიშვნა AH-1S “კობრა-თოუ”. “ცივი ომის” ბოლო ათწლეულის მახლობელ პერიოდში ამერიკულ არმიაში გამოჩნდა უფრო თანამედროვე და უკეთესი მახასიათებლების მქონე ვერტმფრენები: დამრტყმელი AH-64 “აპაჩი” და ზოგადი დანიშნულების UH-60 “ბლექ ჰოქი”, რომელთა მოდიფიკაციებიც აშშ-ის საარმიო ავიაციაში დღესდღეობით ამ დანიშნულების ყველაზე უფრო ბრძოლისუნარიან მანქანებს წარმოადგენენ. ზოგადი დანიშნულების ვერტმფრენების ბაზაზე, მათ სადესანტო განყოფილებაში რადიოერექტრონული ჩახშობის აპარატურისა და მისი მომსახურე ოპერატორების განთავსებით, შეიარაღებაში მიიღეს რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) ვერტმფრენები, შესაბამისად EH-1 და EH-60. სატრანსპორტო-სადესანტო ვერტმფრენებს მიეკუთვნება მძიმე სატრანსპორტო ვერტმფრენი CH-47 “ჩინუკი”, რომელიც ორი მზიდი ხრახნით გამოირჩევა ფუზელაჟის წინა და უკანა ნაწილში.

რაც შეეხება ტაქტიკური ავიაციის მოიერიშე თვითმფრინავებს, მათ ვერტმფრენებთან შედარებით უფრო მაღალი სიჩქარეები გააჩნიათ, გარდა ამისა მათ არ შეუძლიათ ვერტმფრენების მსგავსად ჰაერში ერთ ადგილას დაკიდება (გაჩერება), რის გამოც თუკი დამრტყმელ ვერტმფრენებს იყენებენ უფრო მეტად წერტილოვანი (მცირე ზომის) მიზნების დასაზიანებლად, მოიერიშე თვითმფრინავებს ევალებათ უფრო ფართობული მიზნების დაზიანება. ვინაიდან მოიერიშე თვითმფრინავებს უხდებათ უფრო მეტად ბრძოლის ველის თავზე ფრენა, ამიტომ მათ გააჩნიათ გამანადგურებლებთან შედარებით ნაკლები სიჩქარე (ბგერის სიჩქარეზე უფრო მცირე), მაღალი მანევრულობა და სიცოხლისურანიანობა (живучесть). უკანასკნელი თვისების უზრუნველყოფა ხდება პილოტის კაბინისა და მანქანის სასიცოცხლო კვანძების მოჯავშნით, ორი ძრავის დაყენებით (ამერიკულ თვითმფრინავში A-10A “თანდერბოლთი” და რუსულში СУ-25), რისი წყალობითაც ერთი ძრავის დაზიანების შემთხვევაში თვითმფრინავს შეუძლია ფრენის გაგრძელება მეორეთი. გარდა ამისა, ამ თვითმფრინავების საწვავის ავზების შიდა კედლებს ჩვეულებრივ ფარავენ ბლანტი ნივთიერებით, რაც ავზის კედლის დაზიანების დროს გაკეთებული ნახვრეტის თავზე შიგნიდან იკვრება და არ აძლევს საწვავს გადმოღვრის საშუალებას. ყოველივე ეს მნიშვნელოვნად ამაღლებს მოიერიშე თვითმფრინავების სიცოცხლისუნარიანობას. ამასთანავე, ვინაიდან მოიერიშე ავიაციას ჩვეულებრივ იყენებენ ფრენებისთვის დღისით და კარგ ამინდში მიწისზედა ჯარების მოქმედებების მხარდასაჭერად, ამიტომ მათ არ აღჭურავენ ღამური ხედვის ხელსაწყოებით, ასევე რთული სანავიგაციო აპარატურითა და მოწინააღმდეგის რადიოსალოკაციო სადგურების ჩახშობის აპარატურით. ბევრ ჩვენგანს ალბათ ემახსოვრება ის შემთხვევა, როდესაც 1991 წლის დასაწყისში სპარსეთის ყურის რაიონში ერაყთან ომის დროს A-10A მოიერიშე თვითმფრინავის პილოტმა ღამით ვერ გაარჩია და ცეცხლი დაუშინა ბრიტანულ ჯავშანტრანსპორტერს, რის შედეგადაც დაიღუპნენ ბრიტანელი სამხედრო მოსამსახურეები. შესაბამისად, მოიერიშე თვითმფრინავების წარმოება გაცილებით უფრო იაფი ჯდება გამანადგურებელ თვითმფრინავებთან შედარებით. თუკი ევროპულ ომის თეატრზე საარმიო ავიაციის ვერტმფრენების გამოყენებას ვარაუდობდნენ მოწინააღმდეგე ჯარების განლაგების სიღრმეში 120 კმ-მდე, მოიერიშე ავიაციისა _ 300 კმ-მდე.

მოწინააღმდეგის ჯარების განლაგების უფრო მეტ სიღრმეში, ან მისი ქვეყნის ტერიტორიის სიღრმეში მიწისზედა მიზნების დაბომბვისთვის ჩვეულებრივ გამოიყენება ტაქტიკური ბომბდამშენი (რუსული /საბჭოთა/ ტერმინოლოგიით _ საფრონტო ბომბდამშენი) და გამანადგურებელ-ბომბდამშენი ანუ მრავალმიზნობრივი ტაქტიკური გამანადგურებელი თვითმფრინავები. დასავლეთში და, ხშირად რუსეთშიც, ჩვეულებრივ ერთი და იგივე ტიპის თვითმფრინავები, გარკვეული მცირე გადაკეთებისა და ეკიპაჟების სათანადო განსწავლის პირობებში, ასრულებენ მიწისზედა მიზნების დაზიანების ან საჰაერო ბრძოლების წარმოების ამოცანებს. ასეთების, მაგალითად, ამერიკული F-104 “სტარფაიტერი”, F-4 “ფანტომი”, F-5 “თაიგერი”, F-15 “იგლი” და F-16 “ფაითინგ ფალკონი” თვითმფრინავები; ასევე ფრანგული “მირაჟები”, დასავლეთ-ევროპული “თორნადო” და სხვები. ამერიკულ ტაქტიკურ საბრძოლო ავიაციაში უფრო მეტად გამოკვეთილი ბომბდამშენის ფუნქციები ცივი ომის წლებში ეკისრებოდა თვითმფრინავებს F/B-111A, ხოლო საბჭოთა სამხედრო-საჰაერო ძალებში _ თვითმფრინავებს Су-24, ხოლო უფრო მრავალმიზნობრივი გამანადგურებლებია МиГ-25, МиГ-29, Су-27 და სხვა მანქანები; მკაფიოდ გამოხატული გამანადგურებელ-დამჭერი ფუნქციები კი ეკისრებათ მაგალითად თვითმფრინავებს МиГ-31, რომლებიც წყვეტენ ქვეყნის საჰაერო თავდაცვის ამოცანებს. გარდა ამისა, ტაქტიკურ საბრძოლო ავიაციასაც გააჩნია თავისი სადაზვერვო კომპონენტი. ტაქტიკურ სადაზვერვო თვითმფრინავებს ეკისრებათ მოწინააღმდეგის საჰაერო დაზვერვის განხორციელება საომარ მოქმედებათა თეატრზე ან ომის თეატრზე როგორც სახმელეთო ჯარებისა და სახედრო-საზღვაო ძალების ინტერესებში, ისე თავად სამხედრო-საჰაერო ძალების ინტერესებშიც. ამ მიზნით იყენებენ ტაქტიკურ გამანადგურებელ თვითმფრინავებს, რომლებსაც აღჭურავენ სპეციალური სადაზვერვო აპარატურით, ხოლო ეკიპაჟებს უტარებენ შესაბამის მომზადებას. ამერიკულ სამხედრო-საჰაერო ძალებში 1991 წელს ტაქტიკურ სადაზვერვო თვითმფრინავებს წარმოადგენდნენ F-4 “ფანტომის” ბაზაზე შექმნილი მანქანები RF-4C, ხოლო საბჭოთა ტაქტიკურ ავიაციაში “ცივი ომის” მიწურულს ეს ფუნქციები ეკისრებოდა შესაბამისად აღჭურვილ თვითმფრინავებს МиГ-21, МиГ-25, Су-17, Су-24.

ასეთი ზოგდი მიმოხილვის შემდეგ უშუალოდ შევეხოთ აშშ-ისა და სსრკ/რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების სტრატეგიული და ტაქტიკური ავიაციის შემადგენლობისა და შესაძლებლობათა საკითხებს.

სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 1991 წელს აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალების სტრატეგიული საავიაციო სარდლობის შემადგენლობაში შედიოდა 14 ბომბდამშენი საავიაციო ფრთა (18 ავიაესკადრილია), ოთხი სადაზვერვო ავიაფრთა (შვიდი ავიაესკადრილია), მართვისა და შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის (შრლა) ოთხი ცალკეული ესკადრილია და ექვსი ჰაერში საწვავით გამწყობი ავიაფრთა (55 ავიაესკადრილია). თანაც, ბომბდამშენი, სადაზვერვო, მართვისა და შრლა-ის საავიაციო ესკადრილიები მთლიანად შედიოდნენ რეაგულარული სჰძ -ის შემადენლობაში, ხოლო ჰაერში საწვავით გამწყობი თვითმფრინავების 55 ავიაესკადრილიიდან 36 შედიოდა რეაგულარულ სჰძ -ში, 19 კი _ ორგანიზებულ რეზერვში (13 სჰძ -ის ეროვნულ გვარდიასა და ექვსიც _ სჰძ -ის რეზერვში /მათგან სამი ესკადრილია თვითმფრინავების გარეშე/). მათ შეიარაღებაში ნაჩვენები იყო ფრენის დიდი რადიუსის 277 სტრატეგიული ბომბდამშენი (პლიუს 24 მარაგში), 59 სტრატეგიული თვითმფრინვ-მზვერავი (პლიუს ექვსი მარაგში), მართვისა და შრლა-ის 33 სტრატეგიული თვითმფრინავი და 651 თვითმფრინავ-გამწყობი (ტანკერი; პლიუს 39 მარაგში).

მარაგისა და სარეზერვო კომპონენტების, აგრეთვე თვითმფრინავების დანიშნულებისა და ტიპების მიხედვით იქმნებოდა შემდეგი სურათი: რეგულარული სამხედრო-საჰაერო ძალების 301 სტრატეგიული ბომბდამშენიდან (მარაგის გათვალისწინებით) 97 იყო B-1B ტიპის, 95 _ B-52H ტიპის და 115 B-52G ტიპისა; 65 სტრატეგიული სადაზვერვო თვითმფრინავიდან 17 იყო U-2R/RT ტიპების, 23 TR-1A/B ტიპების, 19 RC-135 და კიდევ მარაგში ექვსი SR-71A/B ტიპებისა; მართვისა და შრლა-ის 33 თვითმფრინავიდან ოთხი გახლდათ E-4A/B და 29 EC-135 ტიპებისა; ჰაერში საწვავით გამწყობი 651 თვითმფრინავიდან (მარაგის გაუთვალისწინებლად) რეგულარულ სჰძ -ში მოითვლებოდა 493 მანქანა (436 KC-135 და 57 KC-10A გამწყობ-სატრანსპორტო), სჰძ -ის ეროვნულ გვარდიაში _ 128 თვითმფრინავი KC-135 და სჰძ -ის რეზერვში _ 30 KC-135 (პლიუს სამხედრო-საჰაერო ძალების რეზერვში ნაჩვენები იყო KC-10-ების სამი გამწყობი საწვრთნელი ავიაესკადრილია თვითმფრინავების გარეშე).

ამჯერად ჩვენ უფრო დაწვრილებით შევჩერდებით აშშ-ის სტრატეგიულ ბომბდამშენ თვითმფრინავებზე. აღნიშნულ ლონდონურ გამოცემაში ნაჩვენები იყო, რომ 1991 წელს 14 ბომბდამშენი ავიაფრთიდან ოთხს (6 ავიაესკადრილია) შეიარაღებაში გააჩნდა 96 ზებგერითი თვითმფრინავი B-1B და პლიუს ერთი B-1B მარაგში; ოთხ საავიაციო ფრთას (5 ესკადრილია) შეიარაღებაში ჰყავდა 84 თვითმფრინავი B-52H (პლიუს 11 მარაგში), რომელთა შეიარაღებაშიც, საავიაციო ბომბების გარდა, შედიოდა აგრეთვე საჰაერო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტები AGM-86B; ექვსი ავიაფრთის (7 ავიაესკადრილიის) შემადგენლობაში შედიოდა 103 თვითმფრინავი B-52G (პლიუს 12 მარაგში), რომელთაგან 70 (პლიუს 7 მარაგში) იყო ბირთვული იარაღის მატარებელი (ფრთოსანი რაკეტები AGM-86B და მცირე სიშორის მართვადი რაკეტები AGM-69A), 33 კი (პლიუს 5 მარაგში) შეიარაღებული იყო მხოლოდ ჩვეულებრივი იარაღით (ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტებით “ჰარპუნი” და ჩვეულებრივი საავიაციო ბომბებით; მაგრამ მითითებული იყო, რომ საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელი იქნებოდა მათი გადაკეთება ბირთვული იარაღის მატარებლებადაც). ქვემოთ 1-ლ ცხრილში ნაჩვენებია ამერიკული სტრატეგიული ბომბდამშენების ძირითადი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები.

ცხრილი 1

თვითმფრინავის . . . შეიარაღებაში . . . მოქმედების . . . . მაქსიმალური . . . საბრძოლო . . . .
ტიპი . . . . . . . . . . . . . .მიღების წელი . . . რადიუსი (კმ) . . . სიჩქარე (M)* . . . დატვირთვა (ტ)

B-52G . . . . . . . . . . . . . . . . 1959 . . . . . . . . . . 4600 . . . . . . . . . . . 0,95 . . . . . . . . . . . 29,5 . . . . . .
B-52H . . . . . . . . . . . . . . . . 1962 . . . . . . . . . . 1962 . . . . . . . . . . . .0,95 . . . . . . . . . . .29,5 . . . . . .
B-1B . . . . . . . . . . . . . . . . . .1986 . . . . . . . . . . 4580 . . . . . . . . . . . .1,25 . . . . . . . . . . .61,0 . . . . . .

* M ნიშნავს მახის რიცხვს, რომელიც ჩვეულებრივ პირობებში ჰაერში ბგერის გავრცელების სიჩქარის ტოლია; შესაბამისად 0,95M სიჩქარე ქვებგერითი სიჩქარეების დიაპაზონშია, ხოლო 1,25M კი _ ზებგერითი სიჩქარეებისა.

მე-2 ცხრილში მოყვანილია შეიარაღებათა ვარიანტები თვითმფრინავების ტიპების მიხედვით.

ცხრილი 2

თვითმფრინა- . . თვითმფრინავე- . . მაქსიმალური შეიარაღება . . . . . . . . შენიშვნები . . . . . .
ვის ტიპი . . . . . . .ბის რაოდენობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B-52G . . . . . . . . . . . . . .77 . . . . . . . . . ფუზელაჟის შიგნით: 12 ბომ– . . მათ შორის 7 თვით- .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ბი (B-43/-53/-61/-83) ან 8 . . . .მფრინავი მარაგში . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .AGM-69A; გარეთ: 12 AGM- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 . . . . . . . . . .ფუზელაჟის შიგნით: 12 ბომ– . .ჩვეულებრივი შეიარა–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ბი: (B-43/-53/-61/-83) ან 8 . . .ღებით, თუმცა კი შესა–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ხომალდსაწინააღმდეგო მარ– . ძლებელია შეიარაღებ–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . თვადი რაკეტა “ჰარპუნი” . . . . .ის შეცვლა ბირთვულ–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ზეც; მათ შორის 5 თვი–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . თმფრინავი მარაგში . .
B-52H. . . . . . . . . . . . . . 95 . . . . . . . . . .ფუზელაჟის შიგნით: 11 ბომბი . .მათ შორის 11 თვით–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (B-43/-53/-61/-83) ან 8 AGM- . .მფრინავი მარაგში . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69A ან 8 AGM-86B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B-1B. . . . . . . . . . . . . . . .97 . . . . . . . . . .ფუზელაჟის შიგნით: 8 AGM- . . ერთი მათგანი მარაგ–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86B პლიუს 8 AGM-69A; ან 24 . .ში, ჯერჯერობით არ
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AGM-69A; ან 24 ბომბი B-61. . . არის აღჭურვილი ფრ–
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ფრთოსანი რაკეტებით

ქვემოთ მე-3 ცხრილში მოგვყავს ამერიკული საჰაერო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების ძირითადი ტაქტიკურ-ტქენიკური მახასიათებლები:

ცხრილი 3

ფრთოსანი . . შეიარაღე- . . ფრენის . . ფრენის . . მთელი . . ბირთვული . . ბირთვული
რაკეტის . . . . ბაში მიღე- . . მაქსიმ. . . .მაქსიმ. . . მარაგი . . ქობინის . . . . . .მუხტის სი–
ტიპი . . . . . . . ბის წელი . . . სიშორე . . .სიჩქარე . . . . . . . . . . .ტიპი . . . . . . . . მძლავრე
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (კმ) . . . . . . (M) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (კტ) . . .

AGM-86B . . . . . 1982 . . . . . . 2400 . . . . .0,66 . . . 1660 . . . . .W-80 . . . . . . . 170-200 .
AGM-69A . . . . . 1972 . . . . .56-220 . . . . 3,5 . . . . 1100 . . . . .W-69 . . . . . . . . . 170 . . .

გარდა ამისა, აღნიშნულ ლონდონურ გამოცემაში ნაჩვენები იყო, რომ სტრატეგიული დანიშნულების B-61 ტიპის საავიაციო ბომბის ბირთვული მუხტის სიმძლავრე შეადგენდა ტროტილის ექვივალენტის 100-500 კტ-ს (კილოტონას), ხოლო B-83 ბომბისა _ 1-2 მგტ-ს (მეგატონას). ამასთანავე B-61 სტრატეტიული ბომბების საერთო რაოდენობა შეადგენდა 900 ერთეულს, B-83 ბომბებისა კი _ 800 ერთეულს, ასევე გეგმავდნენ ამ უკანასკნელთა რაოდენობის გაზრდას 1300-მდე.

საბჭოთა კავშირის სტრატეგიული ავიაციის საბრძოლო შემადგენლობაში იმავე 1991 წელს ნაჩვეები იყო ხუთი საჰაერო არმია. მოსკოვში იყო დიდი რადიუსის სტრატეგიული ავიაციის (თვითმფრინავები Ту-95, Ту-160) სარდლობის შტაბი, სმოლენსკში _ დასავლეთის საომარ მოქმედებათა თეატრზე გამოყენებისთვის განკუთვნილი საშუალო რადიუსის ბომბდამშენი თვითმფრინავების (Ту-16, Ту-22, Ту-22М) არმიის შტაბი, ირკუტსკში კი _ შორეული აღმოსავლეთის საომარ მოქმედებათა თეატრზე გამოყენებისთვის განკუთვნილი საშუალო რადიუსის მძიმე ბომბდამშენების საჰაერო არმიისა. სულ სსრკ-ის სტრატეგიული ავიაციის შემადგენლობაში მოითვლებოდა 177 დიდი რადიუსის სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავი და 410 საშუალო რადიუსისა; ასევე ნაჩვენები იყო 105 სადაზვერვო და რადიოელექტრონული ბრძოლის თვითმფრინავი და ჰაერში საწვავით გამწყობი 69 სტრატეგიული თვითმფრინავი. ტიპების მიხედვით ამ თვითმფრინავების ჩამონათვალი იყო შემდეგი: დიდი რადიუსის სტრატეგიული ბომბდამშენებიდან 162 მანქანა მიეკუთვნებოდა Ту-95-ის მოდიფიკაციებს, 15 კი იყო Ту-160 ტიპისა; დაზვერვისა და რებ-ის 105 თვითმფრინავიდან 40 გახლდათ Ту-16, 55 Ту-22 და ათიც Ил-20/-22 ტიპების; 69 გამწყობი თვითმფრინავიდან 25 იყო Миа-4, ცხრა Ту-16 და 35 Ил-78 ტიპებისა.

უფრო დაწვრილებით შევეხოთ სსრკ-ის სტრატეგიულ ბომბდამშენ ავიაციას. დიდი რადიუსის 177 ბომბდამშენიდან 162 იყო Ту-95 ტიპისა, რომელთაგან 60 დასავლელი სამხედრო სპეციალისტების მიერ მიცემული აღნიშვნებით, წარმოადგენდა B/G მოდიფიკაციის მანქანებს, რომლებიც შეიარაღებული იყვნენ მართვადი რაკეტების AS-4, 75 კი _ H მოდიფიკაციისა, რომელთაგან თითოეული შეიარაღებული გახლდათ 8-ზე მეტი ფრთოსანი რაკეტით AS-15. 15 სტრატეგიული ბომბდამშენი კი გახლდათ იმ დროისთვის უახლესი Ту-160 ტიპისა, რომლის შეიარაღებაც შესაძლებელი იყო ფრთოსანი რაკეტებით. ეს უკანასკნელი მანქანა ზებგერითი სიჩქარისა გახლდათ და იგი საბჭოთა ავიაკონსტრუქტორებმა შეიმუშავეს ამერიკული B-1B-ის საწინააღმდეგოდ. თუმცა კი საბჭოთა სტრატეგიული ბომბდამშენები მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდებოდნენ ამერიკულებს საბრძოლო დატვირთვის (წასაღები ბომბებისა და რაკეტების მაქსიმალური წონის) მიხედვით. საბჭოთა სტრატეგიული ბომბდამშენების ძირითადი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები ნაჩვენებია მე-4 ცხრილში.

ცხრილი 4

თვითმფრინა- . . წელი, რომელშიც მის . . . მოქმედების . . . ფრენის მაქ– . . საბრძოლო
ვის ტიპი . . . . . . .შესახებ ცნობილი გახ- . . რადიუსი (კმ) . . სიმალური . . . .დატვირთვა
. . . . . . . . . . . . . . .და დასავლეთში . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .სიჩქარე (M) . . . . . (ტ) . . . .

Ту-95 (A/B, . . . . . . . . . 1956 . . . . . . . . . . . . . . . 5690 . . . . . . . . . 0,9 . . . . . . . . . . 11,3 . . .
B/G, H)
Ту-160 . . . . . . . . . . . . . .1988 . . . . . . . . . . . . . . .7300 . . . . . . . . . 2,3 . . . . . . . . . . 16,3 . . .
Ту-16 . . . . . . . . . . . . . . . 1955 . . . . . . . . . . . . . . .2180 . . . . . . . . . 0,91 . . . . . . . . . . 9 . . . . .
Ту-22 . . . . . . . . . . . . . . . 1962 . . . . . . . . . . . . . . .1500 . . . . . . . . . 1,4 . . . . . . . . . . .10 . . . . .
Ту-26 (Ту-22М) . . . . . . 1974 . . . . . . . . . . . . . . .4430 . . . . . . . . . 1,92 . . . . . . . . . .12 . . . . .

უნდა ითქვას, რომ საშუალო სიშორის მძიმე ბომბდამშენი თვითმფრინავები 1970-იან და 80-იან წლებში ჰყავდათ დიდ ბრიტანეთს და საფრანგეთსაც, მაგრამ 1991 წლისთვის მათ ისინი მოხსნეს შეიარაღებიდან, ვინაიდან ამჯობინეს ამ მოძველებული მანქანების ჩანაცვლება მიწისზედა და საზღვაო ბაზირების ბალისტიკური ბირთვული რაკეტებით (მათ შესახებ იხ. წერილი “რუსეთისა და აშშ-ის სტრატეგიულ შეტევით შეიარაღებათა ბალანსი”, რომელიც უკვე გამოვაქვეყნეთ ბლოგზე გასული წლის შემოდგომაზე). გარდა ამისა, 1991 წელს ჩინეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების შემადგენლობაში ნაჩვენები იყო საშუალო რადიუსის 120-ზე მეტი თვითმფრინავი H-6, და ეს მოდელი დასავლეთისთვის ცნობილი გახდა 1968/9 წელში; მოქმედების რადიუსი შეადგენდა 2180 კმ-ს, მაქსიმალური სიჩქარე 0,91M-ს, საბრძოლო დატვირთვა უტოლდებოდა 9 ტ-ს, და სავარაუდოდ შეეძლო წაეღო ორი ბირთვული ბომბი, რომელთა სიმძლავრეც დასავლელი ავტირებისთვის უცნობი იყო. მაგრამ ჩვენ ისევ საბჭოთა სტრატეგიულ ბომბდამშენ ავიაციას დავუბრუნდეთ.

ლონდონურ გამოცემაში მითითებული იყო, რომ საშუალო რადიუსის ბომბდამშენების გარკვეული რაოდენობა შედიოდა სამხედრო-საზღვაო ძალების ავიაციის ანუ მოკლედ, საზღვაო ავიაციის შემადგენლობაშიც, სადაც მოითვლებოდა 190 Ту-16, ექვსი Ту-22 და 160 Ту-22М თვითმფრინავი (სულ სსრკ-ის საზღვაო ავიაციაში ნაჩვენები იყო 256 საშუალო რადიუსის მძიმე ბომბდამშენი თვითმფრინავი, რომლებიც წყვეტდნენ ამოცანებს სზძ -ის ინტერესებში).

რაც შეეხება საბჭოთა სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავების შეიარაღებას ამის შესახებ ინფორმაცია მოცემულია მე-5 ცხრილში.

ცხრილი 5

თვითმფრინავის . . თვითმფრინავების . . მაქსიმალური შეიარა– . . . . . შენიშვნები . . . .
ტიპი . . . . . . . . . . . . საერთო რაოდენობა . . ღება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ту-95 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
მოდიფიკაციები:
A/B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ბომბი . . . . . . . . . . . . . . . დაახლოებით 27 თვი-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .თმფრინავი . . . . . . . . .
B/G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ბომბი/2 ფრთოსანი . . . .დაახლოებით 60 თვი-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . რაკეტა AS-3/-4 . . . . . . . . .თმფრინავი . . . . . . .
H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10-ზე მეტი ფრთოსანი . . .დაახლოებით 75 თვი-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . რაკეტა AS-15 . . . . . . . . . . .თმფრინავი . . . . . . .
Ту-160 . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . 12 AS-15 / 24 AS-16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ту-16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 . . . . . . . . . . 1-2 ფრთოსანი რაკეტა . . 120 სტრატეგ. ძალებში
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .AS-5/6, 1 ბომბი . . . . . . . 130 საზღვაო ავიაციაში
Ту-22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 . . . . . . . . . . 1 ფრთოსანი რაკეტა . . . . 100 სტრატეგ. ძალებში
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .AS-4, 1 ბომბი . . . . . . . . . . . 6 საზღვაო ავიაციაში
Ту-26 (Ту-22М) . . . . . . . . . 350 . . . . . . . . . . 1-2 ფრთოსანი რაკეტა . . .190 სტრატეგ. ძალებში
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AS-4, 2 ბომბი . . . . . . . . . 160 საზღვაო ავიაციაში

მკითხველი ალბათ მიხვდებოდა, რომ Ту-95 ტიპის საბჭოთა ბომბდამშენების მოდიფიკაციები A/B, B/G და H, აგრეთვე საბჭოთა ფრთოსანი რაკეტების აღნიშვნები AS-3/-4/-6/-15/-16 მოცემულია ისე, როგორც მათ აღნიშნავდნენ ნატო-ს ბლოკის სამხედრო სპეციალისტები. აქვე უნდა აღინიშნოს რომ საჰაერო ბაზირების ფრთოსან რაკეტას იქ აღნიშნავენ ასე ALCM – air-launched cruice missile/s/. საბჭოთა ფრთოსანი რაკეტების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები ასევე სრულად არ იყო ცნობილი დასავლელი სპეციალისტებისთვის. ამის შესახებ იხ. მე-6 ცხრილი.

ცხრილი 6

ფრთოსანი . . . . .დასავლეთში მის . . . ფრენის მაქ– . . ფრენის მაქ– . . ბირთვული . . .
რაკეტის ტიპი . . შესახებ შეტყობის . . სიმალური . . . სიმალური . . . . მუხტის . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . წელი . . . . . . . . . . . .სიშორე (კმ) . . .სიჩქარე (M) . . .სიმძლავრე . . .

AS-4 . . . . . . . . . . . . . . . 1962 . . . . . . . . . . . 300 . . . . . . . . . 3,3 . . . . . . . . . 1 მგტ . . . . .
AS-6 . . . . . . . . . . . . . . . 1977 . . . . . . . . . . .300 . . . . . . . . . 3,0 . . . . . . . . 350 კტ-1 მგტ .
AS-15 . . . . . . . . . . . . . . 1984 . . . . . . . . . . 1600 . . . . . . . . . 0,6 . . . . . . . . . 250 კტ . . .
AS-16 . . . . . . . . . . . . . . 1989 . . . . . . . . . . . 200 . . . . . . . . უცნობია . . . . . .350 კტ . . .

შენიშვნა: მონაცემები რაკეტების საბრძოლო ნაწილის წონის, შეიარაღებაში არსებული მთელი რაოდენობისა და ბირთვული ქობინის ტიპის შესახებ ნატო-ელმა სპეციალისტებმა არ იცოდნენ.

საბჭოთა ბირთვული სტრატეგიული საავიაციო ბომბების შესახებ ასევე მწირი ცოდნა ჰქონდათ დასავლეთში, აღნიშნული იყო მხოლოდ, რომ საბჭოებს შეიარაღებაში ჰქონდათ 5, 20 და 50 მგტ სიმძლავრის სტრატეგიული დანიშნულების ბომბები. რამდენიმე წლის წინ მე ვნახე თანამედროვე რუსული დოკუმენტური ფილმი საბჭოთა კავშირის ბირთვულ იარაღზე, საიდანაც მახსოვს, რომ 50 მგტ სიმძლავრის ბომბების აფეთქებას საბჭოთა სარდლობა ვარაუდობდა ატლანტისა და წყნარ ოკეანეებში აშშ-ის სანაპიროსთან ახლოს, რომელთა შედეგადაც წარმოიქმნებოდა ისეთი სიმაღლისა და ძალის ტალღები, რომ შეერთებული შტატების მთელ ტერიტორიას გადაფარავდა და წალეკავდა.

ამრიგად, შეგვიძლია ერთგვარი შეჯამების სახით დავასკვნათ, რომ აშშ მნიშვნელოვნად აღემატებოდა საბჭოთა კავშირს როგორც დიდი რადიუსის სტრატეგიული ბომბდამშენი თვითმფრინავების რაოდენობით _ 307 თვითმფრინავი 177-ის წინააღმდეგ, ისე ჰაერში ერთი აფრენით ასატანი ბომბებისა და რაკეტების რაოდენობითაც (საერთო წონითაც) _ 12112 ტ ბომბები და რაკეტები 2075,1 ტ-ის წინააღმდეგ; სამაგიეროდ საბჭოთა კავშირის სტრატეგიული ავიაციისა და საზღვაო ავიაციის შეიარაღებაში შედგებოდა სერთო ჯამში 766 საშუალო რადიუსის მძიმე ბომბდამშენი თვითმფრინავი რომელთაც ერთი გაფრენით შეეძლოთ ჰაერში აეტანათ 8050 ტ ბომბები და რაკეტები, რაც მთლიანობაში დიდი რადიუსის სტრატეგიული ბომბდამშენების საბრძოლო დატვირთვასთან ერთად შეადგენდა 10125 ტ-ზე ცოტათი მეტს. აშკარა უპირატესობა ამ შეიარაღებაში შეერთებული შტატების მხარეზე იყო, თუმცა კი არა გადაწყვეტი და ჩამხშობი უპირატესობა.

გარდა ამისა, შეერთებული შტატების ტაქტიკური ავიაციის შეიარაღებაში იმყოფებოდა 332 თვითმფრინავი F-111 (D, E, F, G მოდიფიკაციები), რომლებსაც ადრე ამერიკული სარდლობა განიხილავდა როგორც საშუალო რადიუსის სტრატეგიულ ბომბდამშენებს (აღნიშვნით F/B-111), ხოლო მათი ფრენის რადიუსი გახლდათ 1750 კმ, მაქსიმალური სიჩქარე 2,2/2,5 M, საბრძოლო დატვირთვა კი 13,1 ტ და მათ ერთი გაფრენით შეეძლოთ ჰაერში აეტანათ 4349 ტ-ზე მეტი ბომბები B-43/-57/-61. ამასთანავე, ამერიკული საჰაერო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების AGM-89B (1660 ერთეული) ფრენის მაქსიმალური სიშორე გახლდათ 2500 კმ, რაც ომის შემთხვევაში საშუალებას მისცემდა ამეტიკულ სტრატეგიულ ბომბდამშენებს ისე გაეშვათ თავიანთი ბორტიდან ეს რაკეტები, რომ არ შემოსულიყვნენ ვარშავის ბლოკის ძალების ან საბჭოთა საზენიტო ცეცხლის ზონაში. ანალოგიური საბჭოთა ფრთოსანი რაკეტის AS-15 ფრენის მაქსიმალური სიშორე შეადგენდა 1600 კმ-ს და ამ მხრივაც სერიოზულად ჩამორჩებოდა ამერიკულს.

სტრატეგიული ავიაციის შემდეგ შევეხოთ აშშ-ისა და საბჭოთა კავშირის ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის შემადგენლობასა და შესაძლებლობებს.

სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, 1991 წელს შეერთებული შტატების სჰძ -ის ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის შემადგენლობაში ნაჩვენები იყო რეგულარული ძალების 24 საბრძოლო საავიაციო ფრთა (დაახლოებით 96 ავიაესკადრილია, თითოეულში 18 ან 24 თვითმფრინავით), ეროვნული გვარდიის 23 ავიაფრთა (92 ესკადრილია) და სჰძ -ის რეზერვის 21 ავიაფრთა (57 ავიასკადრილია, მათ შორის 37 ესკადრილია თვითმფრინავებით იყო დაკომპლექტებული); ე. ი. რეგულარულ სამხედრო-საჰაერო ძალებსა და ორგანიზებულ რეზერვში პენტაგონის ხელმძღვანელობას ჰყავდა საბრძოლო და სასწავლო-საბრძოლო თვითმფრინავებით აღჭურვილი 60-ზე მეტი საავიაციო ფრთა, 225 ავიაესკადრილია, რომელთა შეიარაღებაშიც ნაჩვენები იყო 3813 საბრძოლო თვითმფრინავი (მათ შორის 770 ეროვნულ გვარდიაში და 237 სჰძ -ის რეზერვში), პლიუს 1088 საბრძოლო თვითმფრინავი ჰყავდათ მარაგში (სულ აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალების შემადგენლობაში 1991 წელს ნაჩვენები იყო 4900-ზე მეტი ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი).

რეგულარული სჰძ -ის 94 ტაქტიკური ავიაესკადრილიიდან 4 იყო გამანადგურებელი, 72 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე (ანგლო-ამერიკული ტერმინოლოგიით FGA – figter/s/, ground attack), 2 სადაზვერვო, 4 მართვისა და შრლა-ის, 4 რადიოელექტრონული ბრძოლის, 7 ამინდის დაზვერვისა და სხვა დამხმარე დანიშნულების. სჰძ -ის ეროვნული გვარდიის 92 საავიაციო ესკადრილიიდან მნიშვნელოვანი რაოდენობა გახლდათ სტრატეგიული სატრანსპორტო და გამწყობი თვითმფრინვებისა, ამიტომ აქ მათაც შევეხებით. სახელდობრ, 9 ესკადრილია იყო საჰაერო თავდაცვის (გამანადგურებელი), 28 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე, 6 ტაქტიკური სადაზვერვო, 1 რებ-ის, 3 ამინდის დაზვერვისა და სხვა დამხმარე დანიშნულების, 21 სატრანსპორტო (ორი სტრატეგიული და 19 ტაქტიკური თვითმფრინავებისა), 13 ჰაერში საწვავით გამწყობი. სჰძ -ის რეზერვის თვითმფრინავებით შეარაღებული 37 ავიაესკადრილიიდან 12 იყო გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე, 17 სატრანსპორტო, 3 გამწყობი, 2 სპეციალურ ოპერაციათა ძალების, 3 ბრძოლის ველზე მეთვალყურეობისა. თვითმფრინავების გარეშე არსებული 21 სასწავლო ესკადრილიიდან 4 ამზადებდა კადრებს სტრატეგიული სატრანსპორტო თვითმფრინავებისთვის C-5, 13 თვითმფრინავებისთვის C-141, 3 გამწყობი თვითმფრინავებისთვის KC-10 და ერთიც აეროსამედიცინო _ თვითმფრინავებისთვის C-9.

ჩვენ ამჯერად გვაინტერესებს შეერთებული შტატების სჰძ -ის საჰაერო თავდაცვისა და ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის გამანადგურებელი, გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, მოიერიშე, სადაზვერვო და რადიოელექტრონული ბრძოლის თვითმფრინავების უფრო კარგად გაცნობა. ჩვენს ლონდონურ წყაროში აღნიშნულია და ეს ზემოთ ჩვენც ვნახეთ, რომ აშშ-ის ინტერესებში, “ცივი ომის” მიწურულს, საჰაერო თავდაცვის ამოცანებს წყვეტდა რეგულარული სამხედრო-საჰაერო ძალების ოთხი ავიაესკადრილია (72 საბრძოლო თვითმფრინავი) და ეროვნული გვარდიის ცხრა ავიაესკადრილია (162 საბრძოლო თვითმფრინავი). ამ რეგულარული ესკადრილიებიდან ერთი იდგა აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში (18 თვითმფრინავი F-15A), ორი ალიასკაზე (36 F-15C/D) და ერთიც ისლანდიაში (18 F-15C/D), ეროვნული გვარდიის ცხრა გამანადგურებელი ავიაესკადრილიიდან სამი შეიარაღებული იყო საერთო ჯამში 48 თვითმფრინავით F-4D, ხუთი 90 თვითმფრინავით F-16A/B და ერთიც 24 მანქანით F-15A (ჰავაის კუნძულებზე).

ზემოთ ასევე ვნახეთ, რომ მიწისზედა მიზნებზე საჰაერო დარტყმების მიყენებისთვის ამერიკული სამხედრო-საჰაერო ძალების რეგულარული და სარეზერვო კომპონენტების შემადგენლობაში შედიოდა 112 ავიაესკადრილია, მათ შორის 72 რეგულარულ ძალებში, 28 ეროვნულ გვარდიასა და 12 სჰძ -ის რეზერვში. ლონდონური წყაროს მიხედვით, აშშ-ის რეგულარულ სჰძ -სა და ორგანიზებულ რეზერვში სხვადასხვა ტიპის საავიაციო ესკადრილიების რაოდენობა მოცემულია მე-7 ცხრილში.

ცხრილი 7

ავიაესკადრილიების ტიპები . . . . რეგულარული . . . სჰძ -ის ეროვ- . . . სჰძ –ის . . . . . ს უ ლ .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სჰძ . . . . . . . . . . . . ნული გვარდია . . რეზერვი . . . . . . . . . . .

გამანადგურებელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . 9 . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . 13 . .
გამანადგურებელ-ბომბდამშენი . . . . . .59 . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . .78 . .
მოიერიშე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . 5 . . . . . . . . . .34 . .
სადაზვერვო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . 8 . .
მართვისა და შრლა. . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . .4 . .
რადიოელექტრონ. ბრძოლის . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . 5 . .

მკითხველს ვთხოვთ ყურადღება მიაქციოს იმას, რომ აშშ სჰძ -ის ტაქტიკურ საბრძოლო ავიაციაში “ცივი ომის” მიწურულს ლომის წილი მოდიოდა მიწისზედა მიზნებზე საჰაერო დარტყმების მიყენებისთვის განკუთვნილ თვითმფრინავებზე (78 + 34 = 112 ავიაესკადრილია) და მეტად მოკრძალებული წილი საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებელ-დამჭერ თვითმფრინავებსა (13 ესკადრილია) და სადაზვერვო თვითმფრინავებზე (8 ესკადრილია). ჩვენ ქვემოთ ვნახავთ, რომ საბჭოთა საბრძოლო ავიაციაში პირიქით, გაცილებით უფრო მრავალრიცხოვანი იყო გამანადგურებელი ავიაცია, მაგრამ ამის შესახებ მერე ვისაუბრებთ. ახლა უფრო დაწვრილებით შევეხოთ აშშ-ის საბრძოლო თვითმფრინავებს მათი ტიპების მიხედვით. ამისთვის ვნახოთ მე-8 ცხრილი.

ცხრილი 8

თვითმფრი- . . გამანადგუ- . . გამანადგ.- . . სადაზვერვო . . სულ მომ- . . მარაგში . . სულ . . .
ნავის ტიპი . . . რებელი . . . ბომბდამშენი . . და რებ-ის . . . . ქმედ ავი– . . . . . . . . . . .მარაგის
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [მოიერიშე] . . . . . . . . . . . . . . . . .აციაში . . . . . . . . . . . . .ჩათვლით

F-4 . . . . . . . . . . . . 48 . . . . . . . . . 305 . . . . . . . . . 162 . . . . . . . . . 515 . . . . . . . 467 . . . . . 982
(RF-4C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(162) . . . . . . . .(162) . . . . . . .(21) . . . .(183)
F-15 . . . . . . . . . . . 93 . . . . . . . . . 830 . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . .923 . . . . . . . 119 . . . . 1042
F-16 . . . . . . . . . . . 90 . . . . . . . . 1294 . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . .1384 . . . . . . . 272 . . . .1656
F-111 . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . 262 . . . . . . . . . . 32 . . . . . . . . . 294 . . . . . . . . 38 . . . . . 332
(EF-111) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (32) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(32)
F-117 . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . 45 . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . 45 . . . . . . . . 10 . . . . . .55
A-7 . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . [270] . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . [270] . . . . . . [35] . . . [305]
A-10A . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . .[382] . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . .[382] . . . . . [168] . . . [550]
სულ დანიშ-.
ნულების
მიხედვით . . . . . 231 . . . . . 2736 + [652] . . . 162 + 32 . . . . . . 3813 . . . . . .1109 . . . .4922

შენიშვნა: F-4 “ფანტომი” სერიის 305 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი თვითმფრინავიდან 81 იყო F-4G “უაილდ უიზლი” მოდიფიკაციისა, რომლებიც შეიარაღებული იყვნენ რადიოლოკაციური სადგურების დაზიანებისთვის განკუთვნილი მართვადი რაკეტებით “შრაიქი” და სპეციალურად განკუთვნილნი იყვნენ რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო ამოცანის გადასაწყვეტად, ხოლო მარაგში არსებულ 467 F-4 თვითმფრინავებს შორის იყო F-4G მოდიფიკაციის მანქანებიც; ასევე, “სთელთ” ტექნოლოგიის გამოყენებით შექმნილი, F-117 ტიპის 55-ვე ძნელადშესამჩნევი თვითმფრინავი განკუთვნილი იყო რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო ბრძოლისთვის. ამ სპეციალიზებული გამანადგურებელ-ბომბდამშენი თვითმფრინავების მიერ მოწინააღმდეგის რადიოლოკაციური სადგურების დაზიანების ან განადგურების შემდეგ აშშ-ის დანარჩენ საბრძოლო თვითმფრინავებს უნდა მისცემოდათ მის საჰაერო სივრცეში თავისუფლად ფრენისა და დაბომბვების განხორციელების შესაძლებლობა, რაც განხორციელებულ იქნა კიდეც ერაყთან ომში 1990-91 წლებში.

ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავები სამხედრო-საჰაერო ძალების გარდა შედიოდა სამხედრო-საზღვაო ძალების ავიამზიდების საგემბანო ავიაციასა და საზღვაო ქვეითი ჯარის ავიაციაშიც, ამ უკანასკნელში _ ასევე დამრტყმელი, ზოგადი დანიშნულებისა და სხვა ვერტმფრენები. აღნიშნული ლონდონური წყაროს მონაცენებით, 1991 წელს აშშ-ის საავიამზიდო ძალების საგემბანო ავიაციის შემადგენლობაში ნაჩვენები იყო სულ 13 რეგულარული და ორი სარეზერვო მოიერიშე საავიაციო ფრთა, რომლებშიც საერთო ჯამში შედიოდა 140-ზე მეტი ავიაესკადრილია, მათ შორის: 26 გამანადგურებელი, 47 გამანდგურებელ-ბომბდამშენი (მოიერიშე), ორი რადიოელექტრონული დაზვერვისა, 14 რადიოელექტრონული ბრძოლის, 24 საზღვაო-სადაზვერვო, 12 ნავსაწინააღდეგო ბრძოლის, 15 შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის, ერთი სპეციალურ ოპერაციათა ძალებისა და სხვა. 1242 საბრძოლო თვითმფრინავი (პლიუს 427 მარაგში) და 416 შეიარაღებული ვერტმფრენი. საბრძოლო თვითმფრინავებიდან 377 იყო გამანადგურებელი F-14A/D, პლიუს 137 მარაგაში; 421 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი F/A-18A/B/C/D, პლიუს 135 მარაგაში, 253 საშუალო მოიერიშე A-6E; 12 მსუბუქი მოიერიშე A-7E, 80 შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის E-2C; 26 რადიოელექტრონული დაზვერვის, მათ შორის ცხრა EA-3, 17 EP-3; 83 რადიოელექტრონული ბრძოლის EA-6B; 282 საზღვაო-სადაზვერვო P-3B/C, პლიუს 155 მარაგში; 130 ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლის S-3A/B; 49 ჰაერში საწვავით გამწყობი KA-6D, ერთი KA-3B; 255 სასწავლო, მათ შორის 33 F-5/T-38, 26 F-16/TF-16, 173 A-4/TA-4, 13 TA-7C, 10 TE-2B. ვერტმფრენებიდან ორი იყო დამრტყმელი HH-1K, 45 რადიოელექტრონული ბრძოლის (15 RH-53D, 30 MH-53D), 412 ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლის (შეიარაღებული, მათ შორის 169 SH-60B/F, 108 SH2F/G, 135 SH3D/G/H), 40 სატრანსპორტო CH-46.
ერთი საავიამზიდო საავიაციო ფრთის სავარაუდო შემადგენლობაში ნაჩვენები იყო ორი გამანადგურებელი ავიაესკადრილია 24 F-14A თვითმფრინავით, სამი ბომბდამშენი ესკადრილია (24 F/A-18 და 10 A-6E თვითმფრინავით), ორი ნავსაწინააღმდეგო ესკადრილია (10 თვითმფრინავი S-3A და ვერტმფრენები SH-3H), რადიოელექტრონული ბრძოლის ესკადრილია 4 თვითმფრინავით EA-6B, ერთი შერეული ესკადრილია 4 შრლა თვითმფრინავით E-2C და 4 გამწყობი თვითმფრინავით KA-6D; თუმცა შესაძლებელი იყო სხვა შემადგენლობის ავიაფრთების ჩამოყალიბებაც დასმული ამოცანებისა და ხომალდების შესაძლებლობათა მიხედვით.

ზემოთ აღნიშნული საგემბანო თვითმფრინავებიდან საერთო ჯამში აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების საგემბანო ავიაციაში შედიოდა სულ, მარაგის გათვალისწინებით, 514 გამანადგურებელი თვითმფრინავი F-14A/D, 556 მსუბუქი გამანადგურებელ-ბომბდამშენი F/A-18 A, B, C, და D მოდიფიკაციებისა, 253 საშუალო მოიერიშე A-6E და 12 მსუბუქი მოიერიშე A-7E; ანუ სულ 514 გამანადგურებელი და 821 მოიერიშე-ბომბდამშენი თვითმფრინავი.
თავისი საბრძოლო ავიაცია გააჩნია აშშ-ის საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსსაც, რომლის სამ რეგულარულ და ერთ სარეზერვო საექსპედიციო დივიზიებს საავიაციო მხარდაჭერას აღმოუჩენენ ასევე სამი რეგულარული და ერთი სარეზერვო ფრთები, რომელთა საბრძოლო შემადგენლობაშიც 1991 წელს ნაჩვენები იყო 16 გამანადგურებელ/მოიერიშე, 16 ბომბდაშენ-მოიერიშე, ერთი სადაზვერვო, ორი რადიოელექტრონული ბრძოლის, სამი ამინდის დაზვერვის, ერთი სპეციალურ ოპერაციათა ძალების, ხუთი გამწყობი და სამი სასწავლო ესკადრილიები, აგრეთვე 38 სავერტმფრენო ესკადრილია (რვა დამრტყმელი, 17 საშუალო სატრანსპორტო, 10 მძიმე სატრანსპორტო, სამი ზოგადი დანიშნულების ვერტმფრენებისა), საშუალო სიშორის საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების “ჰოქი” ერთი დივიზიონი. შეიარაღებაში მათ გააჩნდათ 523 საბრძოლო თვითმფრინავი, 122 შეიარაღებული ვერტმფრენი, “გაუმჯობესებული ჰოქისა” და “სტინგერის” ტიპების საზენიტო რაკეტების გასაშვები მოწყობილობები. სათვითმფრინავო ფარეხში შედიოდა 223 გამანადგურებელ/მოიერიშე F/A-18A/B/C/D, 193 მსუბუქი მოიერიშე AV-8B, 24 გამანადგურებელი F-4S, 53 მოიერიშე A-4M, 54 საშუალო მოიერიშე A-6E, 24 რადიოელექტრონული ბრძოლისა EA-6A/B და სხვა თვითმფრინავები; სავერტმფრენო ფარეხში კი _ 122 დამრტყმელი ვერტმფრნი AH-1J/T/W (პლიუს 12 სასწავლო), 104 ზოგადი დანიშნულებისა UH-1N, 230 საშუალო CH-46D/E და 215 მძიმე სატრანსპორტო CH-53A/D/E ვერტმფრენი და სხვა.

ამრიგად, აშშ-ის საზღვაო ავიაციაში 1991 წელს მოითვლებოდა სულ 538 გამანადგურებელი თვითმფრინავი, რომლებსაც ეკისრებოდათ საჰაერო ბრძოლების წარმოება და 1342 მოიერიშე და ბომბდამშენი თვითმფრინავი, რომლებსაც ეკისრებოდთ საზღვაო და მიწისზედა მიზნების დაბომბვა. ხოლო მთლიანად შეერთებული შტატების ტაქტიკურ და საზღვაო ავიაციაში ნაჩვენები იყო 769 გამანადგურებელი თვითმფრინავი და 4730 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე.

ასეთი რაოდენობრივი მიმოხილის შემდეგ უპრიანი იქნება მოვიყვანოთ ზოგიერთი ამერიკული ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავის ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები, რისთვისაც მივმართავთ მე-9 ცხრილს.

ცხრილი 9

თვითმფრინა- . შეიარაღებაში . მოქმედების . ფრენის მაქ- . საბრძოლო . . მაქსიმალური . . .
ვის ტიპი . . . . . მიღების წელი . .რადიუსი . . . .სიმალური . . დატვირთვა . .შეიარაღება . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (კმ) . . . . . . სიჩქარე (M) . . . . (ტ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

F-111D/E/F/G . . . . 1967 . . . . . . . 1750 . . . . . . . 2,2/2,5 . . . . . .13,1 . . . . 3 ბომბი (B-43/-57
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /-61) . . . . . . . . . .
F-4D/E . . . . . . . . . . 1969 . . . . . . . . .840 . . . . . . . . . 2,4 . . . . . . . . .5,9 . . . .3 ბომბი (B-28RE/-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43/-57/-61) . . . .
F-16 . . . . . . . . . . . . .1979 . . . . . . . 350/930 . . . 2-ზე მეტი . . . . . .5,4 . . . 1 ბომბი (B-43/-61)
A-4M . . . . . . . . . . . .1970 . . . . . . . .1230 . . . . . . . . .0,9 . . . . . . . . . 4,5 . . . 1 ბომბი (B-28/-43
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /-61) . . . . . . . . .
A-6E . . . . . . . . . . . . 1963 . . . . . . . . 1250 . . . . . . . . .0,9 . . . . . . . . . 8,1 . . . 3 ბომბი (B-28/-43
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /-57/-61) . . . . . .
F/A-18 . . . . . . . . . . 1982 . . . . . . . . . 850 . . . . . . . . .2,2 . . . . . . . . . 7,7 . . . 1 ბომბი (B-57/-61)
S-3A . . . . . . . . . . . . 1974 . . . . . . . . . 575 . . . . . . . . .0,6 . . . . . . უცნობია . .1 ბომბი (B-57 _ სი-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ღრმივი აფეთქებისა)

ამერიკული ტაქტიკური ბირთვული ბომბების შესახებ ჩვენს ლონდონურ წყაროში ნათქვამია, რომ B-57 ბომბის სიმძლავრეა 5-20 კტ და მას გააჩნია სიღრმეში აფეთქების უნარი, რაც მეტად მნიშვნელოვანია ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლისთვის; ამ ბომბების საერთო რიცხვი 1991 წელს შეადგენდა 1150 ერთეულს. B-61 ტაქტიკური ბომბის ბირთვული მუხტის სიმძლავრეა 1-345 კტ და მათი საერთო რაოდენობა 1991 წელს იყო 2225 ერთეული.

საბჭოთა კავშირის ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის თვითმფრინავები “ცივი ომის” მიწურულს განაწილებული იყო საჰაერო თავდაცვის ჯარების ავიაციაში, სამხედრო-საჰაერო ძალებსა და სამხედრო-საზღვაო ძალების ავიაციაში. განვიხილოთ თითოეული მათგანი ცალ-ცალკე. საჰაერო თავდაცვის ჯარების ავიაციაში, ზემოაღნიშნულ ლონდონურ გამოცემაში, 1991 წელს ნაჩვენები იყო 2370 გამანადგურებელი თვითმფრინავი, მათ შორის: 890 МиГ-23, 480 МиГ-25, 270 МиГ-31, 500 Су-15 და 230 Су-27. გარდა ამისა, ამავე ჯარებში ნაჩვენები იყო ბალისტიკური რაკეტების საწინააღმდეგო 100 საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსი: დასავლური აღნიშვნებით ABM-1B “გალოში”, SH-11 “მოდერნიზებული გალოში” და SH-08 “გაზელი”. ასევე ნაჩვენები იყო დაახლოებით 1200 შახტაში განთავსებული 8650 მართვადი საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსი, რომელთაც ევალებოდათ მთელი ქვეყნის მასშტაბით საჰაერო თავდაცვის ამოცანების გადაწყვეტა. ეს ძალები და საშუალებები შეყვანილი იყო საჰაერო თავდაცვის ხუთ არმიაში, რომლებიც შედგებოდა საავიაციო და სარაკეტო პოლკებისა და ცალკეული ესკადრილიებისგან; ასევე მოქმედებდა 14 სპეციალიზებული სკოლა შესაბამისი სპეციალისტების მოსამზადებლად.

სსრკ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალებში ნაჩვენები იყო დაახლოებით 4905 ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი, მათ შორის 2130 გამანადგურებელი, 2240 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე, 475 სადაზვერვო, 60 რადიოელექტრონული ბრძოლისა, ასევე 220 დამრტყმელი ვერტმფრენი სასწავლო ნაწილებსა და ქვედანაყოფებში. 2130 გამანადგურებელი თვითმფრინვიდან 550 იყო МиГ-21 ტიპისა, 590 МиГ-23, 110 МиГ-25, 700 МиГ-29 და 180 Су-27. გამანადგურებელ-ბომბდამშენებიდან 610 იყო МиГ-27 ტიპისა, 330 Су-17-22, 840 Су-24 ტიპისა, რომლებსაც საფრონტო ბომბდამშენებს უწოდებენ, ასევე იყო 460 მოიერიშე თვითმფრინავი Су-25. სადაზვერვო თვითმფრინავებიდან 35 იყო МиГ-21 ტიპის, 130 МиГ-25, 130 Су-17, 180 Су-24 ტიპის. რადიოელექტრონული ბრძოლის ამოცანების შესრულება ეკისრებოდა 60 თვითმფრინავს Як-28. ხოლო სასწავლო ერთეულებში კი, როგორც ზემოთ ითქვა, შეიარაღებაში ჰყავდათ 220 დამრტყმელი ვერტმფრენი Ми-24.

საზღვაო ავიაციის შეიარაღებაში საბჭოთა სარდლობას 1991 წელს ჰყავდა 810 ტაქტიკური საბრძოლო თვითმფრინავი, მათ შორის 155 გამანადგურებელი (85 МиГ-23 და 70 МиГ-29), 645 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე (80 Як-38 საგემბამო, 350 Су-17, 110 Су-24, 75 Су-25 და 30 МиГ-27). ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლის, საზღვაო დაზვერვისა და რადიოელექტრონული ბრძოლის წარმოება უმეტეს წილად ეკისრებოდათ დიდი რადიუსის თვითმფრინავებს 53 Ту-142, 53 Ил-38, 35 Ту-95, 40 Ту-16, 5 Ту-22, 15 Ан-12, თუმცა კი შედარებით მცირე რაოდენობით იყვნენ ტაქტიკური თვითმფრინავებიცა 92 Бе-12, 10 Су-24, და ვერტმფრენებიც 79 Ми-14, 113 Ка-25, 115 Ка-27. ნაღმსაწინააღმდეგო ბრძოლის წარმოებისთვის იყენებდნენ 15 ვერტმფრენს Ми-14, საბრძოლო-საიერიშო ამოცანების შესრულება კი ეკისრებოდა 25 ვერტმფრენს (20 Ка-27 და 5 Ка-29).

ქვემოთ მოვიყვანოთ საბჭოთა კავშირის ტაქტიკური და საზღვაო საბრძოლო ავიაციის ზოგიერთი თვითმფრინავის ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები (ცხრილი 10).

ცხრილი 10

თვითმფრინა- . წელი, როდესაც იგი . მოქმედების . ფრენის მაქ– . საბრძოლო . მაქსიმალური
ვის ტიპი . . . . . .ცნობილი გახდა და- . . რადიუსი . . .სიმალური . . დატვირთვა . . შეიარაღება
. . . . . . . . . . . . . . .სავლეთში . . . . . . . . . . . . (კმ) . . . . .სიჩქარე (M) . . . . . (ტ) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

МиГ-27 (D/J) . . . . . .1971 . . . . . . . . . . 390/600 . . . . . . 1,7 . . . . . . . 4,5 . . . . . . . . 2 ბომბი
Су-17 (D/H/K) . . . . . 1974 . . . . . . . . . . 430/680 . . . . . .2,1 . . . . . . . 4,0 . . . . . . . . 2 ბომბი
Су-24 . . . . . . . . . . . . .1974 . . . . . . . . . . 320-1130 . . . . . .2,3 . . . . . . .8 . . . . . . . . . . 2 ბომბი
Ту-142 . . . . . . . . . . . .1972 . . . . . . . . . . . . 1550 . . . . . . . .0,83 . . . . 10 . . . . . . . . . . .2 ბომბი
Ил-38 . . . . . . . . . . . . 1970 . . . . . . . . . . . . 1700 . . . . . . . .0,64 . . . . . . 7 . . . . . . . . . .2 ბომბი
Бе-12 . . . . . . . . . . . . . 1965 . . . . . . . . . . . . . 600 . . . . . . . . 0,5 . . . . . . .10 . . . . . . . . . 2 ბომბი

იმავე ლონდონურ გამოცემაში აღნიშნულია, რომ საბჭოთა (რუსული) ტაქტიკური ბირთვული ბომბების სიმძლავრე შეადგენს 250, 350 კტ-ს, ხოლო მათი რაოდენობა დასავლელი სპეციალისტებისთვის 1991 წელს ცნობილი არ იყო.

შეერთებული შტატებისა და საბჭოთა კავშირის ტაქტიკური საბრძოლო ავიაციის მიმოხილვის შემდეგ დაკვირვებული და საქმეში მეტ-ნაკლებად მკითხველი თავისთვის ალბათ აღმოაჩენდა ერთ საკმაოდ გასაოცარ რამეს. საქმე იმაშია, რომ მაშინაც თავისი მთავრობისადმი მეტ-ნაკლებად კრიტიკულად განწყობილ საბჭოთა მოქალაქეებში და, მითუმეტეს, დღესდღეობით პოსტსაბჭოთა ქვეყნების მოსახლეობაში დამკვიდრებული იყო და არის აზრი, რომ ეკონომიკურად ჩამორჩენილი სსრკ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა გამოირჩეოდა აგრესიულობითა და სადავო საკითხების შეიარაღებული დაპირისპირების გზით გადაწყვეტისკენ მიდრეკილებით. მაგრამ საკმარისია ჩვენი კვლევის დასასრულს გავიხსენოთ საბჭოთა და ამერიკული გამანადგურებელი და ტაქტიკური ბომბდამშენი ავიაციის შედარება, რომ დავრწმუნდებით სრულებით საპირისპიროში.

სახელდობრ, ზემოთ ვნახეთ, რომ აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალების ტაქტიკურ ავიაციასა და სამხედრო-საზღვაო ძალების ავიაციაში მთლიანობაში მოითვლებოდა 769 გამანადგურებელი თვითმფრინავი, რომლებსაც ეკისრებოდათ საჰაერო მოწინააღმდეგესთან ბრძოლების წარმოების ამოცანა და 4730 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე თვითმფრინავი, რომლებსაც ეკისრებოდათ მიწისზედა და საზღვაო მიზნებზე ჩვეულებრივი და ბირთვული რაკეტებითა და ბომბებით საავიაციო დარტყმების მიყენების ამოცანები. სსრკ-ის საჰაერო თავდაცვის ჯარების, სამხედრო-საჰაერო ძალებისა და საზღვაო ავიაციის შემადგენლობაში კი ნაჩვენები იყო 4655 გამანადგურებელი თვითმფრინავი, რომლებთაც საჰაერო ბრძოლები უნდა ეწარმოებინათ სავარაუდო მოწინააღმდეგის საბრძოლო თვითმფრინავებთან, და სულ 2885 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი (საფრონტო ბომბდამშენი) და მოიერიშე თვითმფრინავი, როლებსაც უნდა შეესრულებინათ მოწინააღმდეგის ჯარებისა და ობიექტების დამომბვის ამოცანები საომარ მოქმედებათა თეატრის ფარგლებში. სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის ეს მონაცემები ნათლად მეტყველებს იმის შესახებ, რომ შეერთებული შტატების ტაქტიკური და საზღვაო საბრძოლო ავიაცია გამოირჩეოდა გაცილებით უფრო მეტი აგრესიული ბუნებით, თავისი შემადგენლობისა და სათვითმფრინავო ფარეხის მიხედვით, ვიდრე საბჭოთა კავშირისა, რაც ჩვენი აზრით, თანამედროვე ქართული საზოგადოების სერიოზული ჩაფიქრებისა და მსჯელობის საგანი უნდა გახდეს. სჯობს გვიან _ ვიდრე არასოდეს, რადგანაც საქმე თუ სერიოზულად გართულდა და ჩვენს მიერ დიდ ჰუმანისტად და სამართლიანობის ნიმუშად მიჩნეულმა ამერიკულმა სამხედრო-პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ კავკასიაში რუსეთთან დაპირისპირებაში უკვე ნამდვილი ბრჭყალები გამოაჩინა, მაშინ ჩვენ, ქართველებს, დაფიქრებისა და განსჯის ნაცვლად ტკივილისა და გლოვის შესაძლებლობა-ღა შეიძლება დაგვრჩეს მხოლოდ, სირცხვილთან და სინდისის ქენჯნასთან გადახლართული. არც იქნება გასაკვირი, ვინაიდან რასაც დავთესთ _ იმასვე მოვიმკით.

უფრო მეტი თვალსაჩინოებისთვის გავაკეთოთ 11-ე ცხრილი ამერიკული და საბჭოთა ტაქტიკური და საზღვაო ავიაციის გამანადგურებელი, ბომბდამშენი, მოიერიშე და სადაზვერვო თვითმფრინავების რაოდენობის ჩვენებით 1991 წელს. სწორედ ყოფილი ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციისა და ჩრდილოატლანტიკური კავშირის (ნატო-ს) სჰძ -ის ეს თვითმფრინავები იქცა ეუთო-ს ეგიდით 1990 წლის ნოემბერში პარიზში დადებული “ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების” თანახმად შეზღუდვების ობიექტად საბრძოლო ტანკებთან, მოჯავშნულ საბრძოლო მანქანებთან, 100 მმ და მეტი ყალიბის საველე საარტილერიო სისტემებთან და დამრტყმელ ვერტმფრენებთან ერთად ევროპის მთელ ტერიტორიაზე ატლანტიკიდან ურალამდე.

ცხრილი 11

ქვეყანა . შეიარაღებუ- . გამანადგურებელი . გამანადგურებელ- . მოიერიშე . . სადაზვერვო
. . . . . . . . ლი ძალების . . თვითმფრინავები . .ბომბდამშენი . . . . . .თვითმფრი- . თვითმფრი-
. . . . . . . . სახეობა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .თვითმფრინავები . .ნავები. . . . . . ნავები . . . .
აშშ . . . . სამხედრო-
. . . . . . . .საჰაერო
. . . . . . . .ძალები . . . . . . . . . . . . 321 . . . . . . . . . . . . . 3531 . . . . . . . . . . . 855 . . . . . . . . 138 . . . .
. . . . . . . .სამხედრო-
. . . . . . . .საზღვაო
. . . . . . . .ძალები . . . . . . . . . . . . 514 . . . . . . . . . . . . . . 556 . . . . . . . . . . . 265 . . . . . . . . 437 . . . .
. . . . . . . .საზღვაო
. . . . . . . .ქვეითი ჯარი . . . . . . . . 24 . . . . . . . . . . . . . . 223 . . . . . . . . . . . 300 . . . . . . . . . - . . . . . .

. . . . . . ს უ ლ აშშ-ში . . . . . . . . . .859 . . . . . . . . . . . . .4310 . . . . . . . . . . 1420 . . . . . . . .620 . . . .

სსრკ . . საჰაერო . .
. . . . . . .თავდაცვის
. . . . . . .ჯარები . . . . . . . . . . . . .2370 . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . - . . . . .
. . . . . . .სამხედრო-
. . . . . . .საჰაერო
. . . . . . .ძალები . . . . . . . . . . . . . 2130 . . . . . . . . . . . . .1780 . . . . . . . . . . . . 460 . . . . . .475 . . . .
. . . . . . .სამხედრო
. . . . . . .საზღვაო
. . . . . . .ძალები . . . . . . . . . . . . . . 155 . . . . . . . . . . . . . . 570 . . . . . . . . . . . . . .75 . . . . . . .10 . . . .
. . . . . . სულ სსრკ-ში . . . . . . . . . 4655 . . . . . . . . . . . . . 2350 . . . . . . . . . . . . .535 . . . . . 485 . . . . .

შენიშვნა: ცხრილში აშშ სჰძ -ში მარაგში არსებული F-4, F-15 და F-16 ტიპების თვითმფრინავები გამანადგურებელი და გამანადგურებელ-ბომბდამშენი თვითმფრინავების გრაფებში მიახლოებით გავანაწილეთ ისეთი თანაფარდობით, როგორითაც ისინი არიან მოცემული მომქმედ შემადგენლობაში; F-111 და F-117 მანქანების მთელი მარაგები მოვაკუთვნეთ გამანადგურებელ-ბომბდამშენ თვითმფრინავებს, და ასევე გავითვალისწინეთ, რომ F-4 თვითმფრინავების მარაგიდან ტექსტის მიხედვით 21 იყო სადაზვერვო RF-4C ტიპისა. A-7 და A-10 თვითმფრინავების მთელი მარაგები, ბუნებრივია, მთლიანად მივაკუთვნეთ მოიერიშე თვითმფრინავებს.

ახლა საინტერესოა გავარკვიოთ, თუ რა მდგომარეობა იყო ამერიკულ და რუსულ სტრატეგიულ და ტაქტიკურ ავიაციაში 2000 წლის მონაცემებით. უნდა ითქვას, რომ “ცივი ომის” დასრულების შემდეგ აშშ სჰძ -ის სტრატეგიულმა საავიაციო სარდლობამ დიდი რადიუსის ბომბდამშენი თვითმფრინავების ესკადრილიები შეამცირა 18-დან 14-მდე, თანაც ესკადრილიების ნაწილი რეგულარული ძალების შემადგენლობიდან გადაიყვანა ორგანიზებული რეზერვის შემადგენლობაში. სახელდობრ, ამ წელს აშშ-ის სტრატეგიული ბომბდამშენების 14 საავიაციო ესკადრილიიდან შვიდი შეიარაღებული გახლდათ B-1B თვითვმფრინავებით (მათ შორის ორი ესკადრილია სჰძ -ის ეროვნულ გვარდიაში), ხუთი ავიაესკადრილიის შეიარაღებაში შედგებოდა B-52H ტიპის მანქანები (მათგან ერთი ესკადრილია სჰძ -ის რეზერვში), “სთელთ” ტექნოლოგიით დამზადებული B-2A ტიპის ძნელადშესამჩნევი თვითმფრინავების ორი ესკადრილია კი შედიოდა მხოლოდ რეგულარული სჰძ -ის შემადგენლობაში. თვითმფრინავების ფარეხი მოითვლიდა სულ 208 მომქმედ მძიმე ბომბდაშენს, მათ შორის 91 B-1B-ს, 92 B-52H-სა (მათგან 57 საბრძოლველად მზადმყოფს) და 20 B-2A-ს. საფრენოსნო საგამოცდო ცენტრში ამერიკულ სარდლობას ჰყავდა ორი თვითმფრინავი B-52, ორი B-1 და ერთიც B-2.

საჰაერო დაზვერვის წარმოების ამოცანები ამერიკულმა სარდლობმ მთლიანად გადაიტანა სტრატეგიულ თვითმფრინავებზე, ხოლო ტაქტიკური სადაზვერვო თვითმფრინავები RF-4C გაიყვანა მარაგში. 2000 წელს აშშ სჰძ -ის შემადგენლობაში ნაჩვენები იყო 83 სტრატეგიული სადაზვერვო თვითმფრინავი, მათ შორის 32 U-2R/S, 4 TU-2R/S, 8 E-8ჩ (JSTARS), 2 E-9A, 3 RC-135, 2 RC-135U, 16 RC-135V/W და 16 SR-71. მართვისა და შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენის ფუნქციები ეკისრებოდა 40 თვითმფრინავს (33 E-3B/C, 4 E-4B, 3 EC-135), პლიუს 25 მარაგში. ჰაერში სწვავით გაწყობის ამოცანები _ 549 თვითმფრინავს KC-135D/E/R/T (პლიუს 58 მარაგში) და 59 თვითმფრინავს KC-10A.

რუსეთის ფედერაციის სჰძ -ის სარდლობას თავისი სტრატეგიული ბომბდამშენები 2000 წელს შეყვანილი ჰყავდა 37-ე საჰაერო არმიაში, რომელიც თავის მხრივ შედგებოდა ორი საავიაციო დივიზიისა და ერთი საბრძოლო საკონვერსიო დანაყოფისგან. შეიარაღებაში მათ გააჩნდათ 74 დიდი რადიუსის ბომბდამშენი (68 Ту-95 და 15 Ту-160; პლიუს საგამოცდო მიზნებით შვიდი Ту-95 და ხუთი Ту-160) და 158 საშუალო რადიუსის ბომბდამშენი Ту-22М/МR (მათგან 92 მარაგში); ბომბდამშენების ჰაერში საწვავით გაწყობის ამოცანა ეკისრებოდა 20 თვითმფრინავს Ил-78. გარდა ამისა, სზძ -ის ავიაციაში ნაჩვენები იყო 45 თვითმფრინავი Ту-22М, რომლებიც შეიარაღებული იყვნენ ნავსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტებით AS-4.

რაც შეეხება აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალების ტაქტიკურ ავიაციას, 2000 წელს მის შემადენლობაში ნაჩვენები იყო 2529 საბრძოლო თვითმფრინავი (პლიუს 1004 მრაგში), მათ შორის მომქმედი საბრძოლო ავიაციის ფარეხს შეადგენდნენ უფრო თანამედროვე F-15, F-16, F-22, F-117 ტიპების გამანადგურებელი და A-10A ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავები, ხოლო შედარებით უფრო მოძველებული F-4 და F-111 ტიპების ავიაგამანადგურებლები მთლიანად მარაგში იყო გადაყვანილი. ქვემოთ მოგვაქვს 12-ე ცხრილი ამ ვითარების ჩვენებით.

ცხრილი 12

თვითმფრინავე- . . . . . . . . . . . . თ ვ ი თ მ ფ რ ი ნა ვ ე ბ ი ს . . . . . . ტ ი პ ე ბ ი . . . . . . . . . . . . .
ბის საბრძოლო . . . . . . . F-4 . . . . F-15 . . . . F-16 . . . . F-22 . . . . F-111 . . . . F-117 . . . . A-10A
დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

გამანადგურებელი . . . . - . . . . . .494 . . . . . . * . . . . . . . * . . . . . . . . - . . . . . . . - . . . . . . . . . . - . . .
გამანადგურებელ-
ბომბდამშენი . . . . . . . . . - . . . . . .210 . . . . . . * . . . . . . . * . . . . . . . . - . . . . . . 52 . . . . . . . . . - . . .
მოიერიშე . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . - . . . . . . . . - . . . . . . . - . . . . . . . . . - . . . . . . - . . . . . . . . .225 . .
სულ მომქმედ
ავიაციაში . . . . . . . . . . . . - . . . . . .704 . . . . 1420 . . . . . 6 . . . . . . . . - . . . . . . 53 . . . . . . . . 225 . .
მარაგში . . . . . . . . . . . . 218 . . . . . . . 3 . . . . . 384 . . . . . .2 . . . . . 260+34 . . . . - . . . . . . . . . .13 . .
სულ მთლიანო-
ბაში . . . . . . . . . . . . . . . 218 . . . . . 707 . . . . 1804 . . . . . 8 . . . . . . . 294 . . . . 53 . . . . . . . . .238 . .

შენიშვნა: ლონდონური ინსტიტუტის გამოცემაში 2000 წელს მკაფიოდ არ იყო ნაჩვენები, თუ F-16 და F-22 თვითმფრინავების საერთო რაოდენობიდან რამდენი იყო საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებელი და რამდენი გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, თუმცა კი უნდა ვივარაუდოთ, რომ 494 F-15 სუფთა გამანადგურებლის არსებობის პირობებში F-16 და F-22 თვითმფრინავებს ძირითადად მიწისზედა და საზღვაო მიზნების დაბომბვის ამოცანები ექნებოდათ დაკისრებული. ასევე მარაგში ამერიკულ სარდლობას შენახული ჰქონდა F-4 “ფანტომი” გამანადგურებლების ჩ, D და E მოდელები, ხოლო 294 F-111 თვითმფრინავიდან 260 იყო გამანადგურებელ-ბომბდამშენი F-111A, და 34 გახლდათ რადიოელექტრონული ბრძოლისა EF-111A.

რაც შეეხება აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების ავიაციას, 2000 წელს იქ ნაჩვენები იყო საავიამზიდო ძალების საგემბანო ავიაციის 11 ავიაფრთა (10 რეგულარული ძალების და ერთიც რეზერვისა), რომლებშიც სხვებთან ერთად ნაჩვენები იყო 12 გამანადგურებლი და 24 გამანადგურებელ-მოიერიშე საავიაციო ესკადრილია; საზღვაო ქვეითი ჯარის კორპუსის ავიაციაში ნაჩვენები იყო ძველებურად 4 საავიაციო ფრთა (3 რეგულარულიძალებისა და 1 რეზერვის), რომლებშიც შედიოდა 18 გამანადგურებელ-მოიერიშე ესკადრილია 240 თვითმფრინავით F/A-18A/C/D და7 მოიერიშე ესკადრილია 119 თვითმფრინავით AV-8B; გარდა ამისა აქვე შედიოდა 6 მსუბუქი სავერტმფრენო ესკადრილია 188 დამრტყმელი AH-1W და 98 ზოგადი დანიშნულების UH-1N ვერტმფრენით. სულ აშშ-ის საზღვაო ავიაციაში 2000 წელს ნაჩვენები იყო 1456 საბრძოლო თვითმფრინავი და 543 შეიარაღებული ვერტმფრენი (დამრტყმელი და ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლისა). საბრძოლო თვითმფრინავებიდან 193 იყო საგემბანო ავიაგამანადგურებელი F-14, 771 მსუბუქი გამანადგურებელ-მოიერიშე F/A-18, 119 მოიერიშე AV-8B; პლიუს ამას სასწავლო დანიშნულებით და მარაგში იყო 181 თვითმფრინავი (მათ შორის 36 F-5E/F, 38 A-4/TA-4J, 89 A-6E, 18 TAV-8B).

რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებულ ძალებში 2000 წელს საჰაერო თავდაცვის ჯარები ცალკე სახეობად უკვე აღარ იყო შეყვანილი, ხოლო მისი გამანადგურებელი ავიაცია მთლიანად შედიოდა სამხედრო-საჰაერო ძალების შემადგენლობაში და მკვეთრად იყო შემცირებული. რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების შემადგენლობა და თვითმფრინავების ფარეხი 2000 წელს ნაჩვენებია 13-ე ცხრილში.

ცხრილი 13

თვითმფრინავე- . . . . . . . . . . . . . . . თ ვ ი თ მ ფ რ ი ნ ა ვ ე ბ ი ს . . . . . . ტ ი პ ე ბ ი . . . . . . . . . . . .
ბის საბრძოლო . . . . . . МиГ-25 . . МиГ-29 . . МиГ-31 . . Су-27 . . Су-24 . . Су-25 . . . ს უ ლ . .
დანიშნულება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

გამანადგურებელი . . . . . - . . . . . . . 260 . . . . . .280 . . . . .340 . . . . . . - . . . . . – . . . . . . . 880 . . .
საფრონტო ბომბ-
დამშენი . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . - . . . . . . . . – . . . . . . . – . . . . . . 350 . . . – . . . . . . . 350 . . .
მოიერიშე . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . - . . . . . . . . – . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .225. . . . . .225 . . .
სადაზვერვო . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . - . . . . . . . . .– . . . . . . . – . . . . . .120 . . . . – . . . . . . . 135 . . .

ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . 260 . . . . . 280 . . . . . 340 . . . . .470 . . . 225 . . . . 1590 . . .

რუსეთის საზღვაო ავიაციაში 2000 წელს ნაჩვენები იყო 244 საბრძოლო თვითმფრინავი და 107 შეიარაღებული ვერტმფრენი; მათ შორის 45 სშუალო რადიუსის სტრატეგიული თვითმფრინავი Ту-22М, 112 გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე (მათ შორის 52 Су-24, 10 Су-2, 52 Су-27), 40 ნავსაწინააღმდეგო ბრძოლის თვითმფრინავი (10 Ту-142, 26 Ил-38, 4 Бе-12) და ა. შ.

როგორც ვხედავთ, 2000 წელს აშშ-ის ტაქტიკური და საზღვაო საბრძოლო ავიაცია მნიშვნელოვნად აღემატებოდა რუსეთისას, და ეს არც არის გასაკვირი თუ გავითვალისწინებთ რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიისა და მოსახლეობის შემცირებას საბჭოთა კავშირთან შედარებით და მის მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობას (აშშ-ის მოსახლეობა 2000 წელს შეადგენდა დაახლოებით 275,6 მლნ. ადამიანს, რუსეთისა _ 146 მლნ.-ს; აშშ-ის მთლიანი შიდა პროდუქტი 1999 წელს უტოლდებოდა 9,2 ტრილიონ დოლარს, რუსეთისა _ 1,1 ტრილიონს). ჩვენი მკითხველისთვის გასაოცარი და მოულოდნელი უნდა ყოფილიყო ის, რომ “ცივი ომის” წლების მიწურულსაც, როგორც ზემოთ ვნახეთ, ჩვენში საყოველთაოდ გავრცელებული მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, შეერთებული შტატების ტაქტიკური, საგემბანო და საზღვაო ქვეითი ჯარის საბრძოლო ავიაცია რამდენჯერმე აღემატებოდა საბჭოთა კავშირის ტაქტიკურ და საზღვაო ავიაციას გამანადგურებელ-ბომბდამშენი და მოიერიშე თვითმფრინავების რაოდენობით და გააჩნდა მკვეთრად გამოხატული შეტევითი და აგრესიული ხასიათი, ხოლო სსრკ კი ასევე რამდენჯერმე აღემატებოდა აშშ-ს სუფთად გამანადგურებელი თვითმფრინავების რაოდენობით, რომლებიც განკუთვნილი იყვნენ საჰაერო მოწინააღმდეგესთან ბრძოლების წარმოებისთვის და გააჩნდათ თავდაცვითი დანიშნულება.

ირაკლი ხართიშვილი
10. 01. 2011