მართლმადიდებლობის როლი და ამოცანები გაერთიანებულ ევროპაში

(ათენისა და სრულიად ელადის მთავარეპისკოპოს ქრისტოდულოსის მიერ 2000 წლის 29 ივნისს არეოპაგში წარმოთქმული სიტყვა)

(წერილის სახით გამოქვეყნდა გაზეთ “ახალი 7 დღის” 2006 წლის 9-15, 16-22 და 23-29 ივნისის ნომრებში)

“მაშ გაუფრთხილდით თქვენსავე თავს და მთელ სამწყსოს, რომლის მცველებადაც დაგადგინათ თქვენ სული წმიდამ, რათა მწყემსავდეთ უფლისა და ღმრთის ეკლესიას” (საქმე მოციქულთა, 20, 28).

ისტორიის თითოეულ გაელვებას, ისევე როგორც ადამიანის ცხოვრების თითოეულ გაელვებასაც, გააჩნია თავისი ფასეულობა და თავისი განსაკუთრებულობა. მაგრამ არის გაელვებები დრამატული, გაელვებები ბედისმომტანი, გაელვებები, როდესაც, როგორც ამბობს ჩვენი ხალხი, “ზეცა იხსნება”, იმიტომ, რომ ამ გაელვებებისას აღესრულება მსოფლიო ისტორიის დიადი და ისტორიული მოვლენები, აღესრულება, ჭეშმარიტად, სიცოცხლის საიდუმლოებანი. სწორედ ასეთი იყო ის გაელვება, როდესაც სული წმიდამ ხელი შეუშალა პავლე მოციქულს, ადამიანს, რომელიც არჩეული იყო, “რათა ეუწყებია სახელი” იესო ქტისტესი “ხალხებისა და მეფეთა წინაშე” (საქმე მოციქულთა, 9, 15), გაეგრძელებია თავისი ქადაგება აზიაში და გამოგზავნა იგი ტროადაში, ევროპის ჭიშკართან.

პავლე მოციქულის მოსვლა საბერძნეთის მაკედონიაში არ ყოფილა შემთხვევითი დამთხვევა ან უბრალო შემთხვევა. ის განსაკუთრებული ხილვა, რომლის ნახვის პატივიც მას ერგო, და ახალგაზრდა მაკედონელისგან მოწვევა, რომელიც მას ევედრებოდა: “მოდი მაკედონიაში, დაგვეხმარე ჩვენ”, იყო ღვთის მცნება, რათა მას გამოევლო ჭიშკარი და გადმოსულიყო მეორე მხარეს, ბერძნულ მხარეს, ევროპის მიწაზე. ეს იყო ხილვა, რომელმაც მოუვლინა სხვა რეალობა, ხილვა, რომელიც ამ დღემდე განსაზღვრავს ჩვენს ბედს, ხილვა, რომელმაც შეცვალა ქრისტიანობის განვითარება და ახალი ძალა და მისია მოსცა ბერძნულ სულს. ამგვარად, პირველად, 1950 წლის წინ, პავლე მოციქულის ყოფნამ ევროპის ტერიტორიაზე წინასწარ დასახა ის მნიშვნელობა, რომელიც ექნება ქრისტიანულ სარწმუნოებას ევროპისა და მისი კულტურისათვის და, მასთან ერთად, განსაზღვრა ის მასშტაბები და ფარგლები, რომლებსაც მიიღებს ჩვენს ძველ კონტინენტზე ქრისტიანული ქადაგება.

ქრისტეს მოციქული მოვიდა ელადაში და გაჩერდა თავიდან სამოთრაკიაში, ადგილში, სადაც მაშინ ჯერ კიდევ წარმართული, ელინური სული აღასრულებდა კერპების მსახურებას. ეს არ იყო შემთხვევითი, რამდენადაც, როგორც კი მოციქული მოვიდა ფილიპოში, მისი პირველი საქმე იყო ქურუმი ქალისგან “მისნობის სულის” განდევნა (საქმე მოციქულთა, 16, 16), რომელიც მას ჰქონდა, ე. ი. მან გააუქმა ვინმე მკითხავის ძალა. ასეთი სასწაულმოქმედი ჩარევით იესომ მაშინ პირველად მოგვივლინა ელინიზმის ახალი როლი, მისი ახალი მოწოდება. ამიერიდან, დელფოს ორაკულის გამონათქვამების თანახმად, საბერძნეთში “მშვენიერი სასახლე დანგრეულია, და აპოლონს უკვე აღარ გააჩნია არც საკურთხეველი და წინასწარმეტყველების დაფნა, არც მოლაპარაკე წყარო, და დადუმდა მოჩუხჩუხე წყალი”. აპოლონის გველი უქმდება, დელფოს ორაკული დუმს, ელინიზმი კი ემსახურება ღვთის სიტყვას. დღეს, მესამე ათასწლეულის დასაწყისში, ამ ელინიზმსა და ამ სიტყვას მართლმადიდებლობის სახით, მოუწოდებენ რომ დაადასტუროს თავისი ყოფნა გაერთიანებულ ევროპაში, დაამოწმებს რა, რომ მართლმადიდებლობა თამაშობს თავის როლს და გააჩნია თავისი ამოცანები ჩვენს ევროპულ ყოფიერებაში. ეს იქნება კიდეც ჩვენი დღევანდელი საუბრის საგანი ამ სახელგანთქმულ და ისტორიულ ადგილას – არეოპაგში.

თქვენო ყოვლადუსამღვდელოესობანო,

თქვენო აღმატებულებავ ბატონო ეროვნული განათლებისა და რელიგიის მინისტრო, 

თქვენო აღმატებულებავ ქ. ათენის მერო,

ღვთივ კურთხეულო ხალხო

პავლე მოციქულმა, ჩამოვიდა რა ელადაში, თავიდან დაუწყო ქადაგება ელადის იუდეველებს, ემზადებოდა რა სულის დიადი გაელვებისათვის, ელინთა წინაშე თავისი ქადაგებისათვის. როდესაც ათენელთათვის ქადაგების დრო მოვიდა, იგი წავიდა არა მხოლოდ სინაგოგაში. საქმე მოციქულთას ტექსტი ჩვენ გვიცხადებს: “და ესაუბრებოდა სინაგოგაში იუდეველებსა და ღვთისმოსავებს, ხოლო მოედანზე ყოველდღე მსჯელობდა მათთან, ვინც შეხვდებოდა” (საქმე, 17, 17). და სწორედ ათენელებმა მიიყვანეს იგი რიტორის კათედრასთან, სთხოვდნენ რა მას, რათა აეღო სიტყვა და ელაპარაკა მათთან. “და დადგა პავლე შუა არეოპაგში” (საქმე, 17, 22) და მაშინვე, ზედმეტი ნაკლებსარწმუნო რიტორიკული ილეთების გარეშე უფრო მეტად გახსნა ელინური სულის ჰორიზონტები. მან ელინური სული გამოიყვანა ღმერთის არცოდნიდან, ამოიყვანა იგი ადამიანური ფილოსოფიის სამსხვერპლოდან, რომელიც, წმ. გრიგოლ ნოსელის მიხედვით, “მუდამ იტანჯება მშობიარობის ტანჯვებით და არაფრით არ ძალუძს შვილის შობა”, და შთაფლა იგი ემბაზში, ნათლავდა რა მას ჭეშმარიტი ღვთისშემეცნების სამეფო ნათელში. ასეთი დიადი გაელვების ნაყოფი მაშინ მეტად მწირი აღმოჩნდა. ადამიანთა მხოლოდ მცირე ჯგუფმა დაუჯერა მას, “მათ შორის იყო დიონისე არეოპაგელი და ქალი, სახელად დამარი, და სხვები მათთან ერთად”. მიუხედავად ამისა, ნამდვილმა ნაყოფებმა გამოღება არ დააყოვნეს. არა მხოლოდ ბერძნულმა, არამედ მისი მეშვეობით მთელმა რომაულმა სამყარომაც გაიგონა “ენების მოციქულის” (ან “ერების მოციქულის”, «апостол языков») სიტყვა და მოყვანილ იქნა ჭეშმარიტი ღმერთის რწმენაში. მოციქულ პავლეს გადმოსვლამ ტროადიდან ელადაში მიგვიყვანა ევროპის გაქრისტიანებამდე. ასეთნაირად, არეოპაგში პავლეს ქადაგების შემდეგ თავის სათავეს ღებულობს ევროპული ცივილიზაციაც.

მაგრამ აუცილებელია დავფიქრდეთ იმ საკითხზე, თუ რა არის ევროპა და ვინ არის ევროპელი? ყველა პასუხიდან, რომლებიც გაცემულ იქნა ამ დღემდე, არც ერთი არ არის იმდენად შინაარსობრივი და უბრალო, მაგრამ ამასთან ერთად იმდენად ზუსტიც, როგორც პასუხი, რომელიც გასცა პოლ ვალერიმ ციურიხის უნივერსიტეტის სტუდენტთა წინაშე გამოსვლისას. მან თქვა, რომ ევროპელი ადამიანი არ განისაზღვრება არც ტომით, არც ენით, არც თვით თავისი ეროვნულობით, რამდენადაც ევროპა გამოდის ბევრი ენის, ერისა და ტრადიციის დედა. “ევროპელი, – დაუმატა მან, – არის ის, ვინც მიეკუთვნება იმ ხალხს, რომელმაც აითვისა რომაულ სამართალზე დაფუძნებული კანონები, ვინც კარგად ფლობს ბერძნულ განათლებულობას, და ვინც მიიღო და შეითვისა ქრისტიანული მოძღვრება”. («Европейцем, – добавил он, – является тот, кто принадлежит к тому народу, который воспринял законы, основанные на римском праве, кто хорошо владеет греческой образованностью, и кто принял и усвоил христианское учение».) სხვა სიტყვებით რომი, ათენი და იერუსალიმი შეადგენენ ევროპის კულტურული ცხოვრების სამნაწილიან საფუძველს, ქრისტიანობის განსაკუთრენული მნიშვნელობის პირობებში, რომელიც წარმოადგენს სხვა ორი საფუძვლის მთავარ შემადგენელს. ასევე ცნობილი ინგლისელი ისტორიის ფილოსოფოსი ქრისტოფერ დოუშონი იგივე წესს აყალიბებს სხვა სიტყვებით. “თუკი ევროპა თავისი პოლიტიკური არსებობით დავალებულია რომის იმპერიისაგან, თუკი იგი თავისი ძალითა და თავისი კულტურის მიმართულებით დავალებულია ელინური განათლებისაგან, ქრისტიანობისაგან იგი დავალებულია თავისი სულიერი დედაარსით. ძნელია წარმოვიდგინოთ, თუ საერთოდ როგორ შეძლებდა არსებობას ერთიანი ევროპული შეგნება მთელი მისი ერებითა და ტომებით, მთელი ენებითა და წეს-ჩვეულებებით, რომ არ არსებულიყო ქრისტიანული ეკლესიის მუდმივი ყოფნა”. 

ზოგიერთი თანამედროვე ბერძენი ინტელიგენტი ფიქრობს, რომ გაერთიანებული ევროპა წარმოადგენს რაღაც პოლიტიკურ-ეკონომიკურ სივრცეს, სადაც ქრისტიანობა ან აკრძალულია ან წარმოადგენს რაღაც სიმყრალეს. სინამდვილეში კი ევროპული ერთიანობა წარმოადგენს ქრისტიანული სულის ქმნილებას და მას არ შეიძლება მოვიაზრებდეთ სხვანაირად, თუ არა წმინდა ქრისტიანული ქადაგების გამოხატულებად. ასევე ანტიმართლმადიდებლური მითების სხვა გამავრცელებლებიც ფიქრობენ, რომ ევროპული ერთიანობა წარმოადგენს მხოლოდ რომაული კათოლიკობის ნაყოფს. მაგრამ ისინი იგნორირებას უკეთებენ ან არ სურთ შეიგნონ ის, რომ მრავალი საუკუნის მანძილზე ეკლესია იყო ერთი და ერთიანი, და რომ თვით გაყოფის შემდეგაც მართლმადიდებლური აღმოსავლეთი მრავალი საუკუნის მანძილზე აგრძელებდა დასავლეთის სულიერად უზომოდ გამოკვებას. სწორედ მართლმადიდებლური აღმოსავლეთი იქცა იმად, ვინც თავისი სწავლული ადამიანებით ხელს უწყობდა ევროპულ აღორძინებას. ამიტომ სწორი იყო რომის კათოლიკური ეკლესიის გადაწყვეტილება გამოეცხადებინა ევროპის წმინდა მფარველებად, ერთის მხრივ, წმ. ბენედიქტე – დასავლური მონოზვნობის გრეკოფილი რეფორმატორი, რომელიც აღიარებულ იქნა “გაერთიანებული ევროპის სახლის ქვაკუთხედად”. ხოლო მეორეს მხრივ კი თესალონკელი მქადაგებლები – წმ. კირილე და მეთოდე, რომლებიც იბრძოდნენ “ფრანკთა წინააღმდეგ სლავების მომხრედ, როგორც ლათინთა ბერძენი წარმომადგენლები”, რათა წინ აღდგომოდნენ ფრანკების შეღწევასა და დამახინჯებას (чтобы воспрепятствовать франкскому проникновению и искажению). მათ თავიანთი მქადაგებლური მოღვაწეობით ქრისტიანობისა და მართლმადიდებლური მოძღვრების თესლი დათესეს მთელს ევროპაში და, ასეთნაირად, იქცნენ ევროპული შეგნების მსახურებად და მოციქულებად. როგორც ბიზანტიის იმპერიაში, ისე დასავლეთშიც ქრისტიანული სამყარო ყოველთვის ისწრაფვოდა გაერთიანებული ევროპული სახელმწიფოსკენ, ქრისტიანული საზოგადოებისკენ. ეს მისწრაფება გახლდათ ეკლესიის სოციალური მოძღვრების განუყოფელი ნაწილი.

სამწუხაროდ, სიმართლეს წარმოადგენს ისიც, რომ მართლმადიდებლობას მაშინ არ შეეძლო სრული და აქტიური როლის თამაში, რომელიც მას სურდა, და უნდა ეთამაშა კიდეც ევროპული შეგნების, როგორც ერების, ენებისა და ტრადიციების გაერთიანების ჩამოყალიბებაში. ჩვენთვის კარგადაა ცნობილი, რომ განხეთქილების შემდეგ, და მანამდეც კი, მართლმადიდებლობის დოგმატური განსხვავება რომის კათოლიკური ეკლესიისგან იქცა მთავარ დაბრკოლებად ამ როლის შესრულებისთვის. მაგრამ არასწორია ის აზრიც, რომ განხეთქილების შემდეგ მართლმადიდებელი ეკლესია მთლიანად იზოლირებული იყო დასავლეთ ევროპისგან. ევროპულ სკოლებში ჯერ კიდევ XII საუკუნემდე ასწავლიდნენ ბიზანტიურიდან თარგმნილი შესაბამისი წიგნების მიხედვით. ელინური კულტურის შესწავლა ამასთანავე დარჩა მყარ ფასეულობად დასავლეთის საგანმანათლებლო ჰორიზონტზე. ამავე დროს, ლიტერატურისა და ხელოვნებათა ბევრი უცნობი მართლმადიდებელი მასწავლებელი ჩადიოდა დასავლეთში კონსტანტინოპოლის დაცემამდე გაცილებით უფრო ადრე. მიუხედავად ამისა, არსებობდა დაბრკოლებები, რომლებიც მუდმივად აკავებდნენ ელინიზმისა და მართლმადიდებლობის როგორც მცდელობებს, ასევე სურვილებსაც, რომ აშკარად და აქტიურად მიეღო მონაწილეობა ევროპული ერთიანობის კულტურული საფუძვლების აშენებაში.

მართლმადიდებლობამ, სამწუხაროდ, ვერ შეძლო სრული როლის თამაში დასავლეთ ევროპის შექმნაში როგორც უარყოფითი პროპაგანდის, ისე ევროპელის ცრურწმენათა შედეგადაც, რომელიც უცნაური გაორებულობით გამოირჩეოდა. ერთის მხრივ იგი აღტაცებული იყო ძველბერძნული კულტურით, მაგრამ მეორეს მხრივ კი, ზიზღით ეკიდებოდა ბიზანტიას. ამასთანავე დასავლურ სამყაროს აიგივებდნენ განმანათლებლობასთან, რომელმაც დღეს უკვე ამოწურა საკუთარი თავი და ჩიხს უახლოვდება. ბერძნებისადმი უნდობლობითა და ეჭვიანობით იყვნენ განწყობილი ჩრდილო-აღმოსავლელი ევროპელებიც. ამის დამახასიათებელ მაგალითს წარმოადგენს წმ. მაქსიმე ბერძენთან დაკავშირებული პერიპეტიები. ყოველივე იმასთან, რომ მას აღიარებენ “ადამიანად, რომელსაც რუსული ეროვნული შეგნებისთვის იგივე მნიშვნელობა ჰქონდა, როგორიც გერმანული შეგნებისთვის გააჩნდა მარტინ ლუთერს”, ყოველივე იმის დროს, რომ რუსები თვლიან მას ეკლესიის დიდი მამების თანატოლად, იგი მძიმე ტანჯვებში გარდაიცვალა.

მაგრამ აუცილებელია ვაღიაროთ, რომ საბერძნეთშიც ჩვენმა განათლებამ, რომელიც ჩვენი დამოუკიდებლობის დროიდან ორიენტირებულია დასავლურ განმანათლებლობაზე, ჩვენი კულტურული ყოფიერების ჩამოყალიბებაში საკუთარ თავში მიიღო ერთდროულად იჭვების თესლები სულიერი ფაქტორის როლში საერთოდ, და ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესიისა კერძოდ. ეს ფაქტი გახლდათ იმ სულიერ მღელვარებათა მთავარი მიზეზი, რომლებიც არსებობდა და არსებობს ჩვენს ქვეყანაში. “თანამედროვე ბერძენმა ისწავლა ამაყობდეს თავისი ძველი წინაპრებით, შეაერთოს ისინი თავის როგორც ახლო წარსულთან, ისე აწმყოსთანაც. სკოლაში მან გაიგო, რომ ნამდვილი ელინიზმი – ეს არის კლასიკური ელინიზმი. მაგრამ თავის ყოველდღიურ ცხოვრებაში, რომელიც, იწყებოდა რა ბებიის ზღაპრებით, ხოლო შემდეგ გაივლიდა ბიზანტიური ხატებისა და საეკლესიო დღესასწაულთა საფარველ ქვეშ, მიდიოდა ხალხურ სიმღერასა და გლოვამდე უცხო ქვეყანაში ცხოვრებისა და სიკვდილის გამო, იგი ცხოვრობდა სრულიად სხვა სამყაროში. ეს “სხვა სამყარო” გახლდათ მისი ბუნებრივი ელინიზმი. კულტურული სამყარო მისთვის იყო ხელოვნური, გონებრივი ელინიზმი, რომელსაც ცხოვრებისეული ფესვები არ გააჩნდა. ასეთად შევიდა იგი ევროპულ კავშირში, მიიტანა რა იქ ის გაორება, რომელიც გაბატონებულია თანამედროვე ბერძნის ელინიზმში, ესე იგი თავად მის პიროვნებაშიც” (პერგამის მიტროპოლიტი იოანე, “ევროპული სული და ბერძნული მართლმადიდებლობა” “Ανάπλασι”-ში 315/87, გვ. 29). 

მრავალი წლის განმავლობაში ჩვენი ხალხი იმყოფებოდა ისეთი შიდა სახელმწიფოებრივი სისტემის გავლენის ქვეშ, რომელიც მისი ცხოვრების მშენებლობაში შორს ჩამორჩებოდა უკან მართლმადიდებლური სულიერების გავლენას. მიუხედავად ამისა, ხალხი, თავისი უდიდესი უმრავლესობით, საკუთარი მართლმადიდებლური და ელინისტური ფესვების ერთგული დარჩა, შეძლო გადაელახა თავისი პიროვნების გაორება და საკუთარ თავში თავისი ტრადიციის სულიერი ფასეულობები ხელუხლებლად შეენარჩუნებინა. მან დააფასა თავისი რწმენის საეკლესიო ხასიათი და მიიღო მისი განმაახლებელი სუნთქვა. მართლადიდებლობა მართლმადიდებლებს ანიჭებს ერთგვარ განსაკუთრებულ მორალურ სახეს, რომელიც ვლინდება სული წმიდის მადლით აღბეჭდილ კერძო ქცევებში.

დღეს ევროპა განიცდის გარდამავალ პერიოდს, რადგანაც გამოვლენა დაიწყეს მისი ხალხების ერთიანობის ღრმა კრიზისის ნიშნებმა. მე-4 პილონის შეტყობინება, რომლის მიხედვითაც კულტურა წარმოგვიდგება როგორც სულიერი სიდიდე და რომელსაც მოუწოდებენ იყოს ევროპელი ხალხების დამაკავშირებელი ელემენტი, მოწმობს რაღაც საერთო გადაწყვეტილების მტანჯველი ძიების შესახებ, რომელიც შეძლებდა არსებითი ევროპული ერთიანობის უზრუნველყოფას. ამის მიღწევა აქამდე ვერ შეძლო ვერც ეკონომიკურმა და ვერც პოლიტიკურმა გაერთიანებამ. თუკი ერთიანობისაკენ მნიშვნელოვან წინსვლაში დახმარებას არამართლმადიდებელი ეკლესიებისაგან დაველოდებით, აღმოვაჩენთ ცუდ ფუნქციონირებასა და უტყუარობის არარასებობას, რამდენადაც, ერთის მხრივ, საეკლესიო ცხოვრების გამიწიურება და დამახინჯება, ხოლო მეორეს მხრივ კი, რწმენის რაციონალიზაცია, წარმოადგენს დაბრკოლებებს ადამიანის ყველაზე უფრო სანუკვარი შინაგანი სურვილებისა და მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებაში, მათი მთელი გულმოდგინე მცდელობების მიუხედავად.

ამ მონაცემების შუქზე იგივე საკითხი რამდენადმე სხვანაირად ისმება. რას წარმოადგენს ევროპა ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის? და, აქედან გამომდინარე, როგორია მასში ჩვენი ეკლესიის როლი? გვაქვს თუ არა ჩვენ რაიმე განსაკუთრებული მისია ან, შესაძლებელია, ჩვენ უბრალოდ როგორღაც თანავარსებობთ, არ გაგვაჩნია რა რამდენადმე მაინც მნიშვნელოვანი წილის დადების შესაძლებლობა?

ეკლესიისათვის ევროპული კავშირი არ წარმოადგენს განსაზღვრულ სახელმწიფოთა მხოლოდ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ თანამშრომლობას, და თვით არც სახელმწიფოთა შორის კავშირს ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. თუკი მხოლოდ ეს, ან რაღაც ამის მსგავსი იქნებოდა ევროპა, მაშინ ეკლესიას არ ექნებოდა საფუძვლები, რათა თვალყური ედევნებინა ყოველივე ამისთვის და დაეცვა ეს სწორედ იმიტომ, რომ ეკლესია არ არის დაკავებული პოლიტიკით. ეკლესიისათვის ევროპა წარმოადგენს ქრისტიანობის კულტურულ გამოვლენას, გამომდინარე იქიდან, რომ როგორც რომაული მემკვიდრეობა, ისე ელინური განათლებულობაც მიიღო ქრისტიანობამ და სათუთად მოუარა მათ შუა საუკუნეებისა და ახალი დროის მანძილზე. სწორედ ამიტომ ევროპული ერთიანობის დაცვა ეკლესიისათვის წარმოადგენს არა პოლიტიკურ საქმეს, არამედ სულიერ მოვალეობას. ესაა მისი, როგორც კულტურული წარმონაქნისა და უბრალო პოლიტიკურ-ეკონომიკური ცხოვრების დონემდე მისი დაცურების შეკავების ვალდებულება.

ამ მიზნის მისაღწევად პირველ ადგილზე უნდა იდგეს თითოეული ხალხის კულტურული იდენტურობის შენარჩუნება და მის თავისებურებათა პატივისცემა. ჟაკ დელორმა თავის გამოსვლაში 9-3-1992 წელს თქვა, რომ “თუკი იმისათვის, რათა მივაღწიოთ კავშირს, აუცილებელია მოვსპოთ მისი ხალხების თავისებურებანი, მაშინ კავშირი უკვე ვეღარ იქნება ევროპული”. ჯერ კიდევ გუშინწინ ბერლინში საფრანგეთის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ იგი უპირატესობას ანიჭებს ისეთი ევროპის ხილვას, რომელშიც “ყველა ხალხი შეინარჩუნებს თავის ძალასა და თავისებურებებს” (გაზეთი “Το Βήμα” 27-6-2000).

ამ აზრებითაა დაკავებული დღეს ევროპის მთელი კულტურული ელიტა, რომელიც განგაშით უყურებს ეროვნული ენების მზარდ გაქრობასა და კულტურის დაცემას, უყურებს ევროპულ ტრადიციათა კვდომასა და ევროპული სულის საყოველთაო უკანდახევას. ამ პრობლემებითა და განგაშითაა მხურვალედ განმსჭვალული ევროპის პოლიტიკური ელიტის დიდი ნაწილი. ახლახანს (10.02.2000) ევროპული კავშირის მრჩეველმა კულტურაში ქალბატონმა ვივიან სედინგმა თქვა: “თუკი ევროპული სული გადაიქცევა რაღაც ფაფისებურ მასად – იგი განადგურებულ იქნება. ჩვენი ვალია მხარს ვუჭერდეთ, ვავრცელებდეთ და ვინარჩუნებდეთ ამ ცოცხალ მრავალფეროვნებას. მე, როგორც ლუქსემბურგის მცხოვრები, მივეკუთვნები ჩემს ერს, და როგორც ევროპელი, პატივს ვცემ, მიყვარს და ვიცავ სხვა ევროპელთა თავისებურებას”.

მხოლოდ აქ, ჩვენს სამშობლოში, ჩვენი თავისებურებების შესახებ ზრუნვას აფასებენ როგორც ანტიევროპელობას, ეთნოცენტრიზმს, ობსკურანტიზმს, კონსერვატიზმს, ზოგჯერ კი აცხადებენ რეგრესად ან სულაც ფაშისტურ მცდელობად. მიუხედავად ამისა, აქ, ჩვენს სამშობლოში, ეთნოსის ცნება ჯერ კიდევ ძალზედ ძლიერია, და გადარჩენისთვისაც ძალები გააჩნია. თუმცა კი ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ჩვენ მხოლოდ ნაშინ გადავრჩებით, როცა მოვახდენთ ჩვენი ოცნებების რეალიზაციას, როცა დავისახავთ ახალ მიმართულებებს და შევიცვლით იდეებს. მაგრამ მიმოვიხედოთ ჩვენს გარშემო. რამდენი მრავალეროვნული სახელმწიფო არსებობდა წარსულში, რომლებიც შედგებოდნენ ემიგრანტებისგან. ამ სახელმწიფოებში ემიგრანტები ახორციელებდნენ თავიანთ ოცნებებს, ჰქმნიდნენ ახალ მიმართულებებს, აყალიბებდნენ იდეებს. თუმცა კი ყოველივე ეს ვერ უწევდა წინააღმდეგობას მათ სრულ ასიმილაციასა და მათი ეროვნული თავისებურებების სრულიად გაქრობას. პირიქით, არსებობენ ერები, რომლებმაც თავი შეინარჩუნეს და ცხოვრობენ, მიუხედავად იმისა, რომ საუკუნოებით ცხოვრობდნენ სახელმწიფოს, სამშობლოს გარეშე და თვით ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებშიც კი. ერთერთ ასეთ მაგალითს, მაგრამ არა ერთადერთს, წარმოადგენს ჩვენი ერიც. როგორ გადარჩა იგი? როგორ შეინარჩუნა საკუთარ თავისებურებათა მთლიანობა? ჩვენმა ერმა ამჯობინა გაჭირვება, შიმშილი, ქონების ჩამორთმევა და იდეების წართმევა, მხოლოდ კი შეძლებოდა საკუთარი სარწმუნოების შენარჩუნება, თავისი ცოცხალი ენისა, თავისი ცოცხალი ისტორიული მეხსიერებისა. მწარედ ცდება ის, ვინც რეგრესად მიიჩნევს თითოეული ხალხის სურვილს, რომ რჩებოდეს ცოცხალი და არ იქნას წალეკილი ისტორიისა და გლობალიზაციის ნიაღვრით, ის, ვინც თავისი ერის თვითშენარჩუნებისა თავისებურებათა გადარჩენისთვის ზრუნვას აღიქვამს როგორც უნაყოფო და ამაო პოლიტიკას.

ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესიის წინაშე დღეს დგას ორმაგი მისია. შინაგანი მისია იმაში მდგომარეობს, რათა აღრმავებდეს და განამტკიცებდეს ჩვენი ხალხის რწმენას ელინური ქრისტიანობის არამატერიალურ ფასეულობებში, რომლებიც შეადგენენ ჩვენი ერის სასიცოცხლო ძალას. განსაკუთრებით დღეს, როდესაც ჩვენი ერის ნდობა ეკლესიისადმი განსაკუთრებით მაღალია. ეს ეკლესია ყველაფრით, რასაც იგი არ უნდა წარმოადგენს და არ უნდა გამოხატავს, არის დიდი იმედი ჩვენი ხალხისათვის. დღეს როგორც არასდროს, ვართ რა ევროპული ოჯახის წევრები, ჩვენ ვსაჭიროებთ კულტურულ თვითშენარჩუნებას, რომელსაც ჩვენთვის მოაქვს სიხარული და გვინარჩუნებს ჩვენს თვითშეგნებას. თუ ეს შედეგიანი და გადამრჩენელი იყო წარსულში, დღეს იგი ჩვენთვის მით უფრო აუცილებელია. ბიზანტიის სახელგანთქმული ისტორიკოსი, გამოჩენილი სტივენ რანსიმენი აცხადებს: “ბერძნებს გააჩნიათ ის მემკვიდრეობა, რომლითაც მათ შეუძლიათ იამაყონ. მემკვიდრეობა, რომელიც არ უნდა გაქრეს წარმავალ მატერიალურ მსოფლიოში. ბერძნული ისტორიის ყველაზე უფრო ბნელ საუკუნეებში ეკლესიამ ყველა სიძნელის, იმედგაცრუებისა და თვით დამცირების მიუხედავადაც კი, შეძლო არა მხოლოდ სულიერი შვება მიეცა ერისათვის, არამედ ელინიზმის ტრადიციებიც შეენარჩუნებინა. მოდერნისტები ხშირად სათანადოდ ვერ აფასებენ მის როლს, ხაზს უსვამენ რა იმ წყვეტას, იმ უფსკრულს, რომელიც არსებობს ძველ და ქრისტიანულ სამყაროებს შორის. მაგრამ ეს უფსკრული არ ყოფილა გადაულახავი. ეკლესიის დიდმა მამებმა ბევრი რამ შეგვინარჩუნეს იმ მშვენიერებიდან, რაც ჰქონდა ძველ ბერძნულ აზრსა და ძველ ბერძნულ სულს, და გადმოსცეს ეს ეკლესიას დღევანდელ დღემდე. ნაციონალიზმი შესაძლოა იქცეს ნეგატიურ მოვლენად, მაგრამ ეროვნულ თავისებურებათა შეგრძნება, რომელიც ეფუძნება არა პატივმოყვარულ შოვინიზმს, არამედ ძველ ტრადიციულ კულტურულ ფასეულობებს, წარმოადგენს კანონიერი სიამაყისა და ღირსების საგანს” (“Η Δράσις μας” ტ. 207/83 σ. 9). ჩვენმა ეკლესიამ უნდა გაააქტიუროსც თავისი ძალისხმევა ხალხის განათლებისათვის, ხალხის ცხოვრების ძნელ მომენტში მისი მხარდაჭერისათვის, შინაგანი მშვიდობისა და სიმყუდროვის შეძენისათვის.

რაც შეეხება საგარეო მისიას, ევროპულ კავშირთან მიმართებაში ეკლესიას გააჩნია თავისი მიზნები და ამოცანები. გადალახავს რა ისტორიული წარსულის შედეგებს, ნეგატიურ მოგონებებსა და უარყოფით ტვირთს, ეკლესიამ მზრუნველობით თავისთან უნდა დაიახლოვოს ევროპა, დაარწმუნებს რა მას იმაში, რომ იგი წარმოადგენს არა მხოლოდ მის ორგანულ ნაწილს, არამედ, არსებითად, მის გულს. ისტორიული მეხსიერება არ უნდა იქნას მთლიანად წაშლილი, რათა იქცეს ჩვენი განვითარების უძრავ გამძღოლად, მაგრამ არც მუდმივად უნდა შხამავდეს ჩვენს ადამიანურ ურთიერთობებს ჩვენს საერთო სახლში – ევროპაში. ჩვენი ეკლესია მოვალეა იყოს ევროპული ყოფიერების შექმნის არა უბრალო მაყურებელი, არამედ უნდა გამოდიოდეს, პრინციპში, სხვა ევროპელი ხალხების მიღების მომხრედაც, რათა ბოლო მოუღოს ევროპული სამყაროს “შინაგან” და “გარეგან” ნაწილებად დაყოფის თანამედროვე ფენომენს. ეკლესია ვალდებულია მხარს უჭერდეს მრავალფეროვნების შენარჩუნებას, რასიზმის, ქსენოფობიისა და ძალადობის მოსპობის ნებისმიერ მცდელობებს მათ ნებისმიერ გამოვლინებაში. ეკლესია ვალდებულია მსოფლიოს გამოუცხადოს თავისი სუფთა რწმენა, თავისი დიდებული ღვთისმსახურება, თავისი განუმეორებელი წმინდა მამათა სწავლება, თავისი ასკეტური იდეალები, ტრადიციებისადმი თავისი ერთგულება, თავისი სოციალური შეხედულებები, მოყვასის სრული მიღება, შემოქმედებისადმი თავისი პატივისცემა, დაცემის გრძნობა და სინანულის გრძნობა, სიკვდილის აზრი და აღდგომის სიხარული. აუცილებელია, რათა მართლმადიდებლობამ ქრისტეს კითხვაზე: “თქუენ ვინ გგონიე მე ყოფად?” (მათე, 16, 15), გასცეს ის პასუხი, რომელიც მისცა მაშინ პეტრემ, და რომელიც შესაძლოა მეტ ან ნაკლებ ხარისხად შეიცვალა მომხმარებლობის ქრისტიანულ საზოგადოებებში: “შენ ხარ ქრისტე, ძე ღმრთისა ცხოველისა” (მათე, 16, 16). – ამ პასუხს იგი, მართლმადიდებლობა უკვე მრავალი საუკუნეა ინახავს უცვლელად, უდაოდ, მთლიანად თავის მართლმადიდებლურ საეკლესიო ცხოვრებაში. მართლმადიდებლობამ იმ ეპოქაში, როდესაც ყველაფერი იყიდება და ყველაფერს ყიდულობენ, როდესაც სარგებელი და გამორჩენა ბატონობს ჭეშმარიტებაზე და თრგუნავს მას, ასევე უნდა გააცნოს დასავლეთს, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, პრაქტიკული ხერხით, მართლმადიდებლური მორალური სახით. მართლმადიდებლობამ უნდა შეახსენოს “ცივილიზებულ” ევროპულ სამყაროს ის, რასაც სხვა სიტყვებით აცხადებს პოეტი: “უღირსია ის, ვისაც მიწისძვრის ან ნგრევის დროს არ შეუძლია მხარი მისცეს მოყვასს, დაელოდოს და უთხრას: აი, მე აქ ვარ. და არ შეიძლება მისი სული გაიზარდოს კვიპაროსის დარად. და პოეტიც უკვე უღირსია, და თვით ბრძენიც კი უღირსია, თუკი იგი ვერ აღვივებს ცეცხლს, რომლისგანაც წარმოიქმნება სინათლე. უღირსია ის, ვინც მერყეობს” (კ. პალასი). ამ უღირსობას, ამ დამშვიდებულობას ამ ოპორტუნიზმს მართლმადიდებლური მორალი არ იწონებს. 

განათლებული ევროპელები დღეს გრძნობენ დაბეჯითებულ აუცილებლობას, რომ ჩვენგან, მართლმადიდებელი ბერძნებისაგან, მოისმინონ საეკლესიო, სოციალური და საზოგადოებრივი ხასიათის ხარება, რომელსაც ისინი აღიქვამდნენ და მას ჩაუფიქრდებოდნენ. ევროპული საზოგადოება შევიდა სიკვდილის ჩიხში. ეკლესია, როგორც ჩვენი ხალხის ნოეს კიდობანი, უნდა იბრძოდეს ბერძენთა სულიერების ევროპაში შენარჩუნებისა და განვითარებისათვის. მისი როლი კონკურენციას არ უწევს და არც უნდა უწევდეს სახელმწიფოს როლს. ეკლესია, ჩვენი ეროვნული თავისებურებების შენარჩუნებით, ეხმარება ჩვენს სახელმწიფოს საკუთარი თავის შეცნობაში, რაც წარმოადგენს ჩვენი დამოუკიდებლობისა და ინიციატიურობის მოწობას. გაერთიანებულმა ევროპამ, თუკი მას სურს გადარჩენა, უნდა გაააქტიუროს მის მიერ უკვე გამოჩენილი ძალისხმევა მისი ხალხების ერთიანობის სულიერი საფუძვლის შესაძენად. ასეთ საფუძვლად, უპირატესობის მიხედვით, შესაძლოა იქცეს მხოლოდ ქრისტიანული სარწმუნოება. მით უმეტეს, რომ მის ყველაზე უფრო ადექვატურ და ჭეშმარიტ გამოხატულებას წარმოადგენს მართლმადიდებლობა. თანამედროვე ევროპაში მართლმადიდებლობის გამო ნოსტალგია ძალზედ ძლიერად იგრძნობა და მართლმადიდებელთა მოვალეობას წარმოადგენს რომ ეს საგანძური ყველას მონაპოვარად აქციონ, თვითკმაყოფილებისა და პატივმოყვარეობის გარეშე, და ასევე ფანატიზმისა და შეუწყნარებლობის გარეშეც. ელინური ოიკუმენა იყო არა მხოლოდ სასიცოცხლო ოცნება, არამედ ადამიანთა ცივილიზაციაში ჩვენი განუწყვეტელი არსებითი ყოფნისა და წვლილის “უკვდავების წყალიც”. და ახლა დროა, რომ ეს კვლავ დავამტკიცოთ.

პავლე მოციქული დღეს ისევ ქადაგებს ყველას წინაშე ჭეშმარიტების სიყვარულს. მიმართავს რა ხალხს, იგი გვიქადაგებს ღმერთისაკენ, ჩვენი საკუთარი ფესვებისაკენ მობრუნების აუცილებლობას. “ხოლო ღმერთმა უგულვებელყო უმეცრების დრონი, და აწ ყველგან უბრძანებს თითოეულ კაცს შეინანონ” (საქმე მოციქულთა, 17, 30). ჩვენ, მოძღვრებს კი გვეუბნება: “მაშ გაუფრთხილდით თქვენსავე თავს და მთელ სამწყსოს”. დღეს ეს ორი მცნება, როგორც არასდროს, აქტუალური და მაცხოვნებელია, როგორც ჩვენთვის, ისე ქვეყნისთვისაც, როგორც საბერძნეთის, ისე ევროპისა და მთელი მსოფლიოსთვისაც. ამინ.

ბერძნულიდან თარგმნა ნიკოლოზ დანილევიჩმა 


ევროპული კავშირის ქრისტიანული საფუძვლების შესახებ 

ელადის ეკლესია, დღესასწაულობს რა დღეს თავისი დამფუძნებლის პავლე მოციქულის წმინდა ხსოვნას, თავის მოვალეობად თვლის, ამ წმინდა ადგილიდან, სადაც იგი ქადაგებდა, მიმართოს ქრისტიანობაში სახელგანთქმულ (христоименитый) თავის ხალხს, აგრეთვე იმ ხალხებსაც, რომლებიც შეადგენენ ევროპული კავშირის დიდ სახლს, იმისთვის, რათა ძმური სიყვარულით მიუთითოს ზოგიერთ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან და აქტუალურ ჭეშმარიტებაზე ახლანდელ ისტორიულ მომენტში.

პავლე მოციქულის მოსვლა აზიიდან ევროპაში იმ ხილვის შემდეგ, რომლის შესახებაც ნათქვამია მოციქულთა საქმეში (16, 10), წარმოადგენს გადამწყვეტ მომენტს ისტორიაში. აღდგომის შესახებ ქადაგების მიღების მეშვეობით ევროპული კონტინენტის ხალხები უკვე აღარ არიან “ცივილიზაციის ნარჩენები”, და, უკვე როგორც ერთი ეკლესია, იწყებენ ერთიანი ევროპული ცივილიზაციის შექმნას. ამრიგად, პავლე მოციქული იქცა ევროპის მშობლად და მამად. მოციქულს შეუძლია უთხრას ევროპელებს ის, რაც მისწერა მან კორინთელებს: “მრავალი მზრდელი გყავთ ქრისტეს მიერ, მაგრამ არა მრავალი მამა; რადგან ქრისტე იესოს მიერ სახარებით მე გშობეთ თქვენ” (1 კორინთელთა, 4, 15). 

რამდენჯერ და როგორ ხშირადაც არ უნდა მოწმობდეს ევროპის ისტორია ჭეშმარიტი სახარებისეული ქადაგებიდან გადახრის შესახებ, ევროპის ხალხები მაინც განუწყვეტლად ადამიანთა საქციელის შეფასების უმაღლეს კრიტერიუმად თვლიდნენ და თვლიან იმ ეთიკურ პრინციპებს, რომლებიც მომდინარეობს ქრისტეს სახარებიდან. ეს მაშინაც კი მოქმედებს, როდესაც ისინი ამას უარყოფენ ანდა შეცდომით უარობენ ამ ფასეულობათა წარმომავლობას სახარებიდან და მათ ურელიგიო ჰუმანიზმს მიაწერენ. 

ევროპას არ შეუძლია დავიწყება და არც უნდა ივიწყებდეს იმას, რომ მისი სულიერი საფუძვლები ძევს ქრისტეს სახარების ქადაგებაში. ეს ფაქტი უდავოა და უკვე მრავალი საუკუნის მანძილზე წარმოადგენს ცნობილ ისტორიულ სინამდვილეს, ასე რომ ამისი გამეორების თვით აუცილებლობაც კი უგუნურებაა. მაგრამ საკმარისი არ არის მხოლოდ ის, რომ გქონდეს ისტორია, ასევე აუცილებელია გქონდეს მისი პატივისცემის ვაჟკაცობაც. ამიტომ ევროპული პოლიტიკის დღევანდელი გაუბედაობა საკუთარი ცივილიზაციის ისტორიის აღიარებაში, მისი მცდელობა, რომ არ დაუშვას საკუთარი მამა თავის კონსტიტუციაში, მეტად სახიფათო ნიშანს წარმოადგენს. სულიერი და კულტურული თვალსაზრისით, ლაპარაკია არა ევროპული კავშირის კონსტიტუციაზე, არამედ ევროპის სულიერი მზის ჩასვენების აქტზე.

ელადის ეკლესია ღვთის წინაშე ლოცულობს ევროპისათვის. ლოცულობს მხურვალედ, რათა მიღწეულ იქნა ჩვენი ხალხების ევროპული კავშირი. მაგრამ ხაზს ვუსვამთ, რომ კავშირი ვერ იქნება მიღწეული, თუკი გაყიდის თავის სულს, თუკი უარს იტყვის თავის სულზე გეოეკონომიკური მიზნების გულისათვის. ეს ნიშნავს, რომ ევროპული კავშირი უნდა დარჩეს კულტურულ წარმონაქმნად, ერთიანი ცივილიზაციის გამოხატულებად. ხოლო თუკი იგი შეიცვლება, თუკი ჩვენ აღმოვჩნდებით როგორღაც არაევროპულ, როგორღაც დამახინჯებულ გაერთიანებულ ევროპაში, მაშინ ჩვენი კულტურა გადაიქცევა ადამიანური პიროვნების დამახინჯების დიდ მსხვერპლად, გამთანაბრებელი გლობალიზაციის მსხვერპლად.

ელადის ეკლესია ლოცულობს, რათა გაერთიანებული ევროპა მთელი ძალებით მხარს უჭერდეს მშვიდობას მთელს მსოფლიოში. მაგრამ ეს ვერ იქნება შესაძლებელი, თუკი გაგრძელდება საერთაშორისო სამართლის ფეხით გათელვა. ჩვენი პლანეტა შეჰღაღადებს უფალს და სთხოვს წყალობას. უსამართლობა გამეფდა და, რაც უფრო სამარცხვინოა, ზოგჯერ ის სათნოებადაც კი ითვლება. ევროპა უნდა გამოვიდეს ადამიანის პიროვნების, მისი ძალით გათელვისგან დასაცავად, უნდა იბრძოდეს მშვიდობისათვის და ეხმარებოდეს ტანჯულებს.

ელადის ეკლესია ევროპის ხალხებისაგან მოელის შრომას კავშირის აყვავებისა და, ამავდროულად, მათი ეროვნული თავისებურებების განმტკიცებისათვის. ეკლესია ხაზს უსვამს, რომ ბრძოლა ეროვნულ თავისებურებათათვის ფეხდაფეხ უნდა მიჰყვებოდეს მოყვასისადმი სიყვარულსა და მისი კულტურისადმი ინტერესს. ეროვნული თავისებურებებისადმი ერთგულებას არ შეიძლება უარყოფდეს ის ფაქტი, რომ “ჩვენ მივიღეთ მადლი და მოციქულობა, რათა, მისი სახელით, სარწმუნოებას დავუმორჩილოთ ყოველი ხალხი” (რომაელთა, 1, 5). 

ელადის ეკლესია თავის წმინდა მოვალეობად თვლის განაცხადოს ყოველივე ეს ამ ღირსშესანიშნავ დღეს. ჩვენ ვიმედოვნებთ და გვსურს, რათა გაერთიანებული ევროპის პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ გაიცნობიეროს თავისი არათანმიმდევრულობა საკუთარი ისტორიის წინაშე და რათა გაატაროს ისეთი პოლიტიკა, რომელიც თანხმობაში იქნება თავის ევროპულ კულტურასთან.

ხოლო მიმართავს რა ევროპელს, ეკლესია გულითადად იმეორებს: “სხვა მხრივ კი, გიხაროდეთ ძმანო, განმტკიცდით, ნუგეშინისცემულნი იყავით და ერთსულოვანნი, მშვიდობა გქონდეთ; და ღმერთი სიყვარულისა და მშვიდობისა იყოს თქვენთან” (2 კორინთელთა, 13, 11).

ელადის ეკლესიის წმინდა სინოდი 
ქრისტოდულოსი, ათენის მთავარეპისკოპოსი, თამჯდომარე 
თან ახლავს წმინდა სინოდის 12 წევრის ხელმოწერა

ბერძნულიდან თარგმნა ნიკოლოზ დანილევიჩმა 

რუსულიდან თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა