გიორგი XII საქართველოს უკანასკნელი მეფე და მისი შემოერთება რუსეთთან

(ნ ა წ ი ლ ი IX)


(წერილი წარმოადგენს აკადემიკოს ნიკოლოზ დუბროვინის ამავე სახელწოდების წიგნის შესაბამისი თავის თარგმანს)

თავი XI

დავით ბატონიშვილისა და დარეჯან დედოფლის წერილები იმპერატორ ალექსანდრე I-დმი. _ საკითხი საქართველოს შემოერთების შესახებ ხელახლა გადაეცა სახელმწიფო საბჭოს განხილვაზე. _ იმპერატორი ალექსანდრე I ეწინააღმდეგება თავისი დერჟავისადმი საქართველოს შემოერთებას. _ რესკრიპტი კნორინგისადმი და მისი გაგზავნა საქართველოში. _ რწმუნებულების მოსვლა ს.-პეტერბურგში და მათი თხოვნები. _ მოვლენები საქართველოში.

დავით ბატონიშვილი და დარეჯან დედოფალი, შეიტყვეს რა ტახტზე იმპერატორ ალექსანდრე I-ის ასვლის შესახებ, ჩქარობდნენ წერილების გაგზავნას თავიანთი თხოვნისა და სურვილების განცხადებით. დავითი სთხოვდა იმპერატორს დაემტკიცებინა იგი საქართველოს მეფედ (Письмо Давида отъ 8-го апреля 1801 г. Арх. мин. внутр. делъ по деп. общ. делъ. Дела Грузiи. Кн. I); დარეჯან დედოფალი კი ითხოვდა, რომ ეს ტახტი გადაეცათ მისი უფროსი ვაჟიშვილის, ბატონიშვილ იულონისთვის (Письмо царицы отъ 15-го апреля 1801 г. Тамъ же). დავითი მიუთითებდა იმაზე, რომ იგი დამტკიცებულია მემკვიდრედ ჯერ კიდევ გარდაცვლილი ხელმწიფის პავლე პეტრეს ძის მიერ, ხოლო დარეჯან დედოფალი ემყარებოდა მისი გარდაცვლილი მეუღლის ერეკლე II-ის ანდერძს, რომელმაც განსაზღვრა ტახტზე მემკვიდრეობის წესი, რომლის მიხედვითაც ტახტი უნდა გადადიოდეს გიორგის ძმებზე გვარში უფროსობის მიხედვით.

“გვიხსენით ჩვენ ტყუილისგან – წერდა დედოფალი – და უღირსობისგან (უპატიობისგან), რომლებიც გამოიჩინა ჩვენს მიმართ ჩვენმა გერმა მეფე გიორგიმ, და კეთილინებეთ (соблаговолите) დამტკიცება ჩვენი უფლებებისა, რომლებიც ჩემი გარდაცვლილი მეუღლის ერეკლე მეფის მიერ თავის სამეფო სახლში არის დადგენილი წერილობით”.

დავით ბატონიშვილმა წერილი გამოგზავნა კნორინგის მეშვეობით, დარეჯან დედოფალმა კი იგი გადასცა თავის ვაჟს მირიანს, რომელიც პეტერბურგში მოემგზავრებოდა. იგი იმედოვნებდა, რომ მირიანი პირადად იშუამდგომლებს თავისი დედისათვის და მიაქცევს იმპერატორის ყურადღებას მის უნუგეშო მდგომარეობაზე. დედოფალი ჩიოდა არა მხოლოდ თავისი გერის გიორგის უსამართლო საქციელზე: იგი ჩიოდა აგრეთვე იმაზეც, რომ მას ჩამორთმეული აქვს მამულების უმეტესი ნაწილიც და არ გააჩნია სახსარი არსებობისთვის.

“ყველას საერთო გამოცდილებით ცნობილია – წერდა დედოფალი – რომ ცოცხალ არსებათა პირველი საზრუნავი არის საკვების ქონა თავისი სიცოცხლის გაგრძელებისთვის, რასაც უნდა მივყვე მეც, მაგრამ არ გამაჩნია შესაძლებლობა, რომ ჩემთან მყოფთ ვაკმაყოფილებდე ყოველდღიურად თუნდაც მხოლოდ პურით. შემოსავლებით, რომლებიც კანონიერად მე მეკუთვნის, სარგებლობენ სხვები, ხოლო მე კი, რომელსაც არა მაქვს ძალები და დავრჩი საკვების გარეშე, მუდმივად ცრემლსა ვღვრი და ჩემს ცხოვრებას ვატარებ უკიდურეს მწუხარებაში. ხოლო ჩემს მამულებს, ჩემს საკუთარ ნაშრომსა და შეძენილ კმაყოფას, ფლობენ სხვები...”

ორი პირის თხოვნა მათი ერთი და იგივეთი დაკმაყოფილების შესახებ სიძნელეებს უქმნიდა იმპერატორ ალექსანდრეს მათ აღსრულებაში და აიძულებდა, რომ, არ მიეცა რა უპირატესობა არც ბატონიშვილისთვის, და არც დედოფლისთვის, კვლავ გადაეცა საქართველოს რუსეთისადმი შემოერთების საკითხი სახელმწიფო საბჭოსთვის განსახილველად.

არ იყო რა პირადად განწყობილი ქვეყნის შემოერთების სასარგებლოდ, ალექსანდრემ შესთავაზა საბჭოს საკითხი: საქართველოს მიღებით რუსეთის ქვეშევრდომობაში ხომ არ მოვიქცევით უსამართლოდ იმ სამეფოს ტახტის მემკვიდრეებთან მიმართებაში? (Реестръ протоколамъ государственнаго совета 1801 г. Государственный архивъ) ხელმძღვანელობდა რა უმკაცრესი მიუკერძოებლობით და “უარყო რა სრულებით ანგარების მიზანი”, სახელმწიფო საბჭომ მაინც აღიარა აუცილებლად რომ შეენარჩუნებინათ ქვეყანა რუსეთის იმპერატორთა სკიპტრის ქვეშ. სამი საფუძველია მოყვანილი საბჭოს ჟურნალში 1801 წლის 11 აპრილს. პირველი ის, რომ უთანხმოებანი სამეფო სახლში სუსტ სამეფოს ემუქრება დამღუპველი შინაომებით. მეორე, რომ მფარველობა, რომელსაც დიდი ხნიდან უწევს საქართველოს რუსეთი, მოითხოვს, რათა იმპერიის საკუთარი ღირსებისთვის, საქართველოს სამეფო შენარჩუნებულ იქნას მთლიანობაში, და, მესამე საფუძველია ის, რომ ქვეყნის შემოერთებით ხდება რუსეთის საკუთარი საზღვრების მშვიდობის უზრუნველყოფა და მთიელი ხალხების თვითნებობის ალაგმვისთვის სრული მოხერხებულობის შეძენა.

ემყარებოდა რა ამას, სახელმწიფო საბჭო ვარაუდობდა: 1) დაეტოვებინათ საქართველოში მთელი ჩვენი ჯარები, რომლებიც იქ უკვე იმყოფებოდნენ; 2) დაეწესებინათ ქვეყანაში დროებითი რუსული მმართველობა, დაჰყოფდნენ რა მთელ მიწას შვიდ მაზრად. სამოქალაქო ნაწილის მმართველობისთვის გაეგზავნათ საქართველოში გუბერნატორი, რომელიც საკუთარ თავში შეიერთებდა სამოქალაქო და სამხედრო ხელისუფლებას.

იმპერატორის არაოფიციალური კომიტეტის* (*დაწვრილებითი ცნობები ამ კომიტეტის მოწყობისა და შემადგენლობის შესახებ იმყოფება მ. ი. ბოგდანოვიჩის წერილში “ალექსანდრე იმპერატორის გარდაქმნების პირველი ეპოქა”. «Вестнникъ Европы» 1866 г. Т. I, стр. 158) წევრები არ იზიარებდნენ სახელმწიფო საბჭოს დასკვნას; არ გაიზიარა იგი იმპერატორმა ალექსანდრემაც, რომელიც მათთან ერთად ვარაუდობდა, რომ მხოლოდ ძალა არ იძლეოდა არავითარ უფლებას იმპერიისთვის ამ ქვეყნის შემოერთებაზე, თუკი თავად მცხოვრებთ ეს არ სურდათ.

პოულობდნენ რა, ამაზე ზევით, ბევრ რამეს წამგებიანს მსგავსი შემოერთებისგან (Находя, сверхъ того, многiя невыгоды отъ подобного присоединенiя), კომიტეტის წევრებმა დაარწმუნეს იმპერატორი, რომ ეს საკითხი ხელმეორედ გადაეცა სახელმწიფო საბჭოსთვის განსახილველად, ამასთან ალექსანდრემ რწმუნება მისცა გენერალ-პროკურორ ბეკლეშოვს, რომ განეცხადებინა სენატისთვის “მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის მიერ უკიდურესად თავიდან აცილების შესახებ იმისა, რომ მიიღოს ის სამეფო თავის ქვეშევრდომობაში, მიიჩნევს რა უსამართლოდ სხვისი მიწის მითვისებას” («о крайнем отвращенiи Е. И. В. поступить на принятiе царства того въ подданство Россiи, почитая несправедливым присвоенiе чужой земли») (Государственный архивъ).

თავისი პირველი დადგენილებიდან ოთხი დღის შემდეგ, სახელმწიფო საბჭო, 15 აპრილს, კვლავ განიხილავდა საკითხს საქართველოს შემოერთების შესახებ. საბჭო დარჩა თავის პირველ აზრზე.

მთელი ხალხის მიერ გამოთქმული სურვილი რუსეთის ქვეშევრდომობაში ყოფნაზე, ხსნიდა ძალადობის, თვითნებობისა და უსამართლობის ყოველგვარ შესახედაობას იმპერიისადმი მისი შემოერთების საქმეში. სპარსეთის შაჰების პრეტენზია უმაღლეს მმართველობაზე საქართველოში და ამის გამო ქვეყნის მუდმივად დარბევები აიძულებდა ხალხს, რომ ეძება რუსეთის მფარველობა და ამით აეცილებინა თავიდან ბარბაროსთა უღელი. და რისი მოლოდინი უნდა ჰქონოდა საქართველოს მაშინ, როდესაც მან საჯაროდ განაცხადა თავისი სიხარული ახალი მდგომარეობის გამო, რომელშიც გადავიდა იმპერატორ პავლეს მანიფესტის შედეგად და რომელშიც იმედოვნებდა დაცვისა და სიმშვიდის მიღებას? დატოვებდა რა ქვეყანას მის საკუთარ ნებაზე (на собственный ея произволъ) და უარს იტყოდა რა მფარველობაზე, რუსეთი გადასცემდა მას მტაცებელი მეზობლის – სპარსეთის მთელ სისასტიკესა და შურისმაძიებლობას, რომელიც მხოლოდ მოსახერხებელ შემთხვევას ელოდებოდა იმისთვის, რათა ჩაეგდო იგი საკუთარ ხელში. რუსეთის დიდება და სამართლიანობა მოითხოვდა, რათა საქართველო არ ყოფილიყო მიტოვებული მხოლოდ საკუთარი ძალების ანაბარად, ხოლო მისი დატოვება მხოლოდ მფარველობის ქვეშ არახელსაყრელი იქნებოდა თავად იმპერიისთვის (а оставленiе ея только под покровительсивомъ было бы невыгодно для самой имперiи).

მართლაც, მფარველობას გაუწევდა რა საქართველოს, რუსეთს უნდა შეენახა იქ საკმარისი ჯარები მოწინააღმდეგის თავდასხმებისგან მის დასაცავად. ამ ძალის შენახვა ითრევდა სახელმწიფოს ზედმეტ და უსარგებლო ხარჯებში. ხოლო ჯარების გაგზავნა საქართველოში მხოლოდ მაშინ, როდესაც მათში აუცილებლობა შეიქნებოდა, შეუძლებელი იყო. მხოლოდ გზის მომზადებაზე ჯარის მოძრაობაზე, მთების გადავლით, აუცილებელი გახლდათ იმდენად ბევრი დრო, რამდენიც სულაც არ იყო საჭირო მეზობლებისთვის, რათა მოესწროთ ქვეყანაში შემოჭრა და საბოლოოდ გაჩანაგება.

“მაგრამ თავად რუსეთისთვისაც მავნეა საქართველოს დატოვება – ნათქვამია სახელმწიფო საბჭოს ჟურნალში. – საკუთარი ბედისთვის მინდობილი ეს მიწა შეიქნება თავისი მეზობლების აუცილებელ მსხვერპლად, და ქრისტიანული მფლობელობა იმ ქვეყანაში მოისპობა. მარტო ეს ერთი უკვე ემუქრება რუსეთის საზღვრებს ყველაზე უფრო დამღუპველი შედეგებით. აქამდე მათი სიმშვიდე, თუკი გამოვრიცხავთ საკუთრივ საჯარისო თავდაცვას, იმით იყო მნიშვნელოვნად მოზღუდული (დაცული), რომ საქართველო, აქვს რა თავისი მდებარეობა მთიელი ხალხების შუაში, ჰყოფდა მათ ფიზიკურად, ეწინააღდეგებოდა რა მათ უმცირესი შეთანხმების დროსაც კი თავისუფლად შეერთებაში. არანაკლებ ამისა ის სამეფო პოლიტიკური მოსაზრებებითაც უშლიდა ხელს შეერთებაში იმ ხალხებს, რომლებსაც ასე ხშირად აქვთ ურთიერთ შორის დავები და მტრობა, მაგრამ ასევე ხალისით ერთიანდებიან მეზობელთა მიწებზე თავდასხმებისთვის, ძარცვის გულისთვის”...

“შესაძლოა კიდევ მოხდეს, რომ ქართველი ხალხი, რათა თავიდან აიცილოს საბოლოო გაჩანაგება თავისი მეზობლებისგან, შევიდეს პორტას (თურქეთის – ი. ხ.) მფარველობაში და უკვე ამ შემთხვევაში, შედეგები, რომლებიც ამას შეიძლება მოჰყვეს რუსეთისთვის, წარმოგვიდგენს ჭეშმარიტად საშინელ სურათს”* (*ყაინარჯის სამშვიდობო ხელშეკრულებამდე თურქები თუმცა კი მფლობელობდნენ კავკასიონის ჩრდილოეთ კალთებზე ტამანიდან თერგის შესართავამდე, მაგრამ მათი მფლობელბა იყო ნომინალური, ჩვენთვის არასაშიში. მხოლოდ რუსებმა მოახერხეს თავიანთი ძალაუფლების მტკიცედ დამკვიდრება კავკასიონის მთებში).

“ერთმორწმუნეობა შეაერთებს, რა თქმა უნდა, კავკასიონის მთების ყველა ხალხს თურქული მფლობელობის ქვეშ, და მაშინ რა უნდა დავუპირისპიროთ მათ ძალებს, პორტასთან ურთიერთობების გაწყვეტის შემთხვევაში, რომელსაც ყოველთვის შესაძლოა მოველოდეთ, საკუთრივ თურქების არამყარობისა და სხვა დერჟავების ჩაგონებებისგან? როგორი საშუალებებით მოვზღუდოთ (დავიცვათ) 800 ვერსზე მეტი სივრცე, სადაც რუსეთის მხრიდან მოწინააღმდეგეს წარმოუდგება თავისუფალი შემოსასვლელი სწორ, არაფრით არ დაფარულ ადგილებში; მოწინააღმდეგის მხრიდან კი პირველივე ნაბიჯზე გვხვდება მიუდგომელი მთები”.

მთელი გადმოცემული მიზეზები აიძულებდა სახელმწიფო საბჭოს ამჯერადაც გადახრილიყო საქართველოს რუსეთისადმი შემოერთების სასარგებლოდ. თავისი აზრის უცილობლობაში უფრო მეტად დარწმუნებისთვის, საბჭო აუცილებლად ვარაუდობდა, რომ გაეგზავნა კნორინგი საქართველოში იმისთვის, რათა მას ადგილზე შეძლებოდა ქვეყნის მდგომარეობისა და მისი მოთხოვნილებების განსაზღვრა და მიუკერძოებლად გამოკვლევა იმისა, შეიძლება თუ არა საქართველო დატოვებულ იქნას დამოუკიდებელ სამეფოდ.

იმპერატორ ალექსანდრეს ბრძანებით, რომელიც ახლა ეთანხმებოდა სახელმწიფო საბჭოს აზრს, კნორინგი გაემგზავრა საქართველოში, ჰქონდა რა ხელზე იმპერატორის შესანიშნავი (замечательный) რესკრიპტი.

“... ტახტზე ჩვენი ასვლისას – წერდა ალექსანდრე (Рескриптъ отъ 19-го апреля 1801 г. Весь рескриптъ этотъ напечатанъ вполне въ актахъ кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 419) – ვპოვეთ ჩვენ, რომ ეს სამეფო ყველა სახელმწიფო აქტის მიხედვით უკვე შემოერთებულია იმპერიასთან და ამ სახით (ამ ხარისხში) გარემოცულია იგი ჩვენი ახალი ყველა ქვეშევრდომის მიერ ჩვენდამი დადებული ფიცის მთელი სიწმინდით. საქმეთა ასეთი მდგომარეობისას და ამ ქვეყანაში ჩვენი სამხედრო ძალის განლაგების (პირობებში) შეგვეძლო ჩვენი ძალაუფლება მასში ურყევად დამყარებულად ჩაგვეთვალა, მით უმეტეს, რომ ჩვენამდე მოღწეული წიანსწარი ცნობებით დავეწმუნდით, რომ უკან დაბრუნებული ელჩების სურვილები და რწმუნებანი მიღებულ ზომებთან სავსებით შესაფერისია. არ დავმალავთ ასევე თქვენგან, რომ იმპერიის ღირსება, ჩვენი საზღვრების უსაფრთხოება, ოტომანის პორტას სურვილები, მთიელი ხალხების თავდასხმები და მისწრაფებანი, საკუთრივ რუსეთის სარგებლისადმი მთელი პატივისცემა ძველი დროიდან აიძულებდა მთავრობას, რომ ეფიქრა ამ შემოერეთებაზე და ჰქონოდა ამის სურვილი.

ვზომავთ რა მის არსს მხოლოდ ჩვენი სარგებლით, ჩვენ არ შეგვიძლია არ ვაღიაროთ მთელი მისი ძალა (ამ სარგებლისა), მაგრამ მიწიერ სამეფოთა სარგებლისათვის, მარადიულ წესებში, გათვალისწინებულია სხვა ზომა, ერთიანი, ჭეშმარიტი და გარდაუვალი: სამართლიანობა და საერთო-სახალხო სამართლის ხელშეუხებლობა. ჩვენს ყველა საშინაო და საგარეო საქმეში დავიდეთ რა უძრავ (ურყევ) საფუძვლად ეს ჭეშმარიტება, ამის შედეგად და საქართველოს შესახებ ახლანდელი განწყობის (დამოკიდებულების) დროს ჩვენ გვსურს უწინარეს ყოვლისა დანამდვილებით დავრწმუნდეთ:

“პირველი, მართლა ისეთია ამ ქვეყნის საშინაო მდგომარეობა, რომ მხოლოდ თავისი ძალებით არ შეუძლია მას წინ აღუდგეს სპარსეთის ძალაუფლების-მოყვარულ პრეტენზიებს, ვერც მოიგერიოს მის გარშემო მყოფი მთიელი ხალხების თარეშები, ვერც ჩააქროს შინაური მტრობანი, რომლებიც მას ძმათაშორისი ომით ემუქრებიან, რომ მისი დატოვება ცალკეულ და თვითმყოფად სამეფოდ ბედის ანაბარა იქნებოდა შეუსაბამო იმპერიის დიდებულებისთვის, რომელიც მას ძველი დროიდან მფარველობს, და ჩვენი დიდსულოვნებისთვისაც.

მეორე, აუცილებლობისა და მამულისთვის სარგებლის მოტანის საკუთარ რწმენას ემყარებოდა თუ არა ამ სამეფოს მიერ მუხლის მოყრა რუსეთის დერჟავის ქვეშ, და ერთსულოვნად აღიარეს თუ არა მთელმა მაღალმა წოდებამ და ხალხმა ეს საქციელი თავიანთ გადასარჩენად, თუ ადამიანთა ცნობილი გვარეობის გერგილიანობას მიყოლილებმა, მათ უფრო მეტად დაუთმეს ჩანაფიქრების წინაშე შიშსა და სხვათა შეგონებებს, ვიდრე საკუთარი სარგებლის ჭეშმარიტ შეგნებას.

გაკისრებთ რა თქვენ, რომ თავად ადგილზე შეაგროვოთ მთელი ეს ცნობები, და ამჯერად გავალებთ რა თქვენ საქართველოში გამგზავრებას, ჩვენ უეჭველად ვიმედოვნებთ, რომ განმსჭვალული იქნებით რა იმ საწყისებით, რომლებიც ჩვენ ამ საქმეში გვხელმძღვანელობს, თქვენ ახვალთ მათ სულ პირველ სათავეებამდე, აწონით ამ სამეფოს ძალას და შეადარებთ მას საგარეო და საშინაო წინააღმდეგობებთან; ჩაწვდით ხალხის გონების განწყობას, შეიტყვეთ მისი საჭიროებანი და ამ საჭიროებათა შედეგები მის სურვილებში; და ბოლოს, დარწმუნდით, გულწრფელად არიან თუ არა ისინი დარწმუნებულნი, და არიან თუ არა იმ აზრზე, რომ მათი მიღება რუსეთის დერჟავის ქვეშ არის ერთადერთი საშუალება მათი გადარჩენისთვის (…что прiятiе ихъ подъ россiйскую державу есть единое средство къ ихъ спасенiю), და მაშინ ამ დარწმუნებით შეუდექით თქვენ სამაგალითო დებულების (განხორციელებას) ამ ქვეყანაში მომავალი მმართველობის შესაქმნელად (…и тогда по удостоверенiю сему займитесь вы примернымъ положенiемъ для образованiя будущаго въ стране сей управленiя). თქვენ ამასთან მხედველობაში გექნებათ, რომ რუსეთისთვის კი არ უერთდება ეს ხალხი იმპერიას, არამედ საკუთრივ მისთვის, რომ ჩვენს სარგებელს კი არ ვეძიებთ ამაში, არამედ მხოლოდ მის სიმშვიდესა და უსაფრთხოებას, და ამიტომ თქვენს დებულებებში მისი მმართველობის შესახებ არ გამოგრჩეთ ის, რომ პატივი მიაგოთ მის უფლებებს (სამართალს), მიუსადაგოთ მის ზნე-ჩვეულებებს, ადათებსა და გონების მიდრეკილებებს (умоначертанiя); ერთი სიტყვით, თქვენ შეხედავთ ამ ქვეყანას არა ისე, როგორც ჩვენთვის სასარგებლო შენაძენების ქვეყანას, არამედ როგორც ხალხს, რომელიც ეძიებს იმპერიასთან შემოერთებას თავისი საკუთარი ბედნიერებისთვის და რათა მის წიაღში ჰპოვოს ამ ხალხმა მის თავს დატეხილ უბედურებათა დასასრული”.

შეკრებდა რა მთელ ცნობებს ადგილზე, კნორინგი უნდა ჩამოსულიყო პეტერბურგში იმპერატორისთვის (საქმის ვითარების) პირადად ასახსნელად. მის დაბრუნებამდე კი მთავრობა ვერ წყვეტდა საკითხს საქართველოს შემოერთების შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ ელჩები უკვე ჩამოვიდნენ ს.-პეტერბურგში ხალხისგან მიღებული რწმუნებით.

ეფუძნებოდა რა იმას, რომ საქართველო იმპერატორ პავლეს მანიფესტით უკვე მიღებულია რუსეთის ქვეშევრდომობაში “სამარადისოდ” («на вечныя времена»), რწმუნებულები ითხოვდნენ საზეიმო ორმხრივი აქტის დადებას, როგორც მათ მიღებული ჰქონდათ დაპირება გარდაცვლილი ხელმწიფისგან. ხალხის წარმომადგენლები ითხოვდნენ, რომ შეენახათ სამეფო “მამობრივი კეთილმზრუნველობით”, ეზრუნათ ხალხის კეთილდღეობაზე, რომელმაც ნებაყოფლობით მისცა თავი საუკუნო ქვეშევრდომობაში, მიეცათ მისთვის რუსეთის ძირძველ ქვეშევრდომთა უფლებები და უპირატესობანი, და, ბოლოს, დაეცვათ იგი გარეული და შინაური მტრებისგან”.

“ჩვენ კი, კისრად ვიღებთ რა ახალ ქვეშევრდომობას, ვალდებულებას ვიღებთ, რომ ამის მიხედვით ვეწეოდეთ და ვიცავდეთ, ჩვენი სამეფოს შესაძლებლობების თანახმად, ყველა იმ სამსახურს, რომლებიც ჩვენ გვექნება დავალებული” (Нота пословъ грузинскихъ въ апреле 1801 г. Арх. мин. иностр. делъ. 1-7, 1800-1805 г., № 1).

ემყარებოდნენ რა გიორგის სიგელსა და გრაფ როსტოპჩინის სიტყვებს, რომლებიც ელჩებს გადაეცა იმპერატორ პავლეს სახელით, რწმუნებულებმა მოიტანეს სათხოვარი, რომელშიც ითხოვდნენ ერთერთი ბატონიშვილის დანიშვნას მეფისნაცვლად, რომელსაც ეწოდებოდა საქართველოს მეფე, მისცემდნენ რა მას თანაშემწედ რუს მოხელეს. ახალ მმართებელს არ ჰქონდა უფლება, რომ გაეცა განკარგულება, ან გამოეცა კანონები თანაშემწის გარეშე და ვალდებული იყო ხელი მოეწერა ყველა ბრძანებისა და აქტისთვის მას შემდეგ, როცა ხელს მოაწერს მათ ის, ვინც იქნება დანიშნული მის თანაშემწედ. ზუსტად ასევე საქართველოს ყველა სხვა დანარჩენ დაწესებულებასა და მმართველობაში ნავარაუდევი ჰქონდათ ქართველებთან ერთად რუსი მოხელეების დანიშვნაც, როგორც ხელმძღვანელებისა.

რწმუნებულები ითხოვდნენ სამეფოში ხუთი სასამართლო ადგილის დაწესებას, რომელთაგან პირველს ეწოდებოდა საბჭო ან სენატის დეპარტამენტი, მეორეს სამეფოს მმართველობა, დანარჩენი სამი კი იქნებოდა პროვინციებში, უწოდებდნენ რა მათ სამაზრო სასამართლო ადგილებს.

ასეთი რიცხვი სასამართლოებისა მიიჩნეოდა საკმარისად “სამეფოს მცირე სივრცის” გამო, “ხოლო თუკი ვინმესთვის – წერდნენ რწმუნებულები – ვინც დედაქალაქის გარეთ ცხოვრობს, აუცილებელი შეიქნება, რომ რაიმე თხოვნით გამოემგზავროს დედაქალაქ ტფილისში, მაშინ არ არის ისეთი ადგილი, სადამდეც მანძილი აღემატებოდეს ოთხი დღის სავალს”.

ტფილისში ვარაუდობდნენ კიდევ ერთი სასამართლოს დაწესებას, სიტყვიერი სასამართლოს სახელწოდებით, კამათისა და სიტყვიერი თხოვნების სწრაფად გადაწყვეტისთვის. თავად ქართველებს შეგნებული ჰქონდათ პოლიციის მოწყობის აუცილებლობა იმისთვის, რათა ქალაქში “ღარიბ მაცხოვრებლებს შეეძლოთ მშვიდად ცხოვრება და გლეხებს აქ ქალაქისთვის საჭირო საქონლის მოტანა, ვინმესგან ყველანაირი შევიწროვების გარეშე, და თავისუფლად რეწოს ყველამ თავისი სარეწი, და არა ისე, როგორც ეს აზიური წეს-ჩვეულებით ხდება, ვინც უფრო ძლიერია, იმას მთელი ნავაჭრი რჩება, ხოლო უბრალო მაცხოვრებელს კი ავიწროვებენ”.

რადგანაც სასაზღვრო მამულების დიდი ნაწილი ეკუთვნოდა ბატონიშვილებს, ამიტომ ქვეყნის სიმშვიდისთვის სრულუფლებიანი წარმომადგენლები ითხოვდნენ, რომ ჩამოერთვათ მათთვის ეს მამულები და სანაცვლოდ მიეცათ სხვები საქართველოს შიდა მხარეებში. საზღვრების გაყოლებაზე აეგოთ ციხესიმაგრეები და საბაჟოები საბაჟო გადასახდელებისა და საქოლის შეკრებისთვის.

ქვრივი დედოფლებისა და მეფის ასულთათვის ითხოვდნენ პენსიების დანიშვნას, ხოლო მათი კუთვნილი მამულების სახაზინოდ მიღებას. ყველა იმ ბატონიშვილმა, “ვინც სუსტი ჯანმრთელობის ან მოხუცებულობის გამო დარჩება სამშობლოში, ისარგებლოს მისთვის კუთვნილი საკუთრებით, ხოლო ისინი კი, რომლებთაც ეჭვს გარეშე ექნებათ სურვილი, რომ ჩამოვიდნენ და პირქვე დაემხნენ თავიანთი ხელმწიფის ფეხებთან, მიღებულ იქნან სამსახურში და მათი იქაური მამულების სანაცვლოდ დასაჩუქრდნენ, რითაც კეთილსასურველი იქნება, ხოლო იქაური მამულები კი ჩაირიცხოს სახაზინოდ.

არ შეიძლება არ ითქვას, რომ ქართველებს სურდათ თავიანთი კეთილდღეობის მოწყობა რუსული ფულებით. ისინი ეძიებდნენ უფლებებსა და უპირატესობებს ძირძველი რუსი ქვეშევრდომების თანაბრად, და თუმცა კი უარს არ ამბობდნენ იმაზე, რომ სანაცვლოდ ეტვირთათ ზოგიერთი მოვალეობა, მაგრამ ამასთან ერთად ითხოვდნენ შეღავათებისა და პრივილეგიების მიღებასაც. შემოდიოდნენ რა ქვეშევრდომობაში, უწოდებდნენ რა საკუთარ თავს რუსეთის ქვეშევრდომებს, ისინი ითხოვდნენ გარკვეული დროით განთავისუფლებას ხარკისგან, რეკრუტების გაწვევისა და სამსახურში გამოყენებისგან “კავკასიონის მთების იქითა მხარეს, როგორც ეს არის შვედეთის, პრუსიისა და სხვათა მახლობლობაში სრულიად რუსეთის საზღვრებზე”.

ითხოვდნენ რომ თავადებისთვის, რომელთაც მეფეთა კარზე მნიშვნელოვანი თანამდებობები ეკავათ და რომლებიც მოხუცებულობის გამო აღარ მოისურვებენ სამსახურში შემოსვლას, ახალი მმართველობის დაწესებასთან ერთად, დაენიშნოთ პენსიები, ხოლო სამეფოს შემოსავლებზე კი ამბობდნენ, რომ მათ შესახებ ცნობებს გვიან მიაწვდიდნენ...

შემოსავლები იყო იმდენად უმნიშვნელო, რომ წარმოგზავნილები, როდესაც ითხოვდნენ საქართველოში 6.000-იანი რუსული ჯარის მუდმივად შენახვას, აუცილებლად მიიჩნევდნენ ეთქვათ, რომ პროვიანტი მათთვის მიღებულ უნდა იქნას რუსეთის მთავრობის განკარგულებით ფულადი საზღაურით და ბაზრებზე.

ქართველი ელჩების ყველა ეს თხოვნა და განცხადება დატოვებულ იქნა აღსრულების გარეშე კნორინგის ტფილისიდან ს.-პეტერბურგში ჩამოსვლამდე. მის ანგარიშს უნდა გაეწია საფუძვლის სამსახური საქართველოს შემოერთების შესახებ საკითხის გადაწყვეტისას.

15 მაისს კნორინგი გაემგზავრა მოზდოკიდან საქართველოში. ხალხი, რომელიც ფიქრობდა, რომ კნორინგი გამოგზავნილია იმისთვის, რათა აღსრულებაში მოიყვანოს პავლე იმპერატორის წინასწარი მონახაზები, ყველგან ხვდებოდა მას სიხარულითა და აღტაცებით. დაწყებული საზღვრებიდან და თავად ტფილისამდე, გზაზე შეკრებილთა ბრბოები ხვდებოდნენ, მოელოდნენ და აცილებდნენ კნორინგს სიხარულის შეძახილებით (Донесенiе Кноринга государю императору 29-го iюля 1801 г. Арх. мин. внутр. делъ).

მიიღო რა ცნობები კნორინგის გამომგზავრების შესახებ, ლაზარევმა შეკრიბა ტფილისში ქვეყნის ყველაზე უფრო ცნობილი პირები. მათ პასუხებსა და მითითებებს კნორინგის შეკითხვებზე უნდა გაეწიათ ძირითადი მასალის სამსახური ანგარიშისა და მხარის შესახებ ცნობების შედგენისას.

როგორც კი კნორინგი ჩამოვიდა ტფილისში, დავით ბატონიშვილმა მას მიმართა თავისი უფლებების ახსნითა და განმარტებით საქართველოს ტახტზე. ბატონიშვილი წერდა, რომ მისმა მამამ გიორგიმ “მსხვერპლად მიუტანა თავისი სამეფო” გარდაცვლილ იმპერატორ პავლეს მხოლოდ იმ განზრახვითა და თხოვნით, რომ მემკვიდრე, მისი ძე, დარჩეს თავის კანონიერ ტახტზე (Письмо Давида отъ 27-го мая 1801 г.).

დავითი ნებართვას სთხოვდა კნორინგს, რომ გაეგზავნა დესპანი პეტერბურგში, რადგანაც ავადმყოფობის გამო მას თავად იქ გამგზავრება არ შეუძლია, იმპერატორისთვის მისი სათხოვარის წარსადგენად, და რაც მთავარია, იმისთვის, რათა შეეტყო ქართველი ელჩების საქციელის შესახებ და იმის თაობაზეც, თუ რა სთხოვეს მათ ჩვენს მთავრობას.

არ დააკმაყოფილა რა ბატონიშვილის თხოვნა, კნორინგმა, პირიქით, აუცილებლად მიიჩნია დავითის ჩამოშორება სამეფოს მმართველობის მთელი საქმეებისგან.

“მოვედი რა საქართველოში უმაღლესი ბრძანებით – წერდა იგი სრულიად სახალხო მიმართვაში – საქმეების აღსრულებისთვის, რომლებიც მონარქის ნდობით მე დამეკისრა, და განსაკუთრებით საქართველოს მიწის შინაგანი მდგომარეობის ზუსტად შესწავლისთვის, ვპოვე მე მრავალი ცვლილება, შემოღებული ნეტარხსენებული მეფის გიორგი ირაკლის ძის გარდაცვალების შემდეგ მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის საქართველოსადმი წმინდა მანიფესტისა და სხვა უმაღლეს ნებელობათა (соизволенiя) საწინააღმდეგოდ, რომლებიც ჩემდამი მოსულ რესკრიპტებში იყო ასახული.

“ზოგ მფლობელს წართმეული აქვს სამეფო ხელისუფლების მიერ მიღებული ღირსება; სხვებს იგი გამრავლებული აქვთ სოფლებისა და თანამდებობების ახალი დანიშვნით, რომლებიც შეუღლებულია შემოსავლებთან; ზოგმა დაკარგა თავისი ჩინი და მათი ადგილები სხვებმა დაიკავეს, და ერთი სიტყვით, გამოჩნდა ისეთი სიახლეები, რომლებიც, დამოკიდებული არიან რა მხოლოდ ხელმწიფის თვითმპყრობელობაზე, არღვევენ საიპერატორო ღირსებას სიტყვისა საქართველოს შესახებ, რომელიც უკვე მსოფლიოშია გამოცხადებული. აქ ადგილი არ არის იმისთვის, რათა დაწვრილებით აღვწეროთ მთელი შემოპარული უწესრიგობანი: საქათველოს ყველა მაცხოვრებლისთვის ისინი ცნობილია; მაგრამ, ვალად მედვა რა, რომ ზუსტად დამეცვა უზენაესი ნება და გამეუქმებინა ჩემამდე მოსული ცნობების მიხედვით ყველაფერი, რაც იმპერატორობითი უდიდებულესობის ბრძანებებისადმი საწინააღმდეგოა, საერთოდ ყველასი და განსაკუთრებით თითოეულის, საქართველოს მიწის ყველა მცხოვრების უფლებების უაღესად დამკვიდრებისთვის, ვუცხადებ მათ სრულიად სახალხოდ ცნობად, რომ მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის მომავალ ბრძანებებამდე საქართველოში ყველაფერი უნდა დარჩეს იმ მდგომარეობაში, როგორც იყო მისი უმაღლესობის საქართველოს მეფის გიორგი ერეკლეს ძის გარდაცვალებამდე უკანასკნელ საათს, და, ამის შედეგად, ყველა შემდგომში მოხდენილმა ცვლილებამ, აქამდე ხელისუფლების მიერ, რომელსაც საამისოდ უფლებანი არ ჰქონია, ამ შეტყობინების გამოცხადებასთან ერთად უნდა დაკარგოს თავის არსება. ამგვარი საქმეების განხილვა და დაუყოვნებლივ სათანადო წესრიგში მოყვანა მე დავაკისრე საგანგებო ჩინოსნებს, გენერალ-მაიორ ლაზარევის თავმჯდომარეობით...”.

თავადები მდივან-ბეგები: ზაალ ბარათაშვილი, ეგნატე თუმანიშვილი, იოანე ჩოლოყაშვილი, სულხან თუმანიშვილი და ტფილისის ობერ-პოლიცმეისტერი მელიქი დარჩია ბებუთაშვილი დანიშნულ იქნენ ახალი მთავრობის შემადგენლობაში. ეს მთავრობა ვალდებულებას კისრულობდა გაერჩია ყველა ის საქმე, რომელთა გადაწყვეტისთვისაც ქართველები უწინ მიმართავდნენ მეფეს. მას არ შეეძლო მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეების გადაწყვეტა, რომელთა შესახებაც ვალდებული იყო მიემართა კნორინგისთვის.

“საქართველოს მიწის ყველა მცხოვრებთაგანი – წერდა კნორინგი – იცის რა, რომ ხალხის სიმშვიდე ხელისუფლების გარეშე არ შეიძლება არსებობდეს, რა თქმა უნდა, დაასკვნის, რომ დაარსება მთავრობისა, შემდგარისა იმ მოხელეთაგან, რომლებმაც შეიძინეს თავიანთი სამშობლოს ნდობა, არის შედეგი აუცილებლობისა. და ამიტომ საქართველოს მიწის ხალხის თითოეული წოდება და მისი თითოეული მცხოვრები მოვალეა, უძველესი დროიდან დადგენილი წესრიგის მიხედვით, თავის საქმეებზე შედიოდეს არსად სხვაგან, თუ არა საქართველოს ამ მთავრობაში; იქცეოდეს მისი ბრძანებების მიხედვით და ყველა სხვა არასწორ მითვისებას იმ ძალაუფლებისა, რომელიც დაკისრებულია ამ მთავრობაზე, არ დაუჯეროს, ვინაიდან ეს ეწინააღმდეგება მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის წმინდა ნებას”.

საქართველოს ახალ მთავრობს დაეკისრა ვალდებულებად ჩამოერთვა თავის განკარგულებაში მამულები, რომლებიც ეკუთვნოდა იმ ბატონიშვილებს, რომლებიც იმყოფებოდნენ იმერეთში, და დარიგებული იყო დავით ბატონიშვილის მიერ სხვადასხვა თავადისთვის. შემოსავლები ამ მამულებიდან, ბატონიშვილთა დაბრუნებამდე, შედიოდა საქართველოს საერთო შემოსავლებში საგანგებო მუხლით. გიორგი მეფის შვილებისთვის, რომელთაც არ ჰქონდათ სოფლები და შემოსავლები, ბრძანება გაიცა მიეცათ ას-ასი მანეთი თვეში. დავით ბატონიშვილს, მისი კუთვნილი მამულებიდან შემოსავლების უმნიშვნელობის გამო, დაენიშა 500 მან. წელიწადში დამატებით საერთო ქართული შემოსავლებიდან. ზუსტად ასევე, იმავე შემოსავლებიდან დარეჯან დედოფალს დაენიშნა პენსია 300-300 მან. თვეში (Предписанiе Кноринга Лазареву 2-го იюня 1801 г., № 1324).

ამასთან ერთად, სიჩუმისა და სიმშვიდის შენარჩუნებისთვის ტფილისში, მოწყობილ იქნა პოლიცია. მთელი ქალაქი დაიყო სამ ნაწილად: პირველი ორი თავად ქალაქში, მესამე კი შემოგარენში, რომელსაც ეწოდებოდა გარეთუბანი (Гаретубанъ). ავლაბარი კი, როგორც შემოგარენი, რომელიც ეკუვნოდა დარეჯან დედოფალს, მისდამი პატივისცემის გამო, დატოვებულ იქნა იმავე სახით, როგორიც იყო. თუმცა კი კნორინგმა უფლება მისცა ლაზარევს, რომ დედოფლის ნებაყოფლობით თანხმობის შემთხვევაში, დაეწესებინა იქაც ნაწილი (Предписанiе Кноринга Лазареву 31-го мая 1801 г.). წესდების მიხედვით, პოლიცია მოვალე იყო ჰქონოდა ზუსტი მონაცემები ქალაქის სახლებისა და მცხოვრებთა რიცხვის თაობაზე, აღმსარებლობის მიხედვით, ჩამოსულთა და გამგზავრებულთა რიცხვისა და წოდების შესახებ, მცხოვრებთა ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ.

საქმეებისგან ჩამოშორებული დავით ბატონიშვილი უკიდურესად უკმაყოფილო იყო კნორინგის განკარგულებებით. როდესაც იყო სამეფოს მმართველი, იგი თავის ინტერესებს აერთებდა (сливалъ) რუსეთის სარგებელთან. “თქვენთვის ცნობილია – წერდა იგი ერთ წერილში ლაზარევს (Отъ 18-го января 1801 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 298) – რომ საქართველო ახლა უკვე არ არის საქართველო, არამედ რუსეთი, და მისი მცხოვრებნიც ამიერიდან იმპერიის ქვეშევრდომები არიან”. ახლა კი, მმართველობისგან ჩამოშორების შემდეგ, იგი გახდა ჩვენი მთავრობის აშკარა მოწინააღმდეგე და მთელი ძალებით ცდილობდა ზარალის მოყენებას როგორც რუსებისათვის, ისე ახლად წარმოქნილი მთავრობისთვისაც.

“ოთხი თაღლითი და ერთი სულელი მართავენ მთელს აქაურ მიწას – წერდა იგი თავად ბეგლარ ორბელიანს (Въ iюне 1801 г. Тифл. арх. канц. наместника). – ამ სულელმა ორი ჭარელი ლეკის ბიჭი დაიჭირა, რის სამაგიეროდ მათ ერთი ჯარისკაცი შეიპყრეს, ხელები დააჭრეს, ცხვირი მოაჭრეს და გამოუშვეს* (*Всё это было несправедливо). ამას ლაზარევი მალავს. ამაზე ზევით რუსები გვჩაგრავენ (обижаютъ), ბაზარში ართმევენ, და თავადებს ცემენ. ახლა ბილეთებია დაწესებული, ვისაც ბილეთი არა აქვს, თავისთან არ იკარებენ* (*ბილეთები დადგენილი იყო იმ ოთახში შესაშვებად, სადაც იჯდა საქართველოს დროებითი მთავრობა). თავადები ქუჩებში ჰყრიან. ივანეს (ბატონიშვილ იოანეს) მისწერე, თუკი სექტემბრამდე არ იქნება, შემდეგ უკვე გუბერნია დარჩება, საქმე სამუდამოდ გაფუჭდება. აუცილებლად მისწერე, რათა შეცვალონ ძაღლის შვილი”.

ბატონიშვილი ჰყრიდა ხმებს ვითომდა მის მიერ პეტერბურგიდან მიღებული წერილის შესახებ, რომელშიც იმპერატორი ალექსანდრე ამტკიცებდა მას საქართველოს მეფედ; რომ კნორინგის მიერ გაკეთებული განცხადება თვითნებურია და ეწინააღმდეგება იმპერატორის სურვილს; რომ თავისი გამეფების შემდეგ შურს იძიებს იმათზე, ვინც ახლა მას არ ემორჩილებიან, და რომ, ბოლოს, ლეკები დაესხნენ თავს რუსულ ჯარებს, ბევრი დახოცეს და კიდევ უფრო მეტი ტყვედ წაიყვანეს. ერთი უკიდურესობიდან დავითი ვარდებოდა მეორეში: რუსეთის მომხრიდან, როგორიც იყო იგი დასაწყისში, ახლა იგი იქცა თითოეული რუსის შეურიგებელ მტრად. იგი ცილს სწამებდა კნორინგს იმის გამო, რომ მან ჩამოაშორა იგი მმართველობას; ცილს სწამებდა ლაზარევს, რომ მან გააჩანაგა და გაძარცვა მთელი საქართველო, რომ იგი წავიდა ერევნისკენ* (*ლაზარევის ერევნისკენ ამ მოძრაობის შესახებ იხ. ქვემოთ) თურქების, სპარსელებისა და ლეკების ამბოხებისთვის.

დავითი ჩიოდა ლაზარევზე, რომ იგი ართმევს მამულებს. ლაზარევი კნორინგის შეკითხვაზე (запросъ) პასუხობდა, რომ ამას აკეთებს საქართველოს მთავრობა, ართმევს რა მათ, რომლებსაც დაურიგა დავითმა თვითნებურად, და უბრუნებს მათ, რომელთაც გააჩნიათ გარდაცვლილი მეფისგან სიგელები მათი მფლობელობის უფლებაზე.

დავითი ჯერ კიდევ იმედოვნებდა დროებითი მთავრობის შემადგენლობაში მოხვედრის შესაძლებლობაზე. “გძინავთ თუ რა მოხდა მანდ, რომ არ ცდილობთ?” ეკითხებოდა იგი ნიკოლოზ ონიკაშვილს, რომელიც პეტერბურგში იმყოფებოდა ბატონიშვილებთან ერთად (Письмо царевича Давида Николаю Оникову 5-го iюня 1801 г.). “კნორინგი მოვიდა აქ და ჩამომაცილა მე ყველა საქმეს, ხოლო ლაზარევმა კი, აირჩია რა ოთხი თაღლითი, განამწესა ისინი საქართველოს მთავრობაში. საქმეებს ყველანი ისინი უძღვებიან, და მე კი ვერც ერთში ვერ ვერევი... ეგნატეს (თავად თუმანიშვილს) როგორც შეუძლია საქართველოს მართვა?”

აღელვებდა რა ხალხს ცრუ ხმების დაყრით, დავით ბატონიშვილი არწმუნებდა ყველას, რომ ლაზარევს აქვს, მაგრამ მალავს იმპერატორ ალექსანდრეს ბრძანებას, რომელიც უარყოფს გარდაცვლილი იმპერატორის პავლეს მანიფესტს. ადვილად დამჯერებელი ხალხი ღელავდა; ჩვენდამი ერთგული თავადები და აზნაურები შიშობდნენ თავიანთი ხვედრის გამო, და ლაზარევიც არ მალავდა თავის შეშფოთებას (опасенiя) საგანთა მსგავსი მდგომარეობისგან შესაძლო ცუდი შედეგების გამო.

“ჩემი აზრით საუკეთესო საშუალებაა – მოახსენებდა იგი (Письмо Лазарева Кнорингу 6-го августа 1801 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. , стр. 341) – რომ ბაგრატიონთა მთელი სახლი აქედან გავიყვანოთ; და სანამდე იგი აქ იქნება, უწესრიგობებს არ ექნებათ დასასრული”.

ბრალს დებდა რა რუსეთის წარმომადგენლებს, კნორინგსა და ლაზარევს, თვითნებურ ქცევებსა და შევიწროვებაში, დავითი ამბოხებდა ლეკებს და ურჩევდა მეზობელ ხანებს ემოქმედათ საქართველოს წინააღმდეგ, რომელშიც მეფობას აპირებდა.

ბატონიშვილის დარიგებანი და თხოვნები უსაქმოდ არ იკარგებოდა: ისინი აისახებოდა არახელსაყრელად ღარიბ ქართველებზე, რომლებიც განიცდიდნენ ძარცვა-რბევას თავისიანებისგანაც და მეზობლებისგანაც, რომელთაგან პირველთა რიცხვში, საქართველოსადმი არაკეთილმოსურნედ განწყობილთა, შეგვიძლია დავასახელოთ ერევნის ხანი.

ერევნის ხანის ქცევანი რუსეთთან მიმართებაში იყო განსაკუთრებულად წინააღმდეგობრივი. იგი ხან ეძიებდა იმპერატორის მფარველობას და გზავნიდა თავის ელჩებს (посланцевъ) ამ საქმეზე მოლაპარაკებებისთვის, ხან კიდევ არაკეთილმოსურნე მოქმედებებს მიმართავდა საქართველოს მიმართ, იცოდა რა, რომ იგი შედგება რუსეთის დაცვის ქვეშ (Рапортъ Лазарева Кнорингу 23-го марта 1801 г. Константиновъ , ч. I, 24 /рукопись/).
სარგებლობდა რა, ასე ვთქვათ, საქართველოს ორაზროვანი მდგომარეობით და მიჰყვებოდა რა ბატონიშვილთა თხოვნებს, მან თავისთან მოუწოდა ბამბაკის აღალარებს ანუ, (რუსულად) “სტარშინებს”, და დაიწყო მოხოვნა, რათა ყველა ბამბაკელი დაუყოვნებლივ შესულიყო მის ქვეშევრდომობაში. ერევნელმა მეჰმეტ-ხანმა იმდენი მოახერხა, რომ აღალარები დაეთანხმენ მის მოთხოვნას. ამის კვალდაკვალ ერევნის ხანმა ბამბაკში გამოგზავნა 400 ერევნელი მეომარი და თავის სამფლობელოებში გაიყვანა 14 სოფლამდე, რომლებშიც იყო დაახლოებით 6000 მცხოვრები, მათ აღალარებთან ერთად (Рапортъ Лазарева Кнорингу 10-го iюня 1801 г. Константиновъ , ч. I, 138).
ბამბაკელთა წასვლის მიზეზი იყო შევიწროვებანი, რომლებსაც ისინი განიცდიდნენ მოურავისგან თავად ორბელიანისგან, რომელიც მათ მართავდა გარდაცვლილი მეფის სიმამრის თავად ციციშვილის იქ არყოფნის გამო, რომელიც მაშინ პეტერბურგს იყო გამგზავრებული.

ლაზარევმა, როდესაც შეიტყო ბამბაკში მიმდინარე მღელვარებათა შესახებ, მაშინვე მისწერა ერევნის მფლობელს, რათა მას თავი დაენებებინა თავისი თავხედური ჩანაფიქრებისთვის. მაგრამ არ ჰქონდა რა იმედი მისი მოთხოვნის აღსრულებისა და შემდგომი უწესრიგობების თავიდან ასაცილებლადაც, ლაზარევი გავიდა ტფილისიდან (30 ივნისს) თავისი პოლკის ეგერთა ბატალიონით, მუშკეტერთა გენერალ-მაიორ ლეონტიევის 1-ლი პოლკის ბატალიონით, 19-ე ეგერთა პოლკის სამი მსუბუქი ქვემეხით, 100 კაზაკითა და რამდენიმე ასეული (500-მდე) ქართველით, ერთი ქართული ზარბაზნით, სარდლის თავად ივანე ორბელიანის მეთაურობით (Рапортъ Лазарева Кнорингу 26-го iюня 1801 г., № 338).
ერევნისა და ნახჭევნის ხანები, და სახანოთა უმნიშვნელოვანესი მოხელეები, შეიტყვეს რა ამ მოძრაობის შესახებ, სათათბიროდ შეიკრიბნენ და ამბობდნენ, რომ არ შეიძლებოდა ქრისტიანთა მფლობელობის დაშვება მუსლიმანებზე და ამიტომ საჭირო იყო დაეცვათ რუსებისგან ბამბაკის პროვინცია. ამ საფუძველზე გადაწყვეტილ იქნა ჯარების შეკრება.

საბჭოს ერთსულოვანი სურვილის მიუხედავად ემოქმედათ მტრულად რუსეთის წინააღმდეგ, მეჰმეტ-ხანს უკეთესად და თავისთვის უფრო მომგებიანად მიაჩნდა რომ თავიდან მოლაპარაკებები დაეწყო ლაზარევთან და თავისი შეხედულებით ამ გაუგებრობებისთვის ბოლო მოეღო შესაძლებლად მშვიდობიანი გზით.

მან ლაზარევთან გამოგზავნა თავისი წარგზავნილი იმის განმარტებით, რომ ბამბაკის პროვინცია ეკუთვნის მას, ხანს, რადგანაც მას გააჩნია ფირმანი აღა-მაჰმად-ხანისგან ამ ოლქის მისთვის წყალობის შესახებ საქართველოს დარბევის დროს, და ამიტომ შედის მის მმართველობაში.

– ხანს არა აქვს განზრახული, რომ რუსებთან ჰქონდეს მტრული მოქმედებანი – ამბობდა ერევნელი წარმოგზავნილი – პირიქით, იგი ეძიებს ხელმწიფე იმპერატორის მფარველობას და გთხოვთ, რომ თქვენ ბამბაკის პროვინციას არ გამოექომაგოთ. იმპერატორისთვის გაცილებით უფრო უკეთესია, რომ ქვეშევრდომობაში ჰყავდეს თავად ხანი, ვიდრე ბამბაკის პროვინცია.

ლაზარევი სთხოვდა გადაეცათ ხანისთვის, რომ ვალდებულია რა თვალყურს ადევნებდეს, რათა საქართველოს ყველა ქვეშევრდომი იმყოფებოდეს სრულ სიმშვიდესა და უსაფრთხოებაში, და ამიტომ გამოვიდა საზღვრებს გარეთ და მოითხოვს ხანისგან, რომ მან თავი ანებოს თავის ხრიკებს (Рапортъ Лазарева Кнорингу 13-го iюля 1801 г. Акты кавк. археогр. ком. Т. I, стр. 617).

გამოცხადდა რა რაზმით ბამბაკში და დარწმუნდა რა, რომ ხალხმა, რომელმაც დაუთმო ხანის მუქარებს, დატოვა თავისი სახლები, ლაზარევმა 11 ივლისის მოწოდებით, მოითხოვა, რათა მცხოვრებნი, ურჩობისთვის მკაცრი სასჯლის მიღების შიშით, დაბრუნებულიყვნენ თავიანთ საცხოვრებლებში.

მაშინვე მოწოდების შემდეგ გამოცხადდნენ ხუთი სოფლის მცხოვრებნი. დანარჩენთა უფრო მეტად გამხნევებისთვის, რაზმი დაიძრა უფრო შორს და გადავიდა ერევნის სახანოს საზღვარზე (Рапортъ Лазарева Кнорингу 15-го iюля 1801 г.). აქ ლაზარევთან გამოცხადდა მეორე წარმოგზავნილი მეჰმეტ-ხანისგან ახალი დარწმუნებებით იმაში, რომ ხანს არ სურს ჰქონდეს მტრული მოქმედებები რუსეთთან. თავადი თარხნიშვილი გაგზავნილ იქნა ერევანში დავალებით, რომ მოეთხოვა ხანისგან ერევანში მყოფი დანარჩენი აღალარების დაბრუნებაც. ერევნის ხანმა მაშინვე გაათავისუფლა პატიმრები და გამოუცხადა თარხნიშვილს, რომ აქვს რა უფლება ბამბაკზე, აღა-მაჰმად-ხანის ფირმანის საფუძველზე, მისი დაუფლებისთვის წაქეზებული გახლდათ ქართველი ბატონიშვილების მიერ.

ნამდვილად, დავით ბატონიშვილმა შეატყობინა ხანს, რომ მის წინააღმდეგ გაგზავნილია რუსული ჯარის 400 ადამიანი და არწმუნებდა მას არ მიეცა რუსებისთვის ბამბაკის პროვინცია, რომელსაც დავითი უთმობდა ხანს. ბატონიშვილი ითხოვდა ერევნის ხანის თანადგომას ტახტის დაუფლებაში, ჰპირდებოდა რა მას გადაეხადა მისთვის სწორედ ის ხარკი, რომელსაც ხანი უწინ უხდიდა საქართველოს მეფეებს. ვახტანგი, იულონი და ალექსანდრე ასევე სთხოვდნენ დახმარებას საქართველოს განთავისუფლებაში რუსებისგან. ერევნიდან ჩამოსული სომეხთა მთავარეპისკოპოსი გრიგოლი, რომელსაც მეჰმეტ-ხანი უჩვენებდა ბატონიშვილთა წერილებს, ადასტურებდა ამ მიმოწერის სარწმუნოებას (Рапортъ Лазарева Кнорингу 4-го августа и письмо его же 5-го августа).

ბატონიშვილები აიმედებდნენ ხანს, რომ თუკი იგი წინააღმდეგობას გაუწევს რუსეთს, მაშინ მიიღებს დახმარებას იმერეთიდან; რომ იულონი და ალექსანდრე, შეუერთდებიან რა ახალციხელ შერიფ-ფაშასა და იმერეთის მეფეს, იმოქმედებენ ერთი მხრიდან, ხოლო ლეკები კი მოახდენენ თავდასხმას მეორე მხრიდან.

დავითი არ ურჩევდა ხანს რუსეთის მფარველობის ძიებას.

– შენ ხედავ რას უკეთებენ საქართველოს: შენც ასევე გაგაგდებენ, ეუბნებოდა ხანს ბატონიშვილის მიერ წარგზავნილი.

მაგრამ ჩვენი ჯარების სიახლოვემ აიძულა ხანი, რომ უარი ეთქვა ბატონიშვილთა თხოვნაზე და ლაზარევთან კიდევ ერთხელ გამოეგზავნა თავისი რწმუნებული დაპირებით, რომ შეწყვეტდა ყველანაირი პრეტენზიების წამოყენებას ბამბაკს პროვინციაზე.

დატოვა რა კარაკლისში მუშკეტერთა ბატალიონი, ეგერთა ასეული, არტილერია და კაზაკები, ლაზარევი ბორჩალოსა და ყაზახის გამოვლით დაბრუნდა ტფილისში. თავისი დაბრუნების წინ მას უნდა გაეგზავნა ყაზახებისგან შემდგარ რაზმი. თავად ჭავჭავაძისა და თავად სოლომონ ავალიშვილის უფროსობით, შამშადილელთა მორჩილებაში შენარჩუნებისთვის, რომლებიც დაიყოლია განჯის ხანმა, რომ მასთან გადასახლებულიყვნენ (Рапортъ Лазарева Кнорингу 18-го iюля 1801 г.).
ახალციხის მხრიდან საქართველოს საზღვარი ასევე არ იყო უზრუნველყოფილი.

1801 წლის მარტში საბუდ-ფაშა ახალციხელი, რუსეთისადმი კეთილად განწყობილი ადამიანი, რომელიც ლეკებსა და თურქებს აკავებდა საქართველოში მტაცებლური შემოჭრებისგან, განდევნილ იქნა ახალციხიდან თავისი ნათესავის შერიფ-ფაშას მიერ (Рапортъ Кноринга государю императору 19-го марта 1801 г. Тифл. арх. канц. наместника).
საბუდ-ფაშა წავიდა არზრუმში, სადაც იქნა კიდეც დანიშნული არზრუმისა და ჩილდირის გუბერნატორად.

ახალციხიდან შერიფ-ფაშას განდევნისთვის საბუდ-ფაშამ თხოვნით მიმართა დავით ბატონიშვილს, რომელმაც მას დასახმარებლად გაუგზავნა საქართველოდან ყაზახელნი, მელიქ აბოვის უფროსობით.

შეიტყო რა ამის შესახებ, კნორინგმა ბრძანა დაებრუნებინათ ქართული ჯარები და ურჩევდა დავით ბატონიშვილს არ ჩარეულიყო თურქულ საქმეებში (Предписанiе Кноринга Лазареву 31-го мая. № 1295).

დახმარებას მოკლებული საბუდ-ფაშა პაემანს ითხოვდა ლაზარევთან, რომელიც შედგა კიდეც 11 ივლისს (Рапортъ Лазарева Кнорингу 12-го iюля . № 325).
ცდილობდა რა დაერწმუნებინა ყოველთვის რუსეთისადმი თავის ერთგულებაში და უჩვენა რა სულთნის ფირმანი, რომელიც მას უბრძანებდა შერიფ-ფაშას თავის მისადმი გაგზავნას, საბუდი სთხოვდა ლაზარევს, რომ აღმოეჩინა მისთვის დახმარება ჩვენი ჯარებით და ამით სასურველი საქმე გაეკეთებინა რუსეთის მოკავშირე ოტომანის პორტასთვის.

ვერ მიიღო რა დროზე ლაზარევისგან პასუხი, საბუდ-ფაშას მოუხდა გადაეტანა ახალი განსაცდელები და დევნა.

ჰყავდა რა პირადი მტერი იუსუფ-ფაშას სახით, ჯარების უფროსისა, რომლებიც მაშინ მოქმედებდნენ საფრანგეთის წინააღმდეგ და რომლის მომადლიერებასაც (მოალერსებასაც) პორტა მთელი ძალებით ცდილობდა (Письмо Сабуда-паши Лазареву безъ числа. Тифл. арх. канц. нам.), საბუდმა მალევე, იუსუფის ხრიკებით დაკარგა გუბერნატორის ადგილი და იძულებული შეიქნა ეთხოვა ნებართვა, რომ საქართველოში დასახლებულიყო. ვერ მიიღო რა ამაზე ნებართვა, იგი წავიდა იმერეთში, მეფის სოლომონ II-ის მფარველობის ქვეშ. ფულების დახმარებით, შერიფ-ფაშამ მოახერხა იმერეთის მეფისა და ალექსანდრე ბატონიშვილის მოსყიდვა. ლაზარევის დაჟინებული თხოვნის მიუხედავად, საბუდსა და მასთან ყოფ ექვს ადამიანს თავები მოჰკვეთეს და გაუგზავნეს შერიფ-ფაშას. იმერეთის მეფემ ამ ვერაგული მოქმედებისთვის (злодейскiй поступокъ) მიიღო ათი ქისა პიასტრებით; დედოფალმა – ძვირფასი თვლებით მოჭედილი ხატი; ალექსანდრე ბატონიშვილმა – ხუთი ქისა, და ორმა იმერელმა ჩინოსანმა – ოთხ-ოთხი ქისა პიასტრებით. გარდა ამისა სოლომონმა გაგზავნა შერიფ-ფაშასთან თავისი მოხელე, რომელსაც პირობის მიხედვით უნდა მიეღო კიდევ ოთხმოცი ქისა (Изъ рапорта Кноринга государю императору 26-го марта 1802 г.).
საბუდ-ფაშას განდევნა ახალციხიდან მეტად უსიამოვნო იყო ჩვენი მთავრობისთვის. მან დაკარგა მისი სახით რუსეთისადმი ერთგული ადამიანი, რომელიც აკავებდა ლეკებს მტაცებლური შემოჭრებისგან საქართველოში. საბუდ-ფაშისთვის ხანობის ღირსების ჩამორთმევა ხელებს უხსნიდა ლეკებს, რომლებიც უწინდებურად თავს არ ანებებდნენ მთელ საზღვრებზე თავდასხმების მოწყობასა და მტაცებლობას. ასე, 1801 წლის 29 მაისს ლეკების პარტიამ გაძარცვა ქართული სოფლები მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე, არცთუ შორს ტფილისიდან, ამასთან მათ ტყვედ წაიყვანეს მამრობითი და მდედრობითი სქესის 80 ადამიანი და გაირეკეს 300 თავი საქონელი.

6 ივნისს ლეკებმა თავდასხმა მოაწყვეს კაზაკთა რემაზე და გაირეკეს ცხენები.

დევნის შედეგად მათ ორივე შემთხვევაში მიატოვეს თავიანთი ნადავლი და ტყვეები, რომლებიც დაბრუნებულ იქნენ თავიანთ სახლებში (Рапортъ капитана Савельева Кнорингу 31-го мая, № 100, и рапортъ Лазарева 8-го iюня, № 317).

6 ივლისს ლეკების პარტიამ ხშირი ტყის გამოვლით ალაზნის მხრიდან შემოაღწია სოფელ ველისციხიდან ხუთ ვერსზე ყაბარდოს მუშკეტერთა პოლკის საძოვარზე მყოფ ცხენებამდე, მაგრამ, ვერ მოასწო რა მათი გარეკვა, მიიმალა, და გაიმეორა, თუმცა კი ასევე წარუმატებლად, თავისი თავდასხმა 8 ივლისს, 400 ადამიანის რიცხვით.

იმყოფებოდნენ რა ახალციხის ფაშის სამსახურში და ღებულობდნენ მისგან ჯამაგირს, ლეკები ყველაზე უფრო ხშირად ახდენდნენ ამ მხრიდან შემოჭრას საქართველოში. 20 ივნისს მიღებულ იქნა ცნობა, რომ ლეკების მნიშვნელოვანი პარტია შემოიჭრა საქართველოს ფარგლებში იმ სოფლების დასარბევად, რომლებიც მდებარეობდა მტკვრის მანჯვენა ნაპირზე, ახალქალაქის მახლობლად. იმერეთის საზღვრებზე მდგარი ჯარების მეთაურმა, პოდპოლკოვნიკმა სიმონოვიჩმა, უბრძანა თავისი სახელობის ასეულს სოფელ ბრეთიდან წასულიყო ქარელში, ხოლო კაპიტან რეიხის ასეულს – გორიდან სოფელ დოესში. წაიყვანა რა ასეული ქარელიდან და მაიორ პლესტის 17-ე ეგერთა პოლკის ასეული, მასთან მყოფი კაზაკებითა და ქართველი თავადებით, სულ 79 გრენადერი, 48 ეგერი, 22 კაზაკი და 100 ქართველი, სიმონოვიჩი, გადაიარა რა მამცულარისა და გუჯარეთის ქედების მთებზე, ფიქრობდა კვალდაკვალ მიჰყოლოდა ლეკებს, ხოლო კაპიტან რეიხს დაავალა მეთვალყურეობა ახალქალაქის მხრიდან. 21 ივნისს სიმონოვიჩი რაზმით მოვიდა დარბეულ ქართულ სოფელ ზღუდერში, ხოლო შემდეგ კი, გაიარა რა მდინარე გუჯარეთი და გვერდი აუარა თურქეთის საზღვარს მდ. ქციას სათავესა და ბისკურის ტბასთან, მან მიაღწია ქართულ სოფელ სანიტსალომდე (Санитсало). 24 ივნისს, ავიდა რა სოფლის ზემოთ, მდინარე ქციის სათავეებთან, შეხვდა ლეკებს, რომლებიც ბრუნდებოდნენ ახალციხეში, 760 კაცს რიცხოვნებით.

ლეკები მდინარის კალაპოტისკენ გაუყვნენ. სიმონოვიჩი თავიდან მათ დაედევნა, მაგრამ შემდეგ თავი დაანება და თრიალეთის ველების გავლით მიმავალ დიდ გზაზე დაიკავა ხელსაყრელი პოზიცია. დაისვენა რა აქ, მდინარე ქციის გადალახვით იგი დაიძრა კოხადშების (Кохадшеби) სიმაღლეებისა და დეფილესკენ (ვიწრობისკენ), სადაც ერთად იყრის თავს ტფილისიდან, მანგლისიდან, მცხეთიდან, ახალქალაქიდან, ხოვლედან და სხვა ადგილებიდან მომავალი გზები. ეს მოძრაობა ლეკებმა მიიღეს უკანდახევად და შემოუტიეს სიმონოვიჩს, მაგრამ მოგერიებულ და უკუქცეულ იქნენ ახალციხის სამფლობელოებში, თავიანთ ბანაკში, რომელიც იმყოფებოდა არტაიურტის დეფილეში, ქალაქ ხერთვისის (Гертвизъ) მახლობლად, სადაც ისინი ინახავდნენ ტყვე ქართველებსა და საქონელს (Рапортъ Симоновича Лазареву 28-го iюня, № 361).

8 და 10 აგვისტოს ლეკები შემოიჭრნენ საქართველოში და, დაეშვნენ რა ხიობის ხეობაში (въ урочище Хiоби), ფიქრობდნენ თავს დასხმოდნენ სოფელ ხერცხიულის (Херцхiулы), მაგრამ, ჩვენი ჯარების მხრიდან დევნის გამო უკანვე გაბრუნდნენ (Рапортъ Кноринга государю императору 1-го октября 1801 г.).

თუმცა კი ლაზარევი სთხოვდა ფაშას, რომ აეკრძალა ლეკებისთვის მსგავსი თარეშები, მაგრამ შერიფ-ფაშა, მიიღებდა რა მსგავს წერილებს, მხოლოდ გამოსცემდა სხვადასხვანაირ ამკრძალავ ბრძანებებს, საქმით კი თავად ყიდულობდა მათგან ტყვეებს და ამარაგებდა მტაცებლებს პროვიანტით (სურსათით), საჩუქრებს აძლევდა ბელადებს, ლაზარევს კი სწერდა, რომ მას არ გადაეშვა ლეკები საზღვარზე (Рапортъ Лазарева Кнорингу 20-го сентября 1801 г.). ფაშა იტყობინებოდა, რომ მან გააძევა ლეკები, მაგრამ მათი ნაწილი ყარსის ფაშამ დაიქირავა თავისთვის (Письмо Лазарева Кнорингу 5-го августа).
ლეკები მტაცებლობდნენ და იმავე დროს ეძიებდნენ რუსეთის მფარველობას. სექტემბერში მათ რამდენჯერმე მოგვმართეს თხოვნით ქვეშევრდომობაზე და ბოლოს ლაზარევის მიერ კახეთის საზღვრის შემოვლისას ამავე თხოვნით გამოგზავნეს ორი დეპუტატი და ითხოვდნენ, რომ ლაზარევს მიეცა მთთვის წერილობითი პასუხი. ლაზარევი არ თანხმდებოდა და თავის აზრს ეუბნებოდა ზეპირად; მაგრამ დეპუტატებს არ უნდოდათ მისგან გამგზავრება წერილის გარეშე. მაშინ, დაუწერა რა მათ წერილი, ლაზარევი მოითხოვდა ამანათებს (მძევლებს) ერთგულების საწინდრად. წაიკითხეს რა წერილი, ლეკთა ბელედებმა დახიეს იგი, დაწვეს თავიანთ წარმოგზავნილთა სახლები, ერთი მათგანი მოკლეს და უარი თქვეს ჩვენი მოთხოვნების შესრულებაზე.

მიიღეს რა დაიმედება დახმარებაზე შუშის, შემახიისა და სხვა ხანებისგან, და იცოდნენ რა, რომ მსგავსი საქციელი არ შეიძლებოდა დარჩენილიყო სასჯელის გარეშე, ლეკებმა ქონების დიდი ნაწილი გაგზავნეს დაღესტანში და ნაწილიც მიწაში ჩამარხეს, ხოლო თავად გადაწყვიტეს რომ გაეწიათ წინააღმდეგობა. ლაზარევი ითხოვდა კნორინგის ნებართვას, რომ დაძრულიყო ჭარ-ბელაქანზე, მტაცებელთა გადაუდებლად დასჯისთვის, მით უმეტეს, რომ თოვლით დაფარული მთები არ აძლევდა მათ საიდანმე გარეშე დახმარების მიღების შესაძლებლობას (Рапортъ Лазарева Кнорингу 19-го ноября 1801 г., № 478. Тифл. арх. канцелярiи наместника). კნორინგმა უარყო ეს წინადადება და ურჩევდა ლაზარევს, რომ არ გაეკეთებინა არანაირი “მოპატიჟებანი ქვეშევრდომობისკენ, მით უმეტეს ლეკთა საზოგადოებებისთვის, როგორც არამდგრადი (непостоянный) ხალხისთვის” (Предписанiе Кноринга Лазареву 5-го декабря. Тамъ же).

ხედავდნენ რა ლეკების შემოსავლიან ხელობას, თურქებმაც ასევე დაიწყეს მონაწილეობა ლეკების ძარცვასა და თავდასხმებში ქართლზე. იმპერატორმა ალექსანდრემ ბრძანა ეცნობებინათ პორტასთვის, რათა მას აეკრძალა შერიფ-ფაშასთვის თვითნებობანი; საქართველოში ჯარების უფროსს კი ებრძანა, რომ თუკი შემდეგშიც მტაცებლობანი არ შეწყდებოდა, მაშინ შემოჭრაზე ლეკების ყოველი მცდელობისას შურისძიებისთვის გადასულიყვნენ ფაშას მიწებზე (Высочайшiй рескриптъ Кнорингу 15-го октября 1801 г.).
დარეჯან დედოფალმა გამოაცხადა, რომ ხელმწიფისადმი გულმოდგინების გამო მას სურს დაიყოლიოს რუსეთის მფარველობაში შემოსვლაზე თავისი შვილიშვილი, იმერეთის მეფე სოლომონ II. ლაზარევი პასუხობდა, რომ ნებართვის გარეშე არ შეუძლია ამაზე დათანხმება. მაშინ სოლომონმა თავად მიმართა თხოვნით ლაზარევს და სთხოვდა ნების მიცემას, რათა თავისი წარგზავნილი გაემგზავრებინა პეტერბურგში. იმპერატორმა ალექსანდრემ ბრძანა უარი ეთქვათ იმერეთის მეფის ასეთ განზრახვაზე (Высочайшiй рескриптъ Кнорингу 17-го сентября 1801 г. Протоколъ государственнаго совета 9-го сентября 1801 г. Госуд. арх.), პორტასთან თანხმობის შენარჩუნებისთვის, რომლისადმი დამოკიდებულებაშიც ითვლებოდა იმერეთი. იმპერატორმა დაავალა კნორინგს, რომ საერთოდ ყველა გარეშემო მყოფ ხანთან შეენარჩუნებინა მხოლოდ მეგობრული ურთიერთობები.

იმერეთის მეფის, ერევნისა და ნახჭევნის ხანების გარდა, ხოელმა ჯაფარ-ყული-ხანმაც, რომელიც ბაბა-ხანის მიერ ჩამოშორებული იყო ხოის სახანოს მმართველობისგან, ლაზარევს გამოუგზავნა დესპანი რათა გამოეცხადებინა, რომ ეძიებს რუსეთის იმპერატორის მფარველობას ისე, რომ არ სურს თავისთვის არც ჯარებით დახმარება და არც ფულადი საზღაური (Рапортъ Лазарева Кнорингу 4-го февраля 1801 г. /თუ 1802 г. ?/).
ელისუს სულთანიც ასევე იწერებოდა, რომ სურს ემსახუროს რუს ხელმწიფეს, როგორც ემსახურებოდა გრაფ ვალერიან ზუბოვის დროს (Рапортъ Лазарева 7-го декабря).

კნორინგმა, მიიღო რა ცნობა ხანების სურვილის შესახებ, შეატყობინა ლაზარევს, არა თუ თავი შეეკავებინა ყველანაირი მოპატიჟებისგან ქვეშევრდომობაზე, არამედ მთიელი ხალხების დასჯისთვისაც კი სამეფოს საზღვრებზე თავდასხმების გამო თავი დაენებებინა იმ დრომდე, როდესაც თავად საქართველოში დამყარდება წესრიგი და ჩვენ უფრო მყარად გავამაგრებთ მასში ჩვენს მფლობელობას (Предписанiе Кноринга Лазареву 5-го декабря 1801 г.).

ამრიგად, ჯარების სარდლის მთავარ ამოცანას წარმოადგენდა საზღვრების სრული უზრუნველყოფა და მათი დაცვა.

მოახდინა რა ჯარების სრული განთავსება მოთხოვნილებათა შესაბამისად, კნორინგმა* დატოვა საქართველო და გაემგზავრა ს.-პეტერბურგში. (შენიშვნა:*ჯარები განთავსებული იყო შემდეგნაირად:

კავკასიის გრენადერთა პოლკი: საშეფო ბატალიონი სამი ასეულით ტფილისში; პოდპოლკოვნიკ სიმონოვიჩის ბატალიონმა, სამი ასეულითა და ერთი ქვემეხით, დაიკავა გორი; თითო-თითო ასეული განლაგებული იყო სურამსა და ცხინვალში। სურამში იმყოფებოდა ერთი საველე ქვემეხიც.

ტფილისის მუშკეტერთა პოკლი: საშეფო ბატალიონის ერთი ასეული საგარეჯოში და თითო-თითო ასეული სოფლებში: ხაშმში, პატარძეულში, მარტყოფსა და მანავში। პოდპოლკოვნიკ კუზენევის ბატალიონი ბორჩალოში და შულავერის სოფლებში.

ყაბარდოს მუშკეტერთა პოლკი: საშეფო ბატალიონის ერთი ასეული ქვემეხით ქ. თელავში, ერთი ასეული სოფელ ველისციხეში, ერთი ასეული ქვემეხით სოფელ ყვარელში და ერთი ასეულიც სოფელ შილდაში. პოდპოლკოვნიკ სოლენიუსის ბატალიონის: ასეული ქვემეხით სოფელ ჯიგანში (Джиганахъ, ჯუგაანი ?), თითო-თითო ასეული სოფლებში Сокаби, Мошнаре, Онаги (ანაგა) и Кардинаге (კარდენახი); უკანასკნელ სოფელში იმყოფებოდა ერთი ქვემეხიც.

17-ე ეგერთა პოლკი: საშეფო ბატალიონი ორი ქვემეხით ტფილისში. პოლკოვნიკ კარიაგინის ბატალიონისა: ორი ასეული დუშეთში, თითო-თითო ასეული სოფლებში ქარელსა (ქ. გორის ახლოს) და ფარსიანში (Парсiани) და ერთი ასეული ქვემეხით სოფელ კოდაში (ტფილისის ქვემოთ).

დონელ კაზაკთა შჩედროვ მე-2-ის პოლკი განთავსებული იყო იმავე ქალაქებსა და ადგილებში, სადაც იდგა სხვა ჯარებიც. კაზაკები გაფანტული იყვნენ მცირე პარტიებად – 10-დან 40 კაცამდე – და გამოიყენებოდნენ სხვადასხვა გვარი გაგზავნებისა და სადარაჯო სამსახურისთვის.)

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა