ნინო ბაქანიძის წიგნის გამო "ანა საოცრებათა ქვეყანაში"

(გამოქვეყნდა ჟურნალ „ხელეურში“, 2011, # 1, სათაურით "ერთი ახალი საგულისხმო და სასარგებლო წიგნის გამო")

დღეს ბევრი წერს, მაგრამ როგორადაც მხატვრული ლიტერატურა მოიაზრება, ყველას როდი შესწევს იმისი უნარი _ საკუთარ სულსა და გულში გაატაროს მარადიული ღირებულებები და მშვენიერის გადასახედიდან თავისდათავად წარდგეს საზოგადოების წინაშე.

მავანი და მავანი იმასაც გაიძახის, ყველაფერი ნათქვამია, ყველაფერი ამოიწურა, სიუჟეტთა რაოდენობას ითვლიან და მინიმუმამდე დაჰყავთ, მაგრამ მათ თავის თავში აქვთ მოსაძიებელი იმედის გაცრუების მიზეზი. თითოეული ადამიანი ხომ ხელახლა იბადება და მისთვის თავიდან იწყება ყველაფერი _ მისი და სამყაროს ურთიერთობა ხომ კვლავ ახალი მოვლენაა _ და კვლავ იქმნება პოეზია. ფხიზელი თვალი თანადროულობის ნაკლსაც ამჩნევს და თანადროულადაც იტყვის ამას, შემოფცქვნის, კანს შემოაცლის, მაგრამ არ დაკარგავს გულს ნაყოფისას. დიახ, ჩვენ გვჭირდება ტრადიციული თემების შეხსენება,რასაც მოფრთხილება ეგების.

განათლებულ ქართულ ოჯახში აღზრდილ ნინო ბაქანიძის მოთხრობების კრებულის „ანა საოცრებთა ქვეყანაში“ გამოჩენა სულაც არაა გასაკვირი, მაგრამ მაინც გასაოცარია და სასიხარულო ის მხატვრული სამყარო, რომელსაც აქ ვეცნობით. ჩვენ სახეზე გვაქვს ნიჭიერი ავტორის მოულოდნელი თავგადასავლებითა და მდიდარი სიმბოლოებით დატვირთული შინაარსიანი, დახვეწილი მოთხრობები. ყოველი დიდი სათქმელი ზღაპრის ფორმაშია ჩატეული და ეს ის საკითხებია, რომლებიც მთლიანად მოიცავენ ჩვენი ცხოვრების არსსა და აზრს. აკი ამიტომ ჰქვია მის მეორე კრებულსაც „ნოეს კიდობანი“. ვინ გადარჩება ამ რთულ ეპოქაში? _ რომელი ხალხიც ზნეობას შინაგანად დაიცავს. „გარეშე ესე კაცი ჩვენი განიხრწნების, არამედ შინაგანი განახლდების დღითი-დღედ“ (პავლე მოციქ. კორინთ. II, 4. 16).

ის, რაც ჩვეულებრივია და ბუნებრივი,ის, რაც აუცილებელია ადამიანის სულიერი სამყაროსათვის, აქ ეს ინახება და დაცულია ალეგორიულ სახეებში, პერსონაჟთა “ორიგინალობაში”. ამ ჰარმონიას _ ერთობას ადამიანისას ბუნებრიობასთან, ღვთაებრიობასთან აშლილი და აწეწილი გარე სამყარო არღვევს. „ეს უკვე ზღაპარს აღარ ჰგავს, არც სიზმარს“, ეს უკვე სინამდვილეა (წითელქუდა 2009).

იგი მოგვევლინა, როგორც ნამდვილ ცოდნას შეზიარებული და მშობლიურ კულტურაზე აღმოცენებული შთამბეჭდავი მწერალი, მისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი და უბრალო თხრობის მანერით, საკუთრივ განცდილი და გულწრფელი ხედვის ფართო დიაპაზონით და რაც მთავარია, მადლიანი ქართულით. არაჩვეულებრივია მისი მოთხრობები იმიტომ, რომ მან შესძლო ორიგინალურად ეჩვენებინა და სახე მიეცა თავისი ნააზრევისათვის. მან „დაკეტილი კარი“ გააღო, „მისი გემო მოსინჯა“, ფიფქიას დამსხვრეულ სათამაშოში მოქცეული სიცარიელე _ ბავშვის გულისწყვეტით, ე. ი. სიყვარულით ამოავსო; პერსონაჟმა შეინარჩუნა ეს გრძნობა და იგივ მიუძღვება სულის აღსაშენებლად. ავტორი სიყვარულის ნაკლებობას თავად მოქმედ პირებსვე ათქმევინებს მათდა განსაკურნებლად, რომელსაც ისინი ვერ მოიპოვებენ („კუკური და მერკური“). ძუნწად, რამდენიმე სიტყვითაა გადმოცემული მშვიდი და ტკბილი ოჯახური გარემო, სადაც ეს ბუნებრიობა სიყვარულითაა შექმნილი, სადაც ერთობ საინტერესო რამ ხდება, გამთელებულ სათამაშოზე აგებული საოცრებათა ჯაჭვი უნდა გაიხსნას, ამოიხსნას, რის წინაშეც უძლურია ფსიქოანალიზი, რასაც მთლად ასე ვერ ვიტყვით უფრო ადრეულ ინგლისელ მეცნიერ ჯონ ლოკის ალბათურ შემეცნებით თეორიაზე, რომელიც შედარებით ნაკლებად დაშორებულია ღვთის სიყვრულს. „და მაქუნდესღათუ წინასწარ-მეტყველებაჲ, და უწყოდე ყოველი საიდუმლოჲ, და ყოველი მეცნიერებაჲ, მაქუნდესღათუ ყოველივე სარწმუნოებაჲ, ვიდრე მთათაცა ცვალებადმდე. და სიყვარული თუ არა მაქუნდეს; არავე რა ვარ“ (პავლე მოციქ. კორინთ. I. 13. 2)

აქ მეტად სინტერესოა ზღაპრის ფორმა, მგრამ ნურას უკაცრავად, ეს ზღაპარი არ არის. აქ რაღაც სწორედ რომ არაა ზღაპრული. ამბავი ზღაპარივითაა მოთხრობილი: მისი ფაბულა სინამდვილეს შორდება და მოქმედებები მცდარ რეალობად ქცეულ სინამდვილეში თამაშდება. ასე არ უნდა ხდებოდეს, მაგრამ ხდება. იყო და არა იყო რას სიბრძნე შეიცვალა _ უნდა იყოს და არა არის რა. სწორედაც ყოველი მიგნება გათავისებულ ცოდნას ემყარება „წითელქუდა 2009“. მოთხრობაში ზღაპრის ცნობილი გმირები გაუცხოვებულან თავიანთ თავთან და დღევანდელი დღის მძიმე ყოფითი ცხოვრებით ცხოვრობენ და მორალი ნაკლებად შეუნარჩუნებიათ. დავიწყებიათ ბებიობა, დედობა, შვილიშვილობა, მონადირეობა და ის კი არა და მგლობაც. ბრაკონიერის საქციელზე _ მიითვისოს ტყე _ მგელი ხომ მგლობას კარგავს და სხვის ხელში გადადის.

ნაწარმოებები უთუოდ ბადებს იმ დიდ საფიქრალს, რაც თხრობის მიღმა ფილოსოფიურ გააზრებას მოითხოვს, რასაც ავტორი გარკვეული დიდაქტიკით, კვლავ ძველის პაროდიულობით და პოეტური ხატოვნებით ტკბილ სიახლეს გვაგემებს: „სიყვარული _ ცოტა ფული“, ყველამ ვიცით, მაგრამ „დედამიწა ზეცის გული“, რელიგიური შინაარსით იტვირთება. როდის იქნება ეს ასე? თუ იგი სიყვრულით ივსება, თორემ დამძიმებულს ზეცა ვერ ითვისებს.

„ქატო იქა, ფქვილი აქა“-ს
ნაცვლად
„გზა იქა, თხზვა აქა”.

ფქვილი და აზრი გვამისა და სულის მასაზრდოებელია. ორივ უცილობელია კაცის აღსაშენებლად. თხზვის, ღწვის გარეშე ყოველი ზეცას როგორ მისწვდება?

“წითელქუდას” გმირები აუტანელი ყოფის გამო ამაღლებულობას ივიწყებენ _ საერთოდ, ზღაპრებში სიკეთე ბოროტებაზე იმარჯვებს, მაგრამ აქ იგი თავად არის საფრთხეში, ბოროტება მის განადგურებას ცდილობს. გმირები ამ საფრთხეში თავიანთ დანიშნულება-მოვალეობას ვეღარ აღასრულებენ.

მოთხრობები არამც და არამც არ არის მხოლოდ ერუდიციის ნიადაგზე აღმოცენებული. აქ დიდი შემოქმედებითი ხედვაა ნაჩვენები. “შტრიხები სევდის პორტრეტისათვის”; სევდა ხომ ამინდია სულისა, რომელიც ეძიებს ჭეშმარიტებას, ამინდი ცასთან ახლოსაა; მოთხრობებში ეს პირდაპირაა ნათქვამი. რეალობასა და მის მიღმა არსებულ სინამდვილეს შორის ზღვარია. “მტვერი და მტერი _ ნამდვილია”, რათა ჩაკლას სევდა, მაგრამ ბრძოლა მიდის, და დაკვირვების წყალობით იგი იმარჯვებს ამაოებაზე.

სინამდვილის შეფასება, ნამდვილი სიწმინდე, ლანდის მიერ პატრონის ძებნა, რათა მიაგნოს სახეს თვისას, აჩრდილები... ნამდვილ სახეთა აჩრდილები, რომლებიც თვითონვე ხვდებიან, რომ არავის არ სჭირდებიან... მოთხრობაში “ჰამლეტის მამის აჩრდილი” ნაჩვენებია ორი თეატრის ტრადიციული და ახალგაზრდა - ექსპერიმენტული ჯგუფის რეპეტიციებზე წარმოსახული აჩრდილები და ნაწარმოებთა გმირები, თუ როგორ საუბრობენ სპექტაკლის დამდგმელ რეჟისორთან და მსახობებთან, რომლებიც სრულიად უცხონი არიან პიესების გმირთათვის. მეორე თეატრში, სადაც ბუხნერის “დანტონის სიკვდილი” იდგმება, რევოლუცია მთლად წალეკავს იქაურობას, თვითონაც დაღლილი ჩერდება სამეფო ტახტის დანახვაზე. და ღიღინებს დღევანდელი ომის ასახვის გამომხატველი სიტყვებით: “ყოფნა არ ყოფნის საკითხავობა” შეიცვალა “ხალხის ვარამის საკითხავობით”. რევოლუციური ნგრევითა და ყველაფრის არარაობაში დანთქმით დაიღალა ხალხი, “სიყვარულს რა სჯობს”. დიქტატურისა და ძალადობის გამტარებლები (გულივერი, “ანა საოცრებათა ქვეყანაში”) სდევნიან ყველას, ვინც მათი წინააღმდეგია, განსაკუთრებით კი ყველაზე ფაქიზ და სათუთ ფიფქიას ემტერებიან, ანადგურებენ თითოეულის ბავშვობის ოცნებას, საიდანაც იწყება პიროვნების შინაგანი ჩამოყალიბება-ქმნადობა და რითაც იგი უპირისპირდება ვირტუალური სამყაროს მოქალაქეს, რომელსაც წიგნის შემცვლელი ამხანაგი _ კომპიუტერი გაუჩენია.

როგორ უნდა მოერიოს თითოეული ამ უხეშ ძალას, რომელიც ყველაზე ნაზს დაეძებს გასანადგურებლად? გულივერსა და ლილიპუტების ლაშქარს ანა და ფიფქია მდუმარებითა და მწუხარე ცრემლებით ამარცხებენ. მათი ცრემლებისაგან დამდგარ ტბაში ჩაიხრჩვებიან ისინი. შხამიანმა სოკომ ცადამაყვანამ _ შეიძლება ავხსნათ, როგორც მტრის შემომტევი ძალების მოგერიება _ ცადამდე აიყვანა ანა და მისი საყვარელი ნამდვილი და ოცნების გმირები და ისინი ერთად სიხარულსა სწია.

საოცარი პოეტურობითაა გადმოცემული დედამიწა ზეცის მფარველობის ქვეშ: “ღამით ქვეყანაც იწმინდება და დამტვერილ ნიღაბს იხსნის და დროის დინებას იქცევს მკლავებში და ჩვილივით ეძინება”. სიზმარში სინამდვილე იხსნება. ანას სინამდვილე სიზმარია. მთელდება დამსხვრეული, თმენითა და ცრელით იძლევა ბოროტი, თანამზრახველთა წრე იკვრება. ზეიმობს წინმსწრაფი წრფელი გული: “გული წმინდაჲ დაჰბადე ჩემთანა ღმერთო და სული წრფელი განმიახლე გვამსა ჩემსა” (ფსალმუნი 50).

ამ პატარა წიგნში მრავალი ყურადსაღები საკითხია გაშუქებული. ციდან დაბრუნებული სათნო მთვარისა ძველ ზღაპარს მოჰყვება. ზღაპარი მართლაც რომ ძველია, მაგრამ მაინც ახლებურად ნათქვამი, როგორც აქ გაჟღერებული ყველა თემა.

“უწესრიგობა არ ყოფილა სამყაროს ბედი”, უწესრიგობაშიც წესრიგის მძებნელი პოულობს წესრიგს. მსგავსი მსგავსს ელტვის, იმართება ღამის ორი დარაჯის, ცისა და მიწის, მთვარისა და კატის დიალოგი. აქ კატის სახეში ჰოფმანის კატაც გვახსენდება, მიწიერის მძებნელი, ჩაკეტილი, ეგოისტი, ცინიკოსი, საშიში და მაცდუნებელი. იგი ამტკიცებს, რომ დედამიწაზე წესრიგია დამყარებული და აქ მთავარი უზრუნველობა და სიმშვიდეა. ოცნება ფუჭად უღირს, ამაში ბევრის დაჯერებაც სურს, მაგრამ მისებრი ბუნების ყველა რომ არაა? მაგრამ მაინც რა სიფხიზლეა საჭირო იმისათვის, რომ გამთენიისას მილეული მთვარის ნაფეხურები გაარჩიო, თორემ უმთვაროდ, ანუ მოჩვენებით წესრიგში დარჩები. მთვარე ხომ თვითონ ჩამოდის ღამით მიწაზე, სურს “არე-მარე კვლავ შემოსოს სილამაზით და სიყვარულით, რაც ასე ძლიერ ენატრებათ ადამიანებს”.

და იწყება “ანა-ბანა”, როგორ მიაგნო თავს, ვინ ჰპოვებს წესრიგს, ჰარმონიას? ეს არის შემაჯამებელი თავი აღნიშნული მოთხრობისა და წიგნისაც, ასე ვთქვათ; ჭეშმარიტების ძიებაში მხოლოდ ახლანდელს არ უნდა უყურო, წარსულს უნდა დაუბრუნდე; ასეა, სათუთი და მოსაფრთხილებელია ადამიანი. აქ ავტორს გამოყენებული აქვს რილკეს სიტყვები: “როცა საწყალი ხალხი ჩაფიქრდება, ხელი არ უნდა შეუშალო, ეგებ ბოლოს და ბოლოს მიაგნონ რასმე”...

მრავალპლანიანი მოთხრობების დედააზრი ლექსებად ამოითქმება, რაც სიბრძნით, განსჯითა და იშვიათი ლაკონიურობით გამოირჩევა თავისი პოეტური ხიბლით. შინაგანი ხედვით დღევანდელი სამყაროს ტკივილიანი სახე გადმოვიდა თეთრ ფურცელზე. დახვეწილი, გამჭვირვალე ქსოვილი საშუალებას გაძლევს გახვიდე ნაწარმოებში და ფიქრით დააშტერდე დასურათებულ სარკმელს, სხვა ნახატებს, რომლებიც წიგნს ახლავს ბ-ნ ირაკლი ბაქანიძის შესრულებით და იგიც იმას ემსახურება, რომ მოგეხმროს და რეტროსპექტულადვე დაგანახოს ის დიდი საიდუმლოება, რომელსაც ცხოვრება ჰქვია. გადიხარ ნახატში, ფერად-ფერადი სურათები იცვლება შენს თვალწინ და გავიწყდება რომ ეს გრაფიკაა. ფანჯარასთან მდგომი ანა ყვავილებით დახუნძლულ ხეზე ჩამომსხდარ ბეღურებს შეჰყურებს. მყუდრო ქუჩაში სიცოცხლე გრძელდება და თვითონაც აზრის გაზაფხულებით ხარობს, ჩვენც მკითხველნი ვუერთდებით ამ სიხარულს და ნამდვილი ქართული მწერლობის გაზაფხულებებზე ვამყარებთ იმედს. კვლავ დაიწერება შემეცნებითი წიგნები, საკუთარი თავის სამყაროსთან ჰარმონიაში მისვლაზე, რასაც მღვიძარე და ფხიზელი სული ცოდნითა და თმენით მიაღწევს.
ყოველივე ამის გამო წიგნი ჩვენში იმსახურებს სერიოზულ ადგილს და არანაკლებ საინტერესო იქნება იგი სხვა ენაზე წამკითხველისთვისაც.

მარიამ ქსოვრელი-ხართიშვილი