(წერილი გამოქვეყნდა გაზეთ "საქართველოს" 2003 წლის 8 – 21 აპრილის ნომერში)
წინა წერილში, “ნატო-ს სტანდარტები” – მითი და სინამდვილე”, ძირითადად სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებზე დაყრდნობით ვაჩვენეთ, რომ ნატო-ს ბლოკში ომიანობის დროის შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების რაიმენაირი სტანდარტი არ არსებობს, და იქ თითოეული სახელმწიფო, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან და შესაძლო სამხედრო მუქარებიდან გამომდინარე, ალიანსის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობასთან შეთანხმებით, თავად წყვეტს თუ საკუთარი მოსახლეობის რამდენი პროცენტი გამოიყვანოს შეიარაღებულ ძალებში კრიზისულ სიტუაციებში ან მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისას. სახელდობრ, ნატო-ს ბლოკის მცირე ევროპული სახელმწიფოებიდან ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის დასავლეთ საზღვარს ფედერაციული გერმანიის ტერიტორიით დაშორებული ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიის სარდლობები ომიანობის დროის შეიარაღებულ ძალებში გეგმავდნენ მოსახლეობის 1,7 – 4,0 %-ის მობილიზაციას (ამჟამად ეს მაჩვენებელი 0,5 – 2,8 %-ის ფარგლებშია), ხოლო საბჭოთა კავშირის (რუსეთის) უშუალო მეზობლობაში მყოფი ნორვეგიის სარდლობა – მოსახლობის 9,3 %-ისა (ამჟამად 5,6 %-ის).
2000 წლისთვის ნატო-ს ბლოკის შეიარაღებული ძალების მნიშვნელოვანი უპირატესობის ფონზე მისცეს თავს უფლება ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიის სარდლობებმა, რომ თავიანთი მშვიდობიანობის დროის შემცირებული რეგულარული ჯარების დაკომპლექტება დაეწყოთ კონტრაქტის საფუძველზე მომსახურე მოხალისე პროფესიონალებით, მაგრამ ე. წ. “ცხელ რაიონში” მდებარე 4,4-მილიონიანი ნორვეგია უწინდებურად ინარჩუნებს რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში 26700 ადამიანს, რომელთაგან 15200, ანუ პირადი შემადგენლობის 55,9 %, ვადიან სამსახურშია გაწვეული (სამსახურის ვადა 12 თვეა, პლიუს 4-5 თვე გადამზადება-განახლების წვრთნების პერიოდი).
ამ მაგალითებიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ “მცირერიცხოვანი და პროფესიული” შეიარაღებული ძალების მშენებლობა სულაც არ შეესაბამება ნატო-ს ბლოკის საყოველთაო სტანდარტებს და იგი დამახასიათებელია მხოლოდ ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის მცირე სახელმწიფოების – ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიისთვის. მათ საპირისპიროდ, საბერძნეთისა და ნორვეგიის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა უწინდებურად ინარჩუნებს ისეთ თავდაცვის სისტემას, როდესაც ქვეყანას შეეძლება მშვიდობიანობის დროს სამხედროვალდებული ახალგაზრდობის მნიშვნელოვანი რიცხვის რეგულარულ ჯარებსა და ძალებში გაწვევა, 12-18 თვის განმავლობაში, ნამდვილ სამხედრო სამსახურში ყოფნისას, მათგან მომზადებული ჯარისკაცებისა და სერჟანტების ჩამოყალიბება და შემდეგ რეზერვში გადაყვანა ისე, რომ კრიზისულ სიტუაციებში ან ომის დროს შესაძლებელი იყოს ერთი კვირის განმავლობაში შეიარაღებულ ძალებში ქვეყნის მთელი მოსახლეობის 5 %-ისა და მეტის გაწვევა.
თავად აშშ შეიარაღებულ ძალებს, მართალია, 1973 წლიდან აკომპლექტებენ ძირითადად კონტრაქტით მომსახურე მოხალისეებისგან, მაგრამ იქ საყოველთაო სამხედრო ვალდებულება არავის გაუუქმებია, არამედ ნამდვილ სამხედრო სამსახურში საყოველთაო გაწვევის მექანიზმი აშშ-ში მშვიდობიანობის დროს უბრალოდ დაკონსერვებულია. მაგრამ თუკი ამერიკა ჩაებმება ისეთი მასშტაბის ომში, როდესაც პროფესიონალ სამხედრო მოსამსახურეთაგან დაკომპლექტებული შედარებით მცირერიცხოვანი 2,55-მილიონიანი შეიარაღებული ძალები (1991 წელს იყო 3,75 მილიონი) ვერ შეძლებს მის წინაშე დასმული ამოცანების გადაწყვეტას, მაშინ ამოქმედდება სამხედროვალდებული რეზერვისტების შერჩევითი ან საყოველთაო გაწვევის მექანიზმები (როგორც ეს იყო პირველი და მეორე მსოფლიო ომების წლებში), ხოლო ამ ქვეყნის სამობილიზაციო რესურსი კი დაახლოებით 30-32 მლნ. ადამიანია.
მაგრამ სამხედრო საქმის არმცოდნე რეზერვისტების მომზადებას, სჭირდება ქვეყნის შიგნით მშვიდი მდგომარეობა და სათანადო ვადები, რისთვისაც აშშ-ს პირობებს უქმნის ევროპისა და აზიის კონტინენტებიდან მისი ორი ვრცელი ოკეანით იზოლირებულობა, რაც გამორიცხავს სავარაუდო მოწინააღმდეგის მხრიდან მასზე მსხვილი ძალებით მოულოდნელი თავდასხმის შესაძლებლობას. ასეთი პირობები არ გააჩნიათ ევროპულ სახელმწიფოებს და ამიტომ აქ უპირატესობას ანიჭებენ შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტების შერეულ მექანიზმს, როდესაც კონტრაქტის საფუძველზე მსახურობენ რთულ ელექტრონულ და ტექნიკურ სისტემებთან მომუშავე სპეციალისტები და უმცროს მეთაურთა (სერჟანტებისა და უნტერ-ოფიცრების) შემადგენლობა, რომელთა პროფესიულ დაოსტატებასაც გაწვევის საფუძველზე ვადიან სამხედრო სამსახურთან შედარებით უფრო მეტი დრო სჭირდება, ხოლო დანარჩენი სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობების პირად შემადგენლობას კი აკომპლექტებენ ნამდვილ სამხედრო სამსახურში 10-18 თვის ვადით გაწვეული ახალგაზრდებით.
სახელდობრ, შეიარაღებული ძალების შერეული პრინციპით დაკომპლექტების მექანიზმის მქონე ნატო-ს ბლოკის ევროპული სახელმწიფოებიდან, 2000 წლის მონაცემებით, საფრანგეთის მშვიდობიანობის დროის რეგულარული შეიარაღებული ძალები გაწვეულთაგან დაკომპლექტებულია დაახლოებით 20 %-ით, ესპანეთის – 31 %-ით, გერმანიის, იტალიისა და ჩეხეთის – 40-45 %-ით, ნორვეგიის, უნგრეთისა და პოლონეთის – 50-56 %-ით, საბერძნეთის – 61 და თურქეთისა – 86,6 %-ით.
ამრიგად, სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, ნატო-ს სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის “სტანდარტს” სრულებით არ წარმოადგენს მცირერიცხოვანი და პროფესიული ჯარების ჩამოყალიბება. ასეთი პრაქტიკა ბლოკის მცირე სახელმწიფოებიდან დამახასიათებელია მხოლოდ ნიდერლანდების, ბელგიის, დანიისა და პორტუგალიისთვის, რომლებიც ევროპის კონტინენტის უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეთ და დასავლეთ ნაწილში მდებარეობენ და ე. წ. “ცხელი რაიონიდან” (ახლო აღმოსავლეთის ან რუსეთის) საკმაოდ დიდი ტერიტორიით არის იზოლირებულნი.
ყოველივე ეს კარგად უწყიან ჩვენში მომუშავე ნატო-ელმა მრჩევლებმაც, მაგრამ მაინც დაბეჯითებით გვიმეორებენ, რომ თანამედროვე პირობებში, თურმე, საქართველოს თავდაცვის ამოცანების გადაწყვეტა შესაძლებელია “ნატო-ს სტანდარტების” “მცირერიცხოვანი მსუბუქად აღჭურვილი და პროფესიული” შეიარაღებული ძალებით. სწორედ ამაზეა ქართველი კაცის ნათქვამი – ფიცი მწამს, და ბოლო კი მაკვირვებსო.
კიდევ უფრო გასაკვირი იქნება ნატო-ელი სპეციალისტებისა და მრჩევლების უტიფრობა, როდესაც უფრო დაწვრლებით გავეცნობით 90-იან წლებში აშშ-ისა და, ნაწილობრივ, გერმანიის სამხედრო-ტექნიკური დახმარებით თურქეთის შეიარაღებული ძალების გაძლიერების სურათს და შევადარებთ ამას ამავე პერიოდში თუნდაც საფრანგეთისა და გერმანიის ჯარებში გატარებულ ცვლილებებთან. 1-ლ ცხრილში მოყვანილია შესაბამისი მონაცემები 1991 და 2000 წლების მდგომარეობით. თანაც გერმანიის 1991 წლის შეიარაღებაში ძირითადად ნაჩვენებია მხოლოდ უწინდელი დასავლეთგერმანული ნიმუშების რაოდენობა (იმ საბჭოთა შემუშავების შეიარაღების გამოკლებით, რომელიც ყოფილი გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ჯარებიდან ერგო გფრ-ს).
ცხრილი 1
საფრანგეთის, გერმანიისა და თურქეთის ძირითადი შეიარაღება 1991 და 2000 წლებში
შეიარაღება . . . . . . . . . . . . . . . საფრანგეთი . . გერმანია . . თურქეთი
1 9 9 1 წ ე ლ ს
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . 1358 . . . . . . . 4726 . . . . . . . 3783
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4125 . . . . . . . 5479 . . . . . . . 3560
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1330 . . . . . . . 2637 . . . . . . . 4187
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . 429 . . . . . . . . 357 . . . . . . . . . – . .
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 700 . . . . . . . . 845 . . . . . . . . .650
წყალქვეშა ნავები . . . . . . . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . . 24 . . . . . . . . . .15
მსხვილი წყალზედა
საბრძოლო ხომალდები . . . . . . . . . . . 41 . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . .20
2 0 0 0 წ ე ლ ს
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . . .834 . . . . . 2815 . . . . . . . . 4205
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4613 . . . . . 4959 . . . . . . . . 4293
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .802 . . . . . 2115 . . . . . . . . 4964
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . . . 429 . . . .. . . 357 . . . . . . . . . . 37
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . . . 517 . . . . . . .559 . . . . . . . . . 505
წყალქვეშა ნავები . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . .14 . . . . . . . . . . 14
მსხვილი წყალზედა
საბრძოლო ხომალდები . . . . . . . . . . . . . 35 . . . . . . . 14 . . . . . . . . . . 21
აღნიშნული ცხრილიდან ნათლად ჩანს საფრანგეთსა და გერმანიაში ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების შემცირების ტენდენცია. თანაც, მაგალითად, გერმანიის სახმელეთო ჯარებში შემცირებულ იქნა არა მხოლოდ შედარებით მოძველებული “ლეოპარდ 1” სერიის საბრძოლო ტანკების რაოდენობა (2054-დან 1033 ერთეულამდე), არამედ თანამედროვე “ლეოპარდ-2”-ებისაც (2024-დან 1782 ერთეულამდე).
თურქეთის შეიარაღებულ ძალებში, აშშ-ისა და გერმანიის (მისი ტრადიციული პარტნიორების) სამხედრო-ტექნიკური დახმარების წყალობით, 1990-იან წლებში არა მხოლოდ რაოდენობრივად იქნა გაზრდილი სახმელეთო ჯარების ჯავშანსატანკო ტექნიკა და საველე არტილერია, არამედ მოახდინეს მათი სერიოზული ხარისხობრივი გაუმჯობესებაც. სახელდობრ, შეიარაღებიდან მოხსნილი 523 გვარიანად მოძველებული M-47 ამერიკული საბრძოლო ტანკის ნაცვლად თურქულმა არმია მიიღო M-60 და “ლეოპარდ-1” სერიების 1180-მდე ტანკი, 1100 მოძველებული ჯავშანტრანსპორტერის ნაცვლად – YPR-765 სერიის 1480 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა და ჯავშანტრანსპორტერი, 340 თვითმავალი საარტილერიო დანადგარი (განსაკუთრებით 203,2-მმ ამერიკული თვითმავალი ჰაუბიცები M110A2), ექვსი ამერიკული ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა MLRS, რომელთაც შეუძლიათ ATACMS ტიპის ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების გაშვებაც, ფრენის მაქსიმალური სიშორით 190 კმ-მდე და მიზანში მოხვედრის მაღალი სიზუსტით, 40-მდე დამრტყმელი ვერტმფრენი AH-1W/P “ქინგ კობრა”. საჰაერო ძალებში მართალია საბრძოლო თვითმფრინავების რაოდენობა შეამცირეს, მაგრამ ეს განხორციელებულ იქნა უკვე გვარიანად მოძველებული და ნაკლებ საიმედო F-5 და F-104 სერიების მანქანების ხარჯზე, სამაგიეროდ თანამედროვე ამერიკული F-16C/D ავიაგამანადგურებლების რაოდენობა გაიზარდა 71-დან 240 მანქანამდე. საზღვაო ძალებში ჯერ კიდე მეორე მსოფლიო ომის წლებში და მის მახლობელ ხანაში გამოშვებული და დღეისთვის უკვე მოძველებული წყალქვეშა ნავებისა და საესკადრო ნაღმოსნების ნაცვლად შეიარაღებაში მიიღეს 209 ტიპის გერმანული წყალქვეშა ნავები და MEKO-200 ტიპის ფრეგატები (მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდები), აგრეთვე ამერიკული “ნოქსისა” და “ოლივერ ჰ. პერის” ტიპების ფრეგატები. ეს სამივე ტიპის წყალზედა საბრძოლო ხომალდები აღჭურვილი არიან თანამედროვე ხომალდსაწინააღმდეგო და ნავსაწინააღმდეგო მართვადი სარაკეტო კომპლექსებითა და მართვადი საზენიტო შეიარაღებით.
თუ გავიხსენებთ, რომ დასავლეთის მმართველი წრეების მიერ თურქული სამხედრო მანქანის არსებული მუქარებისადმი ასე არაადექვატურად გაძლიერებას საფუძველი ჩაუყარეს ჯერ კიდევ 1990 წლიდან, ანუ როდესაც ლაპარაკიც კი არ იყო რუსეთ-ირანის სამხედრო თანამშრომლობის განვითარებაზე, ცხინვალის მიმართულებით შემტევი ქართული ფორმირებების უკან გამოწვევასა და შემდეგ აფხაზეთში რეალური, მაგრამ წარუმატებელი საბრძოლო მოქმედებების დაწყებაზე, მაშინ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ კავკასიაში სისხლიანი კონფლიქტების განვითარებაში დასავლეთის მმართველ წრეებს სულაც არ ეკუთვნის მხოლოდ დამარეგულირებლის როლი, არამედ მათ გაჩაღებაშიც მნიშვნელოვანი წილი უნდა ედოთ, ანუ ამიერკავკასიის ე. წ. “ცხელ რაიონად” გადაქცევაში. და ამ “ცხელ რაიონში” მყოფ საქართველოს ახლა ამერიკელი და სხვა ნატო-ელი სამხედრო მრჩევლები სთავაზობენ შეიარაღებული ძალების მშენებლობის არა ნორვეგიულ ან ბერძნულ, არამედ ნიდერლანდურ-ბელგიურ-დანიურ მოდელს. მას “ნატო-ს სტანდარტებად” გვასაღებენ და უტიფრად გვატყუებენ, თანაც უნდათ, რომ მათი მადლიერებიც ვიყოთ. ასეთია ჩვენი სამწუხარო რეალობა.
“ნატო-ს სტანდარტებთანაა” დაკავშირებული შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის გარკვეული მაღალი დონეც. თავისთავად ცხადია, რომ ევროატლანტიკური სივრცის სახელმწიფოთა სამოკავშირეო (გაერთიანებულ) შეიარაღებულ ძალებს მაღალი დონის საბრძოლო მზადყოფნა და ბრძოლისუნარიანობა უნდა გააჩნდეს. მაგრამ ჩვენს შეშფოთებას იწვევს ქართულ საზოგადოებაში გავრცელებული მცდარი და ეიფორიული შეხედულება ამ საკითხზე. განა ცივი ომის პერიოდში ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის გაერთიანებულ შეიარაღებულ ძალებს კი ნაკლები ბრძოლისუნარიანობა გააჩნდა? მე-2 ცხრილში მოგყავს ორივე სამხედრო ბლოკის მოსახლეობისა და ტერიტორიის მიხედვით თანაზომადი შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობის, რეზერვებისა და ძირითადი შეიარაღების თაობაზე სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემები 1991 წლის მდგომარეობით, რაც ნათლად ადასტურებს, რომ ნატო-ს სახელმწიფოებს არც ჯარების ბრძოლისუნარიანობის მხრივ ჰქონიათ ვარშავის ხელშეკრულების სახელმწიფოებზე რაიმე სერიოზული უპირატესობა. ან იქნებ ავსტრიის, ფინეთის, შვედეთისა და შვეიცარიის შეიარაღებული ძალები ჩამოუვარდებიან საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის მიხედვით ნატო-ს მცირე ევროპულ სახელმწიფოებს? სრულებითაც არა.
ცხრილი 2
ნატო-ს ბლოკისა და ვარშავის ხელშეკრულების ტერიტორიითა და მოსახლეობით თანაზომადი სახელმწიფოების შეიარაღებული ძალები 1991 წელს
ნ ა ტ ო - ს ბ ლ ო კ ი
მოსახლეობა და . . . . . . . . . . . ბელგია . საბერძნე- . ნიდერლა- . ესპანე-
შეიარაღებული ძალები . . . . . . . . . . . . . . თი . . . . . . ნდები . . . . . . თი. . . .
მოსახლეობა, ადამიანი . . . . . .9860800 . 10174400 . .14810800 . . 40083400
რეგულარული შეიარაღე-
ბული ძალები, ადამიანი . . . . . . .85450 . . . 158500 . . . . 101400 . . . .257400
რეზერვები, ადამიანი . . . . . . . . .234000 . . . 406000 . . . . 152400 . . .2400000
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . .359 . . . . . .1879 . . . . . . 913 . . . . . . . 854
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2068 . . . . . .2289 . . . . . . 3216 . . . . . .1922
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 . . . . . 1908 . . . . . . . .824 . . . . . .1385
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . – . . . . . . . . – . . . . . . . . . . –. . . . . . . . . 29
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 185 . . . . . .448 . . . . . . . 204 . . . . . . . 268
ვ ა რ შ ა ვ ი ს ხ ე ლ შ ე კ რ უ ლ ე ბ ი ს ო რ გ ა ნ ი ზ ა ც ი ა
მოსახლეობა და . . . . . . . . . . . .ბულგარ- . უნგრეთი . ჩეხოსლო- . პოლო-
შეიარაღებული ძალები . . . . ეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . ვაკია . . . . . . ნეთი
მოსახლეობა, ადამიანი . . . . . . 9080000 . . 10555400 . . 15740400 . . 38038000
რეგულარული შეიარაღე-
ბული ძალები, ადამიანი . . . . . . 107000 . . . . . 86500 . . . .154000 . . . . 305000
რეზერვები, ადამიანი . . . . . . . . . 472500 . . . . 210000 . . . .495000 . . . .507000
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . 2149 . . . . . . 1482 . . . . . . 3200 . . . . . .2850
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2204 . . . . . . 1770 . . . . . . 3460 . . . . . .2349
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2233 . . . . . . 1087 . . . . . . 3446 . . . . . . 2300
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . .44 . . . . . . . . 39 . . . . . . . . .56 . . . . . . . . 29
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 266 . . . . . . .145 . . . . . . . . 395 . . . . . . .559
ასეთ ფონზე ჩვენი ხელისუფლების რეალურად დაინტერესების შემთხვევაში საქართველოს თავადაც შეეძლო საკმარისად ძლიერი და ბრძოლისუნარიანი შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბება, მაგრამ ეს სამწუხაროდ არ მომხდარა. ახლა ჩვენ აღტაცებული ვართ ნატო-ს სტანდარტებით, ამერიკელებისა და თურქების მიერ საქართველოს შეიარაღებული ძალების, უფრო სწორად, მისი რამდენიმე მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის მომზადებით, მაგრამ გვავიწყდება, რომ სულ რამდენიმე წლის წინ, სოხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტის დროს, სომხურ ჯარებს წვრთნიდნენ რუსი სპეციალისტები, აზერბაიჯანული ჯარების ერთ ნაწილს კი თურქები. თურქი ოფიცრების მიერ მომზადებულ საჯარისო ნაწილებს ხომ “თურქულ ბრიგადებს” უწოდებდნენ. აზერბაიჯანული არმიის რიცხოვრივი და შეიარაღებაში უპირატესობის მიუხედავად, სომხებმა აზერბაიჯანული ჯარები, მათ შორის “ნატო-ს სტანდარტებით” გაწვრთნილი “თურქული ბრიგადებიც”, სასტიკად დაამარცხეს და აზერბაიჯანის ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილიც დაინარჩუნეს.
ირაკლი ხართიშვილი
წინა წერილში, “ნატო-ს სტანდარტები” – მითი და სინამდვილე”, ძირითადად სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებზე დაყრდნობით ვაჩვენეთ, რომ ნატო-ს ბლოკში ომიანობის დროის შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების რაიმენაირი სტანდარტი არ არსებობს, და იქ თითოეული სახელმწიფო, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან და შესაძლო სამხედრო მუქარებიდან გამომდინარე, ალიანსის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობასთან შეთანხმებით, თავად წყვეტს თუ საკუთარი მოსახლეობის რამდენი პროცენტი გამოიყვანოს შეიარაღებულ ძალებში კრიზისულ სიტუაციებში ან მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისას. სახელდობრ, ნატო-ს ბლოკის მცირე ევროპული სახელმწიფოებიდან ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის დასავლეთ საზღვარს ფედერაციული გერმანიის ტერიტორიით დაშორებული ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიის სარდლობები ომიანობის დროის შეიარაღებულ ძალებში გეგმავდნენ მოსახლეობის 1,7 – 4,0 %-ის მობილიზაციას (ამჟამად ეს მაჩვენებელი 0,5 – 2,8 %-ის ფარგლებშია), ხოლო საბჭოთა კავშირის (რუსეთის) უშუალო მეზობლობაში მყოფი ნორვეგიის სარდლობა – მოსახლობის 9,3 %-ისა (ამჟამად 5,6 %-ის).
2000 წლისთვის ნატო-ს ბლოკის შეიარაღებული ძალების მნიშვნელოვანი უპირატესობის ფონზე მისცეს თავს უფლება ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიის სარდლობებმა, რომ თავიანთი მშვიდობიანობის დროის შემცირებული რეგულარული ჯარების დაკომპლექტება დაეწყოთ კონტრაქტის საფუძველზე მომსახურე მოხალისე პროფესიონალებით, მაგრამ ე. წ. “ცხელ რაიონში” მდებარე 4,4-მილიონიანი ნორვეგია უწინდებურად ინარჩუნებს რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებში 26700 ადამიანს, რომელთაგან 15200, ანუ პირადი შემადგენლობის 55,9 %, ვადიან სამსახურშია გაწვეული (სამსახურის ვადა 12 თვეა, პლიუს 4-5 თვე გადამზადება-განახლების წვრთნების პერიოდი).
ამ მაგალითებიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ “მცირერიცხოვანი და პროფესიული” შეიარაღებული ძალების მშენებლობა სულაც არ შეესაბამება ნატო-ს ბლოკის საყოველთაო სტანდარტებს და იგი დამახასიათებელია მხოლოდ ჩრდილო-დასავლეთ ევროპის მცირე სახელმწიფოების – ნიდერლანდების, ბელგიისა და დანიისთვის. მათ საპირისპიროდ, საბერძნეთისა და ნორვეგიის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა უწინდებურად ინარჩუნებს ისეთ თავდაცვის სისტემას, როდესაც ქვეყანას შეეძლება მშვიდობიანობის დროს სამხედროვალდებული ახალგაზრდობის მნიშვნელოვანი რიცხვის რეგულარულ ჯარებსა და ძალებში გაწვევა, 12-18 თვის განმავლობაში, ნამდვილ სამხედრო სამსახურში ყოფნისას, მათგან მომზადებული ჯარისკაცებისა და სერჟანტების ჩამოყალიბება და შემდეგ რეზერვში გადაყვანა ისე, რომ კრიზისულ სიტუაციებში ან ომის დროს შესაძლებელი იყოს ერთი კვირის განმავლობაში შეიარაღებულ ძალებში ქვეყნის მთელი მოსახლეობის 5 %-ისა და მეტის გაწვევა.
თავად აშშ შეიარაღებულ ძალებს, მართალია, 1973 წლიდან აკომპლექტებენ ძირითადად კონტრაქტით მომსახურე მოხალისეებისგან, მაგრამ იქ საყოველთაო სამხედრო ვალდებულება არავის გაუუქმებია, არამედ ნამდვილ სამხედრო სამსახურში საყოველთაო გაწვევის მექანიზმი აშშ-ში მშვიდობიანობის დროს უბრალოდ დაკონსერვებულია. მაგრამ თუკი ამერიკა ჩაებმება ისეთი მასშტაბის ომში, როდესაც პროფესიონალ სამხედრო მოსამსახურეთაგან დაკომპლექტებული შედარებით მცირერიცხოვანი 2,55-მილიონიანი შეიარაღებული ძალები (1991 წელს იყო 3,75 მილიონი) ვერ შეძლებს მის წინაშე დასმული ამოცანების გადაწყვეტას, მაშინ ამოქმედდება სამხედროვალდებული რეზერვისტების შერჩევითი ან საყოველთაო გაწვევის მექანიზმები (როგორც ეს იყო პირველი და მეორე მსოფლიო ომების წლებში), ხოლო ამ ქვეყნის სამობილიზაციო რესურსი კი დაახლოებით 30-32 მლნ. ადამიანია.
მაგრამ სამხედრო საქმის არმცოდნე რეზერვისტების მომზადებას, სჭირდება ქვეყნის შიგნით მშვიდი მდგომარეობა და სათანადო ვადები, რისთვისაც აშშ-ს პირობებს უქმნის ევროპისა და აზიის კონტინენტებიდან მისი ორი ვრცელი ოკეანით იზოლირებულობა, რაც გამორიცხავს სავარაუდო მოწინააღმდეგის მხრიდან მასზე მსხვილი ძალებით მოულოდნელი თავდასხმის შესაძლებლობას. ასეთი პირობები არ გააჩნიათ ევროპულ სახელმწიფოებს და ამიტომ აქ უპირატესობას ანიჭებენ შეიარაღებული ძალების დაკომპლექტების შერეულ მექანიზმს, როდესაც კონტრაქტის საფუძველზე მსახურობენ რთულ ელექტრონულ და ტექნიკურ სისტემებთან მომუშავე სპეციალისტები და უმცროს მეთაურთა (სერჟანტებისა და უნტერ-ოფიცრების) შემადგენლობა, რომელთა პროფესიულ დაოსტატებასაც გაწვევის საფუძველზე ვადიან სამხედრო სამსახურთან შედარებით უფრო მეტი დრო სჭირდება, ხოლო დანარჩენი სამხედრო-სააღრიცხვო სპეციალობების პირად შემადგენლობას კი აკომპლექტებენ ნამდვილ სამხედრო სამსახურში 10-18 თვის ვადით გაწვეული ახალგაზრდებით.
სახელდობრ, შეიარაღებული ძალების შერეული პრინციპით დაკომპლექტების მექანიზმის მქონე ნატო-ს ბლოკის ევროპული სახელმწიფოებიდან, 2000 წლის მონაცემებით, საფრანგეთის მშვიდობიანობის დროის რეგულარული შეიარაღებული ძალები გაწვეულთაგან დაკომპლექტებულია დაახლოებით 20 %-ით, ესპანეთის – 31 %-ით, გერმანიის, იტალიისა და ჩეხეთის – 40-45 %-ით, ნორვეგიის, უნგრეთისა და პოლონეთის – 50-56 %-ით, საბერძნეთის – 61 და თურქეთისა – 86,6 %-ით.
ამრიგად, სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, ნატო-ს სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის “სტანდარტს” სრულებით არ წარმოადგენს მცირერიცხოვანი და პროფესიული ჯარების ჩამოყალიბება. ასეთი პრაქტიკა ბლოკის მცირე სახელმწიფოებიდან დამახასიათებელია მხოლოდ ნიდერლანდების, ბელგიის, დანიისა და პორტუგალიისთვის, რომლებიც ევროპის კონტინენტის უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეთ და დასავლეთ ნაწილში მდებარეობენ და ე. წ. “ცხელი რაიონიდან” (ახლო აღმოსავლეთის ან რუსეთის) საკმაოდ დიდი ტერიტორიით არის იზოლირებულნი.
ყოველივე ეს კარგად უწყიან ჩვენში მომუშავე ნატო-ელმა მრჩევლებმაც, მაგრამ მაინც დაბეჯითებით გვიმეორებენ, რომ თანამედროვე პირობებში, თურმე, საქართველოს თავდაცვის ამოცანების გადაწყვეტა შესაძლებელია “ნატო-ს სტანდარტების” “მცირერიცხოვანი მსუბუქად აღჭურვილი და პროფესიული” შეიარაღებული ძალებით. სწორედ ამაზეა ქართველი კაცის ნათქვამი – ფიცი მწამს, და ბოლო კი მაკვირვებსო.
კიდევ უფრო გასაკვირი იქნება ნატო-ელი სპეციალისტებისა და მრჩევლების უტიფრობა, როდესაც უფრო დაწვრლებით გავეცნობით 90-იან წლებში აშშ-ისა და, ნაწილობრივ, გერმანიის სამხედრო-ტექნიკური დახმარებით თურქეთის შეიარაღებული ძალების გაძლიერების სურათს და შევადარებთ ამას ამავე პერიოდში თუნდაც საფრანგეთისა და გერმანიის ჯარებში გატარებულ ცვლილებებთან. 1-ლ ცხრილში მოყვანილია შესაბამისი მონაცემები 1991 და 2000 წლების მდგომარეობით. თანაც გერმანიის 1991 წლის შეიარაღებაში ძირითადად ნაჩვენებია მხოლოდ უწინდელი დასავლეთგერმანული ნიმუშების რაოდენობა (იმ საბჭოთა შემუშავების შეიარაღების გამოკლებით, რომელიც ყოფილი გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ჯარებიდან ერგო გფრ-ს).
ცხრილი 1
საფრანგეთის, გერმანიისა და თურქეთის ძირითადი შეიარაღება 1991 და 2000 წლებში
შეიარაღება . . . . . . . . . . . . . . . საფრანგეთი . . გერმანია . . თურქეთი
1 9 9 1 წ ე ლ ს
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . 1358 . . . . . . . 4726 . . . . . . . 3783
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4125 . . . . . . . 5479 . . . . . . . 3560
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1330 . . . . . . . 2637 . . . . . . . 4187
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . 429 . . . . . . . . 357 . . . . . . . . . – . .
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 700 . . . . . . . . 845 . . . . . . . . .650
წყალქვეშა ნავები . . . . . . . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . . 24 . . . . . . . . . .15
მსხვილი წყალზედა
საბრძოლო ხომალდები . . . . . . . . . . . 41 . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . .20
2 0 0 0 წ ე ლ ს
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . . .834 . . . . . 2815 . . . . . . . . 4205
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4613 . . . . . 4959 . . . . . . . . 4293
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .802 . . . . . 2115 . . . . . . . . 4964
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . . . 429 . . . .. . . 357 . . . . . . . . . . 37
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . . . 517 . . . . . . .559 . . . . . . . . . 505
წყალქვეშა ნავები . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . .14 . . . . . . . . . . 14
მსხვილი წყალზედა
საბრძოლო ხომალდები . . . . . . . . . . . . . 35 . . . . . . . 14 . . . . . . . . . . 21
აღნიშნული ცხრილიდან ნათლად ჩანს საფრანგეთსა და გერმანიაში ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების შემცირების ტენდენცია. თანაც, მაგალითად, გერმანიის სახმელეთო ჯარებში შემცირებულ იქნა არა მხოლოდ შედარებით მოძველებული “ლეოპარდ 1” სერიის საბრძოლო ტანკების რაოდენობა (2054-დან 1033 ერთეულამდე), არამედ თანამედროვე “ლეოპარდ-2”-ებისაც (2024-დან 1782 ერთეულამდე).
თურქეთის შეიარაღებულ ძალებში, აშშ-ისა და გერმანიის (მისი ტრადიციული პარტნიორების) სამხედრო-ტექნიკური დახმარების წყალობით, 1990-იან წლებში არა მხოლოდ რაოდენობრივად იქნა გაზრდილი სახმელეთო ჯარების ჯავშანსატანკო ტექნიკა და საველე არტილერია, არამედ მოახდინეს მათი სერიოზული ხარისხობრივი გაუმჯობესებაც. სახელდობრ, შეიარაღებიდან მოხსნილი 523 გვარიანად მოძველებული M-47 ამერიკული საბრძოლო ტანკის ნაცვლად თურქულმა არმია მიიღო M-60 და “ლეოპარდ-1” სერიების 1180-მდე ტანკი, 1100 მოძველებული ჯავშანტრანსპორტერის ნაცვლად – YPR-765 სერიის 1480 ქვეითთა საბრძოლო მანქანა და ჯავშანტრანსპორტერი, 340 თვითმავალი საარტილერიო დანადგარი (განსაკუთრებით 203,2-მმ ამერიკული თვითმავალი ჰაუბიცები M110A2), ექვსი ამერიკული ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა MLRS, რომელთაც შეუძლიათ ATACMS ტიპის ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების გაშვებაც, ფრენის მაქსიმალური სიშორით 190 კმ-მდე და მიზანში მოხვედრის მაღალი სიზუსტით, 40-მდე დამრტყმელი ვერტმფრენი AH-1W/P “ქინგ კობრა”. საჰაერო ძალებში მართალია საბრძოლო თვითმფრინავების რაოდენობა შეამცირეს, მაგრამ ეს განხორციელებულ იქნა უკვე გვარიანად მოძველებული და ნაკლებ საიმედო F-5 და F-104 სერიების მანქანების ხარჯზე, სამაგიეროდ თანამედროვე ამერიკული F-16C/D ავიაგამანადგურებლების რაოდენობა გაიზარდა 71-დან 240 მანქანამდე. საზღვაო ძალებში ჯერ კიდე მეორე მსოფლიო ომის წლებში და მის მახლობელ ხანაში გამოშვებული და დღეისთვის უკვე მოძველებული წყალქვეშა ნავებისა და საესკადრო ნაღმოსნების ნაცვლად შეიარაღებაში მიიღეს 209 ტიპის გერმანული წყალქვეშა ნავები და MEKO-200 ტიპის ფრეგატები (მსხვილი წყალზედა საბრძოლო ხომალდები), აგრეთვე ამერიკული “ნოქსისა” და “ოლივერ ჰ. პერის” ტიპების ფრეგატები. ეს სამივე ტიპის წყალზედა საბრძოლო ხომალდები აღჭურვილი არიან თანამედროვე ხომალდსაწინააღმდეგო და ნავსაწინააღმდეგო მართვადი სარაკეტო კომპლექსებითა და მართვადი საზენიტო შეიარაღებით.
თუ გავიხსენებთ, რომ დასავლეთის მმართველი წრეების მიერ თურქული სამხედრო მანქანის არსებული მუქარებისადმი ასე არაადექვატურად გაძლიერებას საფუძველი ჩაუყარეს ჯერ კიდევ 1990 წლიდან, ანუ როდესაც ლაპარაკიც კი არ იყო რუსეთ-ირანის სამხედრო თანამშრომლობის განვითარებაზე, ცხინვალის მიმართულებით შემტევი ქართული ფორმირებების უკან გამოწვევასა და შემდეგ აფხაზეთში რეალური, მაგრამ წარუმატებელი საბრძოლო მოქმედებების დაწყებაზე, მაშინ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ კავკასიაში სისხლიანი კონფლიქტების განვითარებაში დასავლეთის მმართველ წრეებს სულაც არ ეკუთვნის მხოლოდ დამარეგულირებლის როლი, არამედ მათ გაჩაღებაშიც მნიშვნელოვანი წილი უნდა ედოთ, ანუ ამიერკავკასიის ე. წ. “ცხელ რაიონად” გადაქცევაში. და ამ “ცხელ რაიონში” მყოფ საქართველოს ახლა ამერიკელი და სხვა ნატო-ელი სამხედრო მრჩევლები სთავაზობენ შეიარაღებული ძალების მშენებლობის არა ნორვეგიულ ან ბერძნულ, არამედ ნიდერლანდურ-ბელგიურ-დანიურ მოდელს. მას “ნატო-ს სტანდარტებად” გვასაღებენ და უტიფრად გვატყუებენ, თანაც უნდათ, რომ მათი მადლიერებიც ვიყოთ. ასეთია ჩვენი სამწუხარო რეალობა.
“ნატო-ს სტანდარტებთანაა” დაკავშირებული შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის გარკვეული მაღალი დონეც. თავისთავად ცხადია, რომ ევროატლანტიკური სივრცის სახელმწიფოთა სამოკავშირეო (გაერთიანებულ) შეიარაღებულ ძალებს მაღალი დონის საბრძოლო მზადყოფნა და ბრძოლისუნარიანობა უნდა გააჩნდეს. მაგრამ ჩვენს შეშფოთებას იწვევს ქართულ საზოგადოებაში გავრცელებული მცდარი და ეიფორიული შეხედულება ამ საკითხზე. განა ცივი ომის პერიოდში ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის გაერთიანებულ შეიარაღებულ ძალებს კი ნაკლები ბრძოლისუნარიანობა გააჩნდა? მე-2 ცხრილში მოგყავს ორივე სამხედრო ბლოკის მოსახლეობისა და ტერიტორიის მიხედვით თანაზომადი შეიარაღებული ძალების პირადი შემადგენლობის, რეზერვებისა და ძირითადი შეიარაღების თაობაზე სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემები 1991 წლის მდგომარეობით, რაც ნათლად ადასტურებს, რომ ნატო-ს სახელმწიფოებს არც ჯარების ბრძოლისუნარიანობის მხრივ ჰქონიათ ვარშავის ხელშეკრულების სახელმწიფოებზე რაიმე სერიოზული უპირატესობა. ან იქნებ ავსტრიის, ფინეთის, შვედეთისა და შვეიცარიის შეიარაღებული ძალები ჩამოუვარდებიან საბრძოლო მზადყოფნისა და ბრძოლისუნარიანობის მიხედვით ნატო-ს მცირე ევროპულ სახელმწიფოებს? სრულებითაც არა.
ცხრილი 2
ნატო-ს ბლოკისა და ვარშავის ხელშეკრულების ტერიტორიითა და მოსახლეობით თანაზომადი სახელმწიფოების შეიარაღებული ძალები 1991 წელს
ნ ა ტ ო - ს ბ ლ ო კ ი
მოსახლეობა და . . . . . . . . . . . ბელგია . საბერძნე- . ნიდერლა- . ესპანე-
შეიარაღებული ძალები . . . . . . . . . . . . . . თი . . . . . . ნდები . . . . . . თი. . . .
მოსახლეობა, ადამიანი . . . . . .9860800 . 10174400 . .14810800 . . 40083400
რეგულარული შეიარაღე-
ბული ძალები, ადამიანი . . . . . . .85450 . . . 158500 . . . . 101400 . . . .257400
რეზერვები, ადამიანი . . . . . . . . .234000 . . . 406000 . . . . 152400 . . .2400000
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . .359 . . . . . .1879 . . . . . . 913 . . . . . . . 854
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2068 . . . . . .2289 . . . . . . 3216 . . . . . .1922
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 . . . . . 1908 . . . . . . . .824 . . . . . .1385
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . – . . . . . . . . – . . . . . . . . . . –. . . . . . . . . 29
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 185 . . . . . .448 . . . . . . . 204 . . . . . . . 268
ვ ა რ შ ა ვ ი ს ხ ე ლ შ ე კ რ უ ლ ე ბ ი ს ო რ გ ა ნ ი ზ ა ც ი ა
მოსახლეობა და . . . . . . . . . . . .ბულგარ- . უნგრეთი . ჩეხოსლო- . პოლო-
შეიარაღებული ძალები . . . . ეთი . . . . . . . . . . . . . . . . . ვაკია . . . . . . ნეთი
მოსახლეობა, ადამიანი . . . . . . 9080000 . . 10555400 . . 15740400 . . 38038000
რეგულარული შეიარაღე-
ბული ძალები, ადამიანი . . . . . . 107000 . . . . . 86500 . . . .154000 . . . . 305000
რეზერვები, ადამიანი . . . . . . . . . 472500 . . . . 210000 . . . .495000 . . . .507000
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . 2149 . . . . . . 1482 . . . . . . 3200 . . . . . .2850
მოჯავშნული საბრძოლო
მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2204 . . . . . . 1770 . . . . . . 3460 . . . . . .2349
საველე საარტილერიო
სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2233 . . . . . . 1087 . . . . . . 3446 . . . . . . 2300
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . .44 . . . . . . . . 39 . . . . . . . . .56 . . . . . . . . 29
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . 266 . . . . . . .145 . . . . . . . . 395 . . . . . . .559
ასეთ ფონზე ჩვენი ხელისუფლების რეალურად დაინტერესების შემთხვევაში საქართველოს თავადაც შეეძლო საკმარისად ძლიერი და ბრძოლისუნარიანი შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბება, მაგრამ ეს სამწუხაროდ არ მომხდარა. ახლა ჩვენ აღტაცებული ვართ ნატო-ს სტანდარტებით, ამერიკელებისა და თურქების მიერ საქართველოს შეიარაღებული ძალების, უფრო სწორად, მისი რამდენიმე მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის მომზადებით, მაგრამ გვავიწყდება, რომ სულ რამდენიმე წლის წინ, სოხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტის დროს, სომხურ ჯარებს წვრთნიდნენ რუსი სპეციალისტები, აზერბაიჯანული ჯარების ერთ ნაწილს კი თურქები. თურქი ოფიცრების მიერ მომზადებულ საჯარისო ნაწილებს ხომ “თურქულ ბრიგადებს” უწოდებდნენ. აზერბაიჯანული არმიის რიცხოვრივი და შეიარაღებაში უპირატესობის მიუხედავად, სომხებმა აზერბაიჯანული ჯარები, მათ შორის “ნატო-ს სტანდარტებით” გაწვრთნილი “თურქული ბრიგადებიც”, სასტიკად დაამარცხეს და აზერბაიჯანის ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილიც დაინარჩუნეს.
ირაკლი ხართიშვილი
No comments:
Post a Comment