(გამოქვეყნებულ იქნა გაზეთ “საქართველოს” 2001 წლის 4 სექტემბრის ნომერში სათაურით “საქართველოს მხოლოდ სამი დამრტყმელი ვერტმფრენი ჰყავს?”)
CFE წარმოადგენს “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების” ინგლისური დასახელების (The Treaty on Conventional Armed Forces in Europe) შემოკლებულ აღნიშვნას და ჩვენც ქვემოთ სიმოკლისთვის მას გამოვიყენებთ.
აღნიშნული ხელშეკრულება დადებულ იქნა 1990 წლის ნოემბერში, პარიზში, “ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის” (ევროთათბირის /ეუთთ/ ამჟამად ეუთო-ს) ეგიდით, ნატო-სა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის ქვეყნებს შორის, და მიზნად ისახავდა ამ ორი სამხედრო ბლოკის ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების რამდენადმე შემცირებასა და მათ შორის ძალთა ბალანსის უფრო დაბალ დონეზე დამყარებას.
ხელმომწერი სახელმწიფოების აზრით, ამას უნდა აეცილებინა ორხრივ და საერთაშორისო ურთიერთობებში სამხედრო ძალის ან ძალით მუქარის გამოყენება და უწინდელი კონფრონტაცია ევროპაში შეეცვალა მშვიდობიანი თანამშრომლობის საფუძველზე დამყარებული ახალი ხასიათის ურთიერთობებით, აგრეთვე მინიმუმამდე დაეყვანა რომელიმე მხარის მიერ მოულოდნელი თავდასხმის განხორციელებისა და კონტინენტზე მსხვილმასშტაბიანი შეტევითი მოქმედებების დაწყების პოტენციური შესაძლებლობები.
ამასთანავე ხელმომწერი ქვეყნები ადასტურებდნენ, რომ CFE ხელშეკრულება არ ისახავს მიზნად რომელიმე სახელმწიფოს ინტერესებზე უარყოფითი ზემოქმედების მოხდენას და ითვალისწინებს ევროპაში პოლიტიკური ვითარების შემდგომი განვიარების შედეგად სტაბილურობის მომავალი მოთხოვნების გათვალისწინებით ჩვეულებრივ შეიარაღებაზე კონტროლის პროცესის გაგრძელების აუცილებლობას, თვით ახალი მოლაპარაკებების ჩათვლითაც კი.
ასეთია მოკლედ CFE ხელშეკრულების მიზნები და ამოცანები, რომლებიც სიტყვით ძალზედ ლამაზად და დამაიმედებლად ჟღერს, საქმით კი 90-იან წლებში საპირისპიროდ შემოუბრუნდა საქართველოს. მაგრამ სანამ ამ საკიხებზე გადავიდოდეთ, ჯერ ორიოდე სიტყვით შევეხოთ ისევ აღნიშნულ ხელშეკრულებას.
ამ ხელშეკრულებით თითოეულ სამხედრო ბლოკს უფლება მისცეს მის მიერ კონტროლირებად ევროპულ ტერიტორიაზე რეგულარულ საჯარისო ნაწილებსა და სპეციალურად მოწყობილ და მონიშნულ საწყობებში მშვიდობიანობის დროს მუდმივად განელაგებია არაუმეტეს 20000 საბრძოლო ტანკის, 30000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 20000 საველე საარტილერიო სისტემის, 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 6800 საბრძოლო თვითმფრინავისა.
ამასთანავე ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტები გადაანაწილეს ევროპის ცალკეული რაიონების მიხედვით. პირველ რიგში გამოჰყვეს კონტინენტის ცენტრალური და საფლანგო რაიონები. საფლანგო რაიონში ნატო-ს ბლოკიდან შეიყვანეს ნორვეგია, ისლანდია, საბერძნეთი და თურქეთის უმეტესი ნაწილი, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიის გამოკლებით; ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მხრიდან კი – ბულგარეთი, რუმინეთი და სსრკ-ის ლენინგრადის, ოდესის, ჩრდილო-კავკასიისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. ხოლო ევროპის მთელი დანარჩენი ნაწილი კი შეყვანილ იქნა ცენტრალურ რაიონში. ეს რაიონიც, მისი დიდი სივრცული განფენილობის გამო, ატლანტის ოკეანიდან ურალის მთებამდე, დაყოფილ იქნა ცალკეულ ქვერაიონებად ორი სამხედრო ბლოკის შეხების ხაზიდან პერიფერიებისკენ (სულ სამი ასეთი ქვერაიონი). მაგრამ ამ წერილში ცენტრალურ რაიონს ჩვენ დეტალურად ვერ შევეხებით, რადგან საქართველო სწორედ საფლანგო რაიონში მდებარეობს, და ჩვენი წერილის თემაც ეს გახლავთ. ქვემოთ 1-ლ ცხრილში მოგვყავს CFE ხელშეკრულებით ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტების განაწილება ცენტრალურ და საფლანგო რაიონებში.
ცხრილი 1
ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტები და მათი განაწილება ცენტრალური და საფლანგო რაიონებისთვის
განლაგების . . რეგულარულ ნაწილებსა და . . საბრძოლო . . მოჯავშნული . . საველე სა-
რაიონები . . . . სპეციალურ საწყობებში . . . . . . .ტანკები . . . . .საბრძოლო . . . . . არტილერიო
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . მანქანები . . . . . . სისტემები
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
მთლიანად . . . სულ არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . 20000 . . . . . . . . . 30000 . . . . . . . . . . 20000
თითოეულ . . . მათგან რეგულარულ ნაწი-
ბლოკში . . . . . . .ლებში არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . 16500 . . . . . . . . .27300 . . . . . . . . . . .17000
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
მათგან ცე- . . სულ არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . . 15300 . . . . . . . . .24100 . . . . . . . . . . .14000
ნტრალურ . . .მათგან რეგულარულ ნაწი-
რაიონში . . . .ლებში არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . .11800 . . . . . . . . . 21400 . . . . . . . . . . .11000
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
საფლანგო . . რეგულარულ ნაწილებში
რაიონში . . . . არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4700 . . . . . . . . . . 5900 . . . . . . . . . . . 6000
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
შენიშვნა: საგაზეთო წერილში ცხრილში მოყვანილი გვქონდა მთლიანად ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტები, სადაც ჯავშანსატანკო ტექნიკასა და საველე არტილერიაზე დამატებით, ნაჩვენები იყო არამეტეს 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენისა და 6800 საბრძოლო თვითმფრინავის კვოტებიც თითოეული სამხედრო ბლოკისთვის. მაგრამ, ვინაიდან ჰორიზონტალურად ერთ სტრიქონში ამდენი მონაცემის განთავსება ჩვენი ფაილის ფორმატში სიძნელეს წარმოადგენს და, გარდა ამისა, ცალკეული რაიონებისა და ქვერაიონების მიხედვით საბრძოლო ავიაციის განლაგება არ იყო ლიმიტირებული და ეს საკითხი მთლიანად გახლდათ მინდობილი თითოეული სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებაზე, ამიტომ აქ უკვე ცხრილიც რამდენადმე გავამარტივეთ და ავიაციის მონაცემები ამოვიღეთ.
შემდეგ ეს კვოტები გადაუნაწილეს თითოეული სამხედრო ბლოკის შესაბამის რაიონებში განლაგებულ სახელმწიფოებს.
მალევე ჯერ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია დაიშალა, შემდეგ საბჭოთა კავშირიც და დღის წესრიგში დადგა სსრკ-ის კვოტების მის ევროპულ ნაწილში წარმოქმნილ ახალ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს შორის გადანაწილების საკითხიც. ეს პრაქტიკულად განახორციელეს 1992 წლის მაისში ტაშკენტში დადებული შეთანხმებით, რომლის თანახმადაც საქართველოს, ასევე სომხეთსა და აზერბაიჯანსაც, თითოეულს, საბჭოთა კავშირის საფლანგო კვოტებიდან არგუნეს არაუმეტეს 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 285 საველე საარტილერიო სისტემის, 50 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 100 საბრძოლო თვითმფრინავისა.
უნდა ითქვას, რომ საქართველოს დღემდე არა აქვს ათვისებული თუნდაც ეს კვოტები მაინც, უფრო მეტიც, იგი უკანასკნელ ადგილზეა ამიერკავკასიის სახელმწიფოებს შორის თავისი სამხედრო ხარჟების, შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების, შეიარაღებათა რაოდენობისა და ხარისხის მიხედვით. ქვემოთ, მე-2 ცხრილში, მოყვანილია სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის ფინანსური და შეიარაღებული ძალების მონაცემები, შესაბამისად, 1999 და 2000 წლების მიხედვით.
ცხრილი 2
ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ფინანსური და შეიარაღებული ძალების მონაცემები (ფინანსური მონაცემები ნაჩვენებია 1999 წლის მიხედვით, ხოლო შეიარაღებული ძალებისა კი – 2000 წლის)
ფინანსური და სამხედრო მონაცემები . . . . აზერბაიჯანი . . სომხეთი . . საქართველო
მთლიანი შიდა პროდუქტი (მლრდ. დოლარი) . . . . . . . . 4,5 . . . . . . . . . . . . 1,85 . . . . . . . . . . . . 2,5
თავდაცვის ხარჯები (მლრდ. დოლარი) . . . . . . . . . . . . . . 0,20 . . . . . . . . . . . 0,16 . . . . . . . . . . . . 0,11
მშვიდობიანობის დროის რეგულარული
შეიარაღებული ძალები (ადამიანი) . . . . . . . . . . . . . . . . . 72100 . . . . . . . . . . 42000 . . . . . . . . . . 26900
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220 . . . . . . . . . . . . 102 . . . . . . . . . . . . .79
მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . .490 . . . . . . . . . . . . 204 . . . . . . . . . . . . 185
საველე საარტილერიო სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 . . . . . . . . . . . . 229 . . . . . . . . . . . . .109
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . . . . 3
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . . . . 7
ცხრილში ნაჩვენები 102 სომხური საბრძოლო ტანკიდან ყველა თანამედროვე Т-72 ტიპისაა, ხოლო 79 ქართული საბრძოლო ტანკიდან მხოლოდ 31 მანქანაა Т-72 ტიპის, ხოლო დანარჩენი 49 კი – მოძველებული Т-55 ტიპისაა. სომხეთის შეიარაღებაში არსებული 229 საველე საარტილერიო სისტემიდან 159 ჰაუბიცაა (ქვემეხი), მათგან 38 თვითმავალი. ქართულ ჯარებში კი სულ 76 ჰაუბიცაა და მათგან სულ სამია თვითმავალი. ბუქსირებადი ქვემეხებიდანაც სომხური არმიის შეიარაღებაში მნიშვნელოვანი რაოდენობითაა შედარებით მაღალი 152 მმ ყალიბის მქონე ჰაუბიცები – 90 ერთეული, მაშინ როდესაც ქართულ ჯარებში მხოლოდ 13 ასეთი ქვემეხია, უმეტესობა კი 122 მმ ყალიბისაა. აღარაფერს ვამბობთ აზერბაიჯანული სახმელეთო ჯარების შეიარაღების უპირატესობაზე, რაც ცხრილიდანაც თვალნათლივ ჩანს.
ამჯერად ამ საკითხში ჩაღრავებას არ ვაპირებთ. საქართველოს შეიარაღებული ძალების მშენებლობის საქმეს გაცილებით უფრო სერიოზული და მასშტაბური პრობლემები აქვს. საქმე იმაშია, რომ თუნდაც CFE-ხელშეკრულებითა და ტაშკენტის შეთანხმებით ჩვენთვის დადგენილი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი საქართველო ვერ ჩამოყალიბდება თავდაცვისუნარიან სახელმწიფოდ. ამას ადასტურებს დასავლეთის წამყვან სახელმწიფოთა და ევროპის მცირე ნეიტრალური ქვეყნების სამხედრო მშენებლობის გამოცდილება და პრაქტიკა.
სახელდობრ, თანამედროვე ტიპიურ გერმანულ სატანკო ბატალიონში შედის 54 საბრძოლო ტანკი, თურქულში 56, ამერიკულში 58, ჰოლანდიურში 49 და ა. შ. რუსულ სატანკო ბატალიონში შედარებით ნაკლები საბრძოლო ტანკია 31-41, მაგრამ ტიპიურ რუსულ მოტომსროლელ დივიზიაში შტატით გავალისწნებულია სატანკო და სამი მოტომსროლელი პოლკი, ხოლო თითოეულ მოტომსროლელ პოლკში კი შედის თითო სატანკო ბატალიონიც. ამრიგად, რუსულ მოტომსროლელ დივიზიაში მოითვლება ექვსი სატანკო ბატალიონი, რაც საერთო ჯამში ქმნის მნიშვნელოვან სატანკო ბირთვს – 220 საბრძოლო ტანკამდე. სატანკო დივიზიაში კი საბრძოლო ტანკების რაოდენობა კიდევ უფრო იზრდება.
ასეთ პირობებში თუნდაც 220 საბრძოლო ტანკის კვოტის სრულად ათვისების შემთხვევაშიც ჩვენ შევძლებთ მხოლოდ ოთხი სრულფასოვანი სატანკო ბატალიონის ჩამოყალიბებას, რაც ჩვენი ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველსაყოფად საკმარისი ვერ იქნება.
მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები (მსუბუქი ტანკები, სადაზვერვო მანქანები მძიმე შეიარაღებით, საბრძოლო-სადაზვერვო მანქანები, ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, დესანტის საბრძოლო მანქანები) წარმოადგენს მოტოქვეითი (მოტომსროლელი) ბატალიონების, აგრეთვე სადაზვერვო ასეულების ძირითად შეიარაღებას. გარდა ამისა, ჯავშანტრანსპორტერების გარკვეული რაოდენობა აუცილებელია სატანკო, საარტილერიო, საინჟინრო-მესაგრეთა და სხვა ნაწილებისა და ქვედანაყოფებში. შესაბამისად, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის კვოტა კიდევ უფრო ცოტაა და ვერანაირად ვერ უზრუნველყოფს ჩვენი ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობას.
CFE-ხელშეკრულებით საველე არტილერიაში იგულისხმება 100 მმ და მეტი ყალიბის ქვემეხები, ნაღმსატყორცნები და ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები (ჩვენში ცნობილი რუსული “გრადების” ანალოგიური). მათი დანიშნულებაა მებრძოლი ქვედანაყოფებისა და ნაწილებისთვის საარტილერიო მხარდაჭერის აღმოჩენა. საველე არტილერია შედის როგორც ზოგადსაჯარისო (სატანკო, მოტოქვეითი, ქვეითი, სამთოქვეითი და სხვა) ბრიგადების, ისე დივიზიებისა და საარმიო კორპუსების შემადგენლობაში, აგრეთვე ომიანობის დროს მათ ბაზაზე შექმნილი საველე არმიების და არმიების ჯგუფებისა. არტილერიის გარკვეული რაოდენობა იმყოფება აგრეთვე უმაღლესი სარდლობის (მთავარსარდლობის) განკარგულებაში. ყოველ კონკრეტულ საბრძოლო ოპერაციაში მებრძოლ ქვედანაყოფებს განსხვავებული სიძლიერისა და სახეობის საარტილერიო მხადაჭერა ესაჭიროებათ, რისთვისაც იყენებენ როგორც საკუთარ საშტატო ქვემეხებსა და ნაღმსატყორცნებს, ისე დივიზიებისა და კორპუსების შემადგენლობიდან მიღებულ საშუალებებსაც.
80-იანი წლების ტიპიურ დასავლეთგერმანულ მოტოქვეით ბრიგადაში შედიოდა საველე არტილერიის 30 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, სატანკო ბრიგადაში – 24. მოტოქვეითი (სატანკო) დივიზიის შემადგენლობაში, მასში შემავალი ბრიგადების არტილერიაზე დამატებით, შედიოდა საარტილერიო პოლკი, რომლის შემადგენლობაშიც მოითვლებოდა 40 ქვემეხი და ზალპური ცეცხლის რეაქტიული დანადგარი. სულ მოტოქვეით დივიზიაში შედიოდა 136 საველე საარტილერიო სისტემა (78 155-მმ და 203,2–მმ თვითმავალი და ბუქსირებადი ჰაუბიცა, 42 120-მმ ნაღმსატყორცნი, 16 110-მმ 36 მიმმართველიანი ზალპური ცელხლის რეაქტიული სისტემა). სატანკო დივიზიაში ნაღმსატყორცნები შედარებით ნაკლები იყო – 36 ერთეული.
დასავლურ არმიებში სატანკო და მოტოქვეითი ქვედანაყოფებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენისთვის იყენებენ 155 და 203,2 მმ ყალიბის ჰაუბიცებს, ქვეითი და სათოქვეითი ქვედანაყოფებისთვის – 105 მმ ყალიბისა. სამაგიეროდ ხშირ შემთხვევებში ქვეით ჯარებს უფრო მეტი საარტილერიო სისტემები სჭირდებათ მხარდასაჭერად სატანკო და მოტოქვეით (მექანიზებულ ქვეით) ჯარებთან შედარებით. ამის თვალსაჩინო დადასტურებაა თუნდაც საქართველოს საზღვრების მახლობლობაში განლაგებული ორი თურქული ბრიგადის მაგალითი. სახელდობრ, ქ. არტაანში განლაგებული 25-ე თურქული მექანიზებული ქვეითი ბრიგადის შეიარაღებაში 1998 წლის დასაწყისში შედიოდა 56 საბრძოლო ტანკი, 142 ჯავშანტრანსპორტერი და 53 საველე სარტილერიო სისტემა (25 ჰაუბიცა და 28 106,7-მმ ნაღმსატყორცნი), ხოლო ქ. ტრაპიზონში დისლოცირებულ 48-ე ქვეით ბრიგადაში ჯავშანსატანკო ტექნიკა არა ჰყოლიათ, სამაგიეროდ იქ ნაჩვენები იყო 78 საველე საარტილერიო სისტემა (24 ჰაუბიცა, 18 106,7-მმ და 36 120-მმ ნაღმსატყორცნი).
ასეთ პირობებში საქართველოსთვის ნებადართული 285 საველე საარტილერიო სისტემის კვოტა მხოლოდ ოთხი-ხუთი თანამედროვე საბრძოლო ბრიგადის შეიარაღებისთვის თუ იქნება საკმარისი, რომ არაფერი ვთქვათ სარეზერვო არტილერიის აუცილებლობაზე.
ყოველივე ზემოთქმულიდან ამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეუთო-ს ეგიდით დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებით საქართველოსთვის გამოყოფილი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტების სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი, შესაძლებელი იქნება თანამედროვე ტიპის ორი ჯავშანსატანკო და ორი-სამი ქვეითი ბრიგადის ჩამოყალიბება, სარეზერვო არტილერიის გარეშე. ხოლო თუკი შევადარებთ ამას ევროპის მცირე ნეიტრალურ სახელმწიფოებს, მაშინ აღმოჩნდება, რომ ასეთი საბრძოლო შემადგენლობის სახმელეთო ჯარებით ვერანაირად ვერ შევძლებთ ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველყოფას.
სახელდობრ, სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, ომიანობის დროს ფინეთის სარდლობა გეგმავს 26 საბრძოლო ბრიგადის გამოყვანას – ორი ჯავშასატანკოსი, ათი “ეგერთა” ქვეითის (მექანიზებულის) და 14 ქვეითისა, პლიუს სანაპირო თავდაცვის ერთი საარტილერიო ბრიგადისა. მათ შეიარაღებაში, 2000 წლის მონაცემებით, ნაჩვენებია 230 საბრძოლო ტანკი, 1060-ზე მეტი მოჯავშნული საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფის მანქანა (მათ შორის 670 მსუბუქი ჯავშანტრანსპორტერი), 1920-მდე საველე და სანაპირო არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (მათ შორის 200-ზე მეტი სანაპირო არტილერიისა), პლიუს 800 ერთეული 81-მმ ნაღმსატყორცნი, და სხვა შეიარაღება (საზენიტო, ტანკსაწინააღმდეგო და სხვა).
შვეიცარიის სარდლობა ფინურისგან განსხვავებით აქცენტს აკეთებს ჯავშანსატანკო და მექანიზებული ქვეითი ჯარების მშენებლობასა და გამოყენებაზე და შესაბამისი შეიარაღებაც გააჩია. სახელდობრ, იმავე ლონდონური წყაროს 2000 წლის მონაცემებით, აქ ნაჩვენებია 560-მდე საბრძოლო ტანკი (მათ შორის 370 გერმანული “ლეოპარდ-2”), 1540-მდე მოჯავშნული მანქანა (საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფისა), 1090-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (პლიუს 1470-მდე 81-მმ ნაღმსატყორცნი).
ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან კარგად ჩანს, თუ როგორი და რა რაოდენობით შეიარაღებაა საჭირო მცირე ევროპული სახელმწიფოსთვის თანამედროვე ბრძოლისუნდარიანი სახმელეთო ჯარების შესაქმნელად. აქედან პირდაპირ გამომდინარეობს დასკვნა, რომ თუ საქართველოს ხელისფლებამ არ დაიწყო ზრუნვა ეუთო-ს ხელმძღვანელობისა და წევრი სახელმწიფოების წინაშე ამ ორგანიზაციის ეგიდით დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებების საფუძველზე ჩვენი ქვეყნისთვის დადგენილი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების კვოტების გადასინჯვაზე საკითხის დასაყენებლად და დარჩა ამ კვოტებით დადგენილ ჩარჩოებში, მაშინ საქართველო თავდაცვისუნარიან სახელმწიფოდ ვერ ჩამოყალბდება.
საკითხის ასეთნაირად დაყენების შესაძლებლობა და წინაპირობები ჩადებულია თავად CFE-ხელშეკრულების ტექსტში, სადაც შესავალ ნაწილში აღნიშნულია, რომ ეს ხელშეკრულება არ არის მიმართული რომელიმე სხვა სახელმწიფოს უსაფრთხოების ინტერესების წინააღმდეგ და იგი მიზნად ისახავს ევროპის ქვეყნებს შორის ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი განსხვავებების მოსპობას და რომელიმე ქვეყნის მიერ მეზობლების წინააღმდეგ მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების დასაწყებად პოტენციური შესაძლებლობების მინიმუმადე დაყვანას.
გარდა ამისა, ნათქვამია, რომ ევროპაში პოლიტიკური ვითარების განვითარების და მიხედვით, სტაბილურობის მომავალი მოთხოვნების გათვალისწინებით, აუცილებელია შეიარაღებებზე კონტროლის პროცესის გაგრძელება თვით ახალი მოლაპარაკებების ჩათვლითაც კი.
ასეთი შეხვედრები და მოლაპარაკებები სისტემატიურად მიმდინარეობს და ოფიციალურად მათ ეწოდება CFE-ხელშეკრულების ახალი პირობებისადმი ადაპტაციის პროცესი. საქართველოს წარმომადგენლებს თავისუფლად შეუძლიათ (თუკი ამის სურვილი ექნებათ) დააყენონ ჩვენთვის განკუთვნილი ჩვეულებრივი შეტევთი შეიარაღების კვოტების გაზრდის საკითხი, მით უმტეს, რომ ევროპის ორმა ნეიტრალურმა სახელმწიფომ – ავსტრიამ და ფინეთმა – 90-იან წლებში მნიშვნელოვნად გაზარდეს თავიანთი ჯავშანსატანკო ტექნიკის რაოდენობა და ხარისხი, ასევე შვეიცარიამაც გაზარდა მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების რიცხვი და ეს არავის აღუქვამს ევროპაში ამ სახელმწიფოთა მიერ აგრესიულობის გამოხატვად.
ამასთანავე უნდა ითქვას, რომ 90-იანი წლების პირველ ნახევარში საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვისაც) ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების გაზრდის წინააღმდეგ შეიძლებოდა გამოსულიყო თურქეთი, ვინაიდან მაშინ, ვარდიკო ნადიბაიძის თავდაცვის მინისტრად ყოფნის დროს, საქართველოს სამხედრო მოწყობის სფეროში შედარებით დიდი იყო რუსეთის გავლენა, და თურქეთი რომ დათანხმებოდა ჩვენი ქვეყნისთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) კვოტების გაზრდას, მას არ ექნებოდა გარანტია, რომ მომავალში ეს ძალა რუსეთის ერთიანი სარდლობის ქვეშ არ გამოვიდოდა თურქეთის წინააღმდეგ.
დღესდღეობით საქართველოს სამხედრო-პოლიტიკური კურსი, თუკი მას ასეთი შეიძლება ეწოდოს, რუსეთისგან მნიშვნელოვნადაა დაცილებული და უფრო დასავლეთისკენ იხრება. შესაბამისად, თურქეთის ხელმძღვანელობას აღარ უნდა ჰქონდეს არგუმენტები საქართველოსთვის ტაშკენტის შეთანხმებით გათვალისწინებული კვოტების გაზრდის საწინააღმდეგოდ. მაგრამ ამისთვის აუცილებელია, რომ ჯერ ამ კვოტების გაზრდაზე დასაბუთებული წინადადებები დააყენოს საქართველოს მხარემ.
სამწუხაროდ, სწორედ დასავლეთსა და თურქეთზე ორიენტირებული საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლება ბოლო სამი წლის განმავლობაში დაჟინებით გაურბის არა თუ ამ საკითხის საერთაშორისო დონეზე დაყენებას, არამედ თვით ჩვენს საზოგადოებაში მის სადისკუსიოდ გამოტანასაც კი. ხოლო ის სახელმწიფო მოხელენი, რომლებიც ყველანაირად ჩქმალავენ საქართველოს თავდაცვისთვის ამ მეტად საჭირბოროტო თემის წინ წამოწევას, სამაგიეროდ გაზვიადებულად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ ჩეხეთიდან Т-55 ტიპის გვარიანად მოძველებული ორი-სამი ათეული საბრძოლო ტანკის შეძენისა და თურქეთისგან სამხედრო ფორმის ტანსაცმლის მიღების საკითხებს, ხოლო საქართველოს სამხედრო მშენებლობის უდიდეს მანკიერებად კი მიიჩნევენ თავდაცვის ამჟამინდელი მინისტრის ძვირადღირებულ “ჯიპებს”.
ეს ყველაფერი გარკვეულ ფარგლებში მტკივნეული და აქტუალურია, მაგრამ წმინდა ილია მართალს (ილია ჭავჭავაძეს) რომ დავესესხოთ, თანამედროვე სამხედრო მშენებლობის საქმეში გაუთვითცნობიერებელი ქართული საზოგადოების შეცდომაში შესაყვანად, ბებერი დედაკაცის საპატარძლოდ გამოპრანჭვას უფრო მიაგავს. წმინდა ილია მართალი ასეთ დროს ხალხური ლექსით გვაფრთხილებს: “ბებერსა, სარძლოდ მორთულსა, უფრთხილდი, მოერიდეო”, და ჩვენც მეტი არაფერი გვეთქმის.
ირაკლი ხართიშვილი
CFE წარმოადგენს “ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების” ინგლისური დასახელების (The Treaty on Conventional Armed Forces in Europe) შემოკლებულ აღნიშვნას და ჩვენც ქვემოთ სიმოკლისთვის მას გამოვიყენებთ.
აღნიშნული ხელშეკრულება დადებულ იქნა 1990 წლის ნოემბერში, პარიზში, “ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის” (ევროთათბირის /ეუთთ/ ამჟამად ეუთო-ს) ეგიდით, ნატო-სა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის ქვეყნებს შორის, და მიზნად ისახავდა ამ ორი სამხედრო ბლოკის ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების რამდენადმე შემცირებასა და მათ შორის ძალთა ბალანსის უფრო დაბალ დონეზე დამყარებას.
ხელმომწერი სახელმწიფოების აზრით, ამას უნდა აეცილებინა ორხრივ და საერთაშორისო ურთიერთობებში სამხედრო ძალის ან ძალით მუქარის გამოყენება და უწინდელი კონფრონტაცია ევროპაში შეეცვალა მშვიდობიანი თანამშრომლობის საფუძველზე დამყარებული ახალი ხასიათის ურთიერთობებით, აგრეთვე მინიმუმამდე დაეყვანა რომელიმე მხარის მიერ მოულოდნელი თავდასხმის განხორციელებისა და კონტინენტზე მსხვილმასშტაბიანი შეტევითი მოქმედებების დაწყების პოტენციური შესაძლებლობები.
ამასთანავე ხელმომწერი ქვეყნები ადასტურებდნენ, რომ CFE ხელშეკრულება არ ისახავს მიზნად რომელიმე სახელმწიფოს ინტერესებზე უარყოფითი ზემოქმედების მოხდენას და ითვალისწინებს ევროპაში პოლიტიკური ვითარების შემდგომი განვიარების შედეგად სტაბილურობის მომავალი მოთხოვნების გათვალისწინებით ჩვეულებრივ შეიარაღებაზე კონტროლის პროცესის გაგრძელების აუცილებლობას, თვით ახალი მოლაპარაკებების ჩათვლითაც კი.
ასეთია მოკლედ CFE ხელშეკრულების მიზნები და ამოცანები, რომლებიც სიტყვით ძალზედ ლამაზად და დამაიმედებლად ჟღერს, საქმით კი 90-იან წლებში საპირისპიროდ შემოუბრუნდა საქართველოს. მაგრამ სანამ ამ საკიხებზე გადავიდოდეთ, ჯერ ორიოდე სიტყვით შევეხოთ ისევ აღნიშნულ ხელშეკრულებას.
ამ ხელშეკრულებით თითოეულ სამხედრო ბლოკს უფლება მისცეს მის მიერ კონტროლირებად ევროპულ ტერიტორიაზე რეგულარულ საჯარისო ნაწილებსა და სპეციალურად მოწყობილ და მონიშნულ საწყობებში მშვიდობიანობის დროს მუდმივად განელაგებია არაუმეტეს 20000 საბრძოლო ტანკის, 30000 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 20000 საველე საარტილერიო სისტემის, 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 6800 საბრძოლო თვითმფრინავისა.
ამასთანავე ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტები გადაანაწილეს ევროპის ცალკეული რაიონების მიხედვით. პირველ რიგში გამოჰყვეს კონტინენტის ცენტრალური და საფლანგო რაიონები. საფლანგო რაიონში ნატო-ს ბლოკიდან შეიყვანეს ნორვეგია, ისლანდია, საბერძნეთი და თურქეთის უმეტესი ნაწილი, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიის გამოკლებით; ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციის მხრიდან კი – ბულგარეთი, რუმინეთი და სსრკ-ის ლენინგრადის, ოდესის, ჩრდილო-კავკასიისა და ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქების ტერიტორიები. ხოლო ევროპის მთელი დანარჩენი ნაწილი კი შეყვანილ იქნა ცენტრალურ რაიონში. ეს რაიონიც, მისი დიდი სივრცული განფენილობის გამო, ატლანტის ოკეანიდან ურალის მთებამდე, დაყოფილ იქნა ცალკეულ ქვერაიონებად ორი სამხედრო ბლოკის შეხების ხაზიდან პერიფერიებისკენ (სულ სამი ასეთი ქვერაიონი). მაგრამ ამ წერილში ცენტრალურ რაიონს ჩვენ დეტალურად ვერ შევეხებით, რადგან საქართველო სწორედ საფლანგო რაიონში მდებარეობს, და ჩვენი წერილის თემაც ეს გახლავთ. ქვემოთ 1-ლ ცხრილში მოგვყავს CFE ხელშეკრულებით ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტების განაწილება ცენტრალურ და საფლანგო რაიონებში.
ცხრილი 1
ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტები და მათი განაწილება ცენტრალური და საფლანგო რაიონებისთვის
განლაგების . . რეგულარულ ნაწილებსა და . . საბრძოლო . . მოჯავშნული . . საველე სა-
რაიონები . . . . სპეციალურ საწყობებში . . . . . . .ტანკები . . . . .საბრძოლო . . . . . არტილერიო
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . მანქანები . . . . . . სისტემები
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
მთლიანად . . . სულ არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . 20000 . . . . . . . . . 30000 . . . . . . . . . . 20000
თითოეულ . . . მათგან რეგულარულ ნაწი-
ბლოკში . . . . . . .ლებში არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . 16500 . . . . . . . . .27300 . . . . . . . . . . .17000
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
მათგან ცე- . . სულ არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . . 15300 . . . . . . . . .24100 . . . . . . . . . . .14000
ნტრალურ . . .მათგან რეგულარულ ნაწი-
რაიონში . . . .ლებში არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . .11800 . . . . . . . . . 21400 . . . . . . . . . . .11000
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
საფლანგო . . რეგულარულ ნაწილებში
რაიონში . . . . არაუმეტეს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4700 . . . . . . . . . . 5900 . . . . . . . . . . . 6000
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
შენიშვნა: საგაზეთო წერილში ცხრილში მოყვანილი გვქონდა მთლიანად ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების კვოტები, სადაც ჯავშანსატანკო ტექნიკასა და საველე არტილერიაზე დამატებით, ნაჩვენები იყო არამეტეს 2000 დამრტყმელი ვერტმფრენისა და 6800 საბრძოლო თვითმფრინავის კვოტებიც თითოეული სამხედრო ბლოკისთვის. მაგრამ, ვინაიდან ჰორიზონტალურად ერთ სტრიქონში ამდენი მონაცემის განთავსება ჩვენი ფაილის ფორმატში სიძნელეს წარმოადგენს და, გარდა ამისა, ცალკეული რაიონებისა და ქვერაიონების მიხედვით საბრძოლო ავიაციის განლაგება არ იყო ლიმიტირებული და ეს საკითხი მთლიანად გახლდათ მინდობილი თითოეული სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებაზე, ამიტომ აქ უკვე ცხრილიც რამდენადმე გავამარტივეთ და ავიაციის მონაცემები ამოვიღეთ.
შემდეგ ეს კვოტები გადაუნაწილეს თითოეული სამხედრო ბლოკის შესაბამის რაიონებში განლაგებულ სახელმწიფოებს.
მალევე ჯერ ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია დაიშალა, შემდეგ საბჭოთა კავშირიც და დღის წესრიგში დადგა სსრკ-ის კვოტების მის ევროპულ ნაწილში წარმოქმნილ ახალ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს შორის გადანაწილების საკითხიც. ეს პრაქტიკულად განახორციელეს 1992 წლის მაისში ტაშკენტში დადებული შეთანხმებით, რომლის თანახმადაც საქართველოს, ასევე სომხეთსა და აზერბაიჯანსაც, თითოეულს, საბჭოთა კავშირის საფლანგო კვოტებიდან არგუნეს არაუმეტეს 220 საბრძოლო ტანკის, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის, 285 საველე საარტილერიო სისტემის, 50 დამრტყმელი ვერტმფრენის და 100 საბრძოლო თვითმფრინავისა.
უნდა ითქვას, რომ საქართველოს დღემდე არა აქვს ათვისებული თუნდაც ეს კვოტები მაინც, უფრო მეტიც, იგი უკანასკნელ ადგილზეა ამიერკავკასიის სახელმწიფოებს შორის თავისი სამხედრო ხარჟების, შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების, შეიარაღებათა რაოდენობისა და ხარისხის მიხედვით. ქვემოთ, მე-2 ცხრილში, მოყვანილია სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის ფინანსური და შეიარაღებული ძალების მონაცემები, შესაბამისად, 1999 და 2000 წლების მიხედვით.
ცხრილი 2
ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ფინანსური და შეიარაღებული ძალების მონაცემები (ფინანსური მონაცემები ნაჩვენებია 1999 წლის მიხედვით, ხოლო შეიარაღებული ძალებისა კი – 2000 წლის)
ფინანსური და სამხედრო მონაცემები . . . . აზერბაიჯანი . . სომხეთი . . საქართველო
მთლიანი შიდა პროდუქტი (მლრდ. დოლარი) . . . . . . . . 4,5 . . . . . . . . . . . . 1,85 . . . . . . . . . . . . 2,5
თავდაცვის ხარჯები (მლრდ. დოლარი) . . . . . . . . . . . . . . 0,20 . . . . . . . . . . . 0,16 . . . . . . . . . . . . 0,11
მშვიდობიანობის დროის რეგულარული
შეიარაღებული ძალები (ადამიანი) . . . . . . . . . . . . . . . . . 72100 . . . . . . . . . . 42000 . . . . . . . . . . 26900
საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220 . . . . . . . . . . . . 102 . . . . . . . . . . . . .79
მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . .490 . . . . . . . . . . . . 204 . . . . . . . . . . . . 185
საველე საარტილერიო სისტემები . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 . . . . . . . . . . . . 229 . . . . . . . . . . . . .109
დამრტყმელი ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . . . . 3
საბრძოლო თვითმფრინავები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . . . . 7
ცხრილში ნაჩვენები 102 სომხური საბრძოლო ტანკიდან ყველა თანამედროვე Т-72 ტიპისაა, ხოლო 79 ქართული საბრძოლო ტანკიდან მხოლოდ 31 მანქანაა Т-72 ტიპის, ხოლო დანარჩენი 49 კი – მოძველებული Т-55 ტიპისაა. სომხეთის შეიარაღებაში არსებული 229 საველე საარტილერიო სისტემიდან 159 ჰაუბიცაა (ქვემეხი), მათგან 38 თვითმავალი. ქართულ ჯარებში კი სულ 76 ჰაუბიცაა და მათგან სულ სამია თვითმავალი. ბუქსირებადი ქვემეხებიდანაც სომხური არმიის შეიარაღებაში მნიშვნელოვანი რაოდენობითაა შედარებით მაღალი 152 მმ ყალიბის მქონე ჰაუბიცები – 90 ერთეული, მაშინ როდესაც ქართულ ჯარებში მხოლოდ 13 ასეთი ქვემეხია, უმეტესობა კი 122 მმ ყალიბისაა. აღარაფერს ვამბობთ აზერბაიჯანული სახმელეთო ჯარების შეიარაღების უპირატესობაზე, რაც ცხრილიდანაც თვალნათლივ ჩანს.
ამჯერად ამ საკითხში ჩაღრავებას არ ვაპირებთ. საქართველოს შეიარაღებული ძალების მშენებლობის საქმეს გაცილებით უფრო სერიოზული და მასშტაბური პრობლემები აქვს. საქმე იმაშია, რომ თუნდაც CFE-ხელშეკრულებითა და ტაშკენტის შეთანხმებით ჩვენთვის დადგენილი ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი საქართველო ვერ ჩამოყალიბდება თავდაცვისუნარიან სახელმწიფოდ. ამას ადასტურებს დასავლეთის წამყვან სახელმწიფოთა და ევროპის მცირე ნეიტრალური ქვეყნების სამხედრო მშენებლობის გამოცდილება და პრაქტიკა.
სახელდობრ, თანამედროვე ტიპიურ გერმანულ სატანკო ბატალიონში შედის 54 საბრძოლო ტანკი, თურქულში 56, ამერიკულში 58, ჰოლანდიურში 49 და ა. შ. რუსულ სატანკო ბატალიონში შედარებით ნაკლები საბრძოლო ტანკია 31-41, მაგრამ ტიპიურ რუსულ მოტომსროლელ დივიზიაში შტატით გავალისწნებულია სატანკო და სამი მოტომსროლელი პოლკი, ხოლო თითოეულ მოტომსროლელ პოლკში კი შედის თითო სატანკო ბატალიონიც. ამრიგად, რუსულ მოტომსროლელ დივიზიაში მოითვლება ექვსი სატანკო ბატალიონი, რაც საერთო ჯამში ქმნის მნიშვნელოვან სატანკო ბირთვს – 220 საბრძოლო ტანკამდე. სატანკო დივიზიაში კი საბრძოლო ტანკების რაოდენობა კიდევ უფრო იზრდება.
ასეთ პირობებში თუნდაც 220 საბრძოლო ტანკის კვოტის სრულად ათვისების შემთხვევაშიც ჩვენ შევძლებთ მხოლოდ ოთხი სრულფასოვანი სატანკო ბატალიონის ჩამოყალიბებას, რაც ჩვენი ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველსაყოფად საკმარისი ვერ იქნება.
მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები (მსუბუქი ტანკები, სადაზვერვო მანქანები მძიმე შეიარაღებით, საბრძოლო-სადაზვერვო მანქანები, ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, დესანტის საბრძოლო მანქანები) წარმოადგენს მოტოქვეითი (მოტომსროლელი) ბატალიონების, აგრეთვე სადაზვერვო ასეულების ძირითად შეიარაღებას. გარდა ამისა, ჯავშანტრანსპორტერების გარკვეული რაოდენობა აუცილებელია სატანკო, საარტილერიო, საინჟინრო-მესაგრეთა და სხვა ნაწილებისა და ქვედანაყოფებში. შესაბამისად, 220 მოჯავშნული საბრძოლო მანქანის კვოტა კიდევ უფრო ცოტაა და ვერანაირად ვერ უზრუნველყოფს ჩვენი ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობას.
CFE-ხელშეკრულებით საველე არტილერიაში იგულისხმება 100 მმ და მეტი ყალიბის ქვემეხები, ნაღმსატყორცნები და ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები (ჩვენში ცნობილი რუსული “გრადების” ანალოგიური). მათი დანიშნულებაა მებრძოლი ქვედანაყოფებისა და ნაწილებისთვის საარტილერიო მხარდაჭერის აღმოჩენა. საველე არტილერია შედის როგორც ზოგადსაჯარისო (სატანკო, მოტოქვეითი, ქვეითი, სამთოქვეითი და სხვა) ბრიგადების, ისე დივიზიებისა და საარმიო კორპუსების შემადგენლობაში, აგრეთვე ომიანობის დროს მათ ბაზაზე შექმნილი საველე არმიების და არმიების ჯგუფებისა. არტილერიის გარკვეული რაოდენობა იმყოფება აგრეთვე უმაღლესი სარდლობის (მთავარსარდლობის) განკარგულებაში. ყოველ კონკრეტულ საბრძოლო ოპერაციაში მებრძოლ ქვედანაყოფებს განსხვავებული სიძლიერისა და სახეობის საარტილერიო მხადაჭერა ესაჭიროებათ, რისთვისაც იყენებენ როგორც საკუთარ საშტატო ქვემეხებსა და ნაღმსატყორცნებს, ისე დივიზიებისა და კორპუსების შემადგენლობიდან მიღებულ საშუალებებსაც.
80-იანი წლების ტიპიურ დასავლეთგერმანულ მოტოქვეით ბრიგადაში შედიოდა საველე არტილერიის 30 ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი, სატანკო ბრიგადაში – 24. მოტოქვეითი (სატანკო) დივიზიის შემადგენლობაში, მასში შემავალი ბრიგადების არტილერიაზე დამატებით, შედიოდა საარტილერიო პოლკი, რომლის შემადგენლობაშიც მოითვლებოდა 40 ქვემეხი და ზალპური ცეცხლის რეაქტიული დანადგარი. სულ მოტოქვეით დივიზიაში შედიოდა 136 საველე საარტილერიო სისტემა (78 155-მმ და 203,2–მმ თვითმავალი და ბუქსირებადი ჰაუბიცა, 42 120-მმ ნაღმსატყორცნი, 16 110-მმ 36 მიმმართველიანი ზალპური ცელხლის რეაქტიული სისტემა). სატანკო დივიზიაში ნაღმსატყორცნები შედარებით ნაკლები იყო – 36 ერთეული.
დასავლურ არმიებში სატანკო და მოტოქვეითი ქვედანაყოფებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენისთვის იყენებენ 155 და 203,2 მმ ყალიბის ჰაუბიცებს, ქვეითი და სათოქვეითი ქვედანაყოფებისთვის – 105 მმ ყალიბისა. სამაგიეროდ ხშირ შემთხვევებში ქვეით ჯარებს უფრო მეტი საარტილერიო სისტემები სჭირდებათ მხარდასაჭერად სატანკო და მოტოქვეით (მექანიზებულ ქვეით) ჯარებთან შედარებით. ამის თვალსაჩინო დადასტურებაა თუნდაც საქართველოს საზღვრების მახლობლობაში განლაგებული ორი თურქული ბრიგადის მაგალითი. სახელდობრ, ქ. არტაანში განლაგებული 25-ე თურქული მექანიზებული ქვეითი ბრიგადის შეიარაღებაში 1998 წლის დასაწყისში შედიოდა 56 საბრძოლო ტანკი, 142 ჯავშანტრანსპორტერი და 53 საველე სარტილერიო სისტემა (25 ჰაუბიცა და 28 106,7-მმ ნაღმსატყორცნი), ხოლო ქ. ტრაპიზონში დისლოცირებულ 48-ე ქვეით ბრიგადაში ჯავშანსატანკო ტექნიკა არა ჰყოლიათ, სამაგიეროდ იქ ნაჩვენები იყო 78 საველე საარტილერიო სისტემა (24 ჰაუბიცა, 18 106,7-მმ და 36 120-მმ ნაღმსატყორცნი).
ასეთ პირობებში საქართველოსთვის ნებადართული 285 საველე საარტილერიო სისტემის კვოტა მხოლოდ ოთხი-ხუთი თანამედროვე საბრძოლო ბრიგადის შეიარაღებისთვის თუ იქნება საკმარისი, რომ არაფერი ვთქვათ სარეზერვო არტილერიის აუცილებლობაზე.
ყოველივე ზემოთქმულიდან ამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეუთო-ს ეგიდით დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებით საქართველოსთვის გამოყოფილი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე არტილერიის კვოტების სრულად ათვისების შემთხვევაშიც კი, შესაძლებელი იქნება თანამედროვე ტიპის ორი ჯავშანსატანკო და ორი-სამი ქვეითი ბრიგადის ჩამოყალიბება, სარეზერვო არტილერიის გარეშე. ხოლო თუკი შევადარებთ ამას ევროპის მცირე ნეიტრალურ სახელმწიფოებს, მაშინ აღმოჩნდება, რომ ასეთი საბრძოლო შემადგენლობის სახმელეთო ჯარებით ვერანაირად ვერ შევძლებთ ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველყოფას.
სახელდობრ, სტრატეგიული კვლევების ლონდონის საერთაშორისო ინსტიტუტის მონაცემებით, ომიანობის დროს ფინეთის სარდლობა გეგმავს 26 საბრძოლო ბრიგადის გამოყვანას – ორი ჯავშასატანკოსი, ათი “ეგერთა” ქვეითის (მექანიზებულის) და 14 ქვეითისა, პლიუს სანაპირო თავდაცვის ერთი საარტილერიო ბრიგადისა. მათ შეიარაღებაში, 2000 წლის მონაცემებით, ნაჩვენებია 230 საბრძოლო ტანკი, 1060-ზე მეტი მოჯავშნული საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფის მანქანა (მათ შორის 670 მსუბუქი ჯავშანტრანსპორტერი), 1920-მდე საველე და სანაპირო არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (მათ შორის 200-ზე მეტი სანაპირო არტილერიისა), პლიუს 800 ერთეული 81-მმ ნაღმსატყორცნი, და სხვა შეიარაღება (საზენიტო, ტანკსაწინააღმდეგო და სხვა).
შვეიცარიის სარდლობა ფინურისგან განსხვავებით აქცენტს აკეთებს ჯავშანსატანკო და მექანიზებული ქვეითი ჯარების მშენებლობასა და გამოყენებაზე და შესაბამისი შეიარაღებაც გააჩია. სახელდობრ, იმავე ლონდონური წყაროს 2000 წლის მონაცემებით, აქ ნაჩვენებია 560-მდე საბრძოლო ტანკი (მათ შორის 370 გერმანული “ლეოპარდ-2”), 1540-მდე მოჯავშნული მანქანა (საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფისა), 1090-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი (პლიუს 1470-მდე 81-მმ ნაღმსატყორცნი).
ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან კარგად ჩანს, თუ როგორი და რა რაოდენობით შეიარაღებაა საჭირო მცირე ევროპული სახელმწიფოსთვის თანამედროვე ბრძოლისუნდარიანი სახმელეთო ჯარების შესაქმნელად. აქედან პირდაპირ გამომდინარეობს დასკვნა, რომ თუ საქართველოს ხელისფლებამ არ დაიწყო ზრუნვა ეუთო-ს ხელმძღვანელობისა და წევრი სახელმწიფოების წინაშე ამ ორგანიზაციის ეგიდით დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებების საფუძველზე ჩვენი ქვეყნისთვის დადგენილი ჯავშანსატანკო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების კვოტების გადასინჯვაზე საკითხის დასაყენებლად და დარჩა ამ კვოტებით დადგენილ ჩარჩოებში, მაშინ საქართველო თავდაცვისუნარიან სახელმწიფოდ ვერ ჩამოყალბდება.
საკითხის ასეთნაირად დაყენების შესაძლებლობა და წინაპირობები ჩადებულია თავად CFE-ხელშეკრულების ტექსტში, სადაც შესავალ ნაწილში აღნიშნულია, რომ ეს ხელშეკრულება არ არის მიმართული რომელიმე სხვა სახელმწიფოს უსაფრთხოების ინტერესების წინააღმდეგ და იგი მიზნად ისახავს ევროპის ქვეყნებს შორის ჩვეულებრივი შეტევითი შეიარაღების მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი განსხვავებების მოსპობას და რომელიმე ქვეყნის მიერ მეზობლების წინააღმდეგ მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების დასაწყებად პოტენციური შესაძლებლობების მინიმუმადე დაყვანას.
გარდა ამისა, ნათქვამია, რომ ევროპაში პოლიტიკური ვითარების განვითარების და მიხედვით, სტაბილურობის მომავალი მოთხოვნების გათვალისწინებით, აუცილებელია შეიარაღებებზე კონტროლის პროცესის გაგრძელება თვით ახალი მოლაპარაკებების ჩათვლითაც კი.
ასეთი შეხვედრები და მოლაპარაკებები სისტემატიურად მიმდინარეობს და ოფიციალურად მათ ეწოდება CFE-ხელშეკრულების ახალი პირობებისადმი ადაპტაციის პროცესი. საქართველოს წარმომადგენლებს თავისუფლად შეუძლიათ (თუკი ამის სურვილი ექნებათ) დააყენონ ჩვენთვის განკუთვნილი ჩვეულებრივი შეტევთი შეიარაღების კვოტების გაზრდის საკითხი, მით უმტეს, რომ ევროპის ორმა ნეიტრალურმა სახელმწიფომ – ავსტრიამ და ფინეთმა – 90-იან წლებში მნიშვნელოვნად გაზარდეს თავიანთი ჯავშანსატანკო ტექნიკის რაოდენობა და ხარისხი, ასევე შვეიცარიამაც გაზარდა მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების რიცხვი და ეს არავის აღუქვამს ევროპაში ამ სახელმწიფოთა მიერ აგრესიულობის გამოხატვად.
ამასთანავე უნდა ითქვას, რომ 90-იანი წლების პირველ ნახევარში საქართველოსთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვისაც) ჩვეულებრივი შეიარაღების კვოტების გაზრდის წინააღმდეგ შეიძლებოდა გამოსულიყო თურქეთი, ვინაიდან მაშინ, ვარდიკო ნადიბაიძის თავდაცვის მინისტრად ყოფნის დროს, საქართველოს სამხედრო მოწყობის სფეროში შედარებით დიდი იყო რუსეთის გავლენა, და თურქეთი რომ დათანხმებოდა ჩვენი ქვეყნისთვის (ასევე სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის) კვოტების გაზრდას, მას არ ექნებოდა გარანტია, რომ მომავალში ეს ძალა რუსეთის ერთიანი სარდლობის ქვეშ არ გამოვიდოდა თურქეთის წინააღმდეგ.
დღესდღეობით საქართველოს სამხედრო-პოლიტიკური კურსი, თუკი მას ასეთი შეიძლება ეწოდოს, რუსეთისგან მნიშვნელოვნადაა დაცილებული და უფრო დასავლეთისკენ იხრება. შესაბამისად, თურქეთის ხელმძღვანელობას აღარ უნდა ჰქონდეს არგუმენტები საქართველოსთვის ტაშკენტის შეთანხმებით გათვალისწინებული კვოტების გაზრდის საწინააღმდეგოდ. მაგრამ ამისთვის აუცილებელია, რომ ჯერ ამ კვოტების გაზრდაზე დასაბუთებული წინადადებები დააყენოს საქართველოს მხარემ.
სამწუხაროდ, სწორედ დასავლეთსა და თურქეთზე ორიენტირებული საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლება ბოლო სამი წლის განმავლობაში დაჟინებით გაურბის არა თუ ამ საკითხის საერთაშორისო დონეზე დაყენებას, არამედ თვით ჩვენს საზოგადოებაში მის სადისკუსიოდ გამოტანასაც კი. ხოლო ის სახელმწიფო მოხელენი, რომლებიც ყველანაირად ჩქმალავენ საქართველოს თავდაცვისთვის ამ მეტად საჭირბოროტო თემის წინ წამოწევას, სამაგიეროდ გაზვიადებულად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ ჩეხეთიდან Т-55 ტიპის გვარიანად მოძველებული ორი-სამი ათეული საბრძოლო ტანკის შეძენისა და თურქეთისგან სამხედრო ფორმის ტანსაცმლის მიღების საკითხებს, ხოლო საქართველოს სამხედრო მშენებლობის უდიდეს მანკიერებად კი მიიჩნევენ თავდაცვის ამჟამინდელი მინისტრის ძვირადღირებულ “ჯიპებს”.
ეს ყველაფერი გარკვეულ ფარგლებში მტკივნეული და აქტუალურია, მაგრამ წმინდა ილია მართალს (ილია ჭავჭავაძეს) რომ დავესესხოთ, თანამედროვე სამხედრო მშენებლობის საქმეში გაუთვითცნობიერებელი ქართული საზოგადოების შეცდომაში შესაყვანად, ბებერი დედაკაცის საპატარძლოდ გამოპრანჭვას უფრო მიაგავს. წმინდა ილია მართალი ასეთ დროს ხალხური ლექსით გვაფრთხილებს: “ბებერსა, სარძლოდ მორთულსა, უფრთხილდი, მოერიდეო”, და ჩვენც მეტი არაფერი გვეთქმის.
ირაკლი ხართიშვილი
No comments:
Post a Comment