1990-1991 წლებში სპარსეთის ყურის ზონაში ომის თაობაზე ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს 1991 წლის ნომრებში გამოქვეყნებული წერილების მიხედვით მომზადებული ერთი ნაშრომი უკვე შევთავაზეთ ამ წინა ხანებში ჩვენი ბლოგის მკითხველს. მაგრამ ის მომზადებული გახლდათ მხოლოდ იმ წერილების მიხედვით, რომელიც აღნიშნული ჟურნალის დასაწყის განყოფილებაში „შეიარაღებული ძალების ზოგადი საკითხები“ იყო გამოქვეყნებული. გარდა ამისა, ჟურნალის სხვა განყოფილებებში: „სახმელეთო ჯარები“, „სამხედრო-საჰაერო ძალები“ და „სამხედრო-საზღვაო ძალები“ იმავე წელს გამოქვეყნებულ იქნა რიგი წერილებისა, რომლებშიც უფრო დეტალურად იყო განხილული შეიარაღებული ძალების შესაბამის სახეობათა ამ კონფლიქტში მონაწილეობის ძირითადი საკითხები. ქვემოთ სწორედ ამ წერილების თარგმანის საფუძველზე მომზადებულ ნაშრომს გავაცნობთ ჩვენს მკითხველს, საიდანაც დაინტერესებული მკითხველი უფრო კარგად გაეცნობა თანამედროვე სამხედრო საქმისა და შეიარაღებული ბრძოლის წარმოების ძირეულ და აქტუალურ თემებს.
(ნაწილი I)
სამხედრო-საჰაერო ძალებისა და სახმელეთო ჯარების მოქმედებები სპარსეთის ყურის ზონის კონფლიქტში 1990-91 წლებში
I. სტრატეგიული გადასროლები ჰაერით სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის მსვლელობისას
ქუვეითზე ერაყის თავდასხმის დღიდან (1990 წლის 2 აგვისტო) სულ ორი დღის შემდეგ შეერთებულმა შტატებმა მიიღო გადაწყვეტილება თავისი ჯარების სპარსეთის ყურის ზონაში გაგზავნის შესახებ. დირექტივა ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” დაწყებაზე ხელმოწერილ იქნა 6 აგვისტოს, ხოლო მის მომდევნო დღეს კი პირველი სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავი (C-141) აფრინდა აშშ-ის ტერიტორიაზე მდებარე ერთერთი ავიაბაზიდან და კურსი საუდის არაბეთის მიმართულებით აიღო.
ჯარების გადაზიდვის ოპერაციის საერთო ხელმძღვანელობა დაეკისრა შტაბების უფროსთა კომიტეტს (შუკ), უშუალო კი – აშშ შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული გადასროლების სარდლობასა და სამხედრო-საჰაერო ძალების სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობას (სჰძ მტას).
ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” გეგმას საფუძვლად დაედო აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს, CENTCOM) ძალებისა და საშუალებათა ახლო აღმოსავლეთში გადასროლების მუდმივად მოქმედი და პერიოდულად კორექტირებადი გეგმა. გეგმით გაითვალისწინებოდა გცს-ის ფორმირებათა პირადი შემადგენლობის ძირითადი ნაწილის (90 %-ზე მეტი) ჰაერით გადაყვანა, ამასთან ისეთ შენაერთებს, როგორებიცაა 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზია და 101-ე საჰაერო-საიერიშო დივიზია, გადაისროდნენ საშტატო შეიარაღებით, სახმელეთო ჯარების დანარჩენი ფორმირებებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) სამხედრო მოსამსახურეებს კი – პირადი იარაღით.
იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის მძიმე სისტემებსა (ტანკები, ქვეითთა საბრძოლო მანქანები /ქსმ/, ჯავშანტრანსპორტერები /ჯტრ/, ვერტმფრენები, საარტილრიო ქვემეხები) და მატერიალურ საშუალებებს ჯარების გასაშლელი დაჯგუფებისთვის ზღვით გადაზიდავდნენ. ეს იმასთან იყო დაკავშირებული, რომ მხოლოდ ერთი საშტატო დივიზიის საბრძოლო ტექნიკის სრული კომპლექტით ჰაერით გადასროლისთვის საჭირო იყო C-141 თვითმფრინავების 1538 და C-5 თვითმფრინავების 269 რეისი.
საჰაერო გადასროლები აშშ-დან კონფლიქტის რაიონში სრულდებოდა სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავებით C-141 “სტარლიფტერი” და C-5 “გელექსი”, სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავებით KC-10 “ექსტენდერი”, აგრეთვე მტას-ის რეზერვის სატვირთო თვითმფრინავებითა და სამგზავრო ავიალაინერებით სამოქალაქო კომპანიების შემადგენლობიდან. სპარსეთის ყურის ზონაში ძირითადი აეროდრომებიდან უშუალოდ ამერიკული ძალების დისლოკაციის რაიონებში ტვირთების, ხოლო შემდგომში კი დასავლეთ ევროპიდან კონფლიქტის რაიონში ჯარებისა და ტვირთების გადაზიდვებისთვის გამოიყენებოდა ტაქტიკური სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები C-130 “ჰერკულესი”.
ქვემოთ მოვიყვანთ მტას-ისა და მისი რეზერვების ძირითადი თვითმფრინავების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლებს ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს 1991 წლის მე-5 ნომერში გამოქვეყნებული წერილიდან “აშშ სჰძ-ის სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობა”.
სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები
C-5A “გელექსი” შეიარაღებაშია 1968 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 348,8 ტ, ცარიელისა 147,5 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 18000 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 345 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 120 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 870 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 10300 მ; ფრენის სიშორეა – 6000 კმ, ტვირთით – 100 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 75,5 მ, სიმაღლე 19,9 მ, ფრთის გაშლა 67,9 მ.
C-5B “გელექსი” შეიარაღებაშია 1983 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 363 ტ, ცარიელისა 150 ტ-ზე მეტი, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 19500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 345 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 120 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 875 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11000 მ; ფრენის სიშორეა – 6000 კმ, ტვირთით – 100 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 75,5 მ, სიმაღლე 19,9 მ, ფრთის გაშლა 67,9 მ.
C-141B “სთარლიფტერი” შეიარაღებაშია 1979 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 156 ტ, ცარიელისა 66 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 9525 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 154 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 42 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12500 მ; ფრენის სიშორეა – 5000 კმ, ტვირთით – 42 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 51,3 მ, სიმაღლე 12,0 მ, ფრთის გაშლა 48,7 მ.
C-130H “ჰერკულესი” შეიარაღებაშია 1964 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 79,4 ტ, ცარიელისა 33,0 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 4910 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 92 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 20,4 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 600 კმ/სთ 6100 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 10000 მ; ფრენის სიშორეა – 4200 კმ, ტვირთით – 20,4 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 29,8 მ, სიმაღლე 11,7 მ, ფრთის გაშლა 40,4 მ.
C-137 შეიარაღებაშია 1958 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 151,3 ტ, ცარიელისა 62,9 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8165 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 219 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 41,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 6900 კმ, ტვირთით – 41,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 46,61 მ, სიმაღლე 12,93 მ, ფრთის გაშლა 44,42 მ.
C-135B “სტრატოლიფტერი” შეიარაღებაშია 1962 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 125 ტ, ცარიელისა 46 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 6200 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 126 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 39,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 850 კმ/სთ 10600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 7400 კმ, ტვირთით – 25 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 41,0 მ, სიმაღლე 11,7 მ, ფრთის გაშლა 39,9 მ.
C-121G “კონსტელეიშნი” შეიარაღებაშია 1951 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 65,8 ტ, ცარიელისა 34,1 ტ, გააჩნია ოთხი დგუშიანი ძრავა, თითოეული 2500 ცხ.ძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 72 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 18,1 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 530 კმ/სთ 7000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 8600 მ; ფრენის სიშორეა – 3360 კმ, ტვირთით – 18,1 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 35,4 მ, სიმაღლე 7,5 მ, ფრთის გაშლა 37,5 მ.
C-9A “ნაითინგეილი” შეიარაღებაშია 1968 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 49,0 ტ, ცარიელისა 26,9 ტ, გააჩნია ორი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 6575 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 40 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – * მ; ფრენის სიშორეა – 2400 კმ, ტვირთით – 5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 36,4 მ, სიმაღლე 8,4 მ, ფრთის გაშლა 28,5 მ.
C-140 “ჯეთსთარი” შეიარაღებაშია 1962 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 19,0 ტ, ცარიელისა * ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 1500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 10 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 1,33 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 816 კმ/სთ 11300 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 3400 კმ, ტვირთით – 1,33 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 18,4 მ, სიმაღლე 6,2 მ, ფრთის გაშლა 16,6 მ.
სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავები
KC-10A მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 267,6 ტ, ცარიელისა 110 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23820 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 80 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 77 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 870 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 11000 კმ, ტვირთით – 45 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 55,35 მ, სიმაღლე 17,7 მ, ფრთის გაშლა 50,4 მ.
KC-135R მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 146,3 ტ, ცარიელისა 48,2 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 9970 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 80 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 22,7 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12800 მ; ფრენის სიშორეა – 7500 კმ, ტვირთით – 22,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 44,2 მ, სიმაღლე 11,6 მ, ფრთის გაშლა 39,8 მ.
თვითმფრინავები სამოქალაქო ავიაციის შემადგენლობიდან
ბოინგ 747 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 372 ტ, ცარიელისა 179,6 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 452 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 90,7-101 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 13700 მ; ფრენის სიშორეა – 10000 კმ, ტვირთით – 60 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 70,66 მ, სიმაღლე 19,33 მ, ფრთის გაშლა 59,64 მ.
DC-10 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 267,6 ტ, ცარიელისა 108,4 ტ, გააჩნია სამი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 380 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 65 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 9200 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 6640 კმ, ტვირთით – 65 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 55,5 მ, სიმაღლე 17,7 მ, ფრთის გაშლა 50,41 მ.
L-1011 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 211,4 ტ, ცარიელისა 112,7 ტ, გააჩნია სამი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 22700 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 260-ზე მეტი მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 40,6 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12800 მ; ფრენის სიშორეა – 6670 კმ, ტვირთით – 40,6 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 54,17 მ, სიმაღლე 1678,7 მ, ფრთის გაშლა 47,34 მ.
DC-8 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 161,0 ტ, ცარიელისა 75,0 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8620 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 189 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 53,7 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 850 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 7200 კმ, ტვირთით – 30 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 47,98 მ, სიმაღლე 12,92 მ, ფრთის გაშლა 45,23 მ.
ბოინგ 707 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 151 ტ, ცარიელისა 62,9 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8165 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 219 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 41,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 6900 კმ, ტვირთით – 41,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 46,61 მ, სიმაღლე 12,93 მ, ფრთის გაშლა 44,42 მ (ჩანართის დასასრული).
საუდის არაბეთში C-141 თვითმფრინავებით პირველები ჩაიყვანეს სტრატეგიული გადასროლების სამმართველოს ოპერატიული ჯგუფის პირადი შემადგენლობა და სატრანსპორტო თვითმფრინავების მიღებისა და მომსახურების ტექნიკური შემადგენლობა. კონფლიქტის რაიონში ჯარებისა და ტვირთების სტრატეგიული გადაზიდვები “უდაბნოს ფარის” დამტკიცებული გეგმის შესაბამისად უშუალოდ დაიწყო 8 აგვისტოს 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზიის პირველი ქვედანაყოფების, აგრეთვე 1-ლი ტაქტიკური გამანადგურებელი საავიაციო ფრთის პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკური ქონების გადასროლით. ამასთან ფრთის მომსახურე პერსონალის მეწინავე ჯგუფი, სათადარიგო საფრენოსნო ეკიპაჟები და ტექნიკური ქონების მინიმალურად აუცილებელი ნაწილი ჩაყვანილ და ჩატანილ იქნა სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავებით KC-10. ისინი მარშრუტს საბრძოლო თვითმფრინავებთან ერთად მიუყვებოდნენ და ჰაერში მათ საწვავით გაწყობას ახორციელებდნენ. საუდის არაბეთში აეროდრომზე დაჯდომიდან სულ რამდენიმე საათში ამ ფრთის პირველი თვითმფრინავები ჰაერში აფრინდნენ მოწინააღმდეგის შესაძლო საჰაერო თავდასხმის მოგერიების მიზნით საბრძოლო მორიგეობის გასაწევად.
ჰაერით სტრატეგიული გადასროლების ორგანიზაცია “ბრაით სთარის” ტიპის სწავლებებში წინასწარ დამუშავებული სქემის მიხედვით ხორციელდებოდა. სახმელეთო ჯარების (საზღვაო ქვეითი ჯარის) თითოეულ ქვედანაყოფს კონკრეტულად ჰქონდა განსაზღვრული აფრენის ავიაბაზა (აეროპორტი), ჩასხდომის (ჩატვირთვის) ადგილზე მისვლის დრო (როგორც წესი, აფრენამდე 4 სთ-ით ადრე), ავიაესკადრილიის ნომერი, თვითმფრინავის ტიპი და ჩატვირთვისა და გადმოტვირთვის წესი. აშშ-ის აღმოსავლეთ სანაპიროს, დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისა (ინგლისი, ესპანეთი) და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების (ეგვიპტე, საუდის არაბეთი) ავიაბაზებში გაშლილი იყო გამწყობი KC-135 თვითმფრინავების ჯგუფები (10-30 ერთეული), რომლებიც სამხედრო-სატრანსპორტო და ტაქტიკური ავიაციის თვითმფრინავების ჰაერში საწვავით გაწყობას უზრუნველყოფდნენ. შუალედური დაჯდომებისა (სარაგოსა და ტორეჰონი ესპანეთში; რამშტაინი და რაინ-მაინი გერმანიაში; დასავლეთ ქაირო ეგვიპტეში) და სათადარიგო (ლაგენსი, აზორის კუნძულები; კეფლავიკი, ისლანდია) აეროდრომებზე ჩაყვანილ იქნა აუცილებელი რიცხვის ტექნიკური პერსონალი შესაბამისი ქონებით თვითმფრინავების მომსახურებისთვის. აშშ-ის, დასავლეთ ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების საჰაერო მოძრაობის მართვის სამსახურები გრაფიკის შესაბამისად საჭირო საჰაერო დერეფნებს ათავისუფლებდნენ.
სატრანსპორტო ავიაცია ატლანტის ოკეანეზე გადმოფრენისას იყენებდა შემდეგ მარშრუტებს: ჩრდილოეთის – ჩრდილოეთ განედის 50° პარალელის გამოყოლებით გერმანიის ავიაბაზებში დაჯდომით; ცენტრალური – ჩრდილოეთის განედის 40° პარალელის გამოყოლებით ესპანეთის ავიაბაზებში დაჯდომით; შუალედურ ავიაბაზებში ახდენდნენ თვითმფრინავების გაწყობას, ტექნიკურ დათვალიერებას, აუცილებლობის შემთხვევაში რემონტს, საფრენოსნო ეკიპაჟების შეცვლას. ახალი ეკიპაჟი ახორციელებდა ფრენას სპარსეთის ყურის რაიონში და გადმოტვირთვისა და საწვავით გაწყობის შემდეგ თვითმფრინავს შუალედურ აეროდრომზე აბრუნებდა, სადაც კვლავ ხდებოდა ეკიპაჟის შეცვლა, რის შემდეგაც თვითმფრინავი შეერთებულ შტატებში ბრუნდებოდა. შუალედურ აეროდრომებზე დგომა, როგორც წესი, 2-3 და ზოგჯერ 4 სთ-ს გრძელდებოდა.
საუდის არაბეთში ჯარებისა და ტვითების ინტენსიური გადაზიდვების პერიოდში თვითმფრინავები ყოველ ათ წუთში ახდენდნენ დაჯდომას. სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების ბოლო აეროდრომებზე ყოფნის დროის შემცირების მიზნით მათი საწვავით გაწყობა ხდებოდა, როგორც წესი, ჰაერში, დაჯდომის წინ ან მაშინვე აფრენის შემდეგ. თავდაპირველად სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების დაჯდომისთვის მხოლოდ საუდის არაბეთის ავიაბაზები და აეროდრომები გამოიყენებოდა, ხოლო შესაბამის გადაწყვეტილებათა მიღების შემდეგ კი – ანტიერაყული კოალიციის შემადგენლობაში შესული სპარსეთის ყურის სხვა არაბული ქვეყნებისაც: არაბთა გაერთიანებული საამიროების, კატარის, ომანისა და ბაჰრეინის ავიაბაზები და აეროდრომები (სულ 20-ზე მეტი ავიაბაზა და აეროდრომი).
სამხედრო-სატრანსპორტო და გამწყობი ავიაციის საავიაციო ქვედანაყოფების, სააეროდრომო სამსახურებისა და საჰაერო მოძრაობის მართვის ცენტრების მოქმედებათა მკაფიო ორგანიზაციის წყალობით საჰაერო გადაზიდვების მაღალი ტემპები უმოკლეს ვადებში იქნა მიღწეული. თითქმის ორი თვის განმავლობაში (გცს-ის ძირითადი ძალების გადასროლის დრო) სპარსეთის ყურის რაიონში ყოველდღეღამურად სატრანსპორტო თვითმფრინავების 70-80 რეისი სრულდებოდა (მაქსიმალური ინტენსივობა იყო 100 რეისი დღეღამეში).
1990 წლის აგვისტოს დასაწყისში ყოველდღიურად მოქმედებაში მოჰყავდათ სჰძ მტას-ის თვითმფრინავების ფარეხის დაახლოებით 70 %. შემდეგში ეს რაოდენობა გაიზარდა და 90 % შეადგინა (ორგანიზებული რეზერვის ჩათვლით) და შესაბამისად C-5 და C-141 თვითმფრინავების 80 % (ცხრილი 1). დარჩენილი თვითმფრინავები მტას-ის რეზერვში იმყოფებოდნენ და აშშ შეიარაღებული ძალების სარდლობის ინტერესებში ევროპასა და წყნარი ოკეანის ზონაში ყოველდღიური გადაზიდვების აუცილებელ მინიმუმს უზრუნველყოფდნენ. გადაზიდვების მნიშვნელოვანი ნაწილი აშშ-ში, დასავლეთ ევროპასა და შორეულ აღმოსავლეთში, რომლებიც ოპერაციასთან “უდაბნოს ფარი” არ იყო დაკავშირებული, ტაქტიკურ სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავებსა C-130 და დაქირავებულ სამოქალაქო ავიალაინერებს დაეკისრა.
ცხრილი 1
სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების რაოდენობა და გამოყენების ინტენსივობა
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C-5 . . . . .C-141 . . . C-130 . . . KC-10
გამოყენებული თვითმფრინავების
რაოდენობა, % . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 . . . . . . 80 . . . . . . . 31 . . . . . . 75
ტექნიკური მზადყოფნის დონე
მშვიდობიანობის დროს (კონფლი-
ქტის მსვლელობისას), % . . . . . . . . . . . . . 69 (78) . . 80 (86) . . . 78 (84) . . 95 (95)
საშუალო სადღეღამისო ნაფრენი
ერთ თვითმფრინავზე მშვიდობია-
ნობის დროს (კონფლიქტის მსვლე-
ლობისას), სთ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,8 (10,3) . .3,2 (11,9) . .1,7 (4,6) . .0,4 (0,6)*
შენიშვნა: * KC-10 თვითმფრინავებისთვის – გაფრენების რაოდენობა დღეში.
ჯარებისა და ტვირთების მასობრივ გადასროლაში მტას-ის შესაძლებლობების ამაღლებისთვის 17 აგვისტოდან თავდაცვის სამინისტროს გადაწყვეტილებით მობილიზებულ იქნა მისი რეზერვის პირველი რიგი სამოქალაქო ავიაკომპანიებიდან – 38 ავიალაინერი (17 სამგზავრო და 21 სატვირთო). ეს მოხდა პირველად ამერიკული სჰძ-ის რეზერვის მოცემული კატეგორიის არსებობის 38 წლის მანძილზე. სულ მტას-ის რეზერვში მოითვლებოდა 506 თვითმფრინავი 29 ამერიკული ავიაკომპანიიდან. ამ თვითმფრინავების უმრავლესობა ტრანსკონკტინენტური იყო, და მოიცავდა ისეთ ფართოფუზელაჟიან ავიალაინერებს, როგორებიც იყო ბოინგ 747, DC-10, L-1011. სტრატეგიული გადასროლების სარდლობის განკარგულებაში გამოყოფილი თითოეული სამოქალაქო ავიალაინერი დაკომპლექტებული იყო ოთხი საფრენოსნო ეკიპაჟით, ხოლო ჩატვირთვის, გადმოტვირთვისა და შუალედური დაჯდომების აეროპორტებში კი შესაბამისი ავიაკომპანიების მიერ უზრუნველყოფილი იყო ამ თვითმფრინავების ტექნიკური მომსახურება.
რეზერვის პირველი რიგის სამოქალაქო თვითმფრინავების გარდა, ამერიკულმა ავიაკომპანიებმა ნებაყოფლობით საფუძველზე მტას-ის განკარგულებაში კიდევ დაახლოებით 70 სამგზავრო და სატვირთო ავიალაინერი გამოყვეს.
მშვიდობიანობის დროს ნამდვილ სამხედრო სამსახურში მყოფ C-5 და C-141 თვითმფრინავების მფრინავებს ჰქონდათ საშუალო ყოველთვიური ნაფრენი 30 და 40 სთ-მდე შესაბამისად (სჰძ-ის სარეზერვო კომპონენტების მფრინავების ნაფრენი ამ თვითმფრინავებზე შეადგენდა 15 სთ-მდე). ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” მსვლელობისას მოცემული მაჩვენებელი რეგულარული სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობაში თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 80-150 სთ-ს აღწევდა. მშვიდობიანობის დროს სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების ეკიპაჟები ორი მფრინავით ასრულებდნენ რეისებს 16 სთ-ის მაქსიმალური ხანგრძლივობით, ხოლო 1990 წლის აგვისტოდან კი – 20 სთ-მდე. თვითმფრინავების ეკიპაჟები სამი მფრინავით აუცილებლობისას ასრულებდნენ ფრენებს 24-26 სთ-ის ხანგრძლივობით, ხოლო ცალკეულ შემთხვევებში კი – 30 სთ-ისაც. რეისის შესრულების შემდეგ ეკიპაჟს ეძლეოდა 10-12-საათიანი დასვენება, კიდევ 2 სთ კი შემდეგი გაფრენისთვის მომზადებაზე მიდიოდა. აგვისტოს ბოლოსთვის რეგულარული სჰძ-ის ბევრმა საფრენოსნო ეკიპაჟმა ნაფრენის ფიზიოლოგიურად დასაბუთებულ მაქსიმალურ თვიურ ნორმებს გადააჭარბა. ტაქტიკური სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების C-130, რომლებმაც ოპერაციაში “უდაბნოს ფარი” მიიღეს მონაწილეობა, ეკიპაჟების საშუალო ყოველთვიურმა ნაფრენმა ასევე თითქმის 3-ჯერ გადააჭარბა მშვიდობიანობის დროის საშუალო ნაფრენს და 100 სთ-ს მიაღწია.
მკვეთრად გაიზარდა დატვირთვა არა მხოლოდ საფრენოსნო შემადგენლობაზე, არამედ მიწისზედა მომსახურე პერსონალზეც, რამდენადაც სატრანსპორტო თვითმფრინავების კონფლიქტის ზონაში ფრენების საშუალო ყოველსადღეღამისო რიცხვი თითქმის 4-ჯერ გაიზარდა. ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” პირველი 1,5 თვის მანძილზე უფრო მეტი თვითმფრინავი იქნა გაფრენისთვის მომზადებული, ვიდრე მთელი წინა წლის განმავლობაში. მიწისზედა ტექნიკური პერსონალის მკაფიოდ აწყობილი მუშაობისა და აფრენის, დაჯდომის, შუალედურ და სათადარიგო აეროდრომებზე სათადარიგო ნაწილების საკმარისი რაოდენობის არსებობის წყალობით მიღწეულ იქნა სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების გაფრენისთვის მაღალი ტექნიკური მზადყოფნა, რომელიც საბოლოო ჯამში მშვიდობიანი დროის დონეზე უფრო მეტიც კი აღმოჩნდა (იხ. ცხრილი 1).
1990 წლის 22 აგვისტოს აშშ პრეზიდენტმა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ომის შემდეგ პირველად გამოაცხადა რეზერვისტების სამსახურში გაწვევის შესახებ. სჰძ-ის ორგანიზებული რეზერვის (სჰძ-ის ეროვნული გვარდია და სჰძ-ის რეზერვის სარდლობა) შემადგენლობიდან გაწვევას ექვემდებარებოდნენ პირველ რიგში სამხედრო-სატრანსპორტო და გამწყობი ავიაციის ტექნიკური მომსახურებისა და ფრენების უზრუნველყოფის ქვედანაყოფები, აგრეთვე ე. წ. მიწერილი ესკადრილიების საფრენოსნო შემადგენლობა* (*სჰძ-ის სარდლობის მიწერილ ესკადრილიებს ავიატექნიკა არ გააჩნდათ: ამ ქვედანაყოფების საფრენოსნო შემადგენლობა საფრენოსნო პრაქტიკას რეგულარული სჰძ-ის ავიაფრთებში გადიოდა). ამან მისცა შესაძლებლობა, რომ საჰაერო გადაზიდვების მიღწეული ტემპები სექტემბერ-ოქტომბრის განმავლობაშიც შენარჩუნებინათ.
გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს) ძირითადი ძალებისა და საშუალებათა გადასროლების მსვლელობისას ყოველდღიურად ჰაერით სპარსეთის ყურის ზონაში სატრანსპორტო საშუალებებით 2000 ტ-მდე სამხედრო ტვირთები ჩაჰქონდათ და სახმელეთო ჯარებისა და ზქჯ-ის 3000-4000 სამხედრო მოსამსახურე ჩაჰყავდათ. როგორც კონგრესისადმი თავის ყოველწლიურ მოხსენებაში აშშ თავდაცვის მინისტრმა რ. ჩეინიმ აღნიშნა, ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” პირველი სამი კვირის მანძილზე კონფლიქტის ზონაში იმაზე მეტი პირადი შემადგენლობა და სამხედრო ტექნიკა იქნა გადაყვანილი, ვიდრე კორეაში ომის პირველი სამი თვის განმავლობაში.
1990 წლის ოქტომბრის მეორე ნახევარში აშშ გცს-ის ძირითადი ძალების გადასროლა დასრულებულ იქნა. სატრანსპორტო ავიაცია სპარსეთის ყურის ზონაში გაშლილი აშშ შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის ყველაზე უფრო სასწრაფო საგნების ჩატანაზე გადავიდა – SAAMS (Special Assingment Airlift Missions) (31 სთ-ის ფარგლებში, რეისის შესრულებაზე 16 სთ-ის ჩათვლით). ამ ოპერაციის შესრულება C-141B თვითმფრინავებით აღჭურვილ 437-ე სტრატეგიულ სატრანსპორტო საავიაციო ფრთას დაეკისრა. ასე, კონფლიქტის ზონაში ჩატანილ იქნა საღებავი ჯავშანსატანკო ტექნიკის კამუფლაჟური დაფარვისთვის, სათადარიგო ნაწილების საჰაერო თავდაცვის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის 35-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ავიაფრთის თვითმფრინავებისთვის F-4G “უალიდ უიზლი” და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის (მტუ) სხვა საგნები.
ანტიერაყულ კოალიციაში შემავალი რეგიონის არაბული ქვეყნების აეროდრომებზე სატრანსპორტო თვითმფრინავების ჩასვლის ინტენსივობა დღეღამეში 20-30 რეისამდე შემცირდა. ჩატვირთვის, გადმოტვირთვის, შუალედურ და სათადარიგო აეროდრომებზე რეგულარული სჰძ-ის ტექნიკური პერსონალის უმეტესი ნაწილი რეზერვისტებით შეიცვალა. სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების რეისების მნიშვნელოვანი ნაწილის შესრულება სჰძ-ის რეზერვის სარდლობის მიწერილი ესკადრილიების საფრენოსნო ეკიპაჟებმა დაიწყეს.
მტას-ის ხელმძღვანელობა ამ პერიოდს სარეგლამენტო სამუშაოებისა და ავიატექნიკის აუცილებელი რემონტის ჩატარებისთვის იყენებდა. განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევდა მოძველებული სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები C-141 “სტარლიფტერი”, რომლებიც ჯარებში 1963-დან 1968 წლის ჩათვლით მიეწოდებოდა. უკვე ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” სულ დასაწყისიდანვე აუცილებელი შეიქნა მათი ჩატვირთვის შეზღუდულობის პრობლემის გადაწყვეტა. როგორც საბაზო მოდელს C-141A, ისევე მის შემდგომ მოდიფიკაციასაც C-141B ჰქონდა სასარგებლო დატვირთვის მაქსიმალური გაანგარიშებული მასა 42 ათასი კგ და პლანერის გაანგარიშებული რესურსი 30 ათასი სთ. 1977 წელს დაწყებული მოდერნიზაციის მსვლელობისას ფუზელაჟი 7,3 მ-ით იქნა დაგრძელებული, რამაც სატვირთო კაბინის მოცულობის გაზრდის საშუალება მისცათ სასარგებლო დატვირთვის მასის შენარჩუნებით. ყველა ტვითმფრინავი C-141B აღჭურვილი გახლდათ ჰაერში საწვავით გაწყობის სისტემებით, ხოლო პლანერის რესურსი კი 45 ათას საათამდე იქნა აყვანილი. იმავე დროს მტას-ი იძულებული იყო შეეზღუდა ამ თვითმფრინავების გამოყენება მაქსიმალური ასაფრენი მასით და მცირე სიმაღლეებზე. იკრძალებოდა ასევე მკვეთრი მანევრის შესრულება და ტურბულენტური გარსშემოვლის ძლიერი ზეგავლენის მქონე ფრენის რეჟიმის გამოყენება. საწვრთნელი ფრენების მსვლელობისას ჰაერში საწვავით გაწყობის ნებას მხოლოდ იმ შემთხვევებში რთავდნენ, როდესაც თვითმფრინავების ბორტზე ტვირთი არ იყო.
დადებული შეზღუდვები მხოლოდ მას შემდეგ მოიხსნა, რაც ყველა თვითმფრინავმა C-141B გაიარა შემოწმება, ხოლო 141 მქანქანას კი რემონტი ჩაუტარდა. C-141B თვითმფრინავების ფარეხის დაახლოებით 70 %-ს მშვიდობიანობის დროს მხოლოდ მარტივ მეტეოპირობებში იყენებდნენ, ამასთან თითოეულ თვითმფრინავს არაუმეტეს 5 სთ-ისა ყოველდღიურად. ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” ამოქმედებისას შეზღდვები მხოლოდ ერთი თვითმფრინავისგან იქნა მოხსნილი, ხოლო 18 C-141B-ის ფრენები კი მთლიანად აიკრძალა. მაგრამ ყველა თვითმფრინავს, რომლებმაც გადასროლებში მიიღეს მონაწილეობა, დღეღამეში 11-12 სთ-ით იყენებდნენ. მათი უმეტესობის ნაფრენი სპარსეთის ყურის ზონაში გადასროლების დასაწყისისთვის შეადგენდა 14 ათასიდან 38 ათას საათამდე, ხოლო ზოგიერთი თვითმფრინავის პლანერის რესურსი კი თითქმის 40 ათას სთ-მდე აღწევდა. ამასთან დაკავშირებით მტას-მა მათთვის გადასაზიდი ტვირთის მასა შეზღუდა და მაქსიმალური ჩატვირთვა 23 ათას კგ-მდე შეამცირა, ხოლო ნებადართული გადატვირთვის სიდიდე კი მანევრების შესრულებისას 2,5-დან 2 ერთეულამდე ჩამოიყვანა.
სულ 1990 წლის 7 აგვისტოდან ნოემბრის ბოლომდე სპარსეთის ყურის ზონაში ჰაერით 210 ათასზე მეტი სამხედრო მოსამსახურე იქნა გადასროლილი და დაახლოებით 125 ათასი ტ ტვირთი. მეძ-ის სარდლობამ, როდესაც ახალი სადაზვერვო მონაცემები შეაფასა და სხვადასხვანაირ პირობებში საბრძოლო მოქმედებების შესაძლო მსვლელობის მოდელირება მოახდინა, დაჯგუფების შეტევითი პოტენციალის გაზრდის აუცილებლობაზე მიიღო გადაწყვეტილება. გაძლიერების ჯარების ჩაყვანის ვადების შემცირების მიზნით, სახმელეთო ჯარების დამატებით ფორმირებათა საერთო ნაწილს გადაისროდნენ ევროპულ ზონაში აშშ შეიარაღებული ძალების სარდლობის შემადგენლობიდან. ამ ეტაპზე (1990 წლის დეკემბერი – 1991 წლის 16 იანვარი) აქტიურად გამოიყენებოდა აშშ სჰძ მტას-ის ტაქტიკური სამხედრო-სარანსპორტო თვითმფრინავები C-130 და ნატო-ს ბლოკში შემავალი ევროპული ქვეყნების სჰძ-ის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავები. ასე, საფრანგეთის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციამ დაახლოებით 6000 საფრენოსნო საათის განმავლობაში კონფლიქტის ზონაში 4000 ტ-ზე მეტი ტვირთი და 7000 სამხედრო მოსამსახურე გადაისროლა. თუმცა კი მთლიანობაში აშშ-ის მოკავშირეთა სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის წილი სპარსეთის ყურის ზონაში ჯარებისა და ტვირთების გადაზიდვაში უმნიშვნელო იყო.
კონფლიქტის ზონაში სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავების ჩასვლის ინტენსივობა 1990 წლის დეკემბრიდან კვლავ გაიზარდა 60 თვითმფრინავ-რეისამდე დღეღამეში. ყოველდღიურად კონფლიქტის ზონაში ამ პერიოდში 1000-1500 სამხედრო მოსამსახურე ჩაჰყავდათ. რეისების ნაწილი შესრულებულ იქნა ავიაბაზა ინჯირლიკზე (თურქეთი) იქ გასაშლელი აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური ავიაციის დაჯგუფების ინტერესებში, რომელიც ერაყის ჩრდილოეთ რაიონებზე დარტყმების მიყენებისთვის იყო განკუთვნილი.
რიგი რეისებისა კონფლიქტის ზონაში აშშ სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციამ შეასრულა წყნარი ოკეანის ზონიდან ავიაბაზებიდან ჰიქამი (ჰავაის კუნძულები) და კადენა (იაპონია). ამ მიმართულებაზე მხოლოდ სამხედრო-სტრატეგიული თვითმფრინავები C-5 გამოიყენებოდა. შუალედური აეროდრომების სახით აამოქმედებდნენ ავიაბაზებს ანდერსენი (კუნძული გუამი), კლარკი (ფილიპინები) და უტოპაო (ტაილანდი). აგრეთვე აეროპორტს ბომბეი.
სატრანსპორტო თვითმფრინავების ფრენათა გაზრდილ ინტენსივობას შედეგად საავიაციო ქვედანაყოფების პირადი შემადგენლობის მუშაობაში დაძაბულობის დონის ამაღლება პრაქტიკულად არ მოჰყოლია, რადგანაც, ჯერ ერთი, საფრენოსნო და ტექნიკური პერსონალის საერთო რაოდენობა ამ დროისთვის რეზერვისტების ნამდვილ სამსახურში გაწვევის ხარჯზე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, და მეორეც, მარშრუტების სიგრძისა და შესაბამისად თითოეული რეისის საფრენი დროის არსებითად შემცირების წყალობით (ჯარებისა და ტვირთების ძირითადი მოცულობა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან ჩადიოდა).
სამხედრო მოსამსახურეთა უმეტესი ნაწილი, რომლებიც გადასროლების დასკვნით ეტაპზე იქნა კონფლიქტის ზონაში ჩაყვანილი, ისევე როგორც ადრეც, ჰაერით იქნა მიყვანილი. იმავე დროს სატვირთო გადაზიდვების ძირითადი ნაწილი ამ პერიოდში საზღვაო საშუალებებზე მოდიოდა.
ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყების შემდეგ (1991 წლის 17 იანვარიდან) მეძ-ის დაჯგუფების მოთხოვნილებები, და პირველ რიგში კი მისი საავიაციო კომპონენტისა, მატერიალური უზრუნველყოფის საშუალებებში, უწინარეს ყოვლისა საავიაციო საბრძოლო მასალებში, მკვეთრად გაიზარდა. ამასთან დაკავშირებით გაზრდილ იქნა სატრანსპორტო ავიაციის ფრენების ინტენსივობაც. კონფლიქტის ზონაში ყოველდღიურად ჩასვლა დაიწყო 100-120-მა სატრანსპორტო თვითმფრინავმა, რომელთაც ძირითადად სამხედრო ტვირთები ჩაჰქონდათ.
საომარი მოქმედებების დაწყების შემდეგ მობილიზებულ იქნა მტას-ის რეზერვის მეორე რიგი სამოქალაქო ავიაკომპანიებიდან. ამრიგად, ოპერაციებში “უდაბნოს ფარი” და “ქარიშხალი უდაბნოში” მონაწილეობა მიიღო მტას-ის რეზერვის 158-მა სამოქალაქო ავიალაინერმა (95-მა სამგზავრომ და 63-მა სატვირთომ), აგრეთვე დაახლოებით 20-მა სამგზავრო და სატვირთო ლაინერმა, რომლებიც ამერიკულმა ავიაკომპანიებმა მტას-ს ნებაყოფლობით საფუძველზე გადასცეს.
სულ 1990 წლის 7 აგვისტოდან ცეცხლის შეწყვეტის დღემდე (1991 წლის 28 თებერვალი) მტას-მა, იყენებდა რა საერთო ჯამში 476 თვითმფრინავს, კონფლიქტის ზონაში გადაისროლა 482 ათასი სამხედრო მოსამსახურე და 513 ათასი ტ სამხედრო ტვირთები. გადაზიდვების საერთო მოცულობათა განაწილება სჰძ-ის თვითმფრინავებსა და სამოქალაქო ავიაკომპანიების ლაინერებს შორის მე-2 ცხრილშია მოცემული.
ცხრილი 2
ჰაერით გადაზიდვების საერთო მოცულობათა განაწილება სამხედრო და სამოქალაქო თვითმფრინავებს შორის
(1990 წლის აგვისტო – 1991 წლის თებერვალი; ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: გადასროლილი სამხედრო ტვირთების მასა, ათასი ტ /%/ - A; გადაყვანილ სამხედრო მოსამსახურეთა რიცხვი, ათასი ადამიანი /%/ - B)
თვითმფრინავის ტიპი . . . . . . . . A . . . . . . . . . . . . . . . . . B . . . . . . . .
. . . . C-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 (45) . . . . . . . . . . . . . 94 (19) . . . . . .
. . . C-141 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 (27) . . . . . . . . . . . . . 67 (14) . . . . . .
. . . KC-10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 (4) . . . . . . . . . . . . . . . 2 (1) . . . . . . .
სამოქალაქო
თვითმფრინავები . . . . . . . . . . 123 (24) . . . . . . . . . . . . 319 (66) . . . . . .
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 (100) . . . . . . . . . . . 482 (100) . . . . . .
სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის მსვლელობისას ამერიკულმა სამხედრო-პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ მიიღო შესაძლებლობა რეალურ პირობებში სრული მოცულობით განეხორციელებინა (და არა ნაწილობრივ, როგორც ეს სწავლებებზე კეთდებოდა) ჯარებისა და ტვირთების სტრატეგიული გადასროლები და ზღვისმიღმა საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) გაეშალა შეიარაღებული ძალების დაჯგუფება, რომელსაც მის წინაშე დასმული ამოცანის შესრულება შეეძლებოდა. სპარსეთის ყურის რაიონში გადაყვანილი სამხედრო მოსამსახურეებისა და გადატანილი სამხედრო ტვირთების რაოდენობა 12 ათასი კმ-ის მანძილზე ისეთი ქალაქის მოსახლეობის გადასროლის ექვივალენტური გახლდათ სახლის ქონებით, საავტომობილო ტრანსპორტითა და სურსათის მარაგებით, როგორიც ოკლაჰომა-სითია.
უნდა აღინიშნოს, რომ სპარსეთის ყურის რაიონში ჰაერით ჩაყვანილ იქნა ამერიკული კონტინგენტის სამხედრო მოსამსახურეთა მთელი რაოდენობის 65 %, სამხედრო ტვირთების მოცულობის დაახლოებით 25 % (გეგმით მხოლოდ 5 % იყო გათვალისწინებული).
ახლო აღმოსავლეთში აშშ შეიარაღებული ძალების უმსხვილესი დაჯგუფების გაშლის ინტერესებში ჯარებისა და ტვირთების გადასროლის უპრეცედენტო ოპერაციამ, პენტაგონის ხელმძღვანელობის შეფასებით, წარმატებით ჩაიარა.
II. მრავალეროვნული ძალების სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადება ოპერაციისთვის ქარიშხალი უდაბნოში
მეძ-ის სჰძ-ის მთლიანობაში წარმატებული მოქმედებები ერაყის წინააღმდეგ მნიშვნელოვან ხარისხად უზრუნველყოფილი იყო საფრენოსნო შემადგენლობის გულდასმით მომზადებით საბრძოლო ამოცანების შესრულებისთვის. იგი ჯერ კიდევ აშშ-ის ტერიტორიაზე შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე დაიწყო და ახლო აღმოსავლეთში უკვე რეალურ კლიმატურ და გეოგრაფიულ პირობებში გრძელდებოდა.
სრული და სარწმუნო მონაცემების არსებობამ მოწინააღმდეგის შესახებ, რომლებიც სხვადასხვა სახეობის დაზვერვამ წინასწარ მოიპოვა, საშუალება მისცა საფრენოსნო შემადგენლობას, რომ წვრთნებისთვის საბრძოლოსთან მაქსიმალურად მიახლოებული პირობები შეექმნათ, პირველი შეტევითი ოპერაცია გულდასმით დაეგეგმათ, მასში მონაწილე სხვადასხვანაირ ძალებს შორის მკაფიო ურთიერთმოქმედების ორგანიზება მოეხდინათ აგრეთვე თანამედროვე თვითმფრინავები ეფექტურად გამოეყენებინათ, რომელთაც მაღალი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები და საბორტო შეიარაღების მაღალი სიზუსტის მქონე სისტემები გააჩნდათ. ოპერაციის გეგმისა და საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადების კორექტირება ხდებოდა მოწინააღმდეგის დაჯგუფებაში ცვლილებების შესახებ ახალი მონაცემების მოსვლის, აგრეთვე სწავლებებისა და წვრთნების მსვლელობისას საკუთარი ავიაციის მოქმედებებში სუსტი მხარეების გამოვლენის შესაბამისად.
1990 წლის შემოდგომაზე ტაქტიკური გამანადგურებლების საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადების 4440-ე ჯგუფის ოფიცრები, რომლებიც ატარებდნენ სწავლებებს “რედ ფლეგი”, საუდის არაბეთში ჩავიდნენ და სწავლებათა მთელი თავისებურებები იმ დროისთვის იქ გაშლილი მეძ-ის შტაბის ოპერატიული განყოფილების თანამშრომლებთან განიხილეს. როგორც დისკუსიამ უჩვენა, აშშ გაერთიანებული (?) შეიარაღებული ძალების ტრადიციულ ტაქტიკასა და საბრძოლო მოქმედებათა წარმოების პრინციპებში ცვლილებების შეტანის აუცილებლობა არ ყოფილა. მაგრამ, ამერიკული სარდლობის აზრით, სწავლებების ხასიათში ცალკეული კორექტივების შეტანას ახლოაღმოსავლეთის რეგიონში ომის პირობებისთვის გამოსადეგობის თვალსაზრისით, შეეძლო სპარსეთის ყურის ზონაში გაშლილი სჰძ-ის შენაერთების საფრენოსნო შემადგენლობის გაწვრთნილობა აემაღლებინა. ამის შედეგად მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება სპეციალური სწავლებების ჩატარების შესახებ სჰძ ბაზის ნელისის პოლიგონზე (ნევადის შტატის ცენტრალური და სამხრეთ ნაწილები), რომლის ტერიტორიაც ფართობის მიხედვით ქუვეითის ტერიტორიის თანაზომადია. ტრადიციულ სწავლებებს “რედ ფლეგი” დროებით გადაარქვეს “დეზერთ ფლეგი” (“უდაბნოს დროშა”), ხოლო მათი დაწყება, მიზნები და ამოცანები კი შესაბამისი სახით იქნა კორექტირებული.
1,5 თვის განმავლობაში ბაზა ნელისი შესაბამისი სახით იქნა სწავლებებისთვის მოწყობილი (შეგუებული, приспособлена). 1400 მიწისზედა მიზნის უმეტესობა, რომლებიც მის პოლიგონზე პირობითი მოწინააღმდეგის საბრძოლო საშუალებათა განლაგების იმიტაციას ახდენდნენ, ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიაზე რეალურ მიზნებთან მათი შესაბამისობის უზრუნველყოფისთვის იქნა მოდიფიცირეული.
პოლიგონის მოდიფიკაციის სამუშაოები მოიცავდა შემდეგ ღონისძიებებს:
– იმიტირებულ აეროდრომებზე ახალი სარულეჟო ბილიკების გაყვანა ერაყულ სამხედრო აეროდრომებთან მსგავსების უზრუნველსაყოფად (სწავლებების მსვლელობისას მუშავდებოდა არა იმდენად ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლების /ადზ, ВПП – взлётно-посадочная полоса/ დაზიანების ამოცანა, რამდენადაც სარულეჟო ბილიკების და სხვა კონკრეტული მიზნებისა აეროდრომებზე, შემაწუხებელი /беспокоящие/ მოქმედებების წარმოება მოწინააღმდეგისთვის აეროდრომის გამოყენების შესაძლებლობის წართმევის მიზნით);
– თვითმფრინავების, საბრძოლო მასალების შენახვის საწყობების, ბუნკერების მაკეტთა მშენებლობა;
– ხის კონსტრუქციების აწყობა, რომლებიც ახდენდნენ ნავთობის რეზერვუარებისა და საბურღი კოშკების იმიტირებას;
– ერაყული ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების გასაშვები დანადგარების (ოტრ გდ) სასტარტო პოზიციათა მაკეტების განლაგება პოლიგონის უდაბნო ადგილებზე, რომლებიც ლანდშაფტით ერაყის ტერიტორიას ემსგავსებოდა;
– ინდუსტრიული კომპლექსების მაკეტების შექმნა სარკინიგზო დამხარისხებელი სადგურებით, ხიდებით, გზებით, გვირაბებითა და მანქანების კოლონებით;
– საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) საზენიტო სარაკეტო კომპლექსებისა (ზრკ) და საზენიტო საარტილერიო კომპლექსების (ზაკ) პოზიციათა მაკეტების განლაგება იმ სქემის მიხედვით, რომელიც კონფლიქტის ზონაში მათ რეალურ განლაგებას შეესაბამებოდა.
სწავლებაში “დეზერთ ფლეგი” მონაწილეობას ღებულობდნენ აშშ ტაქტიკური ავიაციის, სზძ-ისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) კორპუსის ავიაციის, აგრეთვე ანტიერაყული კოალიციის ძალების ავიაციის ქვედანაყოფები. მასში ამოქმედებული იყო დაახლოებით 90 თვითმფრინავი. თითოეული ნაწილიდან სწავლებაზე იგზავნებოდა ექვსი-ათი თვითმფრინავი, დაახლოებით 20 მფრინავი და 70-80 ტექნიკოსი. თითოეული ქვედანაყოფის საფრენოსნო შემადგენლობა ბაზა ნელისში ორ კვირას იმყოფებოდა და თავისი ნაწილის განლაგებაში უშუალოდ მფრინავებისა და ტექნიკოსების შემდეგი ჯგუფის ჩასვლის წინ ბრუნდებოდა. თითოეული მფრინავი ყოველდღიურად ერთ გაფრენას ასრულებდა, ხოლო თითოეულ თვითმფრინავს კი დღეში ორჯერ იყენებდნენ.
ქვედანაყოფი პოლიგონზე ჩვეულებრივად შაბათს ჩადიოდა, კვირას კი ინსტრუქტაჟს გადიოდა, ფრენების წესებსა და წინა ჯგუფების სწავლების შედეგებს ეცნობოდა. ფრენები სამშაბათ დილას იწყებოდა, თითოეული მფრინავის სასწავლო დღე ჩვეულებრივ 11 სთ-ს გრძელდებოდა. დღის წესრიგით გათვალისწინებული იყო ფრენისწინა ინსტრუქტაჟი და პირადი შემადგენლობისთვის საბრძოლო ამოცანის დასმა, საათნახევრიანი ფრენის შესრულება, ფრენისშემდგომი გარჩევა, შემდეგი დღისთვის ფრენების დაგეგმვა და ფრენებისთვის წინასწარ მომზადება.
სწავლება “დეზერთ ფლეგის” გეგმაში მნიშვნელოვნად უფრო მეტი ფრენები იქნა ჩართული, ვიდრე იყო ტიპიურ სწავლებაში “რედ ფლეგი”. თითოეულ დღეღამეში ხდებოდა ორი საფრენოსნო ცვლის ორგანიზება – დღისა და ღამის ცვლებისა.
ამერიკული სჰძ-ის სარდლობა განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ერაყული გამანადგურებელი ავიაციის წინააღმდეგ მოქმედებების საკითხებს. ყველაზე უფრო გულდასმით იქნა გაანალიზებული ერაყული ავიაციის მოქმედებების ტაქტიკა ირანის წინააღმდეგ ომში, საბჭოთა კავშირის, ეგვიპტისა და ინდოეთის სჰძ-ის მოქმედებების ტაქტიკურ ილეთებსაც სწავლობდნენ, რამდენადაც ერაყელი მფრინავების მომზადებაში ამ ქვეყნების სამხედრო მრჩევლები ღებულობდნენ მონაწილეობას. ყურადღებას უთმობდნენ იმ ფაქტსაც, რომ ერაყის სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობის განსაზღვრული ნაწილი საფრანგეთშიც სწავლობდა. ამერიკელი მფრინავები გაცნობილი იყვნენ ერაყული სჰძ-ის თვითმფრინავებსა და მოქმედებათა ტაქტიკასთან, მიიღეს მონაწილეობა სასწავლო ბრძოლებში გამანადგურებელ “მირაჟების” წინააღმდეგ, რომლებიც ერაყის სჰძ-ის შეიარაღებაში შედგებოდა. სწავლებები “დეზერთ ფლეგი” იყო ორმხრივი. თვითმფრინავების ჯგუფი, რომელიც ერთ-ერთი მხარის სახით გამოდიოდა, ჩვეულებრივ 45-მდე თვითმფრინავს შეიცავდა. ამოცანის-და მიხედვით მასში შედიოდნენ: ტაქტიკური გამანადგურებლები F-14 ან F-15, რომლებიც ახორციელებდნენ დამრტყმელი თვითმფრინავების F-4G, F-16, A-10, F-117A, A-7, A-6, F/A-18 და B-52 დაფარვას; თვითმფრინავ-მზვერავები RF-4; რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) თვითმფრინავები EF-111, EA-6N და EC-130; თვითმფრინავ-გამწყობები KC-130 და KC-10; საძიებო-სამაშველო ვერტმფრენები HH-53 და თვითმფრინავები HC-130, შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და ავიაციის მართვის თვითმფრინავი E-3A “სენთრი”.
პოლიგონ ნელისში დაყენებული სწავლებების მონაცემთა რეგისტრაციისა და ანალიზის სისტემა MDS უზრუნველყოფდა ბრძოლის სურათის ზუსტ გამოსახვას (воспроизведение). მის რადიოსაკოლაციო (რლს) და ტელემეტრულ სადგურებს შეეძლოთ ბაზის საჰაერო სივრცეში 135-მდე თვითმფრინავის გაკონტროლება და სჰძ-ის სარდლობას აძლევდნენ საშუალებას, რომ ბრძოლის ველისთვის დიდ საპროექციო ეკრანზე თვალი ედევნებინა. ყველა თვითმფრინავს ჰქონდა რიცხვითი და ფერითი მარკირება, რაც დისფლეიზე მათ ამოცნობას აადვილებდა. სიმაღლეს, კურსს, სიჩქარესა და ადგილმყოფობას დროის რეალურ მასშტაბში არეგისტრირებდნენ მიწისზედა დამკვირვებლები და კომპიუტერში იწერდნენ გარჩევის დროს ხელახლა გამოსახვისთვის (для воспроизведения). აფიქსირებდნენ რაკეტების იმიტირებულ გაშვებებსა და საავიაციო ზარბაზნების ცეცხლს, ხოლო “განადგურებული” თვითმფრინავები კი დისფლეიზე სპეციალური თეთრი ნიშნით მოინიშნებოდა. ბომბტყორცნის შედეგები ვიდეოტექნიკის დახმარებით განისაზღვრებოდა. ჯგუფების დაბრუნების შემდეგ თითოეული ეკიპაჟის მოქმედებებს გულდასმით აანალიზებდნენ.
საბრძოლო მოქმედებებისთვის მომზადების მსვლელობისას მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა სხვადასხვა დანიშნულების ჯგუფების (სადემონსტრაციო, ჰთ-ის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის, რებ-ის, დამრტყმელი, დაფარვის, მიყენებული დარტყმების შედეგების კონტროლისა და გამწყობი თვითმფრინავების) ტაქტიკურ მოწყობასა და მოქმედებების კოორდინაციას. ამუშავებდნენ ერაყული ჰთ-ის იმიტირებულ ზონაში “ეიჩ” საათამდე, ე. ი. ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყებამდე რამდენიმე წუთით ადრე მცირედშესამჩნევი ტაქტიკური გამანადგურებლების F-117A ფარულ შეღწევასა და ღამის საათებში ჰაერიდან მოულოდნელი დარტყმის მიყენებას. ამ თვითმფრინავებზე ვარაუდობდნენ ერაყული ზრკ-ების მწყობრიდან გამოყვანის ამოცანის დაკისრებას ჰთ-ის გარღვევის ზოგიერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან მიმართულებაზე დამრტყმელი თვითმფრინავების მოსვლამდე, აგრეთვე ბაღდადში არსებულ პრიორიტეტულ ობიექტებზე დარტყმების მიყენების ამოცანისაც მეძ-ის ავიაციის მიერ ერაყული ჰთ-ის პერიფერიული ზონის გარღვევის მომენტში.
ღამის ფრენების დროს F-117A თვითმფრინავების პილოტები განსაკუთრებით გულდასმით ამუშავებდნენ მცირეზომიან არაკონტრასტულ მიზნებზე გასვლის ხერხებს. მცირედშესამჩნევი თვითმფრინავების გამოყენების ერთერთ თავისებურებას წარმოადგენს მათი სრული ავტონომიურობა. შრლა და მართვის AWACS თვითმფრინავებს არ შეუძლიათ საბრძოლო პირობებში თავიანთი საბორტო რლს-ების გამოყენებით F-117A თვითმფრინავების დამიზნება (наведение), ვინაიდან ისინი მათ ვერ ხედავენ. ამასთან დაკავშირებით თითოეული საბრძოლო გაფრენის წინ F-117A თვითმფრინავების პილოტებს უნდა მიეღოთ მაქსიმალურად სრული ინფორმაცია მოწინააღმდეგის ჰთ სისტემის შესახებ. გარდა ამისა, ფრენის განმავლობაში აფრენიდან დაჯდომამდე მდფრინავებს ევალებოდათ სრული რადიომდუმარების რეჟიმში ემოქმედათ. გამწყობებთან ან სხვა თვითმფრინავებთან შეჯახების თავიდან აცილებისთვის მცირედშესამჩნევი ტაქტიკური გამანადგურებლების მფრინავები ფრენის მარშრუტზე წინასწარ არჩეულ ზონებში დროისა და ადგილის მიხედვით მაღალი სიზუსტით უნდა გასულიყვნენ.
სწავლებებში ასევე მუშავდებოდა მოკავშირეთა მიწისზედა ჯარების, აეროდრომების, მართვის ცენტრების, ზურგის უზრუნველყოფის რაიონების ჰაერიდან დაფარვის ამოცანები. სპარსეთის ყურის თავზე ჰაერში მორიგეობის ზონაში ჰთ-ის უზრუნველყოფისა და ერაყული თვითმფრინავების მოქმედებათა ნეიტრალიზაციის ტიპიური საბრძოლო ამოცანა ითვალისწინებდა ოთხი გამანადგურებლის გამოყენებას, რომლებიც ასრულებდნენ ფრენას მარყუჟისებური მარშრუტით დასაფარავი ობიექტების თავზე. თვითმფრინავები მოქმედებდნენ წყვილებად, რომლებიც ისეთნაირად იყვნენ განლაგებულნი, რათა ორ გამანადგურებელს ყოველთვის ჰქონოდა მოხილვის (обзор) წარმოების შესაძლებლობა დასაფარავ ობიექტზე მოწინაამდეგის მოსალოდნელი შემოტევის მიმართულებაზე. F-15 თვითმფრინავების ეკიპაჟები მუდმივ კონტაქტში იმყოფებოდნენ E-3A-ის ეკიპაჟებთან, რომლებიც აფრთხილებდნენ მოახლოებული საჰაერო მიზნის შესახებ და ატყობინებდნენ მის სიჩქარეს, კურსს, სიმაღლეს, მიზამდე სიშორეს, აძლევდნენ დაჭერის (перехват) კურსს. გამანადგურებელ-დამჭერების დამიზნებას (наведение) ახორციელებდნენ მათი საკუთარი საბორტო რლს-ებით მიზნების აღმოჩენის სიშორემდე. ამ მომენტიდან კი საჰაერო მიზნის ამოცნობასა და დაჭერას გამანადგურებელ-დამჭერები უკვე დამოუკიდებლად ახდენდნენ.
დაჭერის შესრულებისას ისმებოდა საჰაერო მოწინააღმდეგის შემხვედრ კურსზე პირველი მცდელობით დაზიანების ამოცანა ახლო საჰაერო ბრძოლაში შესვლის გარეშე. ამისთვის ახდენდნენ წინა ნახევარსფეროში რაკეტა “სფაროუს” გაშვებას რადიოლოკაციური თვითდამიზნების თავაკით. ახლო ბრძოლაში გადასვლის შემთხვევაში კი იყენებდნენ რაკეტებს “საიდვაინდერი” ინფრაწითელი (იწ) თავაკით.
სწავლებებზე ასევე მუშავდებოდა დამრტყმელი ძალების დაფარვის ამოცანაც. დამრტყმელი ჯგუფის თანხლებისთვის გამოიყენებოდა აშშ სჰძ-ის გამანადგურებლები F-15 და სზძ-ისა F-14. ითვალისწინებდნენ, რომ რეალური საბრძოლო მოქმედებების მსვლელობისას გამანადგურებლები დამრტყმელ ჯგუფებს დაიფარავდნენ როგორც უშულო თანხლების გზით, ისე ჰაერში მორიგეობის ზონაში ყოფნის დროსაც.
მოწინააღმდეგის აეროდრომებზე დარტყმების დამუშავებისას გამოიყენებოდა თვითმფრინავების შერეული ჯგუფების ეშელონირებული ტაქტიკური მოწყობები, რომლებსაც შემდეგი შემადგენლობა ექნებოდათ: უშუალო თანხლების ოთხი გამანადგურებელი F-15, ოთხ თვითმფრინავამდე F-4G “უაილდ უიზლი” ჰთ-ის საშუალებების საცეცხლე ჩახშობისთვის, 8-12 ტაქტიკური გამანადგურებელი F-16 (მოიერიშე A-6 ან გამანადგურებელ-მოიერიშე F/A-18).
F-15 (F-14) გამანადგურებლების მფრინავები ღებულობდნენ ინსტრუქციას, რომელშიც მითითებული იყო, თუ როგორ უნდა დაეჭირათ (перехватить) საჰაერო მოწინააღმდეგე იმ შემთხვევაში, თუ დამრტყმელ ჯგუფს მიზნისკენ ფრენის მარშრუტზე ერაყული თვითმფრინავები შეხვდებოდნენ. იქვე გამანადგურებლებს შორის მიზნების განაწილების წესსაც დეტალურად აზუსტებდნენ. როგორც კი ახდენდნენ საჰაერო მიზნის იდენტიფიცირებას როგორც მოწინააღმდეგის თვითმფრინავისა, რეკომენდაციას აძლევდნენ მაშინვე შეესრულებინათ მისი დაჭერა (перехват). განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა დაჭერის დროის შემცირებასა და მიზნის განადგურების შემდეგ თავისი გზით მიმავალ დამრტყმელ ჯგუფთან დაფარვის გამანადგურებლის უსწრაფეს დაბრუნებას.
დამრტყმელი თვითმფრინავების ეკიპაჟების ყურადღება თავმოყრილი იყო პირველ რიგში მიზანზე ზუსტად გასვლაზე მკაცრ შესაბამისობაში ფრენის გეგმასთან. ამ უკანასკნელში ყველაზე უფრო დაწვრილებით იყო გაწერილი მიზანზე გასვლების მიმართულებები, შემტევი რგოლების სიმაღლეები და სიჩქარეები, ბომბების ტყორცნის პირობები და წასვლის მარშრუტები. ამასთან გამოიყოფოდა დამრტყმელი ძალების მოქმედებათა ძირითადი პრინციპები:
– მოქმედებათა სიმარტივე. დეტალური აღწერის მიუხედავად, ფრენების გეგმებიდან ყველანაირი გართულებები გამოირიცხებოდა.
– ბომბტყორცნის მაღალი სიზუსტის მიღწევა. საბრძოლო ამოცანის შესრულების გეგმებს შეიმუშავებდნენ და არაერთხელ აზუსტებდნენ სრულ დარწმუნებამდე იმაში, რომ დამრტყმელი ჯგუფი მიზნის დაზიანებას პირველივე შესვლიდან შეძლებდა.
– ურთიერთმოქმედება საბრძოლო ამოცანის შესრულების მსვლელობისას. თვითმფრინავების თითოეული ჯგუფის მოქმედებათა ტაქტიკას ირჩევდნენ ისეთი ანგარიშით, რომ მიზანზე შეტევა შეძლებოდა ნებისმიერ გამანადგურებელს, რომელიც მიზანთან მიმართებით ყველაზე უფრო უკეთეს პოზიციაში აღმოჩნდებოდა. მოკავშირეთა ჯარების ავიაციის ძირითადი საბრძოლო ერთეული იყო წყვილი.
– სწრაფი გასვლა მიზანზე და სწრაფი გაცლა მიზნისგან. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა მიზანზე სწრაფ გასვლასა და შეტევის მანევრის შესრულებას. იმ იშვიათ შემთხვევებში, როდესაც მიზანზე განმეორებით შესვლა იყო საჭირო, დამრტყმელი თვითმფრინავი აუცილებლად უნდა დაშორებოდა მას და შემდეგ კი ხელახლა შეეტია, მაგრამ უკვე სხვა, მოწინააღმდეგისთვის მოულოდნელი მიმართულებიდან, რაც მოულოდნელობას უზრუნველყოფდა.
მოკავშირეთა ჯარების სარდლობისთვის განსაკუთრებულ პრობლემას წარმოადგენდა იმ დარტყმების კოორდინაცია, რომლებიც ფრთოსან რაკეტებსა და თვითმფრინავებს პირველად ერთობლივად უნდა მიეყენებინათ. საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების (ფრ) “თომაჰოქი” უფრო ადრე ჩატარებული საგამოცდო გაშვებების არსებული შედეგების საფუძველზე, რომელთა გამოყენებასაც გეგმავდნენ სპარსეთის ყურესა და წითელ ზღვაში განწერტილი ხომალდებიდან, მიზნებზე მათი გასვლის დრო სხვადასხვა გახლდათ. 1990 წელს ფლოტის სწავლებებისა და სზძ-ის ავიაბაზა ფელონში (ნევადის შტატი) ჩატარებული გამოცდების დროს მიღებულ იქნა მონაცემები, რომლებმაც საშუალება მისცეს მეძ-ის შტაბს ზუსტად მოეხდინა ერაყზე პირველი დარტყმის კოორდინირება. სზძ-ის სწავლების მსვლელობისას ამუშავებდნენ საჰაერო დარტყმების კოორდინაციას საგემბანო დამრტყმელი თვითმფრინავებისა და ფრთოსანი რაკეტების გამოყენებით. საფრენოსნო ამოცანების მომზადებისა და რაკეტების მიზნებზე გასვლის დროის გაანგარიშებისთვის იყენებდნენ ელექტრონულ-გამომთვლელ მანქანებს (ეგმ, კომპიუტერებს) სპეციალურად შემუშავებული საპროგრამო უზრუნველყოფით. საბრძოლო მოქმედებების დაწყების მომენტისთვის სზძ-ს უკვე გააჩნდა გაუმჯობესებული პროგრამული უზრუნველყოფა ფრთოსანი რაკეტების მიზანზე გასვლის გაანგარიშებისთვის.
პირველად საბრძოლო პირობებში ერაყის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სამრეწველო ობიექტების მწყობრიდან გამოყვანას გეგმავდნენ მართვადი რაკეტების (მრ) AGM-84E SLAM (Stand-off Land Attack Missile) დახმარებით. ეს რაკეტები საბრძოლო მოქმედებათა დაწყებამდე არ ყოფილა მიღებული შეიარაღებაში და საჯარისო გამოცდების სტადიაში იმყოფებოდა. ოპერაციაში “ქარიშხალი უდაბნოში” მათ გაშვებებს ვარაუდობდნენ საგემბანო თვითმფრინავებიდან A-6E “ინთრუდერი” და F/A-18 “ჰორნეთი”, ხოლო ტრაექტორიის საბოლოო უბანზე მათი დამიზნების განხორციელებას კი გეგმავდნენ მოიერიშეებიდან A-7E “კორსარი”.
ოპერაციის “უდაბნის ფარი” დასაწყისში საცდელი რაკეტები საჯარისო გამოცდებისთვის განკუთვნილი პარტიიდან ჩაიტანეს ავიამზიდებზე “ჯონ ფ. კენედი” და “სარაგოტა”, რომლებიც წითელ ზღვაში აშშ სზძ-ის საავიამზიდო დამრტყმელი შენაერთის შემადგენლობაში შედიოდნენ.
მას შემდეგ რაც “ჯონ ფ. კენედი” 1990 წლის აგვისტოში წითელ ზღვაში შევიდა, ექვსმა მფრინავმა მისი ავიაფრთის შემადგენლობიდან მომზადების სპეციალური მოკლევადიანი კურსი გაიარა ახალი იარაღის გამოსაყენებლად. ამუშავებდნენ პრიორიტეტულ მიწისზედა მიზნებზე ოთხი თვითმფრინავისგან შემდგარი ჯგუფის მიერ დარტყმების მიყენების ვარიანტს, რომელსაც თანხლების გამანადგურებლები დაიფარავდვნენ. დამრტყმელი ჯგუფის შემადგენლობაში შედიოდნენ ორი თვითმფრინავ-მატარებელი A-6E (თითოეულ მათგანზე თითო რაკეტა SLAM) და ორიც დამიზნების თვითმფრინავი A-7E. პირველი მრ-ის გაშვების შემდეგ, რომელიც ობიექტის ბეტონის კედლის გახვრეტისა და მასში ხვრელის წარმოქმნისთვის იყო განკუთვნილი, შიდა სადგომში შეღწევისთვის ახორციელებდნენ მეორე რაკეტის გაშვებასაც. დამიზნების მეორე თვითმფრინავის ოპერატორს მრ-ის მიზანთან მიფრენის (подлёт) უბანზე ისეთნაირად უნდა უზრუნველეყო მისი ტრაექტორიის კორექცია, რომ ობიექტის კედელში წარმორმნილ ხვრელში იგი ზუსტად შეეყვანა.
სულ 18 იანვრამდე (რაკეტების SLAM პირველი საბრძოლო გამოყენების თარიღი) ათი საგამოცდო გაშვება იქნა ჩატარებული სპეციალურად მომზადებული მაკეტების წინააღმდეგ.
პოლიგონზე განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა ერაყული ჰთ-ის ჩახშობის ამოცანების დამუშავებას რებ-ის მიწისზედა და საავიაციო საშუალებათა მთელი არსენალის გამოყენებით. სამხედრო ექსპერტები, რომლებიც კონფლიქტის დასრულების მახლობელ თვეებში ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” მსვლელობისას მეძ-ის ავიაციის საბრძოლო გამოყენების შედეგებს აფასებდნენ, მიღწეულ წარმატებებს მხოლოდ ოპერაციებში რებ-ის საავიაციო და მიწისზედა საშუალებათა კომპლექსურად გამოყენების ეფექტურობით კი არ ხსნიდნენ, არამედ მათი აზრით ეს შესაძლებელი გახდა ამერიკული ძალების ყოველმხრივი გაცნობიერებულობის (осведомлённость) წყალობითაც ერაყული იარაღის კონკრეტული სისტემების, მათი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლებისა და საბრძოლო გამოყენების თავისებურებათა საკითხებში. ამ მონაცემებმა საშუალება მისცა ამერიკულ სარდლობას ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყების წინ უკანასკნელი ორი თვის განმავლობაში რიგი საორგანიზაციო-ტექნიკური ღონისძიებები და სპეციალური საპოლიგონო სწვლებები ჩაეტარებინა. მათი მსვლელობისას ამოწმებდნენ და აფასებდნენ აშშ სჰძ-ის საბრძოლო გამოყენების შესაძლო ეფექტურობას ერაყული ჰთ-ის ნეიტრალიზაციის საქმეში.
ამ სწავლებების შედეგებმა საშუალება მისცეს სწრაფად და ეფექტურად დაემუშავებინათ ბოლომდე (доработать) იარაღის სისტემები, რომლებიც უწინარეს ყოვლისა ზრკ-ებთან და ჰთ-ის სხვა საშუალებებთან ბრძოლისთვის იყო განკუთვნილი, აგრეთვე დაემუშავებინათ (отработать) საბრძოლო ამოცანების შესრულების კონკრეტული ტაქტიკური ილეთებიც. პირველი დარტყმისთვის განკუთვნილ ყველა სარაკეტო და საავიაციო სისტემაში ბოლომდე იქნა დამუშავებული პროგრამული უზრუნველყოფა სპარსეთის ყურის ზონაში რადიო- და რადიოტექნიკური დაზვერვის უკანასკნელი მონაცემების გათვალისწინებით.
საუდის არაბეთში პირველი საბრძოლო თვითმფრინავების გადასროლის შემდეგ მაშინვე იქნა დაწყებული სასწავლო-საწვრთნელი ფრენები და საფრენოსნო შემადგენლობის საბრძოლო მოქმედებებისთვის მომზადება. უდაბნოს თავზე ფრენებს თავისი განსაკუთრებულობანი გააჩნია. ქვიშები და ცა ერთმანეთს ერწყმიან (сливаются), რითაც ფრენის სიმაღლის განსაზღვრა რთულდება. ჰაერში ასული წვრილი ქვიშა კეტავს ჰორიზონტს, მკვეთრად უარესდება ხილვადობა, რაც აძნელებს ფრენებს, განსაკუთრებით ღამის საათებში. ამან რამდენიმე კატასტროფა გამოიწვია საომარ მოქმედებათა ახალი თეატრის (ომთ) ათვისების საწყისი ეტაპის მსვლელობისას, რის შემდეგაც მფრინავებს მისცეს რეკომენდაცია, რომ 300 მ-ზე დაბლა არ დაშვებულიყვნენ.
სასწავლო-საწვრთნელ ფრენებს თავდაპირველად აწარმოებდნენ ერთეულად, წყვილებით და ერთი ტიპის თვითმფრინავების მცირე ჯგუფებით. მათი მსვლელობისას ეკიპაჟები ადგილობრივ პირობებს ეცნობოდნენ. ომთ-ის ათვისების შემდეგ საფრენოსნო ეკიპაჟები საბრძოლო გამოყენების საკითხების დამუშავებას შეუდგნენ შერეული ჯგუფების შემადგენლობაში. ჯგუფებში შედიოდნენ დაფარვის გამანადგურებლები და დამრტყმელი თვითმფრინავები (F-111, F-15E, F-16, A-10, A-6E, F/A-18). სწავლებებზე დროის შეზღუდულ პერიოდში ამუშავებდნენ საიმიტაციო მიზნებზე დიდი რაოდენობით შემტევი თვითმფრინავების გასვლას. ამას შედეგად უნდა მოჰყოლოდა მოწინააღმდეგის ჰთ-ის ზონის გადაჯერება და მისაყენებელი დარტყმების მოგერიებაში მისი შესაძლებლობების მნიშვნელოვნად შემცირება.
1990 წლის დეკემბერში არაბეთის ნახევარკუნძულზე ერთობლივი სწავლებების სერია იქნა ჩატარებული, რომლებშიც მონაწილეობა მიიღეს აშშ სჰძ-ისა და სზძ-ის, აგრეთვე ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის შემადგენლობაში შემავალი სხვა ქვეყნების საავიაციო ქვედანაყოფებმა. მათზე ამუშავებდნენ ურთიერთმოქმედების საკითხებს მასირებული საავიაციო დარტყმების მიყენებისას. სწავლებები მეძ-ის სჰძ-ის შტაბის გეგმებით ტარდებოდა. შტაბის ოპერატიული შემადგენლობა მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების მიერ ინტენსიური საბრძოლო მოქმედებების წარმოების დაგეგმვით, მართვითა და უზრუნველყოფით გახლდათ დაკავებული (2-3 ათასი თვითმფრინავ-გაფრენა დღეღამეში, მათგან არანაკლებ 50 %-ისა საბრძოლო).
საუდის არაბეთში მოკავშირეთა ჯარების მფრინავებს ჰქონდათ სასწავლო საჰაერო ბრძოლების ჩატარების შესაძლებლობა ფრანგული თვითმფრინავების “მირაჟ-F.1” წინააღმდეგ, რამაც საშუალება მისცა მათ არა მხოლოდ გაცნობოდნენ ასეთი ტიპის ერაყული თვითმფრინავების პოტენციურ შესაძლებლობებს, არამედ მიეღოთ კიდეც უდაბნო ადგილის რეალურ პირობებში საჰაერო ბრძოლების წარმოების ფასეული გამოცდილებაც.
იმავე დროს გერმანიაში ტარდებოდა მეძ-ის სჰძ-ის შემადგენლობაში შემავალი “ტორნადო” თვითმფრინავების სასწავლო საჰაერო ბრძოლები МиГ-29 თვითმფრინავებთან, რომლებიც ერაყული სჰძ-ის შეიარაღებაშიც იმყოფებოდა.
სასწავლო-საწვრთნელი ფრენების დაგეგმვისას განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა მფრინავების მომზადებას დარტყმების მიყენებისთვის ისეთ მიზნებზე, რომელთა განადგურებაც ერაყის სამხედრო და სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის ძირის სრულ გამოთხრას გამოიწვევდა. პრიორიტეტული მიზნების რიცხვში შედიოდა: სამეთაურო (საკომანდო) პუნქტები, მართვისა და კავშირგაბმულობის ცენტრები, აეროდრომები და სარაკეტო კომპლექსები, ომთ-ის სისტემის საშუალებები, რადიო- და სატელეფონო სადგურები, ენერგომომარაგების სისტემები, სამხედრო ტექნიკის, იარაღის, საბრძოლო მასალების გამომშვები ქარხნები, საწყობები, მასობრივი დაზიანების იარაღისა (მდი) და საწვავ-საცხები მასალების წარმოების ცენტრები და შენახვის პუნქტები.
თავდაპირველად ასეთი მიზნების რიცხვში 100 ობიექტი იქნა ჩართული, შემდეგ კი მათი რაოდენობა 300-მდე გაიზარდა. რთავდა რა სიაში სხვადასხვა მიზნებს, მეძ-ის შტაბის ოპერატიული განყოფილება მუდმივად განახლებადი სპეციალური ცნობარით სარგებლობდა, რომელიც სადაზვერვო ორგანოების მიერ მრავალი წყაროს მონაცემების მიხედვით იყო შედგენილი და მიზნების ზუსტ კოორდინატებსა და მათ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან კომპონენტებს შეიცავდა.
ფრენების დაგეგმვის პროცესში მაღალი სიზუსტის იარაღის გამოყენებით სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელობისას საფრენოსნო შემადგენლობას უსვამდნენ არა მთელი ობიექტის დაზიანების ამოცანას, არამედ მისი საკვანძო კომპონენტებისა. ამასთან იყენებდნენ მთელ არსებულ სადაზვერვო ინფორმაციას სადაზვერვო თანამგზავრებისა და სადაზვერვო თვითმფრინავების მიერ გადაღებული ფოტოსურათებისა და რადიო- და რადიოტექნიკური დაზვერვის (რრტდ) მონაცემების ჩათვლით.
სადაზვერვო ორგანოებმა მოიძიეს და გამოჰკითხეს მეცნიერები და სპეციალისტები, რომლებიც მანამდე არცთუ დიდი ხნის წინათ სტუმრობდნენ ერაყში, ფირმების წარმომადგენლები, რომლებიც ერაყში სხვადასხვა ობიექტებს აშენებდნენ, ადამიანები, რომელთაც თუნდაც რაიმენაირი ცნობები გააჩნდათ ნებისმიერი საწარმოს, პირველ რიგში კი სამხედრო ქარხნებისა და ბირთვული ცენტრების შესახებ. მიმართეს მცდელობებს მოეძებნათ სპეციალისტები, რომელთაც ჰქონდათ ცნობები ერაყის ტერიტორიაზე აგებული მიწისქვეშა შესაფარებლების (укрытия), რადიო- და სატელეფონო კავშირგაბმულობის ცენტრების შენობათა შესახებ.
პრიორიტეტული მიზნების ნაკრების განსაზღვრის შემდეგ განხორციელებულ იქნა მათზე გასვლის ოპტიმალური მარშრუტების არჩევა და გაანგარიშება, განისაზღვრა ძალების განწესი (наряд сил), აგრეთვე შეიარაღების რაოდენობა და შემადგენლობა, რომელიც აუცილებელი იყო ჰთ-ის ობიექტების ჩახშობისა და კონკრეტული მიზნების ისეთ ხარისხამდე დაზიანებისთვის, როგორიც მეძ-ის სარდლობას სჭირდებოდა. მთელი გაანგარიშებანი წარმოებდა ყველაზე უფრო თანამედროვე გამომთვლელი ტექნიკისა და სპეციალური პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით, რაც საშუალებას იძლეოდა ზუსტად განესაზღვრათ ასაფეთქებელი ნივთიერების მასა ობიექტის ან მისი საკვანძო კომპონენტების დაზიანებისთვის, ბომბების რიცხვი და საჭირო სიზუსტე და დამრტყმელი ძალების საჭირო განწესებიც ასეთნაირად გაეანგარიშებინათ. მხოლოდ ყველაზე უფრო პრიორიტეტული მიზნების დაზიანების შემდეგ შეეძლოთ საავიაციო ნაწილებს დარტყმები სხვა ობიექტებისთვისაც მიეყენებინათ.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გულდასმით მომზადებამ უზრუნველყო მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საკმარისად წარმატებული მოქმედებები მინიმალური დანაკარგებით. პრაქტიკულად პირველ დღეღამეში, როგორც იგეგმებოდა კიდეც, მოპოვებულ იქნა ჰაერში უპირატესობა. შემდეგ ორ დღეღამეში მიაყენეს მნიშვნელოვანი ზარალი ერაყის სამხედრო და სამხედრო-სამრეწველო პოტენციალს.
თუმცა კი მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების წინაშე მდგარი ამოცანების სრული მოცულობით გადაწყვეტა, მეძ-ის სარდლობის აზრით, ვერ მოხერხდა. მრავალეროვნული ძალების ავიაციის საჰაერო შეტევითი მოქმედებები გაგრძელებულ იქნა და მათ საჰაერო კამპანიის ფორმა შეიძინეს.
III. საჰაერო შეტევითი ოპერაცია სპარსეთის ყურეში ომის მსვლელობისას
საინფორმაციო შეტყობინებების უსასტიკესი ცენზურის მიუხედავად, რომლებიც საბრძოლო მოქმედებების რაიონიდან მოდიოდა როგორც ერთი, ისე მეორე მხრიდან, 1991 წლის აპრილ-მაისის თვეებში უცხოურ პრესაში იწყებდა გამოჩენას ანალიტიკური წერილები სპარსეთის ყურეში ომის შესახებ. პირველ რიგში აანალიზებდნენ ანტიერაყული კოალიციის მრავალეროვნული ძალების (მეძ) საავიაციო დაჯგუფების მოქმედებებს, რადგანაც ამ ომის საწყისი პერიოდი ხასიათდებოდა ხანგრძლივი საჰაერო კამპანიის ჩატარებით ფართომასშტაბური მიწისზედა ოპერაციების არარსებობისას.
ომის პირველი დღეების მოვლენები გვიჩვენებდა, რომ მეძ-ის სარდლობა ერაყთან ომში ძირითად ფსონს აკეთებდა ავიაციაზე, რომელსაც მაქსიმალურად მოკლე ვადებში უნდა შეექმნა პირობები საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩატარებისთვის ქუვეითის მინიმალური დანაკარგებით გასანთავისუფლებლად. მეძ-ის სახმელეთო ჯარები და საზღვაო ქვეითი ჯარი (ზქჯ) ავიაციის მხარდაჭერით მოწოდებული იყვნენ დაესრულებინათ მთლიანობაში უკვე დემორალიზებული ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების განადგურება ქუვეითში, გატეხავდნენ რა ცალკეული ნაწილებისა და ქვედანაყოფების წინააღმდეგობას, რომელთაც ჯერ კიდევ ექნებოდათ შენარჩუნებული ბრძოლისუნარიანობა. მეძ-ის ხელმძღვანელობამ ასეთი ვარიანტი მიიღო ამომდინარე დაპირისპირებული მხარეების ძალთა თანაბრობიდან.
საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის მეძ-ს გააჩნდა მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი უპირატესობა სამხედრო-საჰაერო ძალებში (სჰძ). საავიაციო დაჯგუფების შემადგენლობაში შედიოდნენ აშშ სჰძ-ის სტრატეგიული და ტაქტიკური ავიაცია, სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) საგემბანო ავიაცია და ზქჯ-ის ავიაცია (სულ დაახლოებით 1800 საბრძოლო თვითმფრინავი), აგრეთვე დიდი ბრიტანეთის (60), საფრანგეთის (38), კანადის (18), იტალიის (რვა), ქუვეითის (34) და საუდის არაბეთის (დაახლოებით 300) სჰძ-ის ქვედანაყოფები.
მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საფუძველს შეადგენდნენ ტაქტიკური ავიაციის თანამედროვე დამრტყმელი თვითმფრინავები, აღჭურვილნი მაღალი სიზუსტის იარაღით (F-16, A-10, “ტორნადო”, “იაგუარი”, “მირაჟი”), საგემბანო ავიაციისა და ზქჯ-ის ავიაციის თვითმფრინავები (F/A-18, A-6E, AV-8B). დაჯგუფების შემადგენლობაში ჩართული იყო ახალი ტაქტიკური გამანადგურებლები F-15E, “უჩინარი” თვითმფრინავები F-117A, აგებულები “სთელთ” ტექნოლოგიით. დაჯგუფების დამრტყმელ პოტენციალს მნიშვნელოვნად ამაღლებდნენ შეიარაღებაში უკვე დიდი ხნიდან არსებული და თანამედროვე სამიზნე-სანავიგაციო მოწყობილობით აღჭურვილი მძიმე ტაქტიკური გამანადგურბლები F-111, აგრეთვე სტრატეგიული ბომბდამშენები B-52, რომელთაც 32 ტ-მდე ბომბებისა და რაკეტების წაღება შეუძლიათ. საჰაერო მიზნებთან ბრძოლისთვის მის შემადგენლობაში შედიოდნენ აშშ-ისა და საუდის არაბეთის სჰძ-ის F-15 ტაქტიკური გამანადგურებლების, კანადის სჰძ-ის CF-15 ტაქტიკური გამანადგურებლებისა და აშშ სზძ-ის F-14 საგემბანო გამანადგურებლების ქვედანაყოფები. გარდა ამისა, რადიოელექტრონული წინააღმდეგობის (EF-111, EC-130, EA-6B), მოწინააღმდეგის შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და მართვის (E-3 “სენთრი” და E-2 “ჰოქაი”), აგრეთვე მიწისზედა მიზნების საჰაერო დაზვერვის რადიოსალოკაციო სისტემისა და დარტყმების მიყენების მართვის “ჯისთარსი” (E-8) თვითმფრინავების არსებობა მნიშვნელოვნად აძლიერებდა დაჯგუფების საბრძოლო შესაძლებლობებს და უზრუნველყოფდა დაზვერვისა და ავიაციის მართვის ავტომატიზებული სისტემის შექმნას.
ერაყის სჰძ-ის საბრძოლო ავიაციას შეადგენდა მოძველებული ტიპების დაახლოებით 700 თვითმფრინავი. თანამედროვე მანქანები, ისეთები, როგირიცაა МиГ-29 და Су-24, რომლებიც თავიანთი მახასიათებლებით კოალიციის საავიაციო ტექნიკის თანაზომადი გახლდათ, თვითმფრინავების ფარეხის 30 %-ს (ე. ი. დაახლოებით 210 მანქანას) არ აღემატებოდა. ერაყული სარდლობის განკარგულებაში ამერკელების ანალოგიურად რადიოელექტრონული ბრძოლისა (რებ) და შრლა და მართვის თვითმფრინავების არარსებობა დაპირისპირებულ მხარეთა საავიაციო დაჯგუფებების პოტენციალებს შორის განსხვავებას კიდევ უფრო ზრდიდა.
იმავე დროს სახმელეთო ჯარების რაოდენობრივი თანაფარდობა ერაყის სასარგებლოდ იყო. კერძოდ, ერაყული მიწისზედა ძალების შემადგენლობაში შედიოდა დაახლოებით 5000 ტანკი და საველე არტილერიის 8000-ზე მეტი ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი. ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის შეიარაღებულ ძალებში საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის მოითვლებოდა 3500-მდე ტანკი და 3700-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი აშშ ზქჯ-ის საბრძოლო ტექნიკის გათვალისწინებით. და თუმცა კი ხარისხობრივ მიმართებაში მეძ-ის სახმელეთო ჯარებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის დაჯგუფების შეიარაღებას დასავლელი სამხედრო სპეციალისტები უფრო მაღლა აფასებდნენ, ვიდრე ერაყული სახმელეთო ჯარების იარაღსა და საბრძოლო ტექნიკას, მაგრამ არა იმდენად, რომ ამით რაოდენობის კომპენსირება მომხდარიყო. ამასთან ერაყული საბრძოლო ტექნიკა უდაბნოს პირობებში ექსპლუატაციისთვის უფრო შეგუებული გახლდათ.
ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიის დაწვრილებითმა და ხანგრძლივმა დაზვერვამ (ხუთ თვეზე მეტ ხანს გრძელდებოდა) მეძ-ის ხელთ არსებული მთელი საშუალებებით, სადაზვერვო თანაგზავრების ჩათვლით, ასევე ხელი შეუწყო საბრძოლო მოქმედებების სწორად დაგეგმვას. დაზვერვის მონაცემები მეტყველებდა ქუვეითში და საუდი-ერაყის საზღვრის გაყოლებაზე მძლავრი საფორტიფიკაციო ნაგებობების შექმნისა და სანაპიროს თავდაცვის განმტკიცების შესახებ. დაზვერვის დახმარებით მეძ-ის სამხედრო ხელმძღვანელობა უზრუნველყოფილი იყო ერაყისა და ქუვეითის ტერიტიორიების დაწვრილებითი რუკებით მთელი მნიშვნელოვანი სამხედრო და სამხედრო-პოლიტიკური ობიექტების, აგრეთვე ქვეყნის სამხრეთსა და ქუვეითში ერაყის შეიარაღებულ დაჯგუფებათა დისლოკაციების ზუსტი მიბმით (привязка).
ამერიკულმა სარდლობამ აშშ-ში გაითამაშა საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის შესაძლო მსვლელობა ქუვეითის განთავისუფლებისთვის დაზვერვის მონაცემებისა და კონფლიქტის რაიონის თავისებურებათა გათვალისწინებით ელექტრონულ-გამომთვლელი ტექნიკის გამოყენებით (ე. წ. “კომპიუტერული თამაშები”) და მივიდა დასკვნამდე, რომ ამ ოპერაციის ჩატარებას შეეძლო გამოეწვია დიდი დანაკარგები ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის ცოცხალ ძალაში (50 ათას ადამიანამდე). იმავე დროს მნიშვნელოვნი უპირატესობა ავიაციაში მოწინააღმდეგის შესახებ დაწვრილებითი და სარწმუნო მონაცემების არსებობისას შესაძლებლობას აძლევდა მრავალეროვნულ ძალებს, რომ მხოლოდ საავიაციო დაჯგუფების გამოყენებით, უმოკლეს ვადებში ჰაერში ბატონობა მოეპოვებინა, სამხედრო და სახელმწიფო მართვის სისტემის დეზორგანიზება და ქუვეითში ერაყის შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების იზოლირება მოეხდინა, მისთვის მნიშვნელოვანი ზარალი მიეყენებინა, დემორალიზება მოეხდინა და წინააღმდეგობის გაწევის ნება გაეტეხა, ე. ი. მიწისზედა ჯარების საბრძოლო მოქმედებები მნიშვნელოვნად უფრო ნაკლები დანაკარგებით უზრუნველეყო.
სპარსეთის ყურის ზონაში მრავალეროვნული ძალების დაჯგუფების გაშლის პირველი დღეებიდანვე მეძ-ის სარდლისა და მისი საავიაციო კომპონენტის შტაბები შეუდგნენ ერაყის წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების გეგმების შემუშავებას.
დასავლეთის ზოგიერთი პოლიტიკური ექსპერტი, რომლებიც აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მოქმედებებსა და პერიოდულ განცხადებებს აანალიზებდნენ დაწყებული 2. 8. 90-დან (ე. ი. ერაყის მიერ ქუვეითის დაპყრობიდან) და 17. 1. 91-ის ჩათვლით (საომარი მოქმედებების დასაწყისი), მივიდა დასკვნამდე, რომ ამერიკული ხელმძღვანელობა ამ პერიოდში შექმნილი სიტუაციიდან გამოსვლის მშვიდობიანი გზების ძიებისკენ კი არ ისწრაფვოდა, არამედ კონფრონტაციის კიდევ უფრო დამძიმებისა და ერაყის ხელმძღვანელობისთვის “სახის შენარჩუნებით” («с сохранением лица») უკანდახევის გზების მოჭრისკენ. ამაზე კერძოდ შემდეგი ღონისძიებები მიუთითებდა:
– აშშ ადმინისტრაციის რეაქციის სისწრაფე ერაყის მოქმედებებზე (2 აგვისტოს – ერაყის მიერ ქუვეითის დაპყრობა, 6 აგვისტოს – სპარსეთის ყურის რაიონში გაერთიანებული ცენტრალურუი სარდლობის /გცს, CENTCOM/ ჯარების დაჯგუფების გაშლაზე გადაწყვეტილების მიღება, 8 აგვისტოს – ტაქტიკური ავიაციის, ჯარებისა და ტვირთების გადასროლების დაწყება);
– კონფლიქტის ზონაში აშშ შეიარაღებული ძალების შემტევი დაჯგუფების გაშლის აუცილებლობაზე გადაწყვეტილების სწრაფი მიღება;
– ნატო-ში მოკავშირეებსა და სხვა ქვეყნებზე ზეწოლის მოხდენა კონფქლიტში მათი ჩართვისა (вовлечение) და ასეთნაირად მისი ინტერნაციონალიზაციის მიღწევის მიზნით;
– აშშ ადმინისტრაციის უარი საკითხის განხილვაზე ერაყული ჯარების ქუვეითიდან გაყვანისა და იმავდროულად გაერო-ს გადაწყვეტილებათა შესრულების შესახებ ისრაელის მიერ ოკუპირებული არაბული მიწების განთავისუფლების თაობაზე, აგრეთვე ამერიკული სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ულტიმატიური ხასიათის სხვა განცხადებები, რომლებიც პრობლემის გადაწყვეტის კომპრომისული გზების ძიებას უარყოფდა.
სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის სულ დასაწყისიდანვე მკაფიოდ გამოიხატა შეერთებული შტატების ძირითადი მიზნები, რომელთა მიღწევაც მისი დასრულების შემდეგ იგეგმებოდა: ერაყში არსებული სახელისუფლებო რეჟიმის პროამერიკულით შეცვლა, ერაყული სამხედრო პოტენციალის განადგურება და მოცემულ რეგიონში აშშ-ის სამხედრო ყოფნის ხანგრძლივი დროით უზრუნველყოფა.
გარდა ამისა, აშშ-ისა და ნატო-ს სხვა ქვეყნების სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსები იმედოვნებდნენ რეალურ საბრძოლო ვითარებაში იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის უახლესი სისტემების (როგორიცაა თვითმფრინავები F-117A და F-15E, საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტები “თომაჰოქი”, მაღალი სიზუსტის საბრძოლო მასალების პერსპექტიული ტიპები, მიწისზედა მიზნების საჰაერო დაზვერვისა და დარტყმების მიყენების რადიოსალოკაციო სისტემა “ჯისთარსი”) შემოწმების შესაძლებლობის მიღებას, აგრეთვე დიდი ხნიდან შეიარაღებაში არსებული სისტემების შესაძლებლობათა შემოწმებისაც და ამით იმის დამტკიცებას, რომ ამერიკული შეიარაღებული ძალები წარმოადგენდა საერთაშორისო დავების აშშ-ის ინტერესებში გადაწყვეტის ეფექტურ საშუალებას.
აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, ღებულობდა რა გადაწყვეტილებას სპარსეთის ყურის ზონაში გასაშლელ ჯართა დაჯგუფების ზომებისა და ხარისხობრივი შემადგენლობის შესახებ, ამოდიოდა ზემოთ დასახელებული მიზნების მიღწევის აუცილებლობიდან, ფსონს აკეთებდა რა ამ დროს შეიარაღებული კონფლიქტის გარდაუვალობაზე. ამითვე ხელმძღვანელობდნენ აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობისა და სჰძ-ის მე-9 საჰაერო არმიის შტაბებიც, როდესაც შეუდგნენ მომავალი ოპერაციის გეგმების შემუშავებას. მთავარი როლი საომარი მოქმედებების საწყის პერიოდში ეთმობოდა ავიაციას, რომელსაც, მეძ-ის ხელმძღვანელობის აზრით, საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში რიგი მასირებული დარტყმების მსვლელობისას შემდეგი ამოცანები უნდა გადაეწყვიტა:
– მოეპოვებინა ჰაერში უპირატესობა, ჩახშო ერაყის საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) სისტემა და გაენადგურებინა მისი სჰძ-ის საბრძოლო ავიაცია;
– მოეხდინა ქვეყნისა და მისი შეიარაღებული ძალების სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების დეზორგანიზაცია;
– გაენადგურებინა ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების – მასობრივი დაზიანების იარაღის მიზნამდე მიტანის ერთერთი საშუალების სტაციონარული და მობილური გასაშვები დანადგარები;
– გაენადგურებინა მასობრივი დაზიანების იარაღის (მდი) მარაგები;
– არსებითი ზარალი მიეყენებინა ერაყის სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის და მისი ინფრასტრუქტურა დაენგრია;
– მნიშვნელოვანი ზარალი მიეყენებინა ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებისთვის ქუვეითში და შეექნა პირობები ქუვეითის განთავისუფლების საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის გარანტირებული წარმატებისთვის მინიმალური დანაკარგებით.
მეძ-ის სამხედრო ხელმძღვანელობა იმედოვნებდა, რომ კოალიციის საავიაციო დაჯგუფებას მთელი ამ ამოცანების გადაწყვეტა, მათი ფართომასშტაბურობის მიუხედავად, შეეძლო ერთი საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში, რომელსაც სამ ეტაპად ჩაატარებდნენ. პირველ ეტაპზე ითვალისწინებდნენ პირველი ოთხი ამოცანის შესრულებას დარტყმების მიყენებით ჰთ სისტემის ობიექტებზე, სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებზე, სარაკეტო და საავიაციო ბაზებზე, მდი-ის წარმოების ცენტრებსა და შენახვის ბაზებზე.
მეორე ეტაპზე ავიაციას უნდა უზრუნველეყო ქუვეითში ერაყული ჯარების დაჯგუფების იზოლირება იმავდროულად ერაყის სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის ზარალის მიყენებით. დაზიანების ძირითად ობიექტებს ამ ეტაპზე წარმოადგენდა ერაყის ინფრასტრუქტურის საკვანძო ელემენტები (კომუნიკაციების კვანძები და ხაზები, ხიდები, საბრძოლო მასალებისა და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის /მტუ/ სხვა საშუალებათა შენახვის საწყობები), აგრეთვე სამხედრო-სამრეწველო საწარმოები, პირველ რიგში კი იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის მწარმოებელი ქარხნები.
მესამე ეტაპის მსვლელობისას იგეგმებოდა მასირებული საავიაციო ზემოქმედების მოხდენა ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებაზე ქუვეითში საჰაერო შეტევითი ოპერაციის უკანასკნელი ამოცანის გადაწყვეტის მიზნით, რომელიც ქუვეითის განთავისუფლებისთვის პირობების შექმნაში მდგომარეობდა ანტიერაყული კოალიციის მიწისზედა ჯარების მხრიდან მინიმალური დანაკარგებით.
მეძ-ის საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის საფუძვლები, უცხოური პრესის შეტყობინებების მიხედვით, 1990 წლის სექტემბერ-ოქტომბერში იქნა შემუშავებული. შემდგომში ამ გეგმას მუდმივად აზუსტებდნენ და კორექტირებას უტარებდნენ თვით 1991 წლის იანვრის შუარიცხვებამდე მოწინააღმდეგის შესახებ ახალი სადაზვერვო მონაცამების მოსვლისა და უდაბნო ადგილმდებარეობის პირობებში მოქმედებათა გამოცდილების შეძენასთან ერთად, რაც არაბეთის ნახევარკუნძულზე გაშლილი მეძ-ის დაჯგუფების მიერ წარმოებული მრავალრიცხოვანი საფრენოსნო-ტაქტიკური და ზოგადსაჯარისო სწავლებების ფარგლებში ხდებოდა. ამ სამუშაოს მსვლელობისას მეძ-ის სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება საავიაციო დაჯგუფების გაძლიერების შესახებ და 1990 წლის დეკემბრის ბოლოსა და 1991-ის იანვრის დასაწყისში იგი გაზრდილ იქნა აშშ კონტინენტური ნაწილიდან და ევროპულ ზონაში აშშ სჰძ-ის სარდლობის შემადგენლობიდან ამერიკული ტაქტიკური ავიაციის დამატებითი ქვედანაყოფების გადასროლის ხარჯზე. სტრატეგიული ბომბდამშენები საომარი მოქმედებების დაწყებამდე იყენებდნენ მხოლოდ ავიაბაზას კუნძულ დიეგო-გარსიაზე ჩაგოსის არქიპელაგში (ინდოეთის ოკეანე). დაჯგუფების ტაქტიკური ავიაციის ძირითადი მასა ბაზირებული იყო საუდის არაბეთში ავიაბაზებში ერ-რიადი, თაბუკი, ეთ-თაირი, ჰამის-მუშაითი, დაჰრანი და სხვა. ამერიკული ტაქტიკური ავიაცია (ავიაბაზა ინჯირლიკი, თურქეთი) ევროპულ ზონაში აშშ სჰძ-ის სარდლობის შემადგენლობიდან იქნა გამოყვანილი და მეძ-ის საავიაციო კომპონენტის სარდალს დაექვემდებარა. გარდა ამისა, თურქეთში იქნა გადასროლილი ნატო-ს მობილური ძალების საავიაციო ქვედანაყოფები (გერმანიის, ბელგიისა და იტალიის 40-ზე მეტი საბრძოლო თვითმფრინავი) მისი საჰაერო თავდაცვის გაძლიერების მიზნით. ისინი რჩებოდნენ ნატო-ს გაერთიანებული სჰძ-ის დაქვემდებარებაში და განკუთვნილი იყვნენ მხოლოდ თურქეთის ტერიტორიაზე ერაყული სჰძ-ის შესაძლო საჰაერო თავდასხმის მოგერიებისთვის.
საგემბანო ავიაცია მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების შემადგენლობაში წარმოდგენილი იყო აშშ სზძ-ის ავიამზიდებზე “სარაგოტა”, “ჯონ ფ. კენედი”, “თეოდორ რუზველტი” და “ამერიკა” (წითელი ზღვა), აგრეთვე “რეინჯერი” და “მიდუეი” (სპარსეთის ყურე) ბაზირებული საავიაციო ქვედანაყოფებით.
მეძ-ის მთელი ავიაცია აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის (ტას) მე-9 საჰაერო არმიის სარდლის დაქვემდებარებაში იმყოფებოდა, რომელიც იმავდროულად აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს) საავიაციო კომპონენტის სარდალიც გახლდათ. ამერიკულმა სარდლობამ მიაღწია უფლებას, რომ თავისი გეგმების მიხედვით გამოეყენებინა მეძ-ის მთელი საავიაციო ქვედანაყოფები და ნაწილები მათი ეროვნული კუთვნილების მიუხედავად შესაბამისი ქვეყნების სამხედრო ხელმძღვანელობასთან შეთანხმების გარეშე. ასე, კანადის სჰძ-ის თვითმფრინავები CF-18, რომლებიც კონფლიქტის ზონაში იყვნენ გადასროლილი კანადის სზძ-ის ხომალდების ჰაერიდან დასაფარავად, პრაქტიკულად მაშინვე იქნენ ჩართული მეძ-ის საჰაერო თავდაცვის ერთიან სისტემაში, ხოლო შემდგომში კი მათ იყენებდნენ B-52 სტრატეგიული ბომბდამშენების თანხლებისთვის, რომლებიც ერაყული ფორმირებების პოზიციებს აყენებდნენ დარტყმებს ქვეყნის სამხრეთში. საფრანგეთის სჰძ-ის ქვედანაყოფები გადასროლილი იყო ქუვეითის განთავისუფლების ოპერაციებში მონაწილეობისთვის, ხოლო საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში კი ისინი გამოიყენებოდა დარტყმების მისაყენებლად ერაყის ტერიტორიაზე მდებარე ობიექტებზე, რაც საფრანგეთის თავდაცვის მინისტრის გადადგომის ერთერთ მიზეზად იქცა.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის საბოლოო სახემდე მიყვანა 1991 წლის იანვრის პირველ დეკადაში იქნა დასრულებული. 15 იანვარს მთავრდებოდა აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ სადამ ჰუსეინისადმი წაყენებული ულტიმატუმის ვადა ერაყული ჯარების ქუვეითიდან გაყვანის შესახებ და ამავე დღეს იწყებოდა უმთვარო ღამეების პერიოდი მსოფლიოს მოცემულ რაიონში.
საბრძოლო მოქმედებები გაჩაღებულ იქნა 16-დან 17 იანვრის ღამეს მასირებული სარაკეტო-საავიაციო დარტყმების მიყენებით. პირველი აფეთქებები ბაღდადის რაიონში გაისმა ადგილობრივი დროით ღამის დაახლოებით 3 სთ-ზე. აყენებდა რა პირველ დარტყმას ღამით მეძ-ის სარდლობა ისწრაფვოდა თავისი საავიაციო დაჯგუფების ხარისხობრივი უპირატესობის სრული მოცულობით გამოყენებისკენ, რომლის საბრძოლო თვითმფრინავების უმეტეს ნაწილს შეეძლო ერთნაირად ეფექტურად ემოქმედა დღეღამის ნებისმიერ დროს, მაშინ როდესაც ერაყული საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებლების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილს გააჩნდა ღამის პირობებში საჰაერო დარტყმების მოგერიებაში მონაწილეობის უნარი. საბრძოლო ავიაციის აფრენამდე რამდენიმე საათით ადრე იქნა დაწყებული რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) საშუალებების მასირებული გამოყენება ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის რადიოსალოკაციო სადგურების (რლს), აგრეთვე ჰთ-ის საშუალებებისა და ჯარების მართვის სისტემებში კავშირგაბმულობის ხაზების რადიოელექტრონული ჩახშობის მიზნით.
სამი დღეღამის განმავლობაში (17-19 იანვარი) მეძ-ის ავიაციამ შეასრულა შვიდი მასირებული დარტყმა, რასაც დაახლოებით 5000 თვითმფრინავ-გაფრენა დასჭირდა. შემდეგ დადგა გარკვეული ჩავარდნა ავიაციის მოქმედებათა ინტენსივობაში და მომდევნო სამ დღეში ყოველდღეღამურად ასრულებდნენ არაუმეტეს 400 თვითმფრინავ-გაფრენისა დარტყმების მისაყენებლად ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიაზე განლაგებულ ობიექტებზე.
17-19 იანვარს ჩატარებულ ოპერაციაში წყდებოდა საბრძოლო ამოცანების უფრო ფართო წრე პირველი საჰაერო ოპერაციის თეორიაში არსებულთან შედარებით, რომელიც აშშ სჰძ-ის შტაბს ჰქონდა შემუშავებული ცენტრალურ-ევროპული საომარ მოქმედებათა თეატრის (ომთ) პირობებში გამოყენებისთვის. თუ კი ცე ომთ-ზე ომის გაჩაღების შემთხვევაში პირველი საჰაერო ოპერაცია, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, უნდა ჩატარებულიყო ჰაერში უპირატესობის მოპოვების მიზნით, სპარსეთის ყურეში ასეთი ამოცანა მხოლოდ პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას წყდებოდა. დასავლელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, რომლებმაც იმ ობიექტების ხასიათის ანალიზი გააკეთეს, რომელთაც დარტყმები პირველ სამ დღეღამეში განიცადეს, მეძ-ის სარდლობა იმედოვნებდა ავიაციის წინაშე მდგარი მთელი ამოცანების გადაწყვეტას თვით ქუვეითის განთავისუფლებისთვის საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩასატარებლად პირობების შექმნამდეც კი.
პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას აუცილებელი გახლდათ ჰაერში უპირატესობის მოპოვება, ერაყის სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების დარღვევა, მისი ავიაციის, ტაქტიკური და ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების განადგურება. ის გრძელდებოდა 2 სთ-სა და 30 წთ-ს (ნაშუაღამევის სამის ნახევრიდან დილის 5 საათამდე ადგილობრივი დროით). მასში მონაწილეობდა დაახლოებით 600 საბრძოლო თვითმფრინავი. ძალების ოპერატიული მოწყობა შეიცავდა შემდეგ ეშელონებს: ჰთ-ის სისტემის ჩახშობისა და ორ დამრტყმელს. საავიაციო დარტყმის წინ მიყენებულ იქნა მასირებული დარტყმა საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტებით (ზბფრ) “თომაჰოქი” საჰაერო თავდაცვის, სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების სტაციონარულ ობიექტებზე. გაუშვეს დაახლოებით 100 ფრთოსანი რაკეტა (ფრ) ორი ზალპით 50-50 რაკეტით თითოეულში აშშ სზძ-ის ხომალდებიდან როგორც სპარსეთის ყურის მხრიდან, ისე წითელი ზღვისაც. პენტაგონის ექსპერტების შეფასებით, ზბფრ “თომაჰოქებმა” უჩვენეს მაღალი ეფექტურობა – გაშვებული რაკეტების 90 %-მა დააზიანა მიზნები (თუმცა კი ზოგიერთი ექსპერტი თვლიდა, რომ მათი ეფექტურობა უფრო ნაკლები იყო). შემდგომში პერიოდულად ხორციელდებოდა ზბფრ-ების გაშვება (ორი-ათი ან მეტი რაკეტა ზალპში) მასირებულ საავიაციო დარტყმებს შორის მოწინააღმდეგეზე მუდმივი საცეცხლე ზემოქმედების შენარჩუნების მიზნით.
საჰაერო თავდაცვის ჩახშობის ეშელონი შეიცავდა დარტყმაში მონაწილე თვითმფრინავების ერთ მესამედს (F-111, F-16, F-117A, F-15E, A-6E, F-4G), რებ-ის თვითმფრინავების 20 %-ს (EF-111 და EA-6B) და დამრტყმელი ჯგუფების დაფარვის გამანადგურებელთა 30 %-ს (F-15, F-16). ეშელონის შემადგენლობაში მიდიოდა F-117 ტაქტიკური გამანადგურებლების ესკადრილიაც, რომელსაც პირველად, თუ არ ჩავთვლით პანამის კონფლიქტში მათ წარუმატებელ მონაწილეობას, იყენებდნენ რეალურ საბრძოლო პირობებში. ისინი აყენებდნენ დარტყმებს ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებს. რებ-ის თვითმფრინავები, რომლებიც საბრძოლო რიგებში მიდიოდნენ და ზონებშიც მორიგეობდნენ, ახორციელებდნენ ერაყული რლს-ების რადიოელექტრონულ ჩახშობას, იფარავდნენ დამრტყმელ თვითმფრინავებსა და ზბფრ “თომაჰოქებს”.
პირველი დამრტყმელი ეშელონი შეიცვავდა დარტყმაში მონაწილე მთელი თვითმფრინავების თითქმის ნახევარს, მათგან 65 % იყო დაფარვის გამანადგურებლები. ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების დაზიანების ძირითადი ობიექტები გახლდათ მოწინააღმდეგის სარაკეტო და საავიაციო ბაზები. ეშელონის შემადგენლობაში შედიოდა აგრეთვე F-117A თვითმფრინავების ესკადრილიაც, რომელიც დარტყმას აყენებდა ოტრ-ების ორ ბაზას ერაყის დასავლეთში (სასტარტო პოზიციებიდან ამ ბაზების რაიონში შესაძლებელი გახლდათ ოტრ-ების გაშვება ისრაელის წინააღმდეგ). ამ ესკადრილიის მოქმედებების დუბლირება მოახდინეს საგემბანო თვითმფრინავებმა F/A-18. ეშელონის შემადგენლობაში შემავალი სტრატეგიული ბომბდამშენები B-52 (12 ერთეული) დარტყმებს აყენებდნენ ერაყის სამხედრო პოტენციალის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებს ბაღდადისა და ბასრას რაიონებში.
მეორე დამრყმელი ეშელონი (მონაწილე თვითმფრინავების 20 %) გამოიყენებოდა ერაყული ჰთ-ის, ქვეყნისა და მისი შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემების იმ ობიექტების წინააღმდეგ, რომლებიც კვლავ განაგრძობდნენ ფუნქციონირებას. ამ ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების რადიოელექტრონულ დაფარვას ახორციელებდნენ რებ-ის თვითმფრინავები, ხოლო ხოლო ჰაერიდან დაფარვას კი – გამანადგურებლები (რომლებიც ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონებს აცილებდნენ), და ისინი ამ ამოცანას ასრულებდნენ საბრძოლო მოქმედებათა ზონის გარეთ საჰაერო სივრცეში საწვავით გაწყობის შემდეგ.
გამწყობი თვითმფრინავების (KC-135, KC-130, KA-6) ჯგუფები ბარაჟირებდნენ საუდის არაბეთის საზღვრის გაყოლებაზე ერაყთან და ქუვეითთან, უსხამდნენ რა საწვავს თვითმფრინავებს, რომლებიც საბრძოლო მოქმედებების ზონიდან ბრუნდებოდნენ. საბრძოლო და დამხმარე ავიაციის მთელი ჯგუფების მართვას ახორციელებდნენ შრლა და მართვის თვითმფრინავები E-3 “სენთრი” და E-2 “ჰოქაი”.
პირველი დარტმის მიყენებიდან 3 სთ და 30 წთ-ის შემდეგ მიყენებულ იქნა მეორე მასირებული დარტყმაც 2 სთ-ის ხანგრძლივობით (ძირითადად აშშ-ის ტაქტიკური და საგემბანო ავიაციის ძალებით). მასში პირველად მიიღო მონაწილეობა საფრანგეთის სჰძ-ის ქვედანაყოფმა (12 თვითმფრინავი “იაგუარი”), ხოლო სულ კი დაახლოებით 400 თვითმფრინავი იქნა გამოყენებული. ძირითად მიზნებს წარმოადგენდა ენერგომომარაგების, მდი-ის წარმოებისა და შენახვის ობიექტები.
საბრძოლო მოქმედებათა პირველი დღეღამის საღამო ხანს შესრულებულ იქნა მესამე მასირებული საავიაციო დარტყმა 2 სთ და 40 წთ ხანგრძლივობით (19.00 – 21.40) სამხედრო და სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალის ობიექტებზე ერაყის ტერიტორიის სიღრმეში. მასში მონაწილეობდა 300-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი (მათ რიცხვში ხუთი B-52).
საბრძოლო მოქმედებების მეორე დღეღამის განმავლობაში შესრულდა მეოთხე და მეხუთე მასირებული დარტყმები. მეოთხე დარტყმა 2 სთ-ის ხანგრძლივობით (00-დან 2.00-მდე), რომელშიც დაახლოებით 400 თვითმფრინავი გამოიყენებოდა, მათ შორის შვიდი B-52, მიეყენებოდა საბრძოლო მასალების, საწვავ-საცხები მასალებისა და მომარაგების საგნების საწყობებს, კომუნიკაციების ხაზებსა და კვანძებს, სახმელეთო ჯარების პოზიციებს ქვეყნის სამხრეში ქუვეითში ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების იზოლაციის მიზნით.
მეხუთე დარტყმაში 7 სთ-ის ხანგრძლივობით (15.30-დან 22.30-მდე) მონაწილეობდა 700-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი (მათ რიცხვში 14 B-52), რომლებმაც შეასრულეს 1000-ზე მეტი თვითმფრინავ-გაფრენა. თვითმფრინავების ოთხმა ტალღამ 1,5 სთ-ის ინტერვალებით დარტყმა მიაყენა ჰთ-ისა და მართვის სისტემების ახლად გამოვლენილ, მანამდე ვერდაზიანებულ და აღდგენილ ობიექტებს, კომუნიკაციათა მნიშვნელოვან კვანძებს, ნავთობგადამამუშავებელ კომპლექსებს, რადიო- და ტელეცენტრებს.
მეექვსე (2.30 – 4.30) და მეშვიდე (14.30 – 18.00) მასირებული დარტყმები შესაბამისად 2 და 3,5 სთ-ის ხანგრძლივობით, რომლებშიც შესაბამისად 400 და 500 საბრძოლო თვითმფრინავი მონაწილეობდა, მიაყენეს მესამე დღეღამეს ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებას ქუვეითში. ამასთან, მეექვსე დარტყმის მსვლელობისას საცეცხლე ზემოქმედება განიცადეს ერაყული ჯარების პოზიციებმა ქუვეითში საუდის არაბეთისა და ერაყის საზღვრის გაყოლებით ტაქტიკურ ზონაში, ხოლო მეშვიდესი კი – ოპერატიულ-ტაქტიკურ ზონაში საბრძოლო მოქმედებების რაიონის იზოლირების მიზნით.
მესამე დღეღამის მიწურულისთვის საჰაერო შეტევითი ოპერაცია დასრულდა, მაგრამ დაგეგმილი ამოცანებიდან მხოლოდ ერთი იქნა გადაწყვეტილი – მოიპოვეს და მყარად ინარჩუნებდნენ მეძ-ის ავიაციის უპირატესობას ჰაერში. განადგურებულ იქნა მდი-ის წარმოებისა და შენახვის ცნობილი ობიექტები. იმავე დროს ერაყის შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემა აგრძელებდა ფუნქციონირებას. დიდი რაოდენობით დაცული შესაფარებლების არსებობის წყალობით ერაყულმა ავიაციამ უმნიშვნელო დანაკარგები განიცადა, დიდი რაოდენობით ოტრ-ების გასაშვები დანადგარები აგრძელებდნენ მოქმედებას. პრაქტიკულად ვერ იქნა შექმნილი პირობები საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩატარებისთვის ქუვეითის გასანთავისუფლებლად. დასავლელი სამხედრო ექსპერტების შეფასებით, ამ ოპერაციის ჩატარებისთვის აუცილებელი იყო მნიშვნელოვნად შეემცირებინათ ერაყული ნაწილებისა და შენაერთების ბრძოლისუნარიანობა: ქუვეითის ტერიტორიაზე დისლოცირებულისა არანაკლებ ერთი მეორედით, ხოლო ერაყის სამხრეთში დისლოცირებული მეორე ოპერატიული ეშელონის ფორმირებებისა კი – არანაკლებ ერთი მესამედით.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის მსვლელობისა და შედეგების ანალიზმა უჩვენა, რომ წინასწარ დაგეგმილი მასირებული საავიაციო დარტყმების სერიამ, რომლებიც ზბფრ “თომაჰოქების” მასირებული და ჯგუფური დარტყმებით იყო გაძლიერებული, ვერ უზრუნველყო ოპერაციის მთელი მიზნების მიღწევა.
მეძ-ის სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება არ შეეწყვიტა მოწინააღმდეგეზე ზემოქმედება, არამედ მხოლოდ შეემცირებინა მისი ინტენსივობა, ამასთანავე გაეანალიზებინა შექმნილი სიტუაცია, ჩაეტარებინა მიზნების ხელმეორედ დაზვერვა და დაეგეგმა მეძ-ის შემდგომი მოქმედებები. სამდღიანი ანალიზის მსვლელობისას (20-დან 22 იანვრის ჩათვლით) მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება: ჯერ ერთი, გაეხანგრძლივებინათ საომარი მოქმედებების საჰაერო ფაზა, მაგრამ უარი ეთქვათ მასირებული დარტყმების მიყენებაზე, ხოლო სისტემატიური საბრძოლო მოქმედებების წარმოების ფარგლებში კი დაეგეგმათ ჯგუფური, თავმოყრილი და ერთეული საავიაციო დარტყმები, მოახდენდნენ რა მათ მუდმივ კორექტირებას დაზვერვის მონაცემებისა და ვითარების ცვლილების გათვალისწინებით; მეორე, უზრუნველეყოთ საავიაციო ჯგუფების მიერ ამოცანების თანამიმდევრულად შესრულება საბოლოო მიზნის მიღწევისთვის – ქუვეითის განთავისუფლების ოპერაციის ჩატარებისთვის პირობების შესაქმნელად; მესამე, გამოეყოთ სპეციალური ძალები და საშუალებანი, დამრტყმელი თვითმფრინავების, შრლა და მართვის თვითმფრინავების E-3 “სენთრი” და მიწისზედა საცეცხლე საშუალებების ჩათვლით ოტრ-ების მობილური გასაშვები დანადგარების ძიებისა და განადგურებისთვის.
ამრიგად, ერთი საჰაერო შეტევითი ოპერაცია საკმარისი არ აღმოჩნდა. საომარი მოქმედებები ფაქტიურად ფართო საჰაერო კამპანიაში გადაიზარდა იმავე ამოცანებითა და საბოლოო მიზნებით.
IV. ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის ჩახშობა ოპერაციაში “ქარიშხალი უდაბნოში”
1991 წლის 17 იანვარს დაწყებული ოპერაცია “ქარიშხალი უდაბნოში” ანტიერაყული კოალიციის მრავალეროვნული ძალების (მეძ) ავიაციის მასირებული გამოყენებითა და შეიარაღებულ ბრძოლაში მისი დომინირებული როლით ხასიათდებოდა. იგი ფაქტიურად მოკავშირეთა დამრტყმელი ძლიერების მთავარ ელემენტად იქცა. როდესაც საომარი მოქმედებების დასკვნით ეტაპზე (1991 წლის 24-28 თებერბალს) ავიაციის მხარდაჭერით მიწისზედა ძალები იქნა ამოქმედებული, მოწინააღმდეგე უკვე გატეხილი გახლდათ. ამიტომ მიწისზედა საბრძოლო მოქმედებები სწრაფმდინარე ხასიათს ატარებდა და მინიმალური დანაკარგებით იქნა დასრულებული.
მეორე მსოფლიო ომის დროის შემდეგ ავიაციის გამოყენების ასეთი ინტენსივობა არც ერთ შეიარაღებულ კონფლიქტში არ ყოფილა. მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფება ყოველდღიურად დაახლოებით 2000, ხოლო ცალკეულ დღეებში კი 3000-მდე თვითმფრინავ-გაფრენას ახორციელებდა, რომლებიც ძირითადად ისეთი ამოცანების გადასაწყვეტად სრულდებოდა, როგორებიცაა საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) საშუალებათა რადიოელექტრონული და საცეცხლე ჩახშობა, მიწისზედა მიზნებზე სარაკეტო-საბომბე დარტყმების მიყენება, საჰაერო მოწინააღმდეგისგან დასაცავად დამრტყმელი ჯგუფების თანხლება და ტაქტიკური საჰაერო დაზვერვის წარმოება. სულ ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყებიდან და ცეცხლის შეწყვეტამდე დაახლოებით 110 ათასი თვითმფრინავ-გაფრენა იქნა შესრულებული – როგორც საბრძოლო გაფრენა, ისე საბრძოლო მოქმედებათა უზრუნველყოფისაც.
გეგმავდა რა საბრძოლო ავიაციის გამოყენების მაღალ ინტენსივობას, მეძ-ის სარდლობამ მაღალი ყურადღება დაუთმო ერაყული ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის საკითხს, როგორც ერთერთ ძირითად პირობას ჰაერში უპირატესობის მოპოვების ამოცანის წარმატებით გადაწყვეტისთვის. აანალიზებდნენ რა საბრძოლო მოქმედებათა პირველი სამი დღეღამის შედეგებს, რომელთა მსვლელობისას ფაქტიურად მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების ძალებით საჰაერო შეტევითი ოპერაცია იქნა ჩატარებული, უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები 1991 წლის მეორე ნახევარში სათანადო პატივს მიაგებდნენ ოპერაციის გეგმის ყველა დეტალის გულდასმით დამუშავებას, მოწინააღმდეგის ჰთ-ის ძალებისა და საშუალებათა საცეცხლე და რადიოელექტრონული ჩახშობის საკითხების ჩათვლით. ამ ამოცანების წარმატებით გადაწყვეტის გარეშე ავიაციის მასირებულად გამოყენებას შედეგად საბრძოლო ტექნიკისა და პირადი შემადგენლობის მნიშვნელოვანი დანაკარგები მოჰყვებოდა. უკანასკნელი, აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის აზრით, დაუშვებელი იყო, რადგანაც ადამიანთა დიდი დანაკარგების შემთხვევაში შეერთებული შტატების შეიარაღებულ კონფლიქტში მონაწილეობის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულება ამერიკულ საზოგადოებაში მკვეთრად გაიზრდებოდა.
სპარსეთის ყურის რაიონში ერთერთი პირველები გადასროლილ იქნა სტრატეგიული თვითმფრინავ-მზვერავები TR-1, U-2, RC-135, აგრეთვე შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და მართვის თვითმფრინავები AWACS. ცოტა მოგვიანებით საუდის არაბეთში ჩავიდნენ ტაქტიკური თვითმფრინავ-მზვერავები RF-4C, რომელთა ნაწილიც აღჭურვილი იყო სისტემით, რომელიც უზრუნველყოფდა მიწისზედა მიზნების ძიებას, იდენტიფიკაციასა და ადგილმყოფობის განსაზღვრას. თვითმფრინავ-მზვერავები მაშინვე შეუდგნენ ერაყთან და ქუვეითთან საუდის არაბეთის საზღვრის გასწვრივ სადაზვერვო ფრენების შესრულებას, ხოლო მოგვიანებით კი თურქეთ-ერაყის საზღვრის გასწვრივაც. პრაქტიკულად ორგანიზებულ იქნა ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიის სადღეღამისო დაზვერვის წარმოება მთელი ძალებითა და საშუალებებით, კოსმოსური სადაზვერვო თანამგზავრების ჩათვლით.
პირველ რიგში ხდებოდა მოწინააღმდეგის რადიოსალოკაციო სადგურების ტიპებისა და მუშაობის პარამეტრების, საჰაერო მიზნების აღმოჩენის, საკუთარი ჰთ-ის მიწისზედა საცეცხლე საშუალებებისა და გამანადგურებელი ავიაციის მართვისა და დამიზნების (наведение) სტაციონარული პუქტების, ჰთ-ის საშუალებათა მართვის სისტემაში კავშირგაბმულობის ხაზების პარამეტრების გამოვლენა. მთელი სადაზვერვო მონაცემები მიდიოდა აშშ სჰძ-ის მე-9 საჰაერო არმიის შტაბში, რომელიც ფაქტიურად მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების შტაბს წარმოადგენდა, სადაც მათი ანალიზი ხორცილედებოდა და მონაცემთა ბანკი იქმნებოდა.
სადაზვერვო მონაცემების ბანკის გაფართოებასა და საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის დამუშავებასთან ერთად ხდებოდა საავიაციო ქვედანაყოფების სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელობის კორექტირებაც. უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებათა თანახმად, ითვალისწინებდნენ, რომ ერაყული შეიარაღებული ძალების აღჭურვასა და პირადი შემადგენლობის მომზადებაში საბჭოთა კავშირი და საფრანგეთი ღებულობდნენ მონაწილეობას. ამიტომ მეძ-ის საავიაციო ფორმირებათა საფრენოსნო შემადგენლობა იარაღის შესაბამის სისტემებსა და ამ ქვეყნების ქვედანაყოფების მოქმედებათა ტაქტიკას სწავლობდა. საუდის არაბეთისა და ანტიერაყული კოალიციის შემადგენლობაში შემავალი რეგიონის სხვა ქვეყნების პოლიგონებზე მიმდინარეობდა მოქმედებათა ტაქტიკის ცალკეული ელემენტების დამუშავება ჰთ-ის ერაყული სისტემის ჩახშობასა და დამრტყმელი ჯგუფების მიერ მის გარღვევაში.
მომზადების დასკვნით ეტაპზე ჩაატარეს სწავლებების სერია აშშ-ის ტერიტორიაზე ავიაბაზა ნელისის რაიონში არსებულ პოლიგონზე (ნევადის შტატი). ამ დროისთვის მასზე შექმნილი ჰქონდათ ისეთი ვითარება, რომელიც ასახავდა ერაყული დაჯგუფების მოწყობის ძირითად ელემენტებს ქუვეითში და ერაყის ტიპიურ ობიექტებს, რომლებიც დაზიანებისთვის იყო განკუთვნილი, აგრეთვე ჰთ-ის ერაყული სისტემაც ჰქონდათ იმიტირებული. ეს სწავლება საერთო სახელწოდებით “დეზერთ ფლეგი” მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საფრენოსნო შემადგენლობის უმრავლესობამ გაიარა.
საბრძოლო მოქმედებები დაიწყო საჰაერო შეტევითი ოპერაციით, რომელიც შვიდი მასირებული დარტყმისგან შედგებოდა და სამი დღეღამის განმავლობაში გრძელდებოდა. პირველი მასირებული დარტყმის რიგების მოწყობა იყო სტანდარტული და შეიცავდა ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონსა და ორ დამრტყმელ ეშელონს, ძალთა თანაფარდობით შესაბამისად 30, 45 და 25 %% დარტყმაში მონაწილე თვითმფრინავების საერთო რაოდენობიდან (დაახლოებით 600 ერთეული).
მასირებულ სარაკეტო-საბომბე დარტყმებს თან ახლდა მოწინააღმდეგის რადიოელექტრონული საშუალებებისთვის ხელშეშლის (помехи) დაყენება და რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით მათი საცეცხლე დაზიანება. აქტიურ ხელშეშლას აყენებდნენ სიხშირეთა დიაპაზონებში 70 მგჰც-დან 18 გჰც-მდე, რომლებშიც ჰთ-ის ერაყულ რადიოსალოკაციო საშუალებებს შეეძლოთ მუშაობა.
მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების სარდლობა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა მოწინააღმდეგის ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონს, რადგანაც მის მოქმედებებზე იყო დამოკიდებული არა მხოლოდ პირველი მასირებული დარტყმის წინ თავისი ამოცანების შესრულება, არამედ მთლიანობაში საჰაერო ოპერაციის წარმატებაც. გულდასმით იქნა შერჩეული ამ ეშელონის შემადგენლობა, განხორციელებული მიზნების არჩევა და განაწილება, რომელთა კოორდინატებსაც მუდმივად აზუსტებდნენ და თითოეული ეკიპაჟის საფრენ დავალებაში შესაბამისი კორექტივები შეჰქონდათ. ამ ეშელონის შემადგენლობაში ჩართული იყო აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური ავიაციისა და სზძ-ის საგემბანო ავიაციის თვითმფრინავები: რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) თვითმფრინავები EF-11A “რავენი”, EA-6B “ფროულერი” (ჰთ-ის საშუალებათა რადიოელექტრონული ჩახშობისთვის /რეჩ/), EC-130H “კომპას კოლი” (ჰთ-ისა და ავიაციის მართვის სისტემებში კავშირგაბმულობის ხაზების ჩახშობისთვის), F-4G “უაილდ უიზლი”, A-6, F/A-18, “ტორნადო” (ჰთ-ის რადიოლოკაციური საშუალებების საცეცხლე ჩახშობისთვის), დამრტყმელი თვითმფრინავები F-117A, F-15E, F-16, F/A-18, A-6E, აგრეთვე საჰაერო სივრცის გაწმენდისა და დამრტყმელი ჯგუფების დაფარვის გამანადგურებლები F-15C.
მთელი ავიაციის, მათ შორის ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონის მოქმედებებს მასირებული დატრყმის მსვლელობისას მართავდნენ ოპერატიული ჯგუფები, რომლებიც იმყოფებოდნენ შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და სჰძ-ის მართვის თვითმფრინავებში E-3 AWACS და სზძ-ის მართვისა – E-2 “ჰოქაი”, რომლებიც საზღვრის გასწვრივ სპეციალურად გამოყოფილ ზონებში მორიგეობდნენ.
ავიაციის მიერ დარტყმების მიყენებამდე გამოყენებულ იქნა საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტები (ზბფრ) “თომაჰოქი” (100 ერთეულამდე). მათი უმეტესი ნაწილი მიმართული იყო ერაყული ჰთ-ისა (ესენი გახლდათ უწინარეს ყოვლისა შორეული აღმოჩენის რადიოსალოკაციო სადგურები /რლს/) და ქვეყნის სახელმწიფო და სამხედრო მართვის სისტემის სტაციონარული ობიექტების დაზიანებაზე.
რებ-ის თვითმფრინავები პირველები გავიდნენ ერაყთან და ქუვეითთან საუდის არაბეთის საზღვრებთან და წინასწარ არჩეული ზონებიდან შეუდგნენ ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის საშუალებებისა და მათი კავშირგაბმულობის ხაზების, აგრეთვე ავიაციის მართვის ქსელებში კავშირგაბმულობის ხაზების რადიოელექტრონულ ჩახშობას. თვითმფრინავები EF-111A და EA-6B ახორციელებდნენ დამრტყმელი ჯგუფების რადიოელექტრონულ დაფარვას, იმყოფებოდნენ რა მათ საბრძოლო რიგებში. თვითმფრინავები EC-130H ჰაერში მორიგეობის ზონებში რჩებოდნენ და კავშირგაბმულობის საშუალებათა ჩახშობას აგრძელებდნენ, ხოლო მოწინააღმდეგის ტერიტორიის თავზე საჰაერო სივრცეში კი არ შედიოდნენ.
იმისთვის, რათა ერაყული ჰთ-ის რლს-ები აეძულებიანათ, რომ მუშაობაში ჩართულიყვნენ, ზოგიერთ შემთხვევაში თვითმფრინავების (A-6, A-7, F/A-18) სპეციალურ სადემონსტრაციო ჯგუფებსაც იყენებდნენ, რომელთაც შეიარაღებაში გააჩნდათ უპილოტო ცრუ მიზნები AN/ADM-141 TALD. ეს უპილოტო აპარატები გაშვების შემდეგ ახდენდნენ დამრტყმლი თვითმფრინავების ჯგუფების ფრენის იმიტირებას, რაც იწვევდა ერაყული ჰთ-ის საშუალებათა მუშაობის აქტივიზაციის პროვოცირებას, რითაც ეს უკანასკნელნი საკუთარ კოორდინატებსა და მუშაობის პარამეტრებს დროზე ადრე ამჟღავნებდნენ. სულ დაახლოებით 100 ცრუ მიზანი იქნა დახარჯული.
მოქმედებაში მოყვანილ ერაყულ რლს-ებს გამოავლენდნენ და ანადგურებდნენ თვითმფრინავები F-4G, A-6, F/A-18 და “ტორნადო” ჰთ-ის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის ჯგუფების შემადგენლობიდან. ისინი აღჭურვული იყო ამერიკული რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით AGM-88 HARM დამიზნების გაუმჯობესებული სისტემით, აგრევე უახლესი ინგლისური რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით ALARM, რომლებსაც პირველად იყენებდნენ. ეს უკანასკნელი რაკეტები ჯერ კიდევ არ შედგებოდა შეიარაღებაში, და მათი გამოცდები საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის დასრულებული არ ყოფილა.
რამდენადაც თითოეულ რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტას დამიზნების რამდენიმე პასიური რეჟიმი გააჩნდა, თვითმფრინავების დამრტყმელ ჯგუფებს ჰთ-ის რლს-ებზე შეტევა სრულიად სხვადასხვანაირი ტაქტიკური ილეთების გამოყენებით შეეძლოთ. რაკეტას ALARM, მაგალითად, ხუთი სამუშაო რეჟიმი გააჩნდა. მომუშავე რლს-ზე პირდაპირი დამიზნების რეჟიმში შეტევა ხორციელდებოდა უმოკლესი ტრაექტორიით. მაგრამ რაკეტის მოცემულ რეჟიმში გამოყენებისთვის აუცილებელი გახლდათ ჰთ-ის რადიოელექტრონულ საშუალებათა ადგილმდებარეობაზე განლაგების ზუსტად ცოდნა.
ჰთ-ის ზონაში დერეფნის წარმოქმნისა და მასში თვითმფრინავების დამრტყმელი ჯგუფების შეყვანის შემდეგ გამოიყენებოდა ჩახშობის რეჟიმი. ამ რეჟიმის გამოყენებით ახორციელებდნენ ერთდროულად რაკეტების გაშვებას რამდენიმე რლს-ის განადგურების მიზნით, რომელთა განლაგება საკმარისი სიზუსტით არ იყო ცნობილი. ეს რეჟიმი განკუთვნილი იყო აგრეთვე სახომალდო რლს-ების ჩასახშობადაც ხომალდ-მიზნის მუდმივად გადაადგილების პირობებში.
ლოდინის რეჟიმში რაკეტაზე შესაძლოა გახსნილიყო სპეციალური პარაშუტი, რაც მისცემდა მას დაშვების ვერტიკალური სიჩქარის შემცირებისა და დანიშნულ ზონაში რადიოგამოსხივების წყაროს ძიების დროის გაზრდის, ან კიდევ მოწინააღმდეგის რლს-ის ჩართვის მომენტის დალოდების საშუალებას.
დამიზნების კომბინირებული რეჟიმისას რაკეტა შესაძლო იყო მაშინვე დაემიზნებინათ მომუშავე რლს-ზე ან კიდევ ლოდინის რეჟიმში გადაეყვანათ პარაშუტის გახსნით მოწინააღმდეგის რლს-ის გამორთვისას.
დამიზნების უნივერსალურ რეჟიმში რაკეტის ტრაექტორიის ოპტიმიზაცია ხდებოდა გაშვების სიმაღლის გათვალისწინებით. გაშვების შემდეგ რაკეტა იკავებდა ფრენის ოპტიმალურ სიმაღლეს მიზნის ძიებისთვის. ერაყული ჰთ-ის ჩახშობისას 100-ზე მეტი რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტა ALARM იქნა ამოქმედებული.
დამრტყმელი თვითმფრინავების საბრძოლო მოქმედებების დამახასიათებელ თავისებურებას წარმოადგენდა მაღალი სიზუსტის საავიაციო იარაღისა და მცირედ შესამჩნევი გამანადგურებელ-ბომბდამშენების F-117A გამოყენება, აგრეთვე ზბფრ “თომაჰოქებთან” ერთობლივად დროისა და მიჯნების მიხედვით მკაფიოდ კოორდინირებული დარტყმების მიყენება. თვითმფრინავების გასვლა შეტევის ობიექტებთან ხორციელდებოდა მკაცრად დაგეგმილ დროს მაშინვე ფრთოსანი რაკეტების შემდეგ.
ჰთ-ის ერაყული სისტემის ჩახშობის გეგმა ითვალისწინებდა პირველ რიგში საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების (ზრკ), შრლა-ის სტაციონარული პოსტების, მართვის პუნქტებისა და კავშირგაბმულობის კვანძების განადგურებას. ამ ამოცანას უსვამდნენ უახლეს ტაქტიკურ გამანადგურებლებს F-117A, რომლებიც ღამის საათებში შეტევების შესასრულებლად არიან განკუთვნილი და შესაბამისი აღჭურვილობა და შეიარაღებაც გააჩნიათ. საბრძოლო მოქმედებათა პირველი ღამის განმავლობაში F-117A გამანადგურებლები 415-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ავიაესკადრილიის შემადგენლობიდან ზრკ-ების პოზიციათა წინააღმდეგ მოქმედებდნენ ერაყის დასავლეთში.
ჰთ-ის ახლო საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის ჯგუფში ზოგიერთ მიმართულებაზე პირველად იყენებდნენ ტანკსაწინააღმდეგიო ვერტმფრენებს AH-64 “აპაჩი”. ამ ვერტმფრენების ესკადრილიას დაუსვეს შორეული აღმოჩენის ორი რლს-ის განადგურების ამოცანა, რომლებიც ერაყის ერთერთ დასავლეთ რაიონში იყვნენ დისლოცირებული.
ვერტმფრენები “აპაჩი” მოქმედებდნენ ორ რგოლად (звенья, რგოლი ავიაციაში ესკადრილიაზე უფრო მცირე ქვედანაყოფია – ი. ხ.) ოთხ-ოთხი მანქანით. მათ UH-60 ვერტმფრენები აცილებდნენ. დამრტყმელი ვერტმფრენების საფრენოსნო შემადგენლობა ღამური ხედვის ხელსაწყოებსა და თბოვიზიურ სამიზნე-სანავიგაციო სისტემებს იყენებდა. მიზნების ვიზუალური აღმოჩენა 12 კმ-მდე სიშორეზე იქნა განხორციელებული, დაახლოებით 7 კმ მანძილზე მიზნები ამოცნობილ იქნა, ხოლო რაკეტების AGM-114 “ჰელფაირი” გაშვებას კი ახდენდნენ 3-6 კმ სიშორიდან. სარაკეტო დარტყმებს თავიდან აყენებდნენ ენერგომომარაგების სადგურებს, შემდეგ კავშირგაბმულობის სისტემის ობიექტებს, და ბოლოს კი, თავად რადიოსალოკაციო სადგურებსაც. დამრტყმელი ჯგუფის თითოეულ ვერტმფრენს დანიშნული ჰქონდა ორი ძირითად და ერთიც სათადარიგო მიზნები. ვერტმფრენები “აპაჩი” მიზნის რაიონში დაახლოებით 4 წთ-ს იმყოფებოდნენ და ამ დროის განმავლობაში რლს-ები განადგურებულ იქნა.
ზრკ-ების ჩახშობის შემდეგ მოკავშირეთა ძალების საბრძოლო თვითმფრინავებმა ფრენების შესრულება უკვე საშუალო სიმაღლეებზეც შეძლეს, მცირე სიმაღლეებზე კი ვერა, რომლებზედაც მათი ჩამოგდება საზენიტო არტილერიისა (ზა) და გადასატანი საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების (გზრკ) ცეცხლით იქნებოდა შესაძლებელი. მეძ-ის მფრინავები ცდილობდნენ აუცილებლობის გარეშე არ ემოქმედათ 1300 მ-ზე ნაკლებ სიმაღლეებზე, რადგანაც საზენიტო არტილერიის გადამღობი ცეცხლი ტაქტიკური ილეთების შესრულებას არსებითად უძნელებდათ. ზოგიერთი უცხოელი სპეციალისტის მონაცემებით, 300 გამანადგურებელ-დამჭერთან და 600 ზრკ-თან ერთად ერაყს შეიარაღებაში გააჩნდა სხვადასხვა ყალიბის 9-10 ათასი საზენიტო საარტილერიო დანადგარი, ძირითადად საბჭოთა წარმოებისა (ЗСУ-23-4 და ЗСУ-57-2 /ЗСУ – зенитная самохдная установка/).
ძირითად ფაქტორებად, რომლებმაც მნიშვნელოვან ხარისხად იქონიეს გავლენა ერაყული ჰთ-ის სისტემის ჩახშობაზე, იქცნენ დარტყმის მოულოდნელობა, რებ-ის სხვადასხვანაირი აქტიური და პასიური საშუალებების გამოყენება, ტაქტიკური ავიაციის ილეთების მრავალფეროვნება. იმავე დროს ერაყული ჰთ-ის მხრიდან აღინიშნებოდა მისი მართვის ორგანოების უუნარობა იმაში, რომ ფუნქიონირება ეწარმოებინათ ძლიერი რადიოელექტრონული დაპირისპირების პირობებში, აგრეთვე იარაღის გამოყენებაში ინიციატივის არარსებობაც.
ერაყული სჰძ-ის პასიურმა მოქმედებებმა უცხოელი სამხედრო ექსპერტების გაოცება გამოიწვია. ბევრი ამერიკელი მფრინავი, რომლებმაც ერაყული თვითმფრინავების წინააღმდეგ საჰაერო ბრძოლების წარმოებისთვის მომზადებისას პასუხისმგებლობა გამოიჩინეს, მოწინააღმდეგის თვითმფრინავების ტაქტიკური ილეთები სკურპულოზურად შეისწავლეს, სასწავლო მომზადების მსვლელობისას ერთეული და ჯგუფური საჰაერო ბრძოლების წარმოების სრულიად სხვადასხვანაირი ვარიანტები დაამუშავეს, ჰაერში მოწინააღმდეგის რაიმენაირი წინააღმდეგობის პრაქტიკულად სრული არარსებობის გამო გაოცებული იყო. ყველა თვითმფრინავი, რომლებიც მეძ-ის ავიაციამ საბრძოლო პირობებში დაკარგა, ჰთ-ის მიწისზედა საშუალებების ცეცხლით იქნა ჩამოგდებული. ამასთან, ყველაზე უფრო მეტი დანაკარგები ბრძოლების პირველ დღეებში “ტორნადო” თვითმფრინავების ინგლისელმა მფრინავებმა განიცადეს, რომლებიც, ერაყული აეროდრომების ბლოკირების ამოცანის შესრულებისას, მცირე სიმაღლეებზე მოქმედებდნენ.
აანალიზებდნენ რა ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების მოქმედებებს, დასავლელი ექსპერტები კონფლიქტიდან სულ რამდენიმე თვის შემდეგ ხაზს უსვამდნენ, რომ ობიექტების ძირითადი ნაწილი მწყობრიდან გამოყვანილ ან განადგურებულ იქნა პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას. შემდგომი მასირებული დარტყმების მიყენებისას კი ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონს უკვე აღარ აყალიბებდნენ.
V. კანადის სჰძ სპარსეთის ყურეში ომში
სპარსეთის ყურის ზონაში მრავალეროვნული ძალების სამხედრო-საჰაერო ძალების (მეძ სჰძ) გაშლილი დაჯგუფების შემადგენლობაში კანადის სჰძ-ის კონტინგენტიც შედიოდა, რომელმაც კორეაში ომის შემდეგ პირველად მიიღო უშუალო მონაწილეობა საბრძოლო მოქმედებებში. ამის შესახებ გადაწყვეტილება კანადის მთავრობამ მიიღო 1990 წლის სექტემბრის დასაწყისში.
ქვეყნის შეიარაღებული ძალების სარდლობამ აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელობის რეკომენდაციათა საფუძველზე შეიმუშავა ეროვნული სჰძ-ის მოქმედებების გეგმა სპარსეთის ყურის ზონაში, რომელიც ორ ეტაპს შეიცავდა – “სიმიტერი” (“ხმალი”) და “ფრიქშენი” (“ხახუნი”). ისინი შესაბამისად ოპერაციების “დეზერთ შილდი” (“უდაბნოს ფარი”) და “დეზერთ სთორმი” (“ქარიშხალი უდაბნოში”) შემადგენელ ნაწილებს წარმოადგენდა.
გეგმა “სიმიტერის” ძირითადი მიზანი გახლდათ ეროვნული სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის ძალებით მატერიალური საშუალებებისა და ტვირთების კონფლიქტის ზონაში გადასროლა და საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისთვის ავიაციის მომზადება. 1990 წლის სექტემბრიდან ნოემბრის ჩათვლით კანადის სჰძ-ის 1-ლი დივიზიის ქვედანაყოფები ევროპაში გერმანიის პოლიგონებზე ატარებდნენ ინტენსიურ სასწავლო-საბრძოლო მომზადებას ომისთვის მთაგორიანი და უდაბნო ადგილმდებარეობის პირობებში გამოსაყენებლად. ძირითადი ყურადღება (განკარგულებაში არსებული ავიარესურსების 80 %-ზე მეტი) დათმობილი ჰქონდა ფრენების შესრულებას მცირე მოცულობის მიწისზედა დაცულ მიზნებზე საბომბე-საიერიშო დარტყმების მიყენებით. საბრძოლო ტექნიკის გადასროლის შესაძლებლობები მოწმდებოდა CF-18 თვითმფრინავების ჯგუფის პერებაზირებაში წვრთნის მსვლელობისას სამხედრო-საჰაერო ბაზიდან ლარი (გფრ) ავიაბაზაში ჰიბრალტარი (დიდი ბრიტანეთი).
ავიატექნიკის გადასროლები სპარსეთის ყურის ზონაში დაიწყო 1990 წლის ოქტომბერში 18 CF-18-ის პერებაზირებით ევროპაში კანადის სჰძ-ის 1-ლი საავიაციო დივიზიის 409-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი საავიაციო ესკადრილიის შემადგენლობიდან. ეს ავიაესკადრილია შემდგომში შეიცვალა ამავე დივიზიაში შემავალი 439-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ესკადრილიით, რომელიც ასეთივე დანიშნულების 416-ე ავიაესკადრილიის (ავიაბაზა ქოულდ-ლეიქი, კანადა) გამოცდილი საფრენოსნო და ტექნიკური შემადგენლობით იყო გაძლიერებული. 1991 წლის იანვარში გერმანიიდან დამატებით კიდევ რვა CF-18 იქნა გადასროლილი. ასეთნაირად, საბრძოლო მოქმედებების დასაწყისისთვის 439-ე ტაქტიკურ გამანადგურებელ ავიაესკადრილიაში მოცემული ტიპის 26 თვითმფრინავი მოითვლებოდა.
ტექნიკური პერსონალი გადაჰყავდათ და სხვადასხვა ტვირთები და აღჭურვილობა გადაჰქონდათ კანადის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავებით (12 CC-137 და ორიც CC-130). საწყის ეტაპზე (1990 წლის სექტემბერი) სხვადასხვანაირ სამხედრო ტვირთებს კანადიდან თავს უყრიდნენ ავიაბაზებში ლარი და ბადენ-ზოლინჰენი (გფრ), ხოლო შემდეგ კი საუდის არაბეთის ტერიტორიაზე არსებულ ავიაბაზებში გადაზიდავდნენ. იმავე წლის ოქტომბრის შუახანებიდან სამხედრო ტვირთები კონფლიქტის ზონაში უკვე უშულოდ კანადიდან ჩადიოდა. გადასროლების ოპერატიულ ხელმძღვანელობას ახორციელებდა კანადის სჰძ-ის სარდლობის შტაბი ევროპაში. სპარსეთის ყურის რაიონში ტვირთების ძირითადი მასის ჩატანის ოპერაცია 4 ნოემბერს იქნა დასრულებული. სულ კი 1990 წლის სექტემბრიდან 1991 წლის იანვრის ჩათვლით კონფლიქტის ზონაში 2,5 ათასი ტ სხვადასხვა ტვირთები იქნა გადასროლილი.
თავდაპირველად კანადური ავიაჯგუფის წინაშე ისმებოდა სპარსეთის ყურეში გაშლილი ეროვნული სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) დაჯგუფების ერაყული სჰძ-ის მხრიდან შესაძლო საჰაერო თავდასხმებისგან დაცვის ამოცანა. შემდგომში ამოცანები გაფართოებულ იქნა მეძ-ის სახომალდო დაჯგუფების საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ერთიან სისტემაში. ჰაერში საბრძოლო მორიგეობისთვის გამოყოფილი CF-18-ების საბრძოლო გამოყენებაზე გადაწყვეტილებას მეძ-ის სარდლობა ღებულობდა, და არა კანადის მთავრობა.
ჰაერში სადღეღამისო საბრძოლო მორიგეობის ორგანიზაცია მოიცავდა ფრენების შესრულებას დანიშნულ ზონაში CF-18 გამანადგურებლების წყვილების შემადგენლობაში. მართვასა და მიზანჩვენებას ახორცილებედნენ ერთიანი საკომანდო პუნქტიდან, რომელიც აშშ სზძ-ის ერთერთ ხომალდზე იყო გაშლილი, აგრეთვე AWACS სისტემის E-3A თვითმფრინავებიდან. როგორც წესი, მორიგეობის რაიონში იმყოფებოდა ერთი-ორი გამწყობი თვითმფრინავი KC-130, რომლებიც ჰთ-ის გამანადგურებლების ჰაერში საწვავით გაწყობას ასრულებდნენ. CF-18 თვითმფრინავების ფრენის ხანგრძლივობა ჰაერში გაწყობის გათვალისწინებით დაახლოებით 3 სთ-ს შეადგენდა. მორიგეობის მსვლელობისას ძირითადი ყურადღება ეთმობოდა ხომალდების დაფარვას ერაყული სჰძ-ის ტაქტიკური გამანადგურებლების “მირაჟ-F.1” დარტყმებსგან, რომელთაც შეიარაღებაში ხომალდსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტები “ეკზოსეტი” AM-39 გააჩნდათ. სულ ამ ამოცანის შესრულებისთვის მოახდინეს 776 გაფრენა. სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელბისას CF-18 თვითმფრინავის თითოეულმა მფრინავმა რამდენიმე საწვრთნელი საჰაერო ბრძოლა ჩაატარა “მირაჟ-F.1” გამანადგურებლებთან, რომლებიც არაბთა გაერთიანებული საამიროების სჰძ-ს ეკუთვნიან.
იმავდროულად ორგანიზებულ იქნა საფრენოსნო ეკპაჟების მომზადება სხვა ამოცანების გადაწყვეტისთვისაც, როგორებიცაა საბრძოლო მოქმედებათა რაიონის იზოლაცია და სახმელეთო ჯარების უშუალო საავიაციო მხარდაჭერა. გარდა ამისა, ერთობლივი სწავლებების მსვლელობისას ამუშავებდნენ თავიანთი დანიშნულების მიხედვით სხვადასხვანაირი ჯგუფების ურთიერთმოქმედების ორგანიზაციის საკითხებს მასირებული დარტყმების მიყენებისას.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის დაწყების შემდეგ (1991 წლის 17 იანვრიდან) მოქმედებაში შევიდა გეგმა “ფრიქშენი”, რომლის შესაბამისადაც CF-18 თვითმფრინავების გამოყენება დაიწყეს მეძ-ის ტაქტიკური ავიაციის დამრტყმელი ჯგუფების თანხლებისთვის, ხოლო შემდეგში კი B-52 სტრატეგიული ბომბდამშენების თანხლებისთვისაც, რომლებიც დარტყმებს აყენებდნენ ერაყული ჯარების პოზიციებს ქვეყნის სამხრეთში. დავალების დასრულების შემდეგ CF-18 გამანადგურებლებს, როგორც წესი, საწვავს უსხამდნენ ჰაერში და ვითარების პირობების და მიხედვით, სხვა დავალებას აძლევდნენ ან კიდევ ბაზირების აეროდრომზე დასაჯდომად უშვებდნენ. ჰაერში საწვავით გაწყობის გათვალისწინებით, ფრენის ხანგრძლივობა შეადგენდა არანაკლებ 3 სთ-ისა, ხოლო ცალკეულ შემთხვევებში კი – 5 სთ-მდეც. სულ ამ ამოცანის შესრულებისთვის კანადური სჰძ-ის კონტინგენტმა 168 თვითმფრინავ-გაფრენა მოახდინა.
სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებებში შესვლის შემდეგ (1991 წლის 25 თებერვალი) მკვეთრად გაიზარდა მოთხოვნილება მოიერიშე ავიაციაში, რომელიც დარტყმებს აყენებდა მიწისზედა მიზნებს ტაქტიკურ სიღრმეში. უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის შესრულებისთვის დაიწყეს CF-18 გამანადგურებლების გამოყენებაც, რადგანაც ამ პერიოდში მოპოვებული ჰქონდათ უპირატესობა ჰაერში და მტკიცედ ინარჩუნებდნენ მას.
კანადელმა მფრინავებმა შეასრულეს 56 გაფრენა სახმელეთო ჯარებისთვის ავიამხარდაჭერის აღმოსაჩენად. ძირითადად ესმებოდათ სხვადასხვა მიწისზედა მიზნების (საარტილერიო პოზიციები, პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკის დამცავი შესაფარებლები /укрытия/) განადგურების ამოცანა. ამასთან გამოიყენებოდა შემდეგი შეიარაღება: უმართავი რეაქტიული ჭურვები LAU-5003 და ბომბები Mკ82 (227 კგ). მიწისზედა მიზნებზე შეტევები სრულდებოდა, როგორც წესი, ცუდი ხილვადობის პირობებში, რაც მიზნების იდენტიფიცირებას აძნელებდა. ამ ფაქტორებმა, დასავლელი სპეციალისტების აზრით, განაპირობა მიყენებული დარტყმების დაბალი ეფექტურობა. ბომბტყორცნა ხორციელდებოდა მარტივი სახეობის მანევრიდან 1300-1500 მ სიმაღლიდან. კანადური სჰძ-ის კონფლიქტში მონაწილეობის მთელი პერიოდის მანძილზე ავიატექნიკის დანაკარგები არ ყოფილა, ხოლო მის საბრძოლო მზადყოფნას კი 95 %-ის დონეზე ინარჩუნებდნენ.
კანადური სჰძ-ის სარდლობამ გააანალიზა თავისი ავიაციის საქმიანობა კონფლიქტის მსვლელობისას და გააკეთა დასკვნები, რომლებიც ეროვნული სჰძ-ის მშენებლობის გეგმებში იქნა გათვალისწინებული. კერძოდ, მიწისზედა მიზნების დაზიანებისთვის საბრძოლო შესაძლებლობების ასამაღლებლად ითვალისწინებდნენ უახლოეს ერთ-ორ წელიწადში (1991-92 წლებში) აშშ-ში მაღალი სიზუსტის იარაღის პარტიის შესყიდვას. ეს საბრძოლო მასალები განკუთვნილი გახლდათ ძირითადად კანადური სჰძ-ის 1-ლი საავიაციო დივიზიისთვის ევროპაში.
VI. სპარსეთის ყურის ზონაში მეძ-ის სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებათა საინჟინრო უზრუნველყოფა
(ვინაიდან სახმელეთო /მიწისზედა/ საბრძოლო მოქმედებები მხოლოდ რამდენიმე დღეღამეს გაგრძელდა, ამიტომ ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს ხელმძღანელობა, როგორც ჩანს, იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ „შეიარაღებული ძალების ზოგადი საკითხების“ განყოფილებაში ამის თაობაზე უკვე გამოქვეყნებული ინფორმაცია საკმარისად სრულად ასახავდა კონფლიქტში სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებებს და ხელახლა ცალკე მისი გამეორება საჭირო არ იყო. ამასთანავე განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსად მან მიიჩნია მრავალეროვნული ძალების სახმელეთო კომპონენტის საბრძოლო მოქმედებათა საინჟინრო უზრუნველყოფა, რაც მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებული იყო საინჟინრო თვალსაზრისით წინასწარ მომზადებული ერაყული თავდაცვის სწრაფად და მინიმალური დანაკარგებით გადალახვასთან, რაზედაც არის კიდეც ამ წერილში საუბარი)
1991 წლის მიწურულს, დასავლურ ღია სამხედრო გამოცემებზე დაყრდნობით, საბჭოთა ავტორები აღნიშნავდნენ, რომ საინჟინრო ჯარების ძირითადი ამოცანა, როგორც ნატო-ს ქვეყნების არმიების წესდებებსა და დარიგებებში ესმებოდა ხაზი, გახლდათ პირველი ეშელონის ნაწილებს მაღალი მობილურობის უზრუნველყოფა. საინჟინრო ნაწილების აღჭურვილობა და მომზადება გამიზნული იყო უწინარეს ყოვლისა ჯარებისთვის დახმარების აღმოჩენაზე ღობურებისა და ადგილმდებარეობის (местность) ყველაზე უფრო რთული უბნების გადალახვაში. ითვლებოდა, რომ მაღალმობილურ ნაწილებს თანამედროვე ბრძოლაში მოქმედებებისას მოუწედათ მოწინააღმდეგის მრავალრიცხოვანი ღობურების, უპირატესად კი ნაღმური ღობურების არაერთხელ გადალახვა. ეს რიგი მიზეზებით იყო განპირობებული:
– ნაღმური ღობურების ეფექტურობის მკვეთრად გაზრდით, რაც დაკავშირებული იყო ხარსხობრივად (თვისობრივად) ახალი ნაღმების გამოყენებასთან;
– მათი მექანიზებული დაყენების საშუალებებით ჯარების აღჭურვით, რაც ხელს უწყობდა იმ დროისა და ძალების შემცირებას, რომლებიც დანაღმული ველებს დასაყენებლად მოითხოვებოდა;
– დისტანციურად დაყენებადი ნაღმური ღობურების ფართო გამოყენების დაგეგმვით, რომლებიც უშუალოდ ბრძოლის მსვლელობისას იქნებოდა გამოყენებული, ახლად გამოვლენილი მოწინააღმდეგის წინააღმდეგ.
როგორც დასავლელი სამხედრო ექსპერტები აღნიშნავდნენ, ნაღმების მასობრივი გამოყენების პირობებში მანევრის შემსრულებელი ჯარები ღობურებთან მოულოდნელი შეხვედრისთვის მუდმივად მზად უნდა ყოფილიყვნენ, ჰქონოდათ მათი სწრაფად და მინიმალური დანაკარგებით გადალახვისა და ადგლმდებარეობის დანაღმული უბნიდან გამოსვლის შესაძლებლობა.
ნატო-ს ყველა ქვეყნის სახმელეთო ჯარებში ღობურების გადალახვა (მათი გვერდიდან შემვლისთვის პირობების არარსებობისას) ორი ხერხით ივარაუდებოდა:
– სვლიდან (с ходу), როდესაც აუცილებელი იყო შეტევის ტემპის შენარჩუნება (ჩვეულებრივ ხორციელდებოდა ცეცხლის ქვეშ, ამ შემთხვევაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნდა წინსვლის სიჩქარეს; ღობურებში გასასვლელები კეთდებოდა მოიერიშე ეშელონის შემადგენლობაში ჩართულ მესანგრეთა მიერ);
– წინასწარი მომზადებით (ტარდებოდა საკმარისი დროის არსებობისას ან სვლიდან ღობურის წარუმატებელი გადალახვის შემთხვევაში).
ღობურის გადალახვის ხერხს ზოგადსაჯარისო მეთაური საბრძოლო ვითარების, დროის არსებობის, ძალებისა და საშუალებათა არსებობის, მაქსიმალური ფარულობისა და მოულოდნელობის მიღწევის, ამინდის პირობებისა და განათებულობის, აგრეთვე ღობურის ხასიათისა და სირთულის მიხედვით ირჩევდა.
ნატო-ს ქვეყნების სახმელეთო ჯარების შენაერთებს, რომლებიც აღჭურვილი იყვნენ თანამედროვე საბრძოლო, სპეციალური და მაღალი გამავლობის სატრანსპორტო საშუალებებით (მათ შორის მცურავითაც ან რომელთაც შეეძლოთ ღრმა ფონების /броды/ გადალახვა), შეეძლოთ უგზოობის პირობებში საკმარისად მაღალი სიჩქარეებით გადაადგილებულიყვნენ. მაგრამ ღობურების გადალახვისთვის, რომლებსაც მოწინააღმდეგე მასობრივი წესით გამოიყენებდა, გაზრდიდა რა მათ სიღრმეშიც, საჭირო შეიქნებოდა სპეციალური ღონისძიებების გატარება, რომლებიც საინჟინრო ჯარებს ეკისრებოდა.
ნატო-ს ქვეყნების საინჟინრო ჯარების შესაძლებლობები და მათი უნარი არსებული საშუალებებით გადალახავდნენ მოწინააღმდეგის თანამედროვე თავდაცვას, რომლისთვისაც სხვადასხვა ტიპის ღრმად ეშელონირებული ღობურებს ფართო გამოყენებაა დამახასიათებელი, და აგრეთვე ტანკსაწინააღმდეგო, საარტილერიო და სასროლი იარაღის ძლიერი ცეცხლით მათი დაფარვა (прикрытие), შემოწმებულ იქნა სპარსეთის ყურის ზონაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას.
ერაყული ჯარების თავდაცვის სისტემა, როგორც ამერიკელი სპეციალისტები მიუთითებდნენ, შექმნილი იყო იმ გამოცდილებათა გათვალისწინებით, რომლებიც 1973 და 1982 წლებში ისრაელის წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებებში შეიძინეს სირიისა და ეგვიპტის არმიებმა. თავდაცვა ქუვეითის სამხრეთ საზღვრის გაყოლებაზე აგებული იყო სამ ეშელონად. პირველს შეადგენდნენ ქვეითი ბრიგადები, რომელთაგან თითოეულს ეკავა უბანი ფრონტში 4-6 კმ და სიღრმეში 4 კმ (ნახატი 1). წინა ხაზზე ორი ქვეითი ბატალიონი იმყოფებოდა (თითოეულის სამ მეწინავე ასეულს წრიული თავდაცვის საასეულო ან საოცეულო საყრდენი პუნქტები ეკავა). მათ შორის მომზადებული იყო როგორც ფრონტიდან ისე ფლანგებიდან შემოჭრილი მოწინააღმდეგის უწყვეტი დაზიანების ზონები (зоны сплошного поражения). სულ ერაყული ჯარების პირველ ეშელონში ქუვეითში იმყოფებოდა 11-12 ქვეითი დივიზია, რომელთათვისაც მოწყობილი იყო სრული პროფილის სანგრები და შესაფარებლები (укрытия), მეორეში – 3-4 მექანიზებული ან სატანკო დივიზია ასევე სრულებით აღჭურვილ პოზიციებზე. ქუვეითის დედაქალაქის დასავლეთით განლაგებული გახლდათ მესამე ეშელონი – ტაქტიკური რეზერვი (2-3 მექანიზებული ან სატანკო დივიზია). სამივე ეშელონს ღობურების სისტემა იფარავდა. ღობურების ზოლის საერთო სიგრძე თავდაცვის წინა ხაზის წინ დაახლოებით 180 კმ-ს შეადგენდა, ხოლო მისი სიღრმე კი – 2,8 კმ-მდე. აგებული ღობურები (заграждения) უნარიანად იყო შეხამებული ბუნებრივ დავრკოლებებთან და ადგილმდებარეობის ნაკეცებთან (складки местности).
და რას წარმოადგენდა ერაყული არმიის ღობურების სისტემა ქუვეითის საზღვართან 1990 წლის აგვისტოში? როგორც წესი, თავდაცვითი პოზიციების სამივე ზოლს სხვადასხვა ტიპის კომბინირებული ღობურების სისტემა იფარავდა, რომლებიც ერთმანეთს ავსებდნენ. ღობურები ჩვეულებრივ შემდეგი წესით იყო განლაგებული (ნახატი 2): 2-5 მ სიმაღლის მიწაყრილი ციცაბო გამკვრივებული ფერდებით (скаты), ეკლიანი ლენტისგან გაკეთებული “კონცენტრინას” ტიპის მავთულიანი სპირალების ორი რიგი, 6 მ-მდე სიღრმის ტანკსაწინააღმდეგო თხრილი, მავთულხლართიანი ღობური (გაძლიერებული მავთულხლართიანი ღობე და ბადე ბოძების რამდენიმე რიგისგან), დანაღმული ველები (შერეული – ტანკსაწინააღმდეგო და ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებისგან) და, ბოლოს, კიდევ ერთი მიწაყრილი, რომლის უკანაც ქვეითი ქვედანაყოფების, ტანკსაწინააღმდეგო საშუალებათა, არტილერიისა და ტანკების პოზიციები იმყოფებოდა. თავდაცვაში მყოფი მხარის აზრით, მიწაყრილები, არ წარმოადგენენ რა სერიოზულ დაბრკოლებას თანამედროვე ტანკებისთვის, ხელსაყრელ პირობებს ქმნიან ტანკსაწინააღმდეგო საშუალებებით მათი უფრო ეფექტურად დაზიანებისთვის, განსაკუთრებით კი იმ მომენტში, როდესაც ისინი მიწაყრილის თხემზე ამოდიან და თავიანთ ფსკერს აშიშვლებენ. მავთულხლართიან სპირალებს, როგორც ამერიკელი სპეციალისტები თვლიდნენ, შეეძლოთ გარკვეული დროით შეეკავებინათ არა მხოლოდ ჩამოქვეითებული ქვეითი ჯარის წინსვლა, არამედ მსუბუქი მოჯავშნული მანქანებისაც, სავალი ნაწილის ელემენტებზე მათი დახვევის შედეგად. ტანკსაწინააღმდეგო თხრილების ავსებას ვარაუდობდნენ ნავთობით, რომლისთვისაც კრიტიკულ მომენტში შეეძლოთ ცეცხლი წაეკიდებინათ, რაც მათი გადალახვის მსურველ ანტიერაყული კოალიციის ჯარებს დამატებით სიძნელეებს შეუქმნიდა. ნაღმურ ღობურებს 80-100 მ სიღრმე გააჩნდათ. ტანკსაწინააღმდეგო და ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებს ერთობლივად ან ცალცალკე აყენებდნენ, ზოგჯერ კი ტანკსაწინააღმდეგო დანაღმული ველები პერიმეტრზე 20-40 მ სიღრმის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების ზოლებით იყო დაფარული, რასაც შემომტევი მოწინააღმდეგისთვის ხელის საშუალებათა გამოყენებით ღობურების დაზვერვის წარმოება და მათი გადალახვა უნდა გაეძნელებინა. მეძ-ის სარდლობის აზრით, ნაღმური ღობურები ღობურების მთელი სისტემის ყვედლაზე უფრო რთულ და სახიფათო კომპონენტს წარმოადგენდა.
ემზადებოდნენ რა ღრმად ეშელონირებული კომბინირებული ღობურების გადალახვისთვის, მეძ-ის ნაწილებმა მრავალრიცხოვანი სწავლებები ჩაატარეს სპეციალურად აღჭურვილ პოლიგონებზე საუდის არაბეთში, სადაც ერაყულის ანალოგიური მრავალზოლიანი ღობურების უბნები იქნა მოწყობილი, რომლებზედაც სპეციალურად ჩამოყალიბებული მოიერიშე ჯგუფების მიერ მათი სწრაფი გადალახვის ილეთებს ამუშავებდნენ. მსგავს მოქმედებები მუშავდებოდა სახმელეთო ჯარების ამერიკული ქვედანაყოფების მიერ აშშ კონტინენტურ ნაწილშიც, სადაც რამდენიმე სასწავლო ცენტრში არაბეთის ნახევარკუნძულის პირობები იყო მოდელირებული ღობურების მოწყობილი სისტემით.
შეტევისთვის მომზადების პროცესში და უშუალოდ მისი მსვლელობისას მეძ-ის ნაწილები ღობურების სისტემის გადალახვას შემდეგი ხერხებით ახორციელებდნენ.
მიწაყრილებს გადალახავდნენ გასასვლელებში, რომლებიც მოჯავშნული საინჟინრო მანქანებისა და სახაზო ტანკების მიერ იყო გაკეთებული, რომელთაც ჩამოსაკიდებელი საბულდოზერო აღჭურვილობა გააჩნდათ. აშშ სახმელეთო ჯარებში ასეთ საშუალებებს წარმოადგენდა მესანგრეთა ტანკები M728 და უნივერსალური საიჟინრო მანქანები M9 ACE, ინგლისურ არმიაში – მესანგრეთა ტანკები AVRE და კოვშით აღჭურვილი თანხლების საინჟინრო მანქანები FV180 CET. რიგ შემთხვევებში მიწაყრილებში გასასვლელების გაკეთებისთვის იგეგმებოდა მესანგრეთა ტანკების 165-მმ ქვემეხების გამოყენებაც, რომელთაც ზუსტი დამიზნებული სროლის წარმოება შეეძლოთ 17 კგ მასის პლასტიკური ასაფეთქებელი ნივთიერების მუხტის მქონე ფუგასური ჭურვებით 1000 მ-მდე სიშორეზე, აგრეთვე ხელით მისატანი პლასტიკური ასაფეთქებელი ნივთიერების მძლავრი მიწერტილი (თავმოყრილი, сосредоточенные) მუხტებით C-4.
მავთულხლართიან ღობურებში (მძიმე მოჯავშნული მანქანებისთვის ისინი დაბრკოლებას ვერ წარმოადგენდა) გასასვლელების გაკეთებას ვარაუდობდნენ ხელით ან “ბენგალირული ტორპედოს” ტიპის წარგძელებული მუხტების დახმარებით.
ნაღმური ღობურების გადალახვა გაითვალისწინებოდა გასასვლელებში, რომლებიც ტრალირების მექანიკური ან ასფეთქებელი საშუალებებით უნდა შეექმნათ. ორივე ტიპის საშუალებათა გამოყენება ერთობლივად იგეგმებოდა, რასაც დაყენებული ნაღმების განადგურების უფრო მეტი ეფექტურობისა და საიმედობისთვის ხელი უნდა შეეწყო. ყველაზე უფრო მიზანშეწონილად ითვლებოდა სანაღმო დანისებური ტრალების (минные ножевые тралы) გამოყენება, რომლებიც ამერიკული სატანკო ნაწილებისა და ინგლისური საინჟინრო ქვედანაყოფების შეიარაღებაში გახლდათ, და რომელთაც გრუნტში დაყენებული ნაღმებისგან გაკეთებულ ღობურებში კვალისებური გასასვლელების (колейные проходы) შექმნა შეეძლოთ. ასეთი საშუალების ნაკლოვანებებს წარმოადგენდა ღობურების ზოლის წინა საზღვრის ზუსტად გასაზღვრის აუცილებლობა, აგრეთვე ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმების აფეთქებათა მიმართ დაბალი მედეგობა. აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის საინჟინრო ნაწილების შეიარაღებაში არსებული განნაღმვის დაგრძელებული მუხტები ვერ უზრუნველყოფდნენ გაკეთებულ გასასვლელებში არსებული ყველა ნაღმის 100-პროცენტიან განადგურებას (დასაჭერი მოქმედების /нажимного действия/ ერთტაქტიანი ამფეთქებლის მქონე ნაღმებისთვის – 75-პროცენტიანს). აი რატომ ითვლებოდა გასასვლელების გაკეთების ძირითად ხერხად დაგრძელებული მუხტების გამოყენება, რომელთა აფეთქების შემდეგაც ვერამუშავებული ნაღმების საკონტროლო ტრალირებას უკვე დანისებური ტრალების დახმარებით ახდენდნენ. ამ მიზნისთვის სახაზო ან მესანგრეთა ტანკს ბუქსირით მიჰყავდა მისაბმელი დაგრძელებული მუხტით (ან ერთმანეთზე გადაბმული ორი მისაბმელი /сцеп из двух прицепов/) და დანისებური ტრალითაც აღიჭურვებოდა.
აღნიშნულ საშუალებებთან ერთდროულად ამერიკელები ამუშავებდნენ და ამოწმებდნენ დანაღმული ველების განადგურების ეფექტურობას არტილერიისა და ავიაციის დახმარებითაც. პირველ შემთხვევაში გასასვლელების გაკეთებამ საარტილერიო ცეცხლით 105 და 155 მმ ყალიბის ქვემეხებიდან სასურველი შედეგი ვერ მისცათ საჭირო ეფექტის მისაღწევად აუცილებელი საბრძოლო მასალების ძალზედ დიდი ხარჯვის გამო, აგრეთვე საბრძოლო მასალების დაუშვებლად მაღალი უარის გამოც, რომელთა 15 %-მდეც ქვიშის რბილ გრუნტზე ვერ ამუშავდა.
ტანკსაწინააღმდეგო თხრილების გადალახვა ხორციელდებოდა გადასასვლელებზე (по переправам), რომლებსაც სატანკო ხიდგამყვანების დახმარებით აგებდნენ, აგრეთვე ტანკების მიერ ბუქსირებულ საცდელ სალიანდაგო ხიდებზე, ფაშინებზე, რომლებსაც მესანგრეთა ტანკები დებდნენ დაბრკოლების ფსკერზე. იმ ხანებში ყველაზე უფრო მეტი გავრცელება ჰპოვეს ფაშინებმა (ფიჩხკონებმა) პლასტმასის მილებისგან, რომლებიც მესანგრეთა ტანკით ან სახაზო ტანკით მიიტანებოდა (ერთი ფიჩხკონა მაგრდებოდა სპეციალურ კრონშტეინზე მანქანის შუბლის ჯავშანზე და ორიც განთავსებული იყო მის ბორტებზე და მათ თხრილში სამაგრის კვანძში არსებული პიროვაზნის გასროლით ჰყრიდნენ), აგრეთვე ტანკების საბულდოზერო აღჭირვილობის დახმარებით თხრილის ციცაბოებზე (на крутостях рва) აპარელების მოწყობის გზითაც.
აფასებდა რა ღობურების ღრმად ეშელონირებული სისტემების გადალახვისთვის მოქმედებათა ტაქტიკურ მხარეს, მეძ-ის სარდლობა იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ძირითად პრობლემას წარმოადგენდა შემტევ ფორმირებებში საინჟინრო ქვედანაყოფების სწორი განაწილება და მათი აღჭურვილობა. საინჟინრო საშუალებათა მთელ მეწინავე ნაწილებში განწერტვა (განაწილება, рассредоточение) საშუალებას აძლევდა შემტევ ჯარებს ფართო ფრონტზე ემოქმედათ და ყველა არსებული ღობური გადაელახათ.
ჩატარებული სწავლებებისა და სპარსეთის ყურის რაიონში საბრძოლო მოქმედებათა გამოცდილებამ საშუალება მისცა ამერიკელ სპეციალისტებს, რომ შემდეგი ძირითადი დასკვნები გაეკეთებინათ:
– იმ ქვედანაყოფების დანაკარგები, რომლებიც ღობურებში გასასვლელების გაკეთებაში მონაწილეობდნენ, შესაძლო იყო 50 %-თვის მიეღწია;
– მხოლოდ ერთ ღობურში გასასვლელის გაკეთების ტემპების 5-7 წთ-ით შენელებას შესაძლო იყო მისი გადალახვის ჩაშლა და შემტევი ჯარების მნიშვნეოვანი დანაკარგები გამოეწვია;
– მოიერიშე ჯგუფების ძირითადი კომპონენტები, რომლებიც გასასვლელების გაკეთების ქვედანაყოფების შემადგენლობაში მოქმედებდნენ, უნდა ყოფილიყვნენ ტანკები;
– ნაღმურ ღობურებში გასასვლელების გაკეთებაში მონაწილე მესანგრეებისთვის აუცილებელი გახლდათ მოჯავშნული საინჟინრო მანქანები სპეციალური აღჭურვილობით;
– მესანგეთა მიერ ღობურის გადალახვის ფარულობის უზრუნველყოფისა და კვამლებით მისი შენიღბვისას ამოცანის შესრულების წარმატება სულ მცირე 80 %-ით იყო გარანტირებული.
სპეციალური ტექნიკის ნეგატიური მხარეების რიცხვს, რომლებიც სახმელეთო ჯარებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) მიერ საბრძოლო მოქმედებების მომზადებისა და წარმოების მსვლელობისას გამოვლინდა, მიაკუთვნეს შემდეგი:
– განნაღმვის დაგრძელებული მუხტების MICLIC მოქმედების არასაკმარისი საიმედობა, აგრეთვე ძირითადი საბრძოლო ტანკის M1A1 “აბრამსი” მათი ბუქსირებისთვის მოუწყობლობა;
– ტანკსაწინააღმდეგო თხრილებზე გადასასვლელების სწრაფად მოწყობის მარტივი და იაფი საშუალებების არარსებობა (საშტატო სატანკო ხიდგამყვანს AVLB გააჩნდა მცირე ტვირთამწეობა, ზონზროხა იყო, ხოლო მისი ღირებულება კი 2,5 მლნ. დოლარს აღწევდა). მის ნაცვლად მიზანშეწონილად ითვლებოდა ჰქონოდათ მისაბმელი საიერიშო ხიდი TAB 63 ტ ტვირთამწეობით 12-მ დაბრკოლების გადალახვისთვის. ერთი ასეთი ნიმუშის წარმოება 100 ათას დოლლარს არ აღემატებოდა;
– ღობურების გადალახვისთვის გამოყენებული პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკურ საშუალებათა არასაკმარისი დაცულობა ამ ღობურების დამფარავი მოწინააღმდეგის ცეცხლისგან. პერსპექტივაში იგეგმებოდა გასასვლელების გასაკეთებლად რადიოთი მართული ტრალების გამოყენება, რომელთა შემუშავებასაც 1991 წლის მიწურულში აწარმოებდნენ.
სპარსეთის ყურეში ომის გამოცდილებისა და მისთვის მზადების მსვლელობისას მიღებული გამოცდილების უფრო სრულად განზოგადების მიზნით აშშ თავდაცვის სამინისტროს ხელმძღვანელობის მითითებით ჩამოყალიბებულ იქნა სპეციალური კომისია, რომელიც მოწოდებული იყო შეეკრიბა მთელი არსებული ინფორმაცია და მოემზადებინა დასკვნა ჯარების მოქმედებათა, აგრეთვე მათ მიერ გამოყენებული ტაქტიკისა და ტექნიკის შეფასებით.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. Полковник Ю. Савельев, «Военно-транспортное авиационное командование ВВС США», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 5.
2. Полковник А. Пучков, «Воздушная наступательная операция в ходе войны в Персидском заливе», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 5.
3. И. Новичков, «Подготовка лётного состава ВВС многонациональных сил к операции “Буря в пустыне”», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 7.
4. Н. Новичков, кандидат технических наук; полковник Л. Галин, «Подавление системы ПВО Ирака в операции “Буря в пустыне”», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 9.
5. Н. Новичков, кандидат технических наук; полковник Л. Галин, «Стратегические переброски по воздуху в ходе конфликта в зоне Персидского залива», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 10.
6. Полковник А. Заров, «ВВС Канады в войне в Персидском заливе», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 11.
7. Полковник С. Савин, «Инженерное обеспечение боевых действий сухопутных войск МНС в зоне Персидского залива», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 12.
მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა
(ნაწილი I)
სამხედრო-საჰაერო ძალებისა და სახმელეთო ჯარების მოქმედებები სპარსეთის ყურის ზონის კონფლიქტში 1990-91 წლებში
I. სტრატეგიული გადასროლები ჰაერით სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის მსვლელობისას
ქუვეითზე ერაყის თავდასხმის დღიდან (1990 წლის 2 აგვისტო) სულ ორი დღის შემდეგ შეერთებულმა შტატებმა მიიღო გადაწყვეტილება თავისი ჯარების სპარსეთის ყურის ზონაში გაგზავნის შესახებ. დირექტივა ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” დაწყებაზე ხელმოწერილ იქნა 6 აგვისტოს, ხოლო მის მომდევნო დღეს კი პირველი სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავი (C-141) აფრინდა აშშ-ის ტერიტორიაზე მდებარე ერთერთი ავიაბაზიდან და კურსი საუდის არაბეთის მიმართულებით აიღო.
ჯარების გადაზიდვის ოპერაციის საერთო ხელმძღვანელობა დაეკისრა შტაბების უფროსთა კომიტეტს (შუკ), უშუალო კი – აშშ შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული გადასროლების სარდლობასა და სამხედრო-საჰაერო ძალების სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობას (სჰძ მტას).
ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” გეგმას საფუძვლად დაედო აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს, CENTCOM) ძალებისა და საშუალებათა ახლო აღმოსავლეთში გადასროლების მუდმივად მოქმედი და პერიოდულად კორექტირებადი გეგმა. გეგმით გაითვალისწინებოდა გცს-ის ფორმირებათა პირადი შემადგენლობის ძირითადი ნაწილის (90 %-ზე მეტი) ჰაერით გადაყვანა, ამასთან ისეთ შენაერთებს, როგორებიცაა 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზია და 101-ე საჰაერო-საიერიშო დივიზია, გადაისროდნენ საშტატო შეიარაღებით, სახმელეთო ჯარების დანარჩენი ფორმირებებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) სამხედრო მოსამსახურეებს კი – პირადი იარაღით.
იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის მძიმე სისტემებსა (ტანკები, ქვეითთა საბრძოლო მანქანები /ქსმ/, ჯავშანტრანსპორტერები /ჯტრ/, ვერტმფრენები, საარტილრიო ქვემეხები) და მატერიალურ საშუალებებს ჯარების გასაშლელი დაჯგუფებისთვის ზღვით გადაზიდავდნენ. ეს იმასთან იყო დაკავშირებული, რომ მხოლოდ ერთი საშტატო დივიზიის საბრძოლო ტექნიკის სრული კომპლექტით ჰაერით გადასროლისთვის საჭირო იყო C-141 თვითმფრინავების 1538 და C-5 თვითმფრინავების 269 რეისი.
საჰაერო გადასროლები აშშ-დან კონფლიქტის რაიონში სრულდებოდა სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავებით C-141 “სტარლიფტერი” და C-5 “გელექსი”, სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავებით KC-10 “ექსტენდერი”, აგრეთვე მტას-ის რეზერვის სატვირთო თვითმფრინავებითა და სამგზავრო ავიალაინერებით სამოქალაქო კომპანიების შემადგენლობიდან. სპარსეთის ყურის ზონაში ძირითადი აეროდრომებიდან უშუალოდ ამერიკული ძალების დისლოკაციის რაიონებში ტვირთების, ხოლო შემდგომში კი დასავლეთ ევროპიდან კონფლიქტის რაიონში ჯარებისა და ტვირთების გადაზიდვებისთვის გამოიყენებოდა ტაქტიკური სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები C-130 “ჰერკულესი”.
ქვემოთ მოვიყვანთ მტას-ისა და მისი რეზერვების ძირითადი თვითმფრინავების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლებს ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს 1991 წლის მე-5 ნომერში გამოქვეყნებული წერილიდან “აშშ სჰძ-ის სამხედრო-სატრანსპორტო საავიაციო სარდლობა”.
სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები
C-5A “გელექსი” შეიარაღებაშია 1968 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 348,8 ტ, ცარიელისა 147,5 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 18000 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 345 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 120 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 870 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 10300 მ; ფრენის სიშორეა – 6000 კმ, ტვირთით – 100 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 75,5 მ, სიმაღლე 19,9 მ, ფრთის გაშლა 67,9 მ.
C-5B “გელექსი” შეიარაღებაშია 1983 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 363 ტ, ცარიელისა 150 ტ-ზე მეტი, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 19500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 345 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 120 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 875 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11000 მ; ფრენის სიშორეა – 6000 კმ, ტვირთით – 100 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 75,5 მ, სიმაღლე 19,9 მ, ფრთის გაშლა 67,9 მ.
C-141B “სთარლიფტერი” შეიარაღებაშია 1979 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 156 ტ, ცარიელისა 66 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 9525 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 154 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 42 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12500 მ; ფრენის სიშორეა – 5000 კმ, ტვირთით – 42 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 51,3 მ, სიმაღლე 12,0 მ, ფრთის გაშლა 48,7 მ.
C-130H “ჰერკულესი” შეიარაღებაშია 1964 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 79,4 ტ, ცარიელისა 33,0 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 4910 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 92 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 20,4 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 600 კმ/სთ 6100 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 10000 მ; ფრენის სიშორეა – 4200 კმ, ტვირთით – 20,4 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 29,8 მ, სიმაღლე 11,7 მ, ფრთის გაშლა 40,4 მ.
C-137 შეიარაღებაშია 1958 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 151,3 ტ, ცარიელისა 62,9 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8165 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 219 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 41,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 6900 კმ, ტვირთით – 41,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 46,61 მ, სიმაღლე 12,93 მ, ფრთის გაშლა 44,42 მ.
C-135B “სტრატოლიფტერი” შეიარაღებაშია 1962 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 125 ტ, ცარიელისა 46 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 6200 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 126 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 39,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 850 კმ/სთ 10600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 7400 კმ, ტვირთით – 25 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 41,0 მ, სიმაღლე 11,7 მ, ფრთის გაშლა 39,9 მ.
C-121G “კონსტელეიშნი” შეიარაღებაშია 1951 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 65,8 ტ, ცარიელისა 34,1 ტ, გააჩნია ოთხი დგუშიანი ძრავა, თითოეული 2500 ცხ.ძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 72 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 18,1 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 530 კმ/სთ 7000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 8600 მ; ფრენის სიშორეა – 3360 კმ, ტვირთით – 18,1 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 35,4 მ, სიმაღლე 7,5 მ, ფრთის გაშლა 37,5 მ.
C-9A “ნაითინგეილი” შეიარაღებაშია 1968 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 49,0 ტ, ცარიელისა 26,9 ტ, გააჩნია ორი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 6575 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 40 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – * მ; ფრენის სიშორეა – 2400 კმ, ტვირთით – 5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 36,4 მ, სიმაღლე 8,4 მ, ფრთის გაშლა 28,5 მ.
C-140 “ჯეთსთარი” შეიარაღებაშია 1962 წლიდან, მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 19,0 ტ, ცარიელისა * ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 1500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 10 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 1,33 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 816 კმ/სთ 11300 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 3400 კმ, ტვირთით – 1,33 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 18,4 მ, სიმაღლე 6,2 მ, ფრთის გაშლა 16,6 მ.
სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავები
KC-10A მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 267,6 ტ, ცარიელისა 110 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23820 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 80 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 77 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 870 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 11000 კმ, ტვირთით – 45 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 55,35 მ, სიმაღლე 17,7 მ, ფრთის გაშლა 50,4 მ.
KC-135R მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 146,3 ტ, ცარიელისა 48,2 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 9970 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 80 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 22,7 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12800 მ; ფრენის სიშორეა – 7500 კმ, ტვირთით – 22,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 44,2 მ, სიმაღლე 11,6 მ, ფრთის გაშლა 39,8 მ.
თვითმფრინავები სამოქალაქო ავიაციის შემადგენლობიდან
ბოინგ 747 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 372 ტ, ცარიელისა 179,6 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 452 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 90,7-101 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 13700 მ; ფრენის სიშორეა – 10000 კმ, ტვირთით – 60 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 70,66 მ, სიმაღლე 19,33 მ, ფრთის გაშლა 59,64 მ.
DC-10 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 267,6 ტ, ცარიელისა 108,4 ტ, გააჩნია სამი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 23500 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 380 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 65 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 910 კმ/სთ 9200 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 6640 კმ, ტვირთით – 65 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 55,5 მ, სიმაღლე 17,7 მ, ფრთის გაშლა 50,41 მ.
L-1011 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 211,4 ტ, ცარიელისა 112,7 ტ, გააჩნია სამი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 22700 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 260-ზე მეტი მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 40,6 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 9000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12800 მ; ფრენის სიშორეა – 6670 კმ, ტვირთით – 40,6 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 54,17 მ, სიმაღლე 1678,7 მ, ფრთის გაშლა 47,34 მ.
DC-8 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 161,0 ტ, ცარიელისა 75,0 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8620 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 189 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 53,7 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 850 კმ/სთ 10000 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 12000 მ; ფრენის სიშორეა – 7200 კმ, ტვირთით – 30 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 47,98 მ, სიმაღლე 12,92 მ, ფრთის გაშლა 45,23 მ.
ბოინგ 707 მაქსიმალური ასაფრენი მასაა 151 ტ, ცარიელისა 62,9 ტ, გააჩნია ოთხი ტურბორეაქტიული ძრავა, თითოეული 8165 კგძ სიმძლავრისა, შეუძლია წაიყვანოს 219 მთლიანად ეკიპირებული ჯარისკაცი ან წაიღოს 41,5 ტ ტვირთი, ფრენის მაქსიმალური საკრეისერო სიჩქარეა – 970 კმ/სთ 7600 მ სიმაღლეზე, პრაქტიკული ჭერი – 11800 მ; ფრენის სიშორეა – 6900 კმ, ტვირთით – 41,5 ტ; თვითმფრინავის ზომებია: სიგრძე 46,61 მ, სიმაღლე 12,93 მ, ფრთის გაშლა 44,42 მ (ჩანართის დასასრული).
საუდის არაბეთში C-141 თვითმფრინავებით პირველები ჩაიყვანეს სტრატეგიული გადასროლების სამმართველოს ოპერატიული ჯგუფის პირადი შემადგენლობა და სატრანსპორტო თვითმფრინავების მიღებისა და მომსახურების ტექნიკური შემადგენლობა. კონფლიქტის რაიონში ჯარებისა და ტვირთების სტრატეგიული გადაზიდვები “უდაბნოს ფარის” დამტკიცებული გეგმის შესაბამისად უშუალოდ დაიწყო 8 აგვისტოს 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზიის პირველი ქვედანაყოფების, აგრეთვე 1-ლი ტაქტიკური გამანადგურებელი საავიაციო ფრთის პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკური ქონების გადასროლით. ამასთან ფრთის მომსახურე პერსონალის მეწინავე ჯგუფი, სათადარიგო საფრენოსნო ეკიპაჟები და ტექნიკური ქონების მინიმალურად აუცილებელი ნაწილი ჩაყვანილ და ჩატანილ იქნა სატრანსპორტო-გამწყობი თვითმფრინავებით KC-10. ისინი მარშრუტს საბრძოლო თვითმფრინავებთან ერთად მიუყვებოდნენ და ჰაერში მათ საწვავით გაწყობას ახორციელებდნენ. საუდის არაბეთში აეროდრომზე დაჯდომიდან სულ რამდენიმე საათში ამ ფრთის პირველი თვითმფრინავები ჰაერში აფრინდნენ მოწინააღმდეგის შესაძლო საჰაერო თავდასხმის მოგერიების მიზნით საბრძოლო მორიგეობის გასაწევად.
ჰაერით სტრატეგიული გადასროლების ორგანიზაცია “ბრაით სთარის” ტიპის სწავლებებში წინასწარ დამუშავებული სქემის მიხედვით ხორციელდებოდა. სახმელეთო ჯარების (საზღვაო ქვეითი ჯარის) თითოეულ ქვედანაყოფს კონკრეტულად ჰქონდა განსაზღვრული აფრენის ავიაბაზა (აეროპორტი), ჩასხდომის (ჩატვირთვის) ადგილზე მისვლის დრო (როგორც წესი, აფრენამდე 4 სთ-ით ადრე), ავიაესკადრილიის ნომერი, თვითმფრინავის ტიპი და ჩატვირთვისა და გადმოტვირთვის წესი. აშშ-ის აღმოსავლეთ სანაპიროს, დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისა (ინგლისი, ესპანეთი) და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების (ეგვიპტე, საუდის არაბეთი) ავიაბაზებში გაშლილი იყო გამწყობი KC-135 თვითმფრინავების ჯგუფები (10-30 ერთეული), რომლებიც სამხედრო-სატრანსპორტო და ტაქტიკური ავიაციის თვითმფრინავების ჰაერში საწვავით გაწყობას უზრუნველყოფდნენ. შუალედური დაჯდომებისა (სარაგოსა და ტორეჰონი ესპანეთში; რამშტაინი და რაინ-მაინი გერმანიაში; დასავლეთ ქაირო ეგვიპტეში) და სათადარიგო (ლაგენსი, აზორის კუნძულები; კეფლავიკი, ისლანდია) აეროდრომებზე ჩაყვანილ იქნა აუცილებელი რიცხვის ტექნიკური პერსონალი შესაბამისი ქონებით თვითმფრინავების მომსახურებისთვის. აშშ-ის, დასავლეთ ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების საჰაერო მოძრაობის მართვის სამსახურები გრაფიკის შესაბამისად საჭირო საჰაერო დერეფნებს ათავისუფლებდნენ.
სატრანსპორტო ავიაცია ატლანტის ოკეანეზე გადმოფრენისას იყენებდა შემდეგ მარშრუტებს: ჩრდილოეთის – ჩრდილოეთ განედის 50° პარალელის გამოყოლებით გერმანიის ავიაბაზებში დაჯდომით; ცენტრალური – ჩრდილოეთის განედის 40° პარალელის გამოყოლებით ესპანეთის ავიაბაზებში დაჯდომით; შუალედურ ავიაბაზებში ახდენდნენ თვითმფრინავების გაწყობას, ტექნიკურ დათვალიერებას, აუცილებლობის შემთხვევაში რემონტს, საფრენოსნო ეკიპაჟების შეცვლას. ახალი ეკიპაჟი ახორციელებდა ფრენას სპარსეთის ყურის რაიონში და გადმოტვირთვისა და საწვავით გაწყობის შემდეგ თვითმფრინავს შუალედურ აეროდრომზე აბრუნებდა, სადაც კვლავ ხდებოდა ეკიპაჟის შეცვლა, რის შემდეგაც თვითმფრინავი შეერთებულ შტატებში ბრუნდებოდა. შუალედურ აეროდრომებზე დგომა, როგორც წესი, 2-3 და ზოგჯერ 4 სთ-ს გრძელდებოდა.
საუდის არაბეთში ჯარებისა და ტვითების ინტენსიური გადაზიდვების პერიოდში თვითმფრინავები ყოველ ათ წუთში ახდენდნენ დაჯდომას. სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების ბოლო აეროდრომებზე ყოფნის დროის შემცირების მიზნით მათი საწვავით გაწყობა ხდებოდა, როგორც წესი, ჰაერში, დაჯდომის წინ ან მაშინვე აფრენის შემდეგ. თავდაპირველად სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების დაჯდომისთვის მხოლოდ საუდის არაბეთის ავიაბაზები და აეროდრომები გამოიყენებოდა, ხოლო შესაბამის გადაწყვეტილებათა მიღების შემდეგ კი – ანტიერაყული კოალიციის შემადგენლობაში შესული სპარსეთის ყურის სხვა არაბული ქვეყნებისაც: არაბთა გაერთიანებული საამიროების, კატარის, ომანისა და ბაჰრეინის ავიაბაზები და აეროდრომები (სულ 20-ზე მეტი ავიაბაზა და აეროდრომი).
სამხედრო-სატრანსპორტო და გამწყობი ავიაციის საავიაციო ქვედანაყოფების, სააეროდრომო სამსახურებისა და საჰაერო მოძრაობის მართვის ცენტრების მოქმედებათა მკაფიო ორგანიზაციის წყალობით საჰაერო გადაზიდვების მაღალი ტემპები უმოკლეს ვადებში იქნა მიღწეული. თითქმის ორი თვის განმავლობაში (გცს-ის ძირითადი ძალების გადასროლის დრო) სპარსეთის ყურის რაიონში ყოველდღეღამურად სატრანსპორტო თვითმფრინავების 70-80 რეისი სრულდებოდა (მაქსიმალური ინტენსივობა იყო 100 რეისი დღეღამეში).
1990 წლის აგვისტოს დასაწყისში ყოველდღიურად მოქმედებაში მოჰყავდათ სჰძ მტას-ის თვითმფრინავების ფარეხის დაახლოებით 70 %. შემდეგში ეს რაოდენობა გაიზარდა და 90 % შეადგინა (ორგანიზებული რეზერვის ჩათვლით) და შესაბამისად C-5 და C-141 თვითმფრინავების 80 % (ცხრილი 1). დარჩენილი თვითმფრინავები მტას-ის რეზერვში იმყოფებოდნენ და აშშ შეიარაღებული ძალების სარდლობის ინტერესებში ევროპასა და წყნარი ოკეანის ზონაში ყოველდღიური გადაზიდვების აუცილებელ მინიმუმს უზრუნველყოფდნენ. გადაზიდვების მნიშვნელოვანი ნაწილი აშშ-ში, დასავლეთ ევროპასა და შორეულ აღმოსავლეთში, რომლებიც ოპერაციასთან “უდაბნოს ფარი” არ იყო დაკავშირებული, ტაქტიკურ სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავებსა C-130 და დაქირავებულ სამოქალაქო ავიალაინერებს დაეკისრა.
ცხრილი 1
სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების რაოდენობა და გამოყენების ინტენსივობა
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C-5 . . . . .C-141 . . . C-130 . . . KC-10
გამოყენებული თვითმფრინავების
რაოდენობა, % . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 . . . . . . 80 . . . . . . . 31 . . . . . . 75
ტექნიკური მზადყოფნის დონე
მშვიდობიანობის დროს (კონფლი-
ქტის მსვლელობისას), % . . . . . . . . . . . . . 69 (78) . . 80 (86) . . . 78 (84) . . 95 (95)
საშუალო სადღეღამისო ნაფრენი
ერთ თვითმფრინავზე მშვიდობია-
ნობის დროს (კონფლიქტის მსვლე-
ლობისას), სთ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,8 (10,3) . .3,2 (11,9) . .1,7 (4,6) . .0,4 (0,6)*
შენიშვნა: * KC-10 თვითმფრინავებისთვის – გაფრენების რაოდენობა დღეში.
ჯარებისა და ტვირთების მასობრივ გადასროლაში მტას-ის შესაძლებლობების ამაღლებისთვის 17 აგვისტოდან თავდაცვის სამინისტროს გადაწყვეტილებით მობილიზებულ იქნა მისი რეზერვის პირველი რიგი სამოქალაქო ავიაკომპანიებიდან – 38 ავიალაინერი (17 სამგზავრო და 21 სატვირთო). ეს მოხდა პირველად ამერიკული სჰძ-ის რეზერვის მოცემული კატეგორიის არსებობის 38 წლის მანძილზე. სულ მტას-ის რეზერვში მოითვლებოდა 506 თვითმფრინავი 29 ამერიკული ავიაკომპანიიდან. ამ თვითმფრინავების უმრავლესობა ტრანსკონკტინენტური იყო, და მოიცავდა ისეთ ფართოფუზელაჟიან ავიალაინერებს, როგორებიც იყო ბოინგ 747, DC-10, L-1011. სტრატეგიული გადასროლების სარდლობის განკარგულებაში გამოყოფილი თითოეული სამოქალაქო ავიალაინერი დაკომპლექტებული იყო ოთხი საფრენოსნო ეკიპაჟით, ხოლო ჩატვირთვის, გადმოტვირთვისა და შუალედური დაჯდომების აეროპორტებში კი შესაბამისი ავიაკომპანიების მიერ უზრუნველყოფილი იყო ამ თვითმფრინავების ტექნიკური მომსახურება.
რეზერვის პირველი რიგის სამოქალაქო თვითმფრინავების გარდა, ამერიკულმა ავიაკომპანიებმა ნებაყოფლობით საფუძველზე მტას-ის განკარგულებაში კიდევ დაახლოებით 70 სამგზავრო და სატვირთო ავიალაინერი გამოყვეს.
მშვიდობიანობის დროს ნამდვილ სამხედრო სამსახურში მყოფ C-5 და C-141 თვითმფრინავების მფრინავებს ჰქონდათ საშუალო ყოველთვიური ნაფრენი 30 და 40 სთ-მდე შესაბამისად (სჰძ-ის სარეზერვო კომპონენტების მფრინავების ნაფრენი ამ თვითმფრინავებზე შეადგენდა 15 სთ-მდე). ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” მსვლელობისას მოცემული მაჩვენებელი რეგულარული სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობაში თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 80-150 სთ-ს აღწევდა. მშვიდობიანობის დროს სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების ეკიპაჟები ორი მფრინავით ასრულებდნენ რეისებს 16 სთ-ის მაქსიმალური ხანგრძლივობით, ხოლო 1990 წლის აგვისტოდან კი – 20 სთ-მდე. თვითმფრინავების ეკიპაჟები სამი მფრინავით აუცილებლობისას ასრულებდნენ ფრენებს 24-26 სთ-ის ხანგრძლივობით, ხოლო ცალკეულ შემთხვევებში კი – 30 სთ-ისაც. რეისის შესრულების შემდეგ ეკიპაჟს ეძლეოდა 10-12-საათიანი დასვენება, კიდევ 2 სთ კი შემდეგი გაფრენისთვის მომზადებაზე მიდიოდა. აგვისტოს ბოლოსთვის რეგულარული სჰძ-ის ბევრმა საფრენოსნო ეკიპაჟმა ნაფრენის ფიზიოლოგიურად დასაბუთებულ მაქსიმალურ თვიურ ნორმებს გადააჭარბა. ტაქტიკური სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების C-130, რომლებმაც ოპერაციაში “უდაბნოს ფარი” მიიღეს მონაწილეობა, ეკიპაჟების საშუალო ყოველთვიურმა ნაფრენმა ასევე თითქმის 3-ჯერ გადააჭარბა მშვიდობიანობის დროის საშუალო ნაფრენს და 100 სთ-ს მიაღწია.
მკვეთრად გაიზარდა დატვირთვა არა მხოლოდ საფრენოსნო შემადგენლობაზე, არამედ მიწისზედა მომსახურე პერსონალზეც, რამდენადაც სატრანსპორტო თვითმფრინავების კონფლიქტის ზონაში ფრენების საშუალო ყოველსადღეღამისო რიცხვი თითქმის 4-ჯერ გაიზარდა. ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” პირველი 1,5 თვის მანძილზე უფრო მეტი თვითმფრინავი იქნა გაფრენისთვის მომზადებული, ვიდრე მთელი წინა წლის განმავლობაში. მიწისზედა ტექნიკური პერსონალის მკაფიოდ აწყობილი მუშაობისა და აფრენის, დაჯდომის, შუალედურ და სათადარიგო აეროდრომებზე სათადარიგო ნაწილების საკმარისი რაოდენობის არსებობის წყალობით მიღწეულ იქნა სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების გაფრენისთვის მაღალი ტექნიკური მზადყოფნა, რომელიც საბოლოო ჯამში მშვიდობიანი დროის დონეზე უფრო მეტიც კი აღმოჩნდა (იხ. ცხრილი 1).
1990 წლის 22 აგვისტოს აშშ პრეზიდენტმა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ომის შემდეგ პირველად გამოაცხადა რეზერვისტების სამსახურში გაწვევის შესახებ. სჰძ-ის ორგანიზებული რეზერვის (სჰძ-ის ეროვნული გვარდია და სჰძ-ის რეზერვის სარდლობა) შემადგენლობიდან გაწვევას ექვემდებარებოდნენ პირველ რიგში სამხედრო-სატრანსპორტო და გამწყობი ავიაციის ტექნიკური მომსახურებისა და ფრენების უზრუნველყოფის ქვედანაყოფები, აგრეთვე ე. წ. მიწერილი ესკადრილიების საფრენოსნო შემადგენლობა* (*სჰძ-ის სარდლობის მიწერილ ესკადრილიებს ავიატექნიკა არ გააჩნდათ: ამ ქვედანაყოფების საფრენოსნო შემადგენლობა საფრენოსნო პრაქტიკას რეგულარული სჰძ-ის ავიაფრთებში გადიოდა). ამან მისცა შესაძლებლობა, რომ საჰაერო გადაზიდვების მიღწეული ტემპები სექტემბერ-ოქტომბრის განმავლობაშიც შენარჩუნებინათ.
გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს) ძირითადი ძალებისა და საშუალებათა გადასროლების მსვლელობისას ყოველდღიურად ჰაერით სპარსეთის ყურის ზონაში სატრანსპორტო საშუალებებით 2000 ტ-მდე სამხედრო ტვირთები ჩაჰქონდათ და სახმელეთო ჯარებისა და ზქჯ-ის 3000-4000 სამხედრო მოსამსახურე ჩაჰყავდათ. როგორც კონგრესისადმი თავის ყოველწლიურ მოხსენებაში აშშ თავდაცვის მინისტრმა რ. ჩეინიმ აღნიშნა, ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” პირველი სამი კვირის მანძილზე კონფლიქტის ზონაში იმაზე მეტი პირადი შემადგენლობა და სამხედრო ტექნიკა იქნა გადაყვანილი, ვიდრე კორეაში ომის პირველი სამი თვის განმავლობაში.
1990 წლის ოქტომბრის მეორე ნახევარში აშშ გცს-ის ძირითადი ძალების გადასროლა დასრულებულ იქნა. სატრანსპორტო ავიაცია სპარსეთის ყურის ზონაში გაშლილი აშშ შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის ყველაზე უფრო სასწრაფო საგნების ჩატანაზე გადავიდა – SAAMS (Special Assingment Airlift Missions) (31 სთ-ის ფარგლებში, რეისის შესრულებაზე 16 სთ-ის ჩათვლით). ამ ოპერაციის შესრულება C-141B თვითმფრინავებით აღჭურვილ 437-ე სტრატეგიულ სატრანსპორტო საავიაციო ფრთას დაეკისრა. ასე, კონფლიქტის ზონაში ჩატანილ იქნა საღებავი ჯავშანსატანკო ტექნიკის კამუფლაჟური დაფარვისთვის, სათადარიგო ნაწილების საჰაერო თავდაცვის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის 35-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ავიაფრთის თვითმფრინავებისთვის F-4G “უალიდ უიზლი” და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის (მტუ) სხვა საგნები.
ანტიერაყულ კოალიციაში შემავალი რეგიონის არაბული ქვეყნების აეროდრომებზე სატრანსპორტო თვითმფრინავების ჩასვლის ინტენსივობა დღეღამეში 20-30 რეისამდე შემცირდა. ჩატვირთვის, გადმოტვირთვის, შუალედურ და სათადარიგო აეროდრომებზე რეგულარული სჰძ-ის ტექნიკური პერსონალის უმეტესი ნაწილი რეზერვისტებით შეიცვალა. სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავების რეისების მნიშვნელოვანი ნაწილის შესრულება სჰძ-ის რეზერვის სარდლობის მიწერილი ესკადრილიების საფრენოსნო ეკიპაჟებმა დაიწყეს.
მტას-ის ხელმძღვანელობა ამ პერიოდს სარეგლამენტო სამუშაოებისა და ავიატექნიკის აუცილებელი რემონტის ჩატარებისთვის იყენებდა. განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევდა მოძველებული სტრატეგიული სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავები C-141 “სტარლიფტერი”, რომლებიც ჯარებში 1963-დან 1968 წლის ჩათვლით მიეწოდებოდა. უკვე ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” სულ დასაწყისიდანვე აუცილებელი შეიქნა მათი ჩატვირთვის შეზღუდულობის პრობლემის გადაწყვეტა. როგორც საბაზო მოდელს C-141A, ისევე მის შემდგომ მოდიფიკაციასაც C-141B ჰქონდა სასარგებლო დატვირთვის მაქსიმალური გაანგარიშებული მასა 42 ათასი კგ და პლანერის გაანგარიშებული რესურსი 30 ათასი სთ. 1977 წელს დაწყებული მოდერნიზაციის მსვლელობისას ფუზელაჟი 7,3 მ-ით იქნა დაგრძელებული, რამაც სატვირთო კაბინის მოცულობის გაზრდის საშუალება მისცათ სასარგებლო დატვირთვის მასის შენარჩუნებით. ყველა ტვითმფრინავი C-141B აღჭურვილი გახლდათ ჰაერში საწვავით გაწყობის სისტემებით, ხოლო პლანერის რესურსი კი 45 ათას საათამდე იქნა აყვანილი. იმავე დროს მტას-ი იძულებული იყო შეეზღუდა ამ თვითმფრინავების გამოყენება მაქსიმალური ასაფრენი მასით და მცირე სიმაღლეებზე. იკრძალებოდა ასევე მკვეთრი მანევრის შესრულება და ტურბულენტური გარსშემოვლის ძლიერი ზეგავლენის მქონე ფრენის რეჟიმის გამოყენება. საწვრთნელი ფრენების მსვლელობისას ჰაერში საწვავით გაწყობის ნებას მხოლოდ იმ შემთხვევებში რთავდნენ, როდესაც თვითმფრინავების ბორტზე ტვირთი არ იყო.
დადებული შეზღუდვები მხოლოდ მას შემდეგ მოიხსნა, რაც ყველა თვითმფრინავმა C-141B გაიარა შემოწმება, ხოლო 141 მქანქანას კი რემონტი ჩაუტარდა. C-141B თვითმფრინავების ფარეხის დაახლოებით 70 %-ს მშვიდობიანობის დროს მხოლოდ მარტივ მეტეოპირობებში იყენებდნენ, ამასთან თითოეულ თვითმფრინავს არაუმეტეს 5 სთ-ისა ყოველდღიურად. ოპერაციის “უდაბნოს ფარი” ამოქმედებისას შეზღდვები მხოლოდ ერთი თვითმფრინავისგან იქნა მოხსნილი, ხოლო 18 C-141B-ის ფრენები კი მთლიანად აიკრძალა. მაგრამ ყველა თვითმფრინავს, რომლებმაც გადასროლებში მიიღეს მონაწილეობა, დღეღამეში 11-12 სთ-ით იყენებდნენ. მათი უმეტესობის ნაფრენი სპარსეთის ყურის ზონაში გადასროლების დასაწყისისთვის შეადგენდა 14 ათასიდან 38 ათას საათამდე, ხოლო ზოგიერთი თვითმფრინავის პლანერის რესურსი კი თითქმის 40 ათას სთ-მდე აღწევდა. ამასთან დაკავშირებით მტას-მა მათთვის გადასაზიდი ტვირთის მასა შეზღუდა და მაქსიმალური ჩატვირთვა 23 ათას კგ-მდე შეამცირა, ხოლო ნებადართული გადატვირთვის სიდიდე კი მანევრების შესრულებისას 2,5-დან 2 ერთეულამდე ჩამოიყვანა.
სულ 1990 წლის 7 აგვისტოდან ნოემბრის ბოლომდე სპარსეთის ყურის ზონაში ჰაერით 210 ათასზე მეტი სამხედრო მოსამსახურე იქნა გადასროლილი და დაახლოებით 125 ათასი ტ ტვირთი. მეძ-ის სარდლობამ, როდესაც ახალი სადაზვერვო მონაცემები შეაფასა და სხვადასხვანაირ პირობებში საბრძოლო მოქმედებების შესაძლო მსვლელობის მოდელირება მოახდინა, დაჯგუფების შეტევითი პოტენციალის გაზრდის აუცილებლობაზე მიიღო გადაწყვეტილება. გაძლიერების ჯარების ჩაყვანის ვადების შემცირების მიზნით, სახმელეთო ჯარების დამატებით ფორმირებათა საერთო ნაწილს გადაისროდნენ ევროპულ ზონაში აშშ შეიარაღებული ძალების სარდლობის შემადგენლობიდან. ამ ეტაპზე (1990 წლის დეკემბერი – 1991 წლის 16 იანვარი) აქტიურად გამოიყენებოდა აშშ სჰძ მტას-ის ტაქტიკური სამხედრო-სარანსპორტო თვითმფრინავები C-130 და ნატო-ს ბლოკში შემავალი ევროპული ქვეყნების სჰძ-ის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავები. ასე, საფრანგეთის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციამ დაახლოებით 6000 საფრენოსნო საათის განმავლობაში კონფლიქტის ზონაში 4000 ტ-ზე მეტი ტვირთი და 7000 სამხედრო მოსამსახურე გადაისროლა. თუმცა კი მთლიანობაში აშშ-ის მოკავშირეთა სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის წილი სპარსეთის ყურის ზონაში ჯარებისა და ტვირთების გადაზიდვაში უმნიშვნელო იყო.
კონფლიქტის ზონაში სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავების ჩასვლის ინტენსივობა 1990 წლის დეკემბრიდან კვლავ გაიზარდა 60 თვითმფრინავ-რეისამდე დღეღამეში. ყოველდღიურად კონფლიქტის ზონაში ამ პერიოდში 1000-1500 სამხედრო მოსამსახურე ჩაჰყავდათ. რეისების ნაწილი შესრულებულ იქნა ავიაბაზა ინჯირლიკზე (თურქეთი) იქ გასაშლელი აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური ავიაციის დაჯგუფების ინტერესებში, რომელიც ერაყის ჩრდილოეთ რაიონებზე დარტყმების მიყენებისთვის იყო განკუთვნილი.
რიგი რეისებისა კონფლიქტის ზონაში აშშ სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციამ შეასრულა წყნარი ოკეანის ზონიდან ავიაბაზებიდან ჰიქამი (ჰავაის კუნძულები) და კადენა (იაპონია). ამ მიმართულებაზე მხოლოდ სამხედრო-სტრატეგიული თვითმფრინავები C-5 გამოიყენებოდა. შუალედური აეროდრომების სახით აამოქმედებდნენ ავიაბაზებს ანდერსენი (კუნძული გუამი), კლარკი (ფილიპინები) და უტოპაო (ტაილანდი). აგრეთვე აეროპორტს ბომბეი.
სატრანსპორტო თვითმფრინავების ფრენათა გაზრდილ ინტენსივობას შედეგად საავიაციო ქვედანაყოფების პირადი შემადგენლობის მუშაობაში დაძაბულობის დონის ამაღლება პრაქტიკულად არ მოჰყოლია, რადგანაც, ჯერ ერთი, საფრენოსნო და ტექნიკური პერსონალის საერთო რაოდენობა ამ დროისთვის რეზერვისტების ნამდვილ სამსახურში გაწვევის ხარჯზე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, და მეორეც, მარშრუტების სიგრძისა და შესაბამისად თითოეული რეისის საფრენი დროის არსებითად შემცირების წყალობით (ჯარებისა და ტვირთების ძირითადი მოცულობა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან ჩადიოდა).
სამხედრო მოსამსახურეთა უმეტესი ნაწილი, რომლებიც გადასროლების დასკვნით ეტაპზე იქნა კონფლიქტის ზონაში ჩაყვანილი, ისევე როგორც ადრეც, ჰაერით იქნა მიყვანილი. იმავე დროს სატვირთო გადაზიდვების ძირითადი ნაწილი ამ პერიოდში საზღვაო საშუალებებზე მოდიოდა.
ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყების შემდეგ (1991 წლის 17 იანვარიდან) მეძ-ის დაჯგუფების მოთხოვნილებები, და პირველ რიგში კი მისი საავიაციო კომპონენტისა, მატერიალური უზრუნველყოფის საშუალებებში, უწინარეს ყოვლისა საავიაციო საბრძოლო მასალებში, მკვეთრად გაიზარდა. ამასთან დაკავშირებით გაზრდილ იქნა სატრანსპორტო ავიაციის ფრენების ინტენსივობაც. კონფლიქტის ზონაში ყოველდღიურად ჩასვლა დაიწყო 100-120-მა სატრანსპორტო თვითმფრინავმა, რომელთაც ძირითადად სამხედრო ტვირთები ჩაჰქონდათ.
საომარი მოქმედებების დაწყების შემდეგ მობილიზებულ იქნა მტას-ის რეზერვის მეორე რიგი სამოქალაქო ავიაკომპანიებიდან. ამრიგად, ოპერაციებში “უდაბნოს ფარი” და “ქარიშხალი უდაბნოში” მონაწილეობა მიიღო მტას-ის რეზერვის 158-მა სამოქალაქო ავიალაინერმა (95-მა სამგზავრომ და 63-მა სატვირთომ), აგრეთვე დაახლოებით 20-მა სამგზავრო და სატვირთო ლაინერმა, რომლებიც ამერიკულმა ავიაკომპანიებმა მტას-ს ნებაყოფლობით საფუძველზე გადასცეს.
სულ 1990 წლის 7 აგვისტოდან ცეცხლის შეწყვეტის დღემდე (1991 წლის 28 თებერვალი) მტას-მა, იყენებდა რა საერთო ჯამში 476 თვითმფრინავს, კონფლიქტის ზონაში გადაისროლა 482 ათასი სამხედრო მოსამსახურე და 513 ათასი ტ სამხედრო ტვირთები. გადაზიდვების საერთო მოცულობათა განაწილება სჰძ-ის თვითმფრინავებსა და სამოქალაქო ავიაკომპანიების ლაინერებს შორის მე-2 ცხრილშია მოცემული.
ცხრილი 2
ჰაერით გადაზიდვების საერთო მოცულობათა განაწილება სამხედრო და სამოქალაქო თვითმფრინავებს შორის
(1990 წლის აგვისტო – 1991 წლის თებერვალი; ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: გადასროლილი სამხედრო ტვირთების მასა, ათასი ტ /%/ - A; გადაყვანილ სამხედრო მოსამსახურეთა რიცხვი, ათასი ადამიანი /%/ - B)
თვითმფრინავის ტიპი . . . . . . . . A . . . . . . . . . . . . . . . . . B . . . . . . . .
. . . . C-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 (45) . . . . . . . . . . . . . 94 (19) . . . . . .
. . . C-141 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 (27) . . . . . . . . . . . . . 67 (14) . . . . . .
. . . KC-10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 (4) . . . . . . . . . . . . . . . 2 (1) . . . . . . .
სამოქალაქო
თვითმფრინავები . . . . . . . . . . 123 (24) . . . . . . . . . . . . 319 (66) . . . . . .
ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 (100) . . . . . . . . . . . 482 (100) . . . . . .
სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის მსვლელობისას ამერიკულმა სამხედრო-პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ მიიღო შესაძლებლობა რეალურ პირობებში სრული მოცულობით განეხორციელებინა (და არა ნაწილობრივ, როგორც ეს სწავლებებზე კეთდებოდა) ჯარებისა და ტვირთების სტრატეგიული გადასროლები და ზღვისმიღმა საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) გაეშალა შეიარაღებული ძალების დაჯგუფება, რომელსაც მის წინაშე დასმული ამოცანის შესრულება შეეძლებოდა. სპარსეთის ყურის რაიონში გადაყვანილი სამხედრო მოსამსახურეებისა და გადატანილი სამხედრო ტვირთების რაოდენობა 12 ათასი კმ-ის მანძილზე ისეთი ქალაქის მოსახლეობის გადასროლის ექვივალენტური გახლდათ სახლის ქონებით, საავტომობილო ტრანსპორტითა და სურსათის მარაგებით, როგორიც ოკლაჰომა-სითია.
უნდა აღინიშნოს, რომ სპარსეთის ყურის რაიონში ჰაერით ჩაყვანილ იქნა ამერიკული კონტინგენტის სამხედრო მოსამსახურეთა მთელი რაოდენობის 65 %, სამხედრო ტვირთების მოცულობის დაახლოებით 25 % (გეგმით მხოლოდ 5 % იყო გათვალისწინებული).
ახლო აღმოსავლეთში აშშ შეიარაღებული ძალების უმსხვილესი დაჯგუფების გაშლის ინტერესებში ჯარებისა და ტვირთების გადასროლის უპრეცედენტო ოპერაციამ, პენტაგონის ხელმძღვანელობის შეფასებით, წარმატებით ჩაიარა.
II. მრავალეროვნული ძალების სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადება ოპერაციისთვის ქარიშხალი უდაბნოში
მეძ-ის სჰძ-ის მთლიანობაში წარმატებული მოქმედებები ერაყის წინააღმდეგ მნიშვნელოვან ხარისხად უზრუნველყოფილი იყო საფრენოსნო შემადგენლობის გულდასმით მომზადებით საბრძოლო ამოცანების შესრულებისთვის. იგი ჯერ კიდევ აშშ-ის ტერიტორიაზე შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე დაიწყო და ახლო აღმოსავლეთში უკვე რეალურ კლიმატურ და გეოგრაფიულ პირობებში გრძელდებოდა.
სრული და სარწმუნო მონაცემების არსებობამ მოწინააღმდეგის შესახებ, რომლებიც სხვადასხვა სახეობის დაზვერვამ წინასწარ მოიპოვა, საშუალება მისცა საფრენოსნო შემადგენლობას, რომ წვრთნებისთვის საბრძოლოსთან მაქსიმალურად მიახლოებული პირობები შეექმნათ, პირველი შეტევითი ოპერაცია გულდასმით დაეგეგმათ, მასში მონაწილე სხვადასხვანაირ ძალებს შორის მკაფიო ურთიერთმოქმედების ორგანიზება მოეხდინათ აგრეთვე თანამედროვე თვითმფრინავები ეფექტურად გამოეყენებინათ, რომელთაც მაღალი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლები და საბორტო შეიარაღების მაღალი სიზუსტის მქონე სისტემები გააჩნდათ. ოპერაციის გეგმისა და საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადების კორექტირება ხდებოდა მოწინააღმდეგის დაჯგუფებაში ცვლილებების შესახებ ახალი მონაცემების მოსვლის, აგრეთვე სწავლებებისა და წვრთნების მსვლელობისას საკუთარი ავიაციის მოქმედებებში სუსტი მხარეების გამოვლენის შესაბამისად.
1990 წლის შემოდგომაზე ტაქტიკური გამანადგურებლების საფრენოსნო შემადგენლობის მომზადების 4440-ე ჯგუფის ოფიცრები, რომლებიც ატარებდნენ სწავლებებს “რედ ფლეგი”, საუდის არაბეთში ჩავიდნენ და სწავლებათა მთელი თავისებურებები იმ დროისთვის იქ გაშლილი მეძ-ის შტაბის ოპერატიული განყოფილების თანამშრომლებთან განიხილეს. როგორც დისკუსიამ უჩვენა, აშშ გაერთიანებული (?) შეიარაღებული ძალების ტრადიციულ ტაქტიკასა და საბრძოლო მოქმედებათა წარმოების პრინციპებში ცვლილებების შეტანის აუცილებლობა არ ყოფილა. მაგრამ, ამერიკული სარდლობის აზრით, სწავლებების ხასიათში ცალკეული კორექტივების შეტანას ახლოაღმოსავლეთის რეგიონში ომის პირობებისთვის გამოსადეგობის თვალსაზრისით, შეეძლო სპარსეთის ყურის ზონაში გაშლილი სჰძ-ის შენაერთების საფრენოსნო შემადგენლობის გაწვრთნილობა აემაღლებინა. ამის შედეგად მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება სპეციალური სწავლებების ჩატარების შესახებ სჰძ ბაზის ნელისის პოლიგონზე (ნევადის შტატის ცენტრალური და სამხრეთ ნაწილები), რომლის ტერიტორიაც ფართობის მიხედვით ქუვეითის ტერიტორიის თანაზომადია. ტრადიციულ სწავლებებს “რედ ფლეგი” დროებით გადაარქვეს “დეზერთ ფლეგი” (“უდაბნოს დროშა”), ხოლო მათი დაწყება, მიზნები და ამოცანები კი შესაბამისი სახით იქნა კორექტირებული.
1,5 თვის განმავლობაში ბაზა ნელისი შესაბამისი სახით იქნა სწავლებებისთვის მოწყობილი (შეგუებული, приспособлена). 1400 მიწისზედა მიზნის უმეტესობა, რომლებიც მის პოლიგონზე პირობითი მოწინააღმდეგის საბრძოლო საშუალებათა განლაგების იმიტაციას ახდენდნენ, ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიაზე რეალურ მიზნებთან მათი შესაბამისობის უზრუნველყოფისთვის იქნა მოდიფიცირეული.
პოლიგონის მოდიფიკაციის სამუშაოები მოიცავდა შემდეგ ღონისძიებებს:
– იმიტირებულ აეროდრომებზე ახალი სარულეჟო ბილიკების გაყვანა ერაყულ სამხედრო აეროდრომებთან მსგავსების უზრუნველსაყოფად (სწავლებების მსვლელობისას მუშავდებოდა არა იმდენად ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლების /ადზ, ВПП – взлётно-посадочная полоса/ დაზიანების ამოცანა, რამდენადაც სარულეჟო ბილიკების და სხვა კონკრეტული მიზნებისა აეროდრომებზე, შემაწუხებელი /беспокоящие/ მოქმედებების წარმოება მოწინააღმდეგისთვის აეროდრომის გამოყენების შესაძლებლობის წართმევის მიზნით);
– თვითმფრინავების, საბრძოლო მასალების შენახვის საწყობების, ბუნკერების მაკეტთა მშენებლობა;
– ხის კონსტრუქციების აწყობა, რომლებიც ახდენდნენ ნავთობის რეზერვუარებისა და საბურღი კოშკების იმიტირებას;
– ერაყული ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების გასაშვები დანადგარების (ოტრ გდ) სასტარტო პოზიციათა მაკეტების განლაგება პოლიგონის უდაბნო ადგილებზე, რომლებიც ლანდშაფტით ერაყის ტერიტორიას ემსგავსებოდა;
– ინდუსტრიული კომპლექსების მაკეტების შექმნა სარკინიგზო დამხარისხებელი სადგურებით, ხიდებით, გზებით, გვირაბებითა და მანქანების კოლონებით;
– საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) საზენიტო სარაკეტო კომპლექსებისა (ზრკ) და საზენიტო საარტილერიო კომპლექსების (ზაკ) პოზიციათა მაკეტების განლაგება იმ სქემის მიხედვით, რომელიც კონფლიქტის ზონაში მათ რეალურ განლაგებას შეესაბამებოდა.
სწავლებაში “დეზერთ ფლეგი” მონაწილეობას ღებულობდნენ აშშ ტაქტიკური ავიაციის, სზძ-ისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) კორპუსის ავიაციის, აგრეთვე ანტიერაყული კოალიციის ძალების ავიაციის ქვედანაყოფები. მასში ამოქმედებული იყო დაახლოებით 90 თვითმფრინავი. თითოეული ნაწილიდან სწავლებაზე იგზავნებოდა ექვსი-ათი თვითმფრინავი, დაახლოებით 20 მფრინავი და 70-80 ტექნიკოსი. თითოეული ქვედანაყოფის საფრენოსნო შემადგენლობა ბაზა ნელისში ორ კვირას იმყოფებოდა და თავისი ნაწილის განლაგებაში უშუალოდ მფრინავებისა და ტექნიკოსების შემდეგი ჯგუფის ჩასვლის წინ ბრუნდებოდა. თითოეული მფრინავი ყოველდღიურად ერთ გაფრენას ასრულებდა, ხოლო თითოეულ თვითმფრინავს კი დღეში ორჯერ იყენებდნენ.
ქვედანაყოფი პოლიგონზე ჩვეულებრივად შაბათს ჩადიოდა, კვირას კი ინსტრუქტაჟს გადიოდა, ფრენების წესებსა და წინა ჯგუფების სწავლების შედეგებს ეცნობოდა. ფრენები სამშაბათ დილას იწყებოდა, თითოეული მფრინავის სასწავლო დღე ჩვეულებრივ 11 სთ-ს გრძელდებოდა. დღის წესრიგით გათვალისწინებული იყო ფრენისწინა ინსტრუქტაჟი და პირადი შემადგენლობისთვის საბრძოლო ამოცანის დასმა, საათნახევრიანი ფრენის შესრულება, ფრენისშემდგომი გარჩევა, შემდეგი დღისთვის ფრენების დაგეგმვა და ფრენებისთვის წინასწარ მომზადება.
სწავლება “დეზერთ ფლეგის” გეგმაში მნიშვნელოვნად უფრო მეტი ფრენები იქნა ჩართული, ვიდრე იყო ტიპიურ სწავლებაში “რედ ფლეგი”. თითოეულ დღეღამეში ხდებოდა ორი საფრენოსნო ცვლის ორგანიზება – დღისა და ღამის ცვლებისა.
ამერიკული სჰძ-ის სარდლობა განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ერაყული გამანადგურებელი ავიაციის წინააღმდეგ მოქმედებების საკითხებს. ყველაზე უფრო გულდასმით იქნა გაანალიზებული ერაყული ავიაციის მოქმედებების ტაქტიკა ირანის წინააღმდეგ ომში, საბჭოთა კავშირის, ეგვიპტისა და ინდოეთის სჰძ-ის მოქმედებების ტაქტიკურ ილეთებსაც სწავლობდნენ, რამდენადაც ერაყელი მფრინავების მომზადებაში ამ ქვეყნების სამხედრო მრჩევლები ღებულობდნენ მონაწილეობას. ყურადღებას უთმობდნენ იმ ფაქტსაც, რომ ერაყის სჰძ-ის საფრენოსნო შემადგენლობის განსაზღვრული ნაწილი საფრანგეთშიც სწავლობდა. ამერიკელი მფრინავები გაცნობილი იყვნენ ერაყული სჰძ-ის თვითმფრინავებსა და მოქმედებათა ტაქტიკასთან, მიიღეს მონაწილეობა სასწავლო ბრძოლებში გამანადგურებელ “მირაჟების” წინააღმდეგ, რომლებიც ერაყის სჰძ-ის შეიარაღებაში შედგებოდა. სწავლებები “დეზერთ ფლეგი” იყო ორმხრივი. თვითმფრინავების ჯგუფი, რომელიც ერთ-ერთი მხარის სახით გამოდიოდა, ჩვეულებრივ 45-მდე თვითმფრინავს შეიცავდა. ამოცანის-და მიხედვით მასში შედიოდნენ: ტაქტიკური გამანადგურებლები F-14 ან F-15, რომლებიც ახორციელებდნენ დამრტყმელი თვითმფრინავების F-4G, F-16, A-10, F-117A, A-7, A-6, F/A-18 და B-52 დაფარვას; თვითმფრინავ-მზვერავები RF-4; რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) თვითმფრინავები EF-111, EA-6N და EC-130; თვითმფრინავ-გამწყობები KC-130 და KC-10; საძიებო-სამაშველო ვერტმფრენები HH-53 და თვითმფრინავები HC-130, შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და ავიაციის მართვის თვითმფრინავი E-3A “სენთრი”.
პოლიგონ ნელისში დაყენებული სწავლებების მონაცემთა რეგისტრაციისა და ანალიზის სისტემა MDS უზრუნველყოფდა ბრძოლის სურათის ზუსტ გამოსახვას (воспроизведение). მის რადიოსაკოლაციო (რლს) და ტელემეტრულ სადგურებს შეეძლოთ ბაზის საჰაერო სივრცეში 135-მდე თვითმფრინავის გაკონტროლება და სჰძ-ის სარდლობას აძლევდნენ საშუალებას, რომ ბრძოლის ველისთვის დიდ საპროექციო ეკრანზე თვალი ედევნებინა. ყველა თვითმფრინავს ჰქონდა რიცხვითი და ფერითი მარკირება, რაც დისფლეიზე მათ ამოცნობას აადვილებდა. სიმაღლეს, კურსს, სიჩქარესა და ადგილმყოფობას დროის რეალურ მასშტაბში არეგისტრირებდნენ მიწისზედა დამკვირვებლები და კომპიუტერში იწერდნენ გარჩევის დროს ხელახლა გამოსახვისთვის (для воспроизведения). აფიქსირებდნენ რაკეტების იმიტირებულ გაშვებებსა და საავიაციო ზარბაზნების ცეცხლს, ხოლო “განადგურებული” თვითმფრინავები კი დისფლეიზე სპეციალური თეთრი ნიშნით მოინიშნებოდა. ბომბტყორცნის შედეგები ვიდეოტექნიკის დახმარებით განისაზღვრებოდა. ჯგუფების დაბრუნების შემდეგ თითოეული ეკიპაჟის მოქმედებებს გულდასმით აანალიზებდნენ.
საბრძოლო მოქმედებებისთვის მომზადების მსვლელობისას მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა სხვადასხვა დანიშნულების ჯგუფების (სადემონსტრაციო, ჰთ-ის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის, რებ-ის, დამრტყმელი, დაფარვის, მიყენებული დარტყმების შედეგების კონტროლისა და გამწყობი თვითმფრინავების) ტაქტიკურ მოწყობასა და მოქმედებების კოორდინაციას. ამუშავებდნენ ერაყული ჰთ-ის იმიტირებულ ზონაში “ეიჩ” საათამდე, ე. ი. ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყებამდე რამდენიმე წუთით ადრე მცირედშესამჩნევი ტაქტიკური გამანადგურებლების F-117A ფარულ შეღწევასა და ღამის საათებში ჰაერიდან მოულოდნელი დარტყმის მიყენებას. ამ თვითმფრინავებზე ვარაუდობდნენ ერაყული ზრკ-ების მწყობრიდან გამოყვანის ამოცანის დაკისრებას ჰთ-ის გარღვევის ზოგიერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან მიმართულებაზე დამრტყმელი თვითმფრინავების მოსვლამდე, აგრეთვე ბაღდადში არსებულ პრიორიტეტულ ობიექტებზე დარტყმების მიყენების ამოცანისაც მეძ-ის ავიაციის მიერ ერაყული ჰთ-ის პერიფერიული ზონის გარღვევის მომენტში.
ღამის ფრენების დროს F-117A თვითმფრინავების პილოტები განსაკუთრებით გულდასმით ამუშავებდნენ მცირეზომიან არაკონტრასტულ მიზნებზე გასვლის ხერხებს. მცირედშესამჩნევი თვითმფრინავების გამოყენების ერთერთ თავისებურებას წარმოადგენს მათი სრული ავტონომიურობა. შრლა და მართვის AWACS თვითმფრინავებს არ შეუძლიათ საბრძოლო პირობებში თავიანთი საბორტო რლს-ების გამოყენებით F-117A თვითმფრინავების დამიზნება (наведение), ვინაიდან ისინი მათ ვერ ხედავენ. ამასთან დაკავშირებით თითოეული საბრძოლო გაფრენის წინ F-117A თვითმფრინავების პილოტებს უნდა მიეღოთ მაქსიმალურად სრული ინფორმაცია მოწინააღმდეგის ჰთ სისტემის შესახებ. გარდა ამისა, ფრენის განმავლობაში აფრენიდან დაჯდომამდე მდფრინავებს ევალებოდათ სრული რადიომდუმარების რეჟიმში ემოქმედათ. გამწყობებთან ან სხვა თვითმფრინავებთან შეჯახების თავიდან აცილებისთვის მცირედშესამჩნევი ტაქტიკური გამანადგურებლების მფრინავები ფრენის მარშრუტზე წინასწარ არჩეულ ზონებში დროისა და ადგილის მიხედვით მაღალი სიზუსტით უნდა გასულიყვნენ.
სწავლებებში ასევე მუშავდებოდა მოკავშირეთა მიწისზედა ჯარების, აეროდრომების, მართვის ცენტრების, ზურგის უზრუნველყოფის რაიონების ჰაერიდან დაფარვის ამოცანები. სპარსეთის ყურის თავზე ჰაერში მორიგეობის ზონაში ჰთ-ის უზრუნველყოფისა და ერაყული თვითმფრინავების მოქმედებათა ნეიტრალიზაციის ტიპიური საბრძოლო ამოცანა ითვალისწინებდა ოთხი გამანადგურებლის გამოყენებას, რომლებიც ასრულებდნენ ფრენას მარყუჟისებური მარშრუტით დასაფარავი ობიექტების თავზე. თვითმფრინავები მოქმედებდნენ წყვილებად, რომლებიც ისეთნაირად იყვნენ განლაგებულნი, რათა ორ გამანადგურებელს ყოველთვის ჰქონოდა მოხილვის (обзор) წარმოების შესაძლებლობა დასაფარავ ობიექტზე მოწინაამდეგის მოსალოდნელი შემოტევის მიმართულებაზე. F-15 თვითმფრინავების ეკიპაჟები მუდმივ კონტაქტში იმყოფებოდნენ E-3A-ის ეკიპაჟებთან, რომლებიც აფრთხილებდნენ მოახლოებული საჰაერო მიზნის შესახებ და ატყობინებდნენ მის სიჩქარეს, კურსს, სიმაღლეს, მიზამდე სიშორეს, აძლევდნენ დაჭერის (перехват) კურსს. გამანადგურებელ-დამჭერების დამიზნებას (наведение) ახორციელებდნენ მათი საკუთარი საბორტო რლს-ებით მიზნების აღმოჩენის სიშორემდე. ამ მომენტიდან კი საჰაერო მიზნის ამოცნობასა და დაჭერას გამანადგურებელ-დამჭერები უკვე დამოუკიდებლად ახდენდნენ.
დაჭერის შესრულებისას ისმებოდა საჰაერო მოწინააღმდეგის შემხვედრ კურსზე პირველი მცდელობით დაზიანების ამოცანა ახლო საჰაერო ბრძოლაში შესვლის გარეშე. ამისთვის ახდენდნენ წინა ნახევარსფეროში რაკეტა “სფაროუს” გაშვებას რადიოლოკაციური თვითდამიზნების თავაკით. ახლო ბრძოლაში გადასვლის შემთხვევაში კი იყენებდნენ რაკეტებს “საიდვაინდერი” ინფრაწითელი (იწ) თავაკით.
სწავლებებზე ასევე მუშავდებოდა დამრტყმელი ძალების დაფარვის ამოცანაც. დამრტყმელი ჯგუფის თანხლებისთვის გამოიყენებოდა აშშ სჰძ-ის გამანადგურებლები F-15 და სზძ-ისა F-14. ითვალისწინებდნენ, რომ რეალური საბრძოლო მოქმედებების მსვლელობისას გამანადგურებლები დამრტყმელ ჯგუფებს დაიფარავდნენ როგორც უშულო თანხლების გზით, ისე ჰაერში მორიგეობის ზონაში ყოფნის დროსაც.
მოწინააღმდეგის აეროდრომებზე დარტყმების დამუშავებისას გამოიყენებოდა თვითმფრინავების შერეული ჯგუფების ეშელონირებული ტაქტიკური მოწყობები, რომლებსაც შემდეგი შემადგენლობა ექნებოდათ: უშუალო თანხლების ოთხი გამანადგურებელი F-15, ოთხ თვითმფრინავამდე F-4G “უაილდ უიზლი” ჰთ-ის საშუალებების საცეცხლე ჩახშობისთვის, 8-12 ტაქტიკური გამანადგურებელი F-16 (მოიერიშე A-6 ან გამანადგურებელ-მოიერიშე F/A-18).
F-15 (F-14) გამანადგურებლების მფრინავები ღებულობდნენ ინსტრუქციას, რომელშიც მითითებული იყო, თუ როგორ უნდა დაეჭირათ (перехватить) საჰაერო მოწინააღმდეგე იმ შემთხვევაში, თუ დამრტყმელ ჯგუფს მიზნისკენ ფრენის მარშრუტზე ერაყული თვითმფრინავები შეხვდებოდნენ. იქვე გამანადგურებლებს შორის მიზნების განაწილების წესსაც დეტალურად აზუსტებდნენ. როგორც კი ახდენდნენ საჰაერო მიზნის იდენტიფიცირებას როგორც მოწინააღმდეგის თვითმფრინავისა, რეკომენდაციას აძლევდნენ მაშინვე შეესრულებინათ მისი დაჭერა (перехват). განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა დაჭერის დროის შემცირებასა და მიზნის განადგურების შემდეგ თავისი გზით მიმავალ დამრტყმელ ჯგუფთან დაფარვის გამანადგურებლის უსწრაფეს დაბრუნებას.
დამრტყმელი თვითმფრინავების ეკიპაჟების ყურადღება თავმოყრილი იყო პირველ რიგში მიზანზე ზუსტად გასვლაზე მკაცრ შესაბამისობაში ფრენის გეგმასთან. ამ უკანასკნელში ყველაზე უფრო დაწვრილებით იყო გაწერილი მიზანზე გასვლების მიმართულებები, შემტევი რგოლების სიმაღლეები და სიჩქარეები, ბომბების ტყორცნის პირობები და წასვლის მარშრუტები. ამასთან გამოიყოფოდა დამრტყმელი ძალების მოქმედებათა ძირითადი პრინციპები:
– მოქმედებათა სიმარტივე. დეტალური აღწერის მიუხედავად, ფრენების გეგმებიდან ყველანაირი გართულებები გამოირიცხებოდა.
– ბომბტყორცნის მაღალი სიზუსტის მიღწევა. საბრძოლო ამოცანის შესრულების გეგმებს შეიმუშავებდნენ და არაერთხელ აზუსტებდნენ სრულ დარწმუნებამდე იმაში, რომ დამრტყმელი ჯგუფი მიზნის დაზიანებას პირველივე შესვლიდან შეძლებდა.
– ურთიერთმოქმედება საბრძოლო ამოცანის შესრულების მსვლელობისას. თვითმფრინავების თითოეული ჯგუფის მოქმედებათა ტაქტიკას ირჩევდნენ ისეთი ანგარიშით, რომ მიზანზე შეტევა შეძლებოდა ნებისმიერ გამანადგურებელს, რომელიც მიზანთან მიმართებით ყველაზე უფრო უკეთეს პოზიციაში აღმოჩნდებოდა. მოკავშირეთა ჯარების ავიაციის ძირითადი საბრძოლო ერთეული იყო წყვილი.
– სწრაფი გასვლა მიზანზე და სწრაფი გაცლა მიზნისგან. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა მიზანზე სწრაფ გასვლასა და შეტევის მანევრის შესრულებას. იმ იშვიათ შემთხვევებში, როდესაც მიზანზე განმეორებით შესვლა იყო საჭირო, დამრტყმელი თვითმფრინავი აუცილებლად უნდა დაშორებოდა მას და შემდეგ კი ხელახლა შეეტია, მაგრამ უკვე სხვა, მოწინააღმდეგისთვის მოულოდნელი მიმართულებიდან, რაც მოულოდნელობას უზრუნველყოფდა.
მოკავშირეთა ჯარების სარდლობისთვის განსაკუთრებულ პრობლემას წარმოადგენდა იმ დარტყმების კოორდინაცია, რომლებიც ფრთოსან რაკეტებსა და თვითმფრინავებს პირველად ერთობლივად უნდა მიეყენებინათ. საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტების (ფრ) “თომაჰოქი” უფრო ადრე ჩატარებული საგამოცდო გაშვებების არსებული შედეგების საფუძველზე, რომელთა გამოყენებასაც გეგმავდნენ სპარსეთის ყურესა და წითელ ზღვაში განწერტილი ხომალდებიდან, მიზნებზე მათი გასვლის დრო სხვადასხვა გახლდათ. 1990 წელს ფლოტის სწავლებებისა და სზძ-ის ავიაბაზა ფელონში (ნევადის შტატი) ჩატარებული გამოცდების დროს მიღებულ იქნა მონაცემები, რომლებმაც საშუალება მისცეს მეძ-ის შტაბს ზუსტად მოეხდინა ერაყზე პირველი დარტყმის კოორდინირება. სზძ-ის სწავლების მსვლელობისას ამუშავებდნენ საჰაერო დარტყმების კოორდინაციას საგემბანო დამრტყმელი თვითმფრინავებისა და ფრთოსანი რაკეტების გამოყენებით. საფრენოსნო ამოცანების მომზადებისა და რაკეტების მიზნებზე გასვლის დროის გაანგარიშებისთვის იყენებდნენ ელექტრონულ-გამომთვლელ მანქანებს (ეგმ, კომპიუტერებს) სპეციალურად შემუშავებული საპროგრამო უზრუნველყოფით. საბრძოლო მოქმედებების დაწყების მომენტისთვის სზძ-ს უკვე გააჩნდა გაუმჯობესებული პროგრამული უზრუნველყოფა ფრთოსანი რაკეტების მიზანზე გასვლის გაანგარიშებისთვის.
პირველად საბრძოლო პირობებში ერაყის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სამრეწველო ობიექტების მწყობრიდან გამოყვანას გეგმავდნენ მართვადი რაკეტების (მრ) AGM-84E SLAM (Stand-off Land Attack Missile) დახმარებით. ეს რაკეტები საბრძოლო მოქმედებათა დაწყებამდე არ ყოფილა მიღებული შეიარაღებაში და საჯარისო გამოცდების სტადიაში იმყოფებოდა. ოპერაციაში “ქარიშხალი უდაბნოში” მათ გაშვებებს ვარაუდობდნენ საგემბანო თვითმფრინავებიდან A-6E “ინთრუდერი” და F/A-18 “ჰორნეთი”, ხოლო ტრაექტორიის საბოლოო უბანზე მათი დამიზნების განხორციელებას კი გეგმავდნენ მოიერიშეებიდან A-7E “კორსარი”.
ოპერაციის “უდაბნის ფარი” დასაწყისში საცდელი რაკეტები საჯარისო გამოცდებისთვის განკუთვნილი პარტიიდან ჩაიტანეს ავიამზიდებზე “ჯონ ფ. კენედი” და “სარაგოტა”, რომლებიც წითელ ზღვაში აშშ სზძ-ის საავიამზიდო დამრტყმელი შენაერთის შემადგენლობაში შედიოდნენ.
მას შემდეგ რაც “ჯონ ფ. კენედი” 1990 წლის აგვისტოში წითელ ზღვაში შევიდა, ექვსმა მფრინავმა მისი ავიაფრთის შემადგენლობიდან მომზადების სპეციალური მოკლევადიანი კურსი გაიარა ახალი იარაღის გამოსაყენებლად. ამუშავებდნენ პრიორიტეტულ მიწისზედა მიზნებზე ოთხი თვითმფრინავისგან შემდგარი ჯგუფის მიერ დარტყმების მიყენების ვარიანტს, რომელსაც თანხლების გამანადგურებლები დაიფარავდვნენ. დამრტყმელი ჯგუფის შემადგენლობაში შედიოდნენ ორი თვითმფრინავ-მატარებელი A-6E (თითოეულ მათგანზე თითო რაკეტა SLAM) და ორიც დამიზნების თვითმფრინავი A-7E. პირველი მრ-ის გაშვების შემდეგ, რომელიც ობიექტის ბეტონის კედლის გახვრეტისა და მასში ხვრელის წარმოქმნისთვის იყო განკუთვნილი, შიდა სადგომში შეღწევისთვის ახორციელებდნენ მეორე რაკეტის გაშვებასაც. დამიზნების მეორე თვითმფრინავის ოპერატორს მრ-ის მიზანთან მიფრენის (подлёт) უბანზე ისეთნაირად უნდა უზრუნველეყო მისი ტრაექტორიის კორექცია, რომ ობიექტის კედელში წარმორმნილ ხვრელში იგი ზუსტად შეეყვანა.
სულ 18 იანვრამდე (რაკეტების SLAM პირველი საბრძოლო გამოყენების თარიღი) ათი საგამოცდო გაშვება იქნა ჩატარებული სპეციალურად მომზადებული მაკეტების წინააღმდეგ.
პოლიგონზე განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა ერაყული ჰთ-ის ჩახშობის ამოცანების დამუშავებას რებ-ის მიწისზედა და საავიაციო საშუალებათა მთელი არსენალის გამოყენებით. სამხედრო ექსპერტები, რომლებიც კონფლიქტის დასრულების მახლობელ თვეებში ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” მსვლელობისას მეძ-ის ავიაციის საბრძოლო გამოყენების შედეგებს აფასებდნენ, მიღწეულ წარმატებებს მხოლოდ ოპერაციებში რებ-ის საავიაციო და მიწისზედა საშუალებათა კომპლექსურად გამოყენების ეფექტურობით კი არ ხსნიდნენ, არამედ მათი აზრით ეს შესაძლებელი გახდა ამერიკული ძალების ყოველმხრივი გაცნობიერებულობის (осведомлённость) წყალობითაც ერაყული იარაღის კონკრეტული სისტემების, მათი ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლებისა და საბრძოლო გამოყენების თავისებურებათა საკითხებში. ამ მონაცემებმა საშუალება მისცა ამერიკულ სარდლობას ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყების წინ უკანასკნელი ორი თვის განმავლობაში რიგი საორგანიზაციო-ტექნიკური ღონისძიებები და სპეციალური საპოლიგონო სწვლებები ჩაეტარებინა. მათი მსვლელობისას ამოწმებდნენ და აფასებდნენ აშშ სჰძ-ის საბრძოლო გამოყენების შესაძლო ეფექტურობას ერაყული ჰთ-ის ნეიტრალიზაციის საქმეში.
ამ სწავლებების შედეგებმა საშუალება მისცეს სწრაფად და ეფექტურად დაემუშავებინათ ბოლომდე (доработать) იარაღის სისტემები, რომლებიც უწინარეს ყოვლისა ზრკ-ებთან და ჰთ-ის სხვა საშუალებებთან ბრძოლისთვის იყო განკუთვნილი, აგრეთვე დაემუშავებინათ (отработать) საბრძოლო ამოცანების შესრულების კონკრეტული ტაქტიკური ილეთებიც. პირველი დარტყმისთვის განკუთვნილ ყველა სარაკეტო და საავიაციო სისტემაში ბოლომდე იქნა დამუშავებული პროგრამული უზრუნველყოფა სპარსეთის ყურის ზონაში რადიო- და რადიოტექნიკური დაზვერვის უკანასკნელი მონაცემების გათვალისწინებით.
საუდის არაბეთში პირველი საბრძოლო თვითმფრინავების გადასროლის შემდეგ მაშინვე იქნა დაწყებული სასწავლო-საწვრთნელი ფრენები და საფრენოსნო შემადგენლობის საბრძოლო მოქმედებებისთვის მომზადება. უდაბნოს თავზე ფრენებს თავისი განსაკუთრებულობანი გააჩნია. ქვიშები და ცა ერთმანეთს ერწყმიან (сливаются), რითაც ფრენის სიმაღლის განსაზღვრა რთულდება. ჰაერში ასული წვრილი ქვიშა კეტავს ჰორიზონტს, მკვეთრად უარესდება ხილვადობა, რაც აძნელებს ფრენებს, განსაკუთრებით ღამის საათებში. ამან რამდენიმე კატასტროფა გამოიწვია საომარ მოქმედებათა ახალი თეატრის (ომთ) ათვისების საწყისი ეტაპის მსვლელობისას, რის შემდეგაც მფრინავებს მისცეს რეკომენდაცია, რომ 300 მ-ზე დაბლა არ დაშვებულიყვნენ.
სასწავლო-საწვრთნელ ფრენებს თავდაპირველად აწარმოებდნენ ერთეულად, წყვილებით და ერთი ტიპის თვითმფრინავების მცირე ჯგუფებით. მათი მსვლელობისას ეკიპაჟები ადგილობრივ პირობებს ეცნობოდნენ. ომთ-ის ათვისების შემდეგ საფრენოსნო ეკიპაჟები საბრძოლო გამოყენების საკითხების დამუშავებას შეუდგნენ შერეული ჯგუფების შემადგენლობაში. ჯგუფებში შედიოდნენ დაფარვის გამანადგურებლები და დამრტყმელი თვითმფრინავები (F-111, F-15E, F-16, A-10, A-6E, F/A-18). სწავლებებზე დროის შეზღუდულ პერიოდში ამუშავებდნენ საიმიტაციო მიზნებზე დიდი რაოდენობით შემტევი თვითმფრინავების გასვლას. ამას შედეგად უნდა მოჰყოლოდა მოწინააღმდეგის ჰთ-ის ზონის გადაჯერება და მისაყენებელი დარტყმების მოგერიებაში მისი შესაძლებლობების მნიშვნელოვნად შემცირება.
1990 წლის დეკემბერში არაბეთის ნახევარკუნძულზე ერთობლივი სწავლებების სერია იქნა ჩატარებული, რომლებშიც მონაწილეობა მიიღეს აშშ სჰძ-ისა და სზძ-ის, აგრეთვე ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის შემადგენლობაში შემავალი სხვა ქვეყნების საავიაციო ქვედანაყოფებმა. მათზე ამუშავებდნენ ურთიერთმოქმედების საკითხებს მასირებული საავიაციო დარტყმების მიყენებისას. სწავლებები მეძ-ის სჰძ-ის შტაბის გეგმებით ტარდებოდა. შტაბის ოპერატიული შემადგენლობა მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების მიერ ინტენსიური საბრძოლო მოქმედებების წარმოების დაგეგმვით, მართვითა და უზრუნველყოფით გახლდათ დაკავებული (2-3 ათასი თვითმფრინავ-გაფრენა დღეღამეში, მათგან არანაკლებ 50 %-ისა საბრძოლო).
საუდის არაბეთში მოკავშირეთა ჯარების მფრინავებს ჰქონდათ სასწავლო საჰაერო ბრძოლების ჩატარების შესაძლებლობა ფრანგული თვითმფრინავების “მირაჟ-F.1” წინააღმდეგ, რამაც საშუალება მისცა მათ არა მხოლოდ გაცნობოდნენ ასეთი ტიპის ერაყული თვითმფრინავების პოტენციურ შესაძლებლობებს, არამედ მიეღოთ კიდეც უდაბნო ადგილის რეალურ პირობებში საჰაერო ბრძოლების წარმოების ფასეული გამოცდილებაც.
იმავე დროს გერმანიაში ტარდებოდა მეძ-ის სჰძ-ის შემადგენლობაში შემავალი “ტორნადო” თვითმფრინავების სასწავლო საჰაერო ბრძოლები МиГ-29 თვითმფრინავებთან, რომლებიც ერაყული სჰძ-ის შეიარაღებაშიც იმყოფებოდა.
სასწავლო-საწვრთნელი ფრენების დაგეგმვისას განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა მფრინავების მომზადებას დარტყმების მიყენებისთვის ისეთ მიზნებზე, რომელთა განადგურებაც ერაყის სამხედრო და სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის ძირის სრულ გამოთხრას გამოიწვევდა. პრიორიტეტული მიზნების რიცხვში შედიოდა: სამეთაურო (საკომანდო) პუნქტები, მართვისა და კავშირგაბმულობის ცენტრები, აეროდრომები და სარაკეტო კომპლექსები, ომთ-ის სისტემის საშუალებები, რადიო- და სატელეფონო სადგურები, ენერგომომარაგების სისტემები, სამხედრო ტექნიკის, იარაღის, საბრძოლო მასალების გამომშვები ქარხნები, საწყობები, მასობრივი დაზიანების იარაღისა (მდი) და საწვავ-საცხები მასალების წარმოების ცენტრები და შენახვის პუნქტები.
თავდაპირველად ასეთი მიზნების რიცხვში 100 ობიექტი იქნა ჩართული, შემდეგ კი მათი რაოდენობა 300-მდე გაიზარდა. რთავდა რა სიაში სხვადასხვა მიზნებს, მეძ-ის შტაბის ოპერატიული განყოფილება მუდმივად განახლებადი სპეციალური ცნობარით სარგებლობდა, რომელიც სადაზვერვო ორგანოების მიერ მრავალი წყაროს მონაცემების მიხედვით იყო შედგენილი და მიზნების ზუსტ კოორდინატებსა და მათ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან კომპონენტებს შეიცავდა.
ფრენების დაგეგმვის პროცესში მაღალი სიზუსტის იარაღის გამოყენებით სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელობისას საფრენოსნო შემადგენლობას უსვამდნენ არა მთელი ობიექტის დაზიანების ამოცანას, არამედ მისი საკვანძო კომპონენტებისა. ამასთან იყენებდნენ მთელ არსებულ სადაზვერვო ინფორმაციას სადაზვერვო თანამგზავრებისა და სადაზვერვო თვითმფრინავების მიერ გადაღებული ფოტოსურათებისა და რადიო- და რადიოტექნიკური დაზვერვის (რრტდ) მონაცემების ჩათვლით.
სადაზვერვო ორგანოებმა მოიძიეს და გამოჰკითხეს მეცნიერები და სპეციალისტები, რომლებიც მანამდე არცთუ დიდი ხნის წინათ სტუმრობდნენ ერაყში, ფირმების წარმომადგენლები, რომლებიც ერაყში სხვადასხვა ობიექტებს აშენებდნენ, ადამიანები, რომელთაც თუნდაც რაიმენაირი ცნობები გააჩნდათ ნებისმიერი საწარმოს, პირველ რიგში კი სამხედრო ქარხნებისა და ბირთვული ცენტრების შესახებ. მიმართეს მცდელობებს მოეძებნათ სპეციალისტები, რომელთაც ჰქონდათ ცნობები ერაყის ტერიტორიაზე აგებული მიწისქვეშა შესაფარებლების (укрытия), რადიო- და სატელეფონო კავშირგაბმულობის ცენტრების შენობათა შესახებ.
პრიორიტეტული მიზნების ნაკრების განსაზღვრის შემდეგ განხორციელებულ იქნა მათზე გასვლის ოპტიმალური მარშრუტების არჩევა და გაანგარიშება, განისაზღვრა ძალების განწესი (наряд сил), აგრეთვე შეიარაღების რაოდენობა და შემადგენლობა, რომელიც აუცილებელი იყო ჰთ-ის ობიექტების ჩახშობისა და კონკრეტული მიზნების ისეთ ხარისხამდე დაზიანებისთვის, როგორიც მეძ-ის სარდლობას სჭირდებოდა. მთელი გაანგარიშებანი წარმოებდა ყველაზე უფრო თანამედროვე გამომთვლელი ტექნიკისა და სპეციალური პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით, რაც საშუალებას იძლეოდა ზუსტად განესაზღვრათ ასაფეთქებელი ნივთიერების მასა ობიექტის ან მისი საკვანძო კომპონენტების დაზიანებისთვის, ბომბების რიცხვი და საჭირო სიზუსტე და დამრტყმელი ძალების საჭირო განწესებიც ასეთნაირად გაეანგარიშებინათ. მხოლოდ ყველაზე უფრო პრიორიტეტული მიზნების დაზიანების შემდეგ შეეძლოთ საავიაციო ნაწილებს დარტყმები სხვა ობიექტებისთვისაც მიეყენებინათ.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გულდასმით მომზადებამ უზრუნველყო მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საკმარისად წარმატებული მოქმედებები მინიმალური დანაკარგებით. პრაქტიკულად პირველ დღეღამეში, როგორც იგეგმებოდა კიდეც, მოპოვებულ იქნა ჰაერში უპირატესობა. შემდეგ ორ დღეღამეში მიაყენეს მნიშვნელოვანი ზარალი ერაყის სამხედრო და სამხედრო-სამრეწველო პოტენციალს.
თუმცა კი მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების წინაშე მდგარი ამოცანების სრული მოცულობით გადაწყვეტა, მეძ-ის სარდლობის აზრით, ვერ მოხერხდა. მრავალეროვნული ძალების ავიაციის საჰაერო შეტევითი მოქმედებები გაგრძელებულ იქნა და მათ საჰაერო კამპანიის ფორმა შეიძინეს.
III. საჰაერო შეტევითი ოპერაცია სპარსეთის ყურეში ომის მსვლელობისას
საინფორმაციო შეტყობინებების უსასტიკესი ცენზურის მიუხედავად, რომლებიც საბრძოლო მოქმედებების რაიონიდან მოდიოდა როგორც ერთი, ისე მეორე მხრიდან, 1991 წლის აპრილ-მაისის თვეებში უცხოურ პრესაში იწყებდა გამოჩენას ანალიტიკური წერილები სპარსეთის ყურეში ომის შესახებ. პირველ რიგში აანალიზებდნენ ანტიერაყული კოალიციის მრავალეროვნული ძალების (მეძ) საავიაციო დაჯგუფების მოქმედებებს, რადგანაც ამ ომის საწყისი პერიოდი ხასიათდებოდა ხანგრძლივი საჰაერო კამპანიის ჩატარებით ფართომასშტაბური მიწისზედა ოპერაციების არარსებობისას.
ომის პირველი დღეების მოვლენები გვიჩვენებდა, რომ მეძ-ის სარდლობა ერაყთან ომში ძირითად ფსონს აკეთებდა ავიაციაზე, რომელსაც მაქსიმალურად მოკლე ვადებში უნდა შეექმნა პირობები საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩატარებისთვის ქუვეითის მინიმალური დანაკარგებით გასანთავისუფლებლად. მეძ-ის სახმელეთო ჯარები და საზღვაო ქვეითი ჯარი (ზქჯ) ავიაციის მხარდაჭერით მოწოდებული იყვნენ დაესრულებინათ მთლიანობაში უკვე დემორალიზებული ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების განადგურება ქუვეითში, გატეხავდნენ რა ცალკეული ნაწილებისა და ქვედანაყოფების წინააღმდეგობას, რომელთაც ჯერ კიდევ ექნებოდათ შენარჩუნებული ბრძოლისუნარიანობა. მეძ-ის ხელმძღვანელობამ ასეთი ვარიანტი მიიღო ამომდინარე დაპირისპირებული მხარეების ძალთა თანაბრობიდან.
საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის მეძ-ს გააჩნდა მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი უპირატესობა სამხედრო-საჰაერო ძალებში (სჰძ). საავიაციო დაჯგუფების შემადგენლობაში შედიოდნენ აშშ სჰძ-ის სტრატეგიული და ტაქტიკური ავიაცია, სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) საგემბანო ავიაცია და ზქჯ-ის ავიაცია (სულ დაახლოებით 1800 საბრძოლო თვითმფრინავი), აგრეთვე დიდი ბრიტანეთის (60), საფრანგეთის (38), კანადის (18), იტალიის (რვა), ქუვეითის (34) და საუდის არაბეთის (დაახლოებით 300) სჰძ-ის ქვედანაყოფები.
მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საფუძველს შეადგენდნენ ტაქტიკური ავიაციის თანამედროვე დამრტყმელი თვითმფრინავები, აღჭურვილნი მაღალი სიზუსტის იარაღით (F-16, A-10, “ტორნადო”, “იაგუარი”, “მირაჟი”), საგემბანო ავიაციისა და ზქჯ-ის ავიაციის თვითმფრინავები (F/A-18, A-6E, AV-8B). დაჯგუფების შემადგენლობაში ჩართული იყო ახალი ტაქტიკური გამანადგურებლები F-15E, “უჩინარი” თვითმფრინავები F-117A, აგებულები “სთელთ” ტექნოლოგიით. დაჯგუფების დამრტყმელ პოტენციალს მნიშვნელოვნად ამაღლებდნენ შეიარაღებაში უკვე დიდი ხნიდან არსებული და თანამედროვე სამიზნე-სანავიგაციო მოწყობილობით აღჭურვილი მძიმე ტაქტიკური გამანადგურბლები F-111, აგრეთვე სტრატეგიული ბომბდამშენები B-52, რომელთაც 32 ტ-მდე ბომბებისა და რაკეტების წაღება შეუძლიათ. საჰაერო მიზნებთან ბრძოლისთვის მის შემადგენლობაში შედიოდნენ აშშ-ისა და საუდის არაბეთის სჰძ-ის F-15 ტაქტიკური გამანადგურებლების, კანადის სჰძ-ის CF-15 ტაქტიკური გამანადგურებლებისა და აშშ სზძ-ის F-14 საგემბანო გამანადგურებლების ქვედანაყოფები. გარდა ამისა, რადიოელექტრონული წინააღმდეგობის (EF-111, EC-130, EA-6B), მოწინააღმდეგის შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და მართვის (E-3 “სენთრი” და E-2 “ჰოქაი”), აგრეთვე მიწისზედა მიზნების საჰაერო დაზვერვის რადიოსალოკაციო სისტემისა და დარტყმების მიყენების მართვის “ჯისთარსი” (E-8) თვითმფრინავების არსებობა მნიშვნელოვნად აძლიერებდა დაჯგუფების საბრძოლო შესაძლებლობებს და უზრუნველყოფდა დაზვერვისა და ავიაციის მართვის ავტომატიზებული სისტემის შექმნას.
ერაყის სჰძ-ის საბრძოლო ავიაციას შეადგენდა მოძველებული ტიპების დაახლოებით 700 თვითმფრინავი. თანამედროვე მანქანები, ისეთები, როგირიცაა МиГ-29 და Су-24, რომლებიც თავიანთი მახასიათებლებით კოალიციის საავიაციო ტექნიკის თანაზომადი გახლდათ, თვითმფრინავების ფარეხის 30 %-ს (ე. ი. დაახლოებით 210 მანქანას) არ აღემატებოდა. ერაყული სარდლობის განკარგულებაში ამერკელების ანალოგიურად რადიოელექტრონული ბრძოლისა (რებ) და შრლა და მართვის თვითმფრინავების არარსებობა დაპირისპირებულ მხარეთა საავიაციო დაჯგუფებების პოტენციალებს შორის განსხვავებას კიდევ უფრო ზრდიდა.
იმავე დროს სახმელეთო ჯარების რაოდენობრივი თანაფარდობა ერაყის სასარგებლოდ იყო. კერძოდ, ერაყული მიწისზედა ძალების შემადგენლობაში შედიოდა დაახლოებით 5000 ტანკი და საველე არტილერიის 8000-ზე მეტი ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი. ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის შეიარაღებულ ძალებში საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის მოითვლებოდა 3500-მდე ტანკი და 3700-ზე მეტი საველე არტილერიის ქვემეხი და ნაღმსატყორცნი აშშ ზქჯ-ის საბრძოლო ტექნიკის გათვალისწინებით. და თუმცა კი ხარისხობრივ მიმართებაში მეძ-ის სახმელეთო ჯარებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის დაჯგუფების შეიარაღებას დასავლელი სამხედრო სპეციალისტები უფრო მაღლა აფასებდნენ, ვიდრე ერაყული სახმელეთო ჯარების იარაღსა და საბრძოლო ტექნიკას, მაგრამ არა იმდენად, რომ ამით რაოდენობის კომპენსირება მომხდარიყო. ამასთან ერაყული საბრძოლო ტექნიკა უდაბნოს პირობებში ექსპლუატაციისთვის უფრო შეგუებული გახლდათ.
ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიის დაწვრილებითმა და ხანგრძლივმა დაზვერვამ (ხუთ თვეზე მეტ ხანს გრძელდებოდა) მეძ-ის ხელთ არსებული მთელი საშუალებებით, სადაზვერვო თანაგზავრების ჩათვლით, ასევე ხელი შეუწყო საბრძოლო მოქმედებების სწორად დაგეგმვას. დაზვერვის მონაცემები მეტყველებდა ქუვეითში და საუდი-ერაყის საზღვრის გაყოლებაზე მძლავრი საფორტიფიკაციო ნაგებობების შექმნისა და სანაპიროს თავდაცვის განმტკიცების შესახებ. დაზვერვის დახმარებით მეძ-ის სამხედრო ხელმძღვანელობა უზრუნველყოფილი იყო ერაყისა და ქუვეითის ტერიტიორიების დაწვრილებითი რუკებით მთელი მნიშვნელოვანი სამხედრო და სამხედრო-პოლიტიკური ობიექტების, აგრეთვე ქვეყნის სამხრეთსა და ქუვეითში ერაყის შეიარაღებულ დაჯგუფებათა დისლოკაციების ზუსტი მიბმით (привязка).
ამერიკულმა სარდლობამ აშშ-ში გაითამაშა საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის შესაძლო მსვლელობა ქუვეითის განთავისუფლებისთვის დაზვერვის მონაცემებისა და კონფლიქტის რაიონის თავისებურებათა გათვალისწინებით ელექტრონულ-გამომთვლელი ტექნიკის გამოყენებით (ე. წ. “კომპიუტერული თამაშები”) და მივიდა დასკვნამდე, რომ ამ ოპერაციის ჩატარებას შეეძლო გამოეწვია დიდი დანაკარგები ანტიერაყული კოალიციის მეძ-ის ცოცხალ ძალაში (50 ათას ადამიანამდე). იმავე დროს მნიშვნელოვნი უპირატესობა ავიაციაში მოწინააღმდეგის შესახებ დაწვრილებითი და სარწმუნო მონაცემების არსებობისას შესაძლებლობას აძლევდა მრავალეროვნულ ძალებს, რომ მხოლოდ საავიაციო დაჯგუფების გამოყენებით, უმოკლეს ვადებში ჰაერში ბატონობა მოეპოვებინა, სამხედრო და სახელმწიფო მართვის სისტემის დეზორგანიზება და ქუვეითში ერაყის შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების იზოლირება მოეხდინა, მისთვის მნიშვნელოვანი ზარალი მიეყენებინა, დემორალიზება მოეხდინა და წინააღმდეგობის გაწევის ნება გაეტეხა, ე. ი. მიწისზედა ჯარების საბრძოლო მოქმედებები მნიშვნელოვნად უფრო ნაკლები დანაკარგებით უზრუნველეყო.
სპარსეთის ყურის ზონაში მრავალეროვნული ძალების დაჯგუფების გაშლის პირველი დღეებიდანვე მეძ-ის სარდლისა და მისი საავიაციო კომპონენტის შტაბები შეუდგნენ ერაყის წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების გეგმების შემუშავებას.
დასავლეთის ზოგიერთი პოლიტიკური ექსპერტი, რომლებიც აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მოქმედებებსა და პერიოდულ განცხადებებს აანალიზებდნენ დაწყებული 2. 8. 90-დან (ე. ი. ერაყის მიერ ქუვეითის დაპყრობიდან) და 17. 1. 91-ის ჩათვლით (საომარი მოქმედებების დასაწყისი), მივიდა დასკვნამდე, რომ ამერიკული ხელმძღვანელობა ამ პერიოდში შექმნილი სიტუაციიდან გამოსვლის მშვიდობიანი გზების ძიებისკენ კი არ ისწრაფვოდა, არამედ კონფრონტაციის კიდევ უფრო დამძიმებისა და ერაყის ხელმძღვანელობისთვის “სახის შენარჩუნებით” («с сохранением лица») უკანდახევის გზების მოჭრისკენ. ამაზე კერძოდ შემდეგი ღონისძიებები მიუთითებდა:
– აშშ ადმინისტრაციის რეაქციის სისწრაფე ერაყის მოქმედებებზე (2 აგვისტოს – ერაყის მიერ ქუვეითის დაპყრობა, 6 აგვისტოს – სპარსეთის ყურის რაიონში გაერთიანებული ცენტრალურუი სარდლობის /გცს, CENTCOM/ ჯარების დაჯგუფების გაშლაზე გადაწყვეტილების მიღება, 8 აგვისტოს – ტაქტიკური ავიაციის, ჯარებისა და ტვირთების გადასროლების დაწყება);
– კონფლიქტის ზონაში აშშ შეიარაღებული ძალების შემტევი დაჯგუფების გაშლის აუცილებლობაზე გადაწყვეტილების სწრაფი მიღება;
– ნატო-ში მოკავშირეებსა და სხვა ქვეყნებზე ზეწოლის მოხდენა კონფქლიტში მათი ჩართვისა (вовлечение) და ასეთნაირად მისი ინტერნაციონალიზაციის მიღწევის მიზნით;
– აშშ ადმინისტრაციის უარი საკითხის განხილვაზე ერაყული ჯარების ქუვეითიდან გაყვანისა და იმავდროულად გაერო-ს გადაწყვეტილებათა შესრულების შესახებ ისრაელის მიერ ოკუპირებული არაბული მიწების განთავისუფლების თაობაზე, აგრეთვე ამერიკული სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ულტიმატიური ხასიათის სხვა განცხადებები, რომლებიც პრობლემის გადაწყვეტის კომპრომისული გზების ძიებას უარყოფდა.
სპარსეთის ყურის ზონაში კონფლიქტის სულ დასაწყისიდანვე მკაფიოდ გამოიხატა შეერთებული შტატების ძირითადი მიზნები, რომელთა მიღწევაც მისი დასრულების შემდეგ იგეგმებოდა: ერაყში არსებული სახელისუფლებო რეჟიმის პროამერიკულით შეცვლა, ერაყული სამხედრო პოტენციალის განადგურება და მოცემულ რეგიონში აშშ-ის სამხედრო ყოფნის ხანგრძლივი დროით უზრუნველყოფა.
გარდა ამისა, აშშ-ისა და ნატო-ს სხვა ქვეყნების სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსები იმედოვნებდნენ რეალურ საბრძოლო ვითარებაში იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის უახლესი სისტემების (როგორიცაა თვითმფრინავები F-117A და F-15E, საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტები “თომაჰოქი”, მაღალი სიზუსტის საბრძოლო მასალების პერსპექტიული ტიპები, მიწისზედა მიზნების საჰაერო დაზვერვისა და დარტყმების მიყენების რადიოსალოკაციო სისტემა “ჯისთარსი”) შემოწმების შესაძლებლობის მიღებას, აგრეთვე დიდი ხნიდან შეიარაღებაში არსებული სისტემების შესაძლებლობათა შემოწმებისაც და ამით იმის დამტკიცებას, რომ ამერიკული შეიარაღებული ძალები წარმოადგენდა საერთაშორისო დავების აშშ-ის ინტერესებში გადაწყვეტის ეფექტურ საშუალებას.
აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, ღებულობდა რა გადაწყვეტილებას სპარსეთის ყურის ზონაში გასაშლელ ჯართა დაჯგუფების ზომებისა და ხარისხობრივი შემადგენლობის შესახებ, ამოდიოდა ზემოთ დასახელებული მიზნების მიღწევის აუცილებლობიდან, ფსონს აკეთებდა რა ამ დროს შეიარაღებული კონფლიქტის გარდაუვალობაზე. ამითვე ხელმძღვანელობდნენ აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობისა და სჰძ-ის მე-9 საჰაერო არმიის შტაბებიც, როდესაც შეუდგნენ მომავალი ოპერაციის გეგმების შემუშავებას. მთავარი როლი საომარი მოქმედებების საწყის პერიოდში ეთმობოდა ავიაციას, რომელსაც, მეძ-ის ხელმძღვანელობის აზრით, საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში რიგი მასირებული დარტყმების მსვლელობისას შემდეგი ამოცანები უნდა გადაეწყვიტა:
– მოეპოვებინა ჰაერში უპირატესობა, ჩახშო ერაყის საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) სისტემა და გაენადგურებინა მისი სჰძ-ის საბრძოლო ავიაცია;
– მოეხდინა ქვეყნისა და მისი შეიარაღებული ძალების სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების დეზორგანიზაცია;
– გაენადგურებინა ოპერატიულ-ტაქტიკური და ტაქტიკური რაკეტების – მასობრივი დაზიანების იარაღის მიზნამდე მიტანის ერთერთი საშუალების სტაციონარული და მობილური გასაშვები დანადგარები;
– გაენადგურებინა მასობრივი დაზიანების იარაღის (მდი) მარაგები;
– არსებითი ზარალი მიეყენებინა ერაყის სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის და მისი ინფრასტრუქტურა დაენგრია;
– მნიშვნელოვანი ზარალი მიეყენებინა ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებისთვის ქუვეითში და შეექნა პირობები ქუვეითის განთავისუფლების საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის გარანტირებული წარმატებისთვის მინიმალური დანაკარგებით.
მეძ-ის სამხედრო ხელმძღვანელობა იმედოვნებდა, რომ კოალიციის საავიაციო დაჯგუფებას მთელი ამ ამოცანების გადაწყვეტა, მათი ფართომასშტაბურობის მიუხედავად, შეეძლო ერთი საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში, რომელსაც სამ ეტაპად ჩაატარებდნენ. პირველ ეტაპზე ითვალისწინებდნენ პირველი ოთხი ამოცანის შესრულებას დარტყმების მიყენებით ჰთ სისტემის ობიექტებზე, სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებზე, სარაკეტო და საავიაციო ბაზებზე, მდი-ის წარმოების ცენტრებსა და შენახვის ბაზებზე.
მეორე ეტაპზე ავიაციას უნდა უზრუნველეყო ქუვეითში ერაყული ჯარების დაჯგუფების იზოლირება იმავდროულად ერაყის სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალისთვის ზარალის მიყენებით. დაზიანების ძირითად ობიექტებს ამ ეტაპზე წარმოადგენდა ერაყის ინფრასტრუქტურის საკვანძო ელემენტები (კომუნიკაციების კვანძები და ხაზები, ხიდები, საბრძოლო მასალებისა და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის /მტუ/ სხვა საშუალებათა შენახვის საწყობები), აგრეთვე სამხედრო-სამრეწველო საწარმოები, პირველ რიგში კი იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის მწარმოებელი ქარხნები.
მესამე ეტაპის მსვლელობისას იგეგმებოდა მასირებული საავიაციო ზემოქმედების მოხდენა ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებაზე ქუვეითში საჰაერო შეტევითი ოპერაციის უკანასკნელი ამოცანის გადაწყვეტის მიზნით, რომელიც ქუვეითის განთავისუფლებისთვის პირობების შექმნაში მდგომარეობდა ანტიერაყული კოალიციის მიწისზედა ჯარების მხრიდან მინიმალური დანაკარგებით.
მეძ-ის საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის საფუძვლები, უცხოური პრესის შეტყობინებების მიხედვით, 1990 წლის სექტემბერ-ოქტომბერში იქნა შემუშავებული. შემდგომში ამ გეგმას მუდმივად აზუსტებდნენ და კორექტირებას უტარებდნენ თვით 1991 წლის იანვრის შუარიცხვებამდე მოწინააღმდეგის შესახებ ახალი სადაზვერვო მონაცამების მოსვლისა და უდაბნო ადგილმდებარეობის პირობებში მოქმედებათა გამოცდილების შეძენასთან ერთად, რაც არაბეთის ნახევარკუნძულზე გაშლილი მეძ-ის დაჯგუფების მიერ წარმოებული მრავალრიცხოვანი საფრენოსნო-ტაქტიკური და ზოგადსაჯარისო სწავლებების ფარგლებში ხდებოდა. ამ სამუშაოს მსვლელობისას მეძ-ის სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება საავიაციო დაჯგუფების გაძლიერების შესახებ და 1990 წლის დეკემბრის ბოლოსა და 1991-ის იანვრის დასაწყისში იგი გაზრდილ იქნა აშშ კონტინენტური ნაწილიდან და ევროპულ ზონაში აშშ სჰძ-ის სარდლობის შემადგენლობიდან ამერიკული ტაქტიკური ავიაციის დამატებითი ქვედანაყოფების გადასროლის ხარჯზე. სტრატეგიული ბომბდამშენები საომარი მოქმედებების დაწყებამდე იყენებდნენ მხოლოდ ავიაბაზას კუნძულ დიეგო-გარსიაზე ჩაგოსის არქიპელაგში (ინდოეთის ოკეანე). დაჯგუფების ტაქტიკური ავიაციის ძირითადი მასა ბაზირებული იყო საუდის არაბეთში ავიაბაზებში ერ-რიადი, თაბუკი, ეთ-თაირი, ჰამის-მუშაითი, დაჰრანი და სხვა. ამერიკული ტაქტიკური ავიაცია (ავიაბაზა ინჯირლიკი, თურქეთი) ევროპულ ზონაში აშშ სჰძ-ის სარდლობის შემადგენლობიდან იქნა გამოყვანილი და მეძ-ის საავიაციო კომპონენტის სარდალს დაექვემდებარა. გარდა ამისა, თურქეთში იქნა გადასროლილი ნატო-ს მობილური ძალების საავიაციო ქვედანაყოფები (გერმანიის, ბელგიისა და იტალიის 40-ზე მეტი საბრძოლო თვითმფრინავი) მისი საჰაერო თავდაცვის გაძლიერების მიზნით. ისინი რჩებოდნენ ნატო-ს გაერთიანებული სჰძ-ის დაქვემდებარებაში და განკუთვნილი იყვნენ მხოლოდ თურქეთის ტერიტორიაზე ერაყული სჰძ-ის შესაძლო საჰაერო თავდასხმის მოგერიებისთვის.
საგემბანო ავიაცია მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების შემადგენლობაში წარმოდგენილი იყო აშშ სზძ-ის ავიამზიდებზე “სარაგოტა”, “ჯონ ფ. კენედი”, “თეოდორ რუზველტი” და “ამერიკა” (წითელი ზღვა), აგრეთვე “რეინჯერი” და “მიდუეი” (სპარსეთის ყურე) ბაზირებული საავიაციო ქვედანაყოფებით.
მეძ-ის მთელი ავიაცია აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის (ტას) მე-9 საჰაერო არმიის სარდლის დაქვემდებარებაში იმყოფებოდა, რომელიც იმავდროულად აშშ შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული ცენტრალური სარდლობის (გცს) საავიაციო კომპონენტის სარდალიც გახლდათ. ამერიკულმა სარდლობამ მიაღწია უფლებას, რომ თავისი გეგმების მიხედვით გამოეყენებინა მეძ-ის მთელი საავიაციო ქვედანაყოფები და ნაწილები მათი ეროვნული კუთვნილების მიუხედავად შესაბამისი ქვეყნების სამხედრო ხელმძღვანელობასთან შეთანხმების გარეშე. ასე, კანადის სჰძ-ის თვითმფრინავები CF-18, რომლებიც კონფლიქტის ზონაში იყვნენ გადასროლილი კანადის სზძ-ის ხომალდების ჰაერიდან დასაფარავად, პრაქტიკულად მაშინვე იქნენ ჩართული მეძ-ის საჰაერო თავდაცვის ერთიან სისტემაში, ხოლო შემდგომში კი მათ იყენებდნენ B-52 სტრატეგიული ბომბდამშენების თანხლებისთვის, რომლებიც ერაყული ფორმირებების პოზიციებს აყენებდნენ დარტყმებს ქვეყნის სამხრეთში. საფრანგეთის სჰძ-ის ქვედანაყოფები გადასროლილი იყო ქუვეითის განთავისუფლების ოპერაციებში მონაწილეობისთვის, ხოლო საჰაერო შეტევითი ოპერაციის ფარგლებში კი ისინი გამოიყენებოდა დარტყმების მისაყენებლად ერაყის ტერიტორიაზე მდებარე ობიექტებზე, რაც საფრანგეთის თავდაცვის მინისტრის გადადგომის ერთერთ მიზეზად იქცა.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის საბოლოო სახემდე მიყვანა 1991 წლის იანვრის პირველ დეკადაში იქნა დასრულებული. 15 იანვარს მთავრდებოდა აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ სადამ ჰუსეინისადმი წაყენებული ულტიმატუმის ვადა ერაყული ჯარების ქუვეითიდან გაყვანის შესახებ და ამავე დღეს იწყებოდა უმთვარო ღამეების პერიოდი მსოფლიოს მოცემულ რაიონში.
საბრძოლო მოქმედებები გაჩაღებულ იქნა 16-დან 17 იანვრის ღამეს მასირებული სარაკეტო-საავიაციო დარტყმების მიყენებით. პირველი აფეთქებები ბაღდადის რაიონში გაისმა ადგილობრივი დროით ღამის დაახლოებით 3 სთ-ზე. აყენებდა რა პირველ დარტყმას ღამით მეძ-ის სარდლობა ისწრაფვოდა თავისი საავიაციო დაჯგუფების ხარისხობრივი უპირატესობის სრული მოცულობით გამოყენებისკენ, რომლის საბრძოლო თვითმფრინავების უმეტეს ნაწილს შეეძლო ერთნაირად ეფექტურად ემოქმედა დღეღამის ნებისმიერ დროს, მაშინ როდესაც ერაყული საჰაერო თავდაცვის გამანადგურებლების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილს გააჩნდა ღამის პირობებში საჰაერო დარტყმების მოგერიებაში მონაწილეობის უნარი. საბრძოლო ავიაციის აფრენამდე რამდენიმე საათით ადრე იქნა დაწყებული რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) საშუალებების მასირებული გამოყენება ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის რადიოსალოკაციო სადგურების (რლს), აგრეთვე ჰთ-ის საშუალებებისა და ჯარების მართვის სისტემებში კავშირგაბმულობის ხაზების რადიოელექტრონული ჩახშობის მიზნით.
სამი დღეღამის განმავლობაში (17-19 იანვარი) მეძ-ის ავიაციამ შეასრულა შვიდი მასირებული დარტყმა, რასაც დაახლოებით 5000 თვითმფრინავ-გაფრენა დასჭირდა. შემდეგ დადგა გარკვეული ჩავარდნა ავიაციის მოქმედებათა ინტენსივობაში და მომდევნო სამ დღეში ყოველდღეღამურად ასრულებდნენ არაუმეტეს 400 თვითმფრინავ-გაფრენისა დარტყმების მისაყენებლად ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიაზე განლაგებულ ობიექტებზე.
17-19 იანვარს ჩატარებულ ოპერაციაში წყდებოდა საბრძოლო ამოცანების უფრო ფართო წრე პირველი საჰაერო ოპერაციის თეორიაში არსებულთან შედარებით, რომელიც აშშ სჰძ-ის შტაბს ჰქონდა შემუშავებული ცენტრალურ-ევროპული საომარ მოქმედებათა თეატრის (ომთ) პირობებში გამოყენებისთვის. თუ კი ცე ომთ-ზე ომის გაჩაღების შემთხვევაში პირველი საჰაერო ოპერაცია, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, უნდა ჩატარებულიყო ჰაერში უპირატესობის მოპოვების მიზნით, სპარსეთის ყურეში ასეთი ამოცანა მხოლოდ პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას წყდებოდა. დასავლელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, რომლებმაც იმ ობიექტების ხასიათის ანალიზი გააკეთეს, რომელთაც დარტყმები პირველ სამ დღეღამეში განიცადეს, მეძ-ის სარდლობა იმედოვნებდა ავიაციის წინაშე მდგარი მთელი ამოცანების გადაწყვეტას თვით ქუვეითის განთავისუფლებისთვის საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩასატარებლად პირობების შექმნამდეც კი.
პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას აუცილებელი გახლდათ ჰაერში უპირატესობის მოპოვება, ერაყის სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების დარღვევა, მისი ავიაციის, ტაქტიკური და ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტების განადგურება. ის გრძელდებოდა 2 სთ-სა და 30 წთ-ს (ნაშუაღამევის სამის ნახევრიდან დილის 5 საათამდე ადგილობრივი დროით). მასში მონაწილეობდა დაახლოებით 600 საბრძოლო თვითმფრინავი. ძალების ოპერატიული მოწყობა შეიცავდა შემდეგ ეშელონებს: ჰთ-ის სისტემის ჩახშობისა და ორ დამრტყმელს. საავიაციო დარტყმის წინ მიყენებულ იქნა მასირებული დარტყმა საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტებით (ზბფრ) “თომაჰოქი” საჰაერო თავდაცვის, სახელმწიფო და სამხედრო მმართველობის სისტემების სტაციონარულ ობიექტებზე. გაუშვეს დაახლოებით 100 ფრთოსანი რაკეტა (ფრ) ორი ზალპით 50-50 რაკეტით თითოეულში აშშ სზძ-ის ხომალდებიდან როგორც სპარსეთის ყურის მხრიდან, ისე წითელი ზღვისაც. პენტაგონის ექსპერტების შეფასებით, ზბფრ “თომაჰოქებმა” უჩვენეს მაღალი ეფექტურობა – გაშვებული რაკეტების 90 %-მა დააზიანა მიზნები (თუმცა კი ზოგიერთი ექსპერტი თვლიდა, რომ მათი ეფექტურობა უფრო ნაკლები იყო). შემდგომში პერიოდულად ხორციელდებოდა ზბფრ-ების გაშვება (ორი-ათი ან მეტი რაკეტა ზალპში) მასირებულ საავიაციო დარტყმებს შორის მოწინააღმდეგეზე მუდმივი საცეცხლე ზემოქმედების შენარჩუნების მიზნით.
საჰაერო თავდაცვის ჩახშობის ეშელონი შეიცავდა დარტყმაში მონაწილე თვითმფრინავების ერთ მესამედს (F-111, F-16, F-117A, F-15E, A-6E, F-4G), რებ-ის თვითმფრინავების 20 %-ს (EF-111 და EA-6B) და დამრტყმელი ჯგუფების დაფარვის გამანადგურებელთა 30 %-ს (F-15, F-16). ეშელონის შემადგენლობაში მიდიოდა F-117 ტაქტიკური გამანადგურებლების ესკადრილიაც, რომელსაც პირველად, თუ არ ჩავთვლით პანამის კონფლიქტში მათ წარუმატებელ მონაწილეობას, იყენებდნენ რეალურ საბრძოლო პირობებში. ისინი აყენებდნენ დარტყმებს ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებს. რებ-ის თვითმფრინავები, რომლებიც საბრძოლო რიგებში მიდიოდნენ და ზონებშიც მორიგეობდნენ, ახორციელებდნენ ერაყული რლს-ების რადიოელექტრონულ ჩახშობას, იფარავდნენ დამრტყმელ თვითმფრინავებსა და ზბფრ “თომაჰოქებს”.
პირველი დამრტყმელი ეშელონი შეიცვავდა დარტყმაში მონაწილე მთელი თვითმფრინავების თითქმის ნახევარს, მათგან 65 % იყო დაფარვის გამანადგურებლები. ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების დაზიანების ძირითადი ობიექტები გახლდათ მოწინააღმდეგის სარაკეტო და საავიაციო ბაზები. ეშელონის შემადგენლობაში შედიოდა აგრეთვე F-117A თვითმფრინავების ესკადრილიაც, რომელიც დარტყმას აყენებდა ოტრ-ების ორ ბაზას ერაყის დასავლეთში (სასტარტო პოზიციებიდან ამ ბაზების რაიონში შესაძლებელი გახლდათ ოტრ-ების გაშვება ისრაელის წინააღმდეგ). ამ ესკადრილიის მოქმედებების დუბლირება მოახდინეს საგემბანო თვითმფრინავებმა F/A-18. ეშელონის შემადგენლობაში შემავალი სტრატეგიული ბომბდამშენები B-52 (12 ერთეული) დარტყმებს აყენებდნენ ერაყის სამხედრო პოტენციალის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან ობიექტებს ბაღდადისა და ბასრას რაიონებში.
მეორე დამრყმელი ეშელონი (მონაწილე თვითმფრინავების 20 %) გამოიყენებოდა ერაყული ჰთ-ის, ქვეყნისა და მისი შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემების იმ ობიექტების წინააღმდეგ, რომლებიც კვლავ განაგრძობდნენ ფუნქციონირებას. ამ ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების რადიოელექტრონულ დაფარვას ახორციელებდნენ რებ-ის თვითმფრინავები, ხოლო ხოლო ჰაერიდან დაფარვას კი – გამანადგურებლები (რომლებიც ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონებს აცილებდნენ), და ისინი ამ ამოცანას ასრულებდნენ საბრძოლო მოქმედებათა ზონის გარეთ საჰაერო სივრცეში საწვავით გაწყობის შემდეგ.
გამწყობი თვითმფრინავების (KC-135, KC-130, KA-6) ჯგუფები ბარაჟირებდნენ საუდის არაბეთის საზღვრის გაყოლებაზე ერაყთან და ქუვეითთან, უსხამდნენ რა საწვავს თვითმფრინავებს, რომლებიც საბრძოლო მოქმედებების ზონიდან ბრუნდებოდნენ. საბრძოლო და დამხმარე ავიაციის მთელი ჯგუფების მართვას ახორციელებდნენ შრლა და მართვის თვითმფრინავები E-3 “სენთრი” და E-2 “ჰოქაი”.
პირველი დარტმის მიყენებიდან 3 სთ და 30 წთ-ის შემდეგ მიყენებულ იქნა მეორე მასირებული დარტყმაც 2 სთ-ის ხანგრძლივობით (ძირითადად აშშ-ის ტაქტიკური და საგემბანო ავიაციის ძალებით). მასში პირველად მიიღო მონაწილეობა საფრანგეთის სჰძ-ის ქვედანაყოფმა (12 თვითმფრინავი “იაგუარი”), ხოლო სულ კი დაახლოებით 400 თვითმფრინავი იქნა გამოყენებული. ძირითად მიზნებს წარმოადგენდა ენერგომომარაგების, მდი-ის წარმოებისა და შენახვის ობიექტები.
საბრძოლო მოქმედებათა პირველი დღეღამის საღამო ხანს შესრულებულ იქნა მესამე მასირებული საავიაციო დარტყმა 2 სთ და 40 წთ ხანგრძლივობით (19.00 – 21.40) სამხედრო და სამხედრო-ეკონომიკური პოტენციალის ობიექტებზე ერაყის ტერიტორიის სიღრმეში. მასში მონაწილეობდა 300-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი (მათ რიცხვში ხუთი B-52).
საბრძოლო მოქმედებების მეორე დღეღამის განმავლობაში შესრულდა მეოთხე და მეხუთე მასირებული დარტყმები. მეოთხე დარტყმა 2 სთ-ის ხანგრძლივობით (00-დან 2.00-მდე), რომელშიც დაახლოებით 400 თვითმფრინავი გამოიყენებოდა, მათ შორის შვიდი B-52, მიეყენებოდა საბრძოლო მასალების, საწვავ-საცხები მასალებისა და მომარაგების საგნების საწყობებს, კომუნიკაციების ხაზებსა და კვანძებს, სახმელეთო ჯარების პოზიციებს ქვეყნის სამხრეში ქუვეითში ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფების იზოლაციის მიზნით.
მეხუთე დარტყმაში 7 სთ-ის ხანგრძლივობით (15.30-დან 22.30-მდე) მონაწილეობდა 700-მდე საბრძოლო თვითმფრინავი (მათ რიცხვში 14 B-52), რომლებმაც შეასრულეს 1000-ზე მეტი თვითმფრინავ-გაფრენა. თვითმფრინავების ოთხმა ტალღამ 1,5 სთ-ის ინტერვალებით დარტყმა მიაყენა ჰთ-ისა და მართვის სისტემების ახლად გამოვლენილ, მანამდე ვერდაზიანებულ და აღდგენილ ობიექტებს, კომუნიკაციათა მნიშვნელოვან კვანძებს, ნავთობგადამამუშავებელ კომპლექსებს, რადიო- და ტელეცენტრებს.
მეექვსე (2.30 – 4.30) და მეშვიდე (14.30 – 18.00) მასირებული დარტყმები შესაბამისად 2 და 3,5 სთ-ის ხანგრძლივობით, რომლებშიც შესაბამისად 400 და 500 საბრძოლო თვითმფრინავი მონაწილეობდა, მიაყენეს მესამე დღეღამეს ერაყული შეიარაღებული ძალების დაჯგუფებას ქუვეითში. ამასთან, მეექვსე დარტყმის მსვლელობისას საცეცხლე ზემოქმედება განიცადეს ერაყული ჯარების პოზიციებმა ქუვეითში საუდის არაბეთისა და ერაყის საზღვრის გაყოლებით ტაქტიკურ ზონაში, ხოლო მეშვიდესი კი – ოპერატიულ-ტაქტიკურ ზონაში საბრძოლო მოქმედებების რაიონის იზოლირების მიზნით.
მესამე დღეღამის მიწურულისთვის საჰაერო შეტევითი ოპერაცია დასრულდა, მაგრამ დაგეგმილი ამოცანებიდან მხოლოდ ერთი იქნა გადაწყვეტილი – მოიპოვეს და მყარად ინარჩუნებდნენ მეძ-ის ავიაციის უპირატესობას ჰაერში. განადგურებულ იქნა მდი-ის წარმოებისა და შენახვის ცნობილი ობიექტები. იმავე დროს ერაყის შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემა აგრძელებდა ფუნქციონირებას. დიდი რაოდენობით დაცული შესაფარებლების არსებობის წყალობით ერაყულმა ავიაციამ უმნიშვნელო დანაკარგები განიცადა, დიდი რაოდენობით ოტრ-ების გასაშვები დანადგარები აგრძელებდნენ მოქმედებას. პრაქტიკულად ვერ იქნა შექმნილი პირობები საჰაერო-მიწისზედა-საზღვაო ოპერაციის ჩატარებისთვის ქუვეითის გასანთავისუფლებლად. დასავლელი სამხედრო ექსპერტების შეფასებით, ამ ოპერაციის ჩატარებისთვის აუცილებელი იყო მნიშვნელოვნად შეემცირებინათ ერაყული ნაწილებისა და შენაერთების ბრძოლისუნარიანობა: ქუვეითის ტერიტორიაზე დისლოცირებულისა არანაკლებ ერთი მეორედით, ხოლო ერაყის სამხრეთში დისლოცირებული მეორე ოპერატიული ეშელონის ფორმირებებისა კი – არანაკლებ ერთი მესამედით.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის მსვლელობისა და შედეგების ანალიზმა უჩვენა, რომ წინასწარ დაგეგმილი მასირებული საავიაციო დარტყმების სერიამ, რომლებიც ზბფრ “თომაჰოქების” მასირებული და ჯგუფური დარტყმებით იყო გაძლიერებული, ვერ უზრუნველყო ოპერაციის მთელი მიზნების მიღწევა.
მეძ-ის სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება არ შეეწყვიტა მოწინააღმდეგეზე ზემოქმედება, არამედ მხოლოდ შეემცირებინა მისი ინტენსივობა, ამასთანავე გაეანალიზებინა შექმნილი სიტუაცია, ჩაეტარებინა მიზნების ხელმეორედ დაზვერვა და დაეგეგმა მეძ-ის შემდგომი მოქმედებები. სამდღიანი ანალიზის მსვლელობისას (20-დან 22 იანვრის ჩათვლით) მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება: ჯერ ერთი, გაეხანგრძლივებინათ საომარი მოქმედებების საჰაერო ფაზა, მაგრამ უარი ეთქვათ მასირებული დარტყმების მიყენებაზე, ხოლო სისტემატიური საბრძოლო მოქმედებების წარმოების ფარგლებში კი დაეგეგმათ ჯგუფური, თავმოყრილი და ერთეული საავიაციო დარტყმები, მოახდენდნენ რა მათ მუდმივ კორექტირებას დაზვერვის მონაცემებისა და ვითარების ცვლილების გათვალისწინებით; მეორე, უზრუნველეყოთ საავიაციო ჯგუფების მიერ ამოცანების თანამიმდევრულად შესრულება საბოლოო მიზნის მიღწევისთვის – ქუვეითის განთავისუფლების ოპერაციის ჩატარებისთვის პირობების შესაქმნელად; მესამე, გამოეყოთ სპეციალური ძალები და საშუალებანი, დამრტყმელი თვითმფრინავების, შრლა და მართვის თვითმფრინავების E-3 “სენთრი” და მიწისზედა საცეცხლე საშუალებების ჩათვლით ოტრ-ების მობილური გასაშვები დანადგარების ძიებისა და განადგურებისთვის.
ამრიგად, ერთი საჰაერო შეტევითი ოპერაცია საკმარისი არ აღმოჩნდა. საომარი მოქმედებები ფაქტიურად ფართო საჰაერო კამპანიაში გადაიზარდა იმავე ამოცანებითა და საბოლოო მიზნებით.
IV. ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის ჩახშობა ოპერაციაში “ქარიშხალი უდაბნოში”
1991 წლის 17 იანვარს დაწყებული ოპერაცია “ქარიშხალი უდაბნოში” ანტიერაყული კოალიციის მრავალეროვნული ძალების (მეძ) ავიაციის მასირებული გამოყენებითა და შეიარაღებულ ბრძოლაში მისი დომინირებული როლით ხასიათდებოდა. იგი ფაქტიურად მოკავშირეთა დამრტყმელი ძლიერების მთავარ ელემენტად იქცა. როდესაც საომარი მოქმედებების დასკვნით ეტაპზე (1991 წლის 24-28 თებერბალს) ავიაციის მხარდაჭერით მიწისზედა ძალები იქნა ამოქმედებული, მოწინააღმდეგე უკვე გატეხილი გახლდათ. ამიტომ მიწისზედა საბრძოლო მოქმედებები სწრაფმდინარე ხასიათს ატარებდა და მინიმალური დანაკარგებით იქნა დასრულებული.
მეორე მსოფლიო ომის დროის შემდეგ ავიაციის გამოყენების ასეთი ინტენსივობა არც ერთ შეიარაღებულ კონფლიქტში არ ყოფილა. მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფება ყოველდღიურად დაახლოებით 2000, ხოლო ცალკეულ დღეებში კი 3000-მდე თვითმფრინავ-გაფრენას ახორციელებდა, რომლებიც ძირითადად ისეთი ამოცანების გადასაწყვეტად სრულდებოდა, როგორებიცაა საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) საშუალებათა რადიოელექტრონული და საცეცხლე ჩახშობა, მიწისზედა მიზნებზე სარაკეტო-საბომბე დარტყმების მიყენება, საჰაერო მოწინააღმდეგისგან დასაცავად დამრტყმელი ჯგუფების თანხლება და ტაქტიკური საჰაერო დაზვერვის წარმოება. სულ ოპერაციის “ქარიშხალი უდაბნოში” დაწყებიდან და ცეცხლის შეწყვეტამდე დაახლოებით 110 ათასი თვითმფრინავ-გაფრენა იქნა შესრულებული – როგორც საბრძოლო გაფრენა, ისე საბრძოლო მოქმედებათა უზრუნველყოფისაც.
გეგმავდა რა საბრძოლო ავიაციის გამოყენების მაღალ ინტენსივობას, მეძ-ის სარდლობამ მაღალი ყურადღება დაუთმო ერაყული ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის საკითხს, როგორც ერთერთ ძირითად პირობას ჰაერში უპირატესობის მოპოვების ამოცანის წარმატებით გადაწყვეტისთვის. აანალიზებდნენ რა საბრძოლო მოქმედებათა პირველი სამი დღეღამის შედეგებს, რომელთა მსვლელობისას ფაქტიურად მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების ძალებით საჰაერო შეტევითი ოპერაცია იქნა ჩატარებული, უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები 1991 წლის მეორე ნახევარში სათანადო პატივს მიაგებდნენ ოპერაციის გეგმის ყველა დეტალის გულდასმით დამუშავებას, მოწინააღმდეგის ჰთ-ის ძალებისა და საშუალებათა საცეცხლე და რადიოელექტრონული ჩახშობის საკითხების ჩათვლით. ამ ამოცანების წარმატებით გადაწყვეტის გარეშე ავიაციის მასირებულად გამოყენებას შედეგად საბრძოლო ტექნიკისა და პირადი შემადგენლობის მნიშვნელოვანი დანაკარგები მოჰყვებოდა. უკანასკნელი, აშშ სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის აზრით, დაუშვებელი იყო, რადგანაც ადამიანთა დიდი დანაკარგების შემთხვევაში შეერთებული შტატების შეიარაღებულ კონფლიქტში მონაწილეობის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულება ამერიკულ საზოგადოებაში მკვეთრად გაიზრდებოდა.
სპარსეთის ყურის რაიონში ერთერთი პირველები გადასროლილ იქნა სტრატეგიული თვითმფრინავ-მზვერავები TR-1, U-2, RC-135, აგრეთვე შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და მართვის თვითმფრინავები AWACS. ცოტა მოგვიანებით საუდის არაბეთში ჩავიდნენ ტაქტიკური თვითმფრინავ-მზვერავები RF-4C, რომელთა ნაწილიც აღჭურვილი იყო სისტემით, რომელიც უზრუნველყოფდა მიწისზედა მიზნების ძიებას, იდენტიფიკაციასა და ადგილმყოფობის განსაზღვრას. თვითმფრინავ-მზვერავები მაშინვე შეუდგნენ ერაყთან და ქუვეითთან საუდის არაბეთის საზღვრის გასწვრივ სადაზვერვო ფრენების შესრულებას, ხოლო მოგვიანებით კი თურქეთ-ერაყის საზღვრის გასწვრივაც. პრაქტიკულად ორგანიზებულ იქნა ერაყისა და ქუვეითის ტერიტორიის სადღეღამისო დაზვერვის წარმოება მთელი ძალებითა და საშუალებებით, კოსმოსური სადაზვერვო თანამგზავრების ჩათვლით.
პირველ რიგში ხდებოდა მოწინააღმდეგის რადიოსალოკაციო სადგურების ტიპებისა და მუშაობის პარამეტრების, საჰაერო მიზნების აღმოჩენის, საკუთარი ჰთ-ის მიწისზედა საცეცხლე საშუალებებისა და გამანადგურებელი ავიაციის მართვისა და დამიზნების (наведение) სტაციონარული პუქტების, ჰთ-ის საშუალებათა მართვის სისტემაში კავშირგაბმულობის ხაზების პარამეტრების გამოვლენა. მთელი სადაზვერვო მონაცემები მიდიოდა აშშ სჰძ-ის მე-9 საჰაერო არმიის შტაბში, რომელიც ფაქტიურად მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების შტაბს წარმოადგენდა, სადაც მათი ანალიზი ხორცილედებოდა და მონაცემთა ბანკი იქმნებოდა.
სადაზვერვო მონაცემების ბანკის გაფართოებასა და საჰაერო შეტევითი ოპერაციის გეგმის დამუშავებასთან ერთად ხდებოდა საავიაციო ქვედანაყოფების სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელობის კორექტირებაც. უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებათა თანახმად, ითვალისწინებდნენ, რომ ერაყული შეიარაღებული ძალების აღჭურვასა და პირადი შემადგენლობის მომზადებაში საბჭოთა კავშირი და საფრანგეთი ღებულობდნენ მონაწილეობას. ამიტომ მეძ-ის საავიაციო ფორმირებათა საფრენოსნო შემადგენლობა იარაღის შესაბამის სისტემებსა და ამ ქვეყნების ქვედანაყოფების მოქმედებათა ტაქტიკას სწავლობდა. საუდის არაბეთისა და ანტიერაყული კოალიციის შემადგენლობაში შემავალი რეგიონის სხვა ქვეყნების პოლიგონებზე მიმდინარეობდა მოქმედებათა ტაქტიკის ცალკეული ელემენტების დამუშავება ჰთ-ის ერაყული სისტემის ჩახშობასა და დამრტყმელი ჯგუფების მიერ მის გარღვევაში.
მომზადების დასკვნით ეტაპზე ჩაატარეს სწავლებების სერია აშშ-ის ტერიტორიაზე ავიაბაზა ნელისის რაიონში არსებულ პოლიგონზე (ნევადის შტატი). ამ დროისთვის მასზე შექმნილი ჰქონდათ ისეთი ვითარება, რომელიც ასახავდა ერაყული დაჯგუფების მოწყობის ძირითად ელემენტებს ქუვეითში და ერაყის ტიპიურ ობიექტებს, რომლებიც დაზიანებისთვის იყო განკუთვნილი, აგრეთვე ჰთ-ის ერაყული სისტემაც ჰქონდათ იმიტირებული. ეს სწავლება საერთო სახელწოდებით “დეზერთ ფლეგი” მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების საფრენოსნო შემადგენლობის უმრავლესობამ გაიარა.
საბრძოლო მოქმედებები დაიწყო საჰაერო შეტევითი ოპერაციით, რომელიც შვიდი მასირებული დარტყმისგან შედგებოდა და სამი დღეღამის განმავლობაში გრძელდებოდა. პირველი მასირებული დარტყმის რიგების მოწყობა იყო სტანდარტული და შეიცავდა ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონსა და ორ დამრტყმელ ეშელონს, ძალთა თანაფარდობით შესაბამისად 30, 45 და 25 %% დარტყმაში მონაწილე თვითმფრინავების საერთო რაოდენობიდან (დაახლოებით 600 ერთეული).
მასირებულ სარაკეტო-საბომბე დარტყმებს თან ახლდა მოწინააღმდეგის რადიოელექტრონული საშუალებებისთვის ხელშეშლის (помехи) დაყენება და რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით მათი საცეცხლე დაზიანება. აქტიურ ხელშეშლას აყენებდნენ სიხშირეთა დიაპაზონებში 70 მგჰც-დან 18 გჰც-მდე, რომლებშიც ჰთ-ის ერაყულ რადიოსალოკაციო საშუალებებს შეეძლოთ მუშაობა.
მეძ-ის საავიაციო დაჯგუფების სარდლობა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა მოწინააღმდეგის ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონს, რადგანაც მის მოქმედებებზე იყო დამოკიდებული არა მხოლოდ პირველი მასირებული დარტყმის წინ თავისი ამოცანების შესრულება, არამედ მთლიანობაში საჰაერო ოპერაციის წარმატებაც. გულდასმით იქნა შერჩეული ამ ეშელონის შემადგენლობა, განხორციელებული მიზნების არჩევა და განაწილება, რომელთა კოორდინატებსაც მუდმივად აზუსტებდნენ და თითოეული ეკიპაჟის საფრენ დავალებაში შესაბამისი კორექტივები შეჰქონდათ. ამ ეშელონის შემადგენლობაში ჩართული იყო აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური ავიაციისა და სზძ-ის საგემბანო ავიაციის თვითმფრინავები: რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) თვითმფრინავები EF-11A “რავენი”, EA-6B “ფროულერი” (ჰთ-ის საშუალებათა რადიოელექტრონული ჩახშობისთვის /რეჩ/), EC-130H “კომპას კოლი” (ჰთ-ისა და ავიაციის მართვის სისტემებში კავშირგაბმულობის ხაზების ჩახშობისთვის), F-4G “უაილდ უიზლი”, A-6, F/A-18, “ტორნადო” (ჰთ-ის რადიოლოკაციური საშუალებების საცეცხლე ჩახშობისთვის), დამრტყმელი თვითმფრინავები F-117A, F-15E, F-16, F/A-18, A-6E, აგრეთვე საჰაერო სივრცის გაწმენდისა და დამრტყმელი ჯგუფების დაფარვის გამანადგურებლები F-15C.
მთელი ავიაციის, მათ შორის ჰთ-ის სისტემის ჩახშობის ეშელონის მოქმედებებს მასირებული დატრყმის მსვლელობისას მართავდნენ ოპერატიული ჯგუფები, რომლებიც იმყოფებოდნენ შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა (შრლა) და სჰძ-ის მართვის თვითმფრინავებში E-3 AWACS და სზძ-ის მართვისა – E-2 “ჰოქაი”, რომლებიც საზღვრის გასწვრივ სპეციალურად გამოყოფილ ზონებში მორიგეობდნენ.
ავიაციის მიერ დარტყმების მიყენებამდე გამოყენებულ იქნა საზღვაო ბაზირების ფრთოსანი რაკეტები (ზბფრ) “თომაჰოქი” (100 ერთეულამდე). მათი უმეტესი ნაწილი მიმართული იყო ერაყული ჰთ-ისა (ესენი გახლდათ უწინარეს ყოვლისა შორეული აღმოჩენის რადიოსალოკაციო სადგურები /რლს/) და ქვეყნის სახელმწიფო და სამხედრო მართვის სისტემის სტაციონარული ობიექტების დაზიანებაზე.
რებ-ის თვითმფრინავები პირველები გავიდნენ ერაყთან და ქუვეითთან საუდის არაბეთის საზღვრებთან და წინასწარ არჩეული ზონებიდან შეუდგნენ ერაყის საჰაერო თავდაცვის სისტემის საშუალებებისა და მათი კავშირგაბმულობის ხაზების, აგრეთვე ავიაციის მართვის ქსელებში კავშირგაბმულობის ხაზების რადიოელექტრონულ ჩახშობას. თვითმფრინავები EF-111A და EA-6B ახორციელებდნენ დამრტყმელი ჯგუფების რადიოელექტრონულ დაფარვას, იმყოფებოდნენ რა მათ საბრძოლო რიგებში. თვითმფრინავები EC-130H ჰაერში მორიგეობის ზონებში რჩებოდნენ და კავშირგაბმულობის საშუალებათა ჩახშობას აგრძელებდნენ, ხოლო მოწინააღმდეგის ტერიტორიის თავზე საჰაერო სივრცეში კი არ შედიოდნენ.
იმისთვის, რათა ერაყული ჰთ-ის რლს-ები აეძულებიანათ, რომ მუშაობაში ჩართულიყვნენ, ზოგიერთ შემთხვევაში თვითმფრინავების (A-6, A-7, F/A-18) სპეციალურ სადემონსტრაციო ჯგუფებსაც იყენებდნენ, რომელთაც შეიარაღებაში გააჩნდათ უპილოტო ცრუ მიზნები AN/ADM-141 TALD. ეს უპილოტო აპარატები გაშვების შემდეგ ახდენდნენ დამრტყმლი თვითმფრინავების ჯგუფების ფრენის იმიტირებას, რაც იწვევდა ერაყული ჰთ-ის საშუალებათა მუშაობის აქტივიზაციის პროვოცირებას, რითაც ეს უკანასკნელნი საკუთარ კოორდინატებსა და მუშაობის პარამეტრებს დროზე ადრე ამჟღავნებდნენ. სულ დაახლოებით 100 ცრუ მიზანი იქნა დახარჯული.
მოქმედებაში მოყვანილ ერაყულ რლს-ებს გამოავლენდნენ და ანადგურებდნენ თვითმფრინავები F-4G, A-6, F/A-18 და “ტორნადო” ჰთ-ის საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის ჯგუფების შემადგენლობიდან. ისინი აღჭურვული იყო ამერიკული რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით AGM-88 HARM დამიზნების გაუმჯობესებული სისტემით, აგრევე უახლესი ინგლისური რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტებით ALARM, რომლებსაც პირველად იყენებდნენ. ეს უკანასკნელი რაკეტები ჯერ კიდევ არ შედგებოდა შეიარაღებაში, და მათი გამოცდები საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთვის დასრულებული არ ყოფილა.
რამდენადაც თითოეულ რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტას დამიზნების რამდენიმე პასიური რეჟიმი გააჩნდა, თვითმფრინავების დამრტყმელ ჯგუფებს ჰთ-ის რლს-ებზე შეტევა სრულიად სხვადასხვანაირი ტაქტიკური ილეთების გამოყენებით შეეძლოთ. რაკეტას ALARM, მაგალითად, ხუთი სამუშაო რეჟიმი გააჩნდა. მომუშავე რლს-ზე პირდაპირი დამიზნების რეჟიმში შეტევა ხორციელდებოდა უმოკლესი ტრაექტორიით. მაგრამ რაკეტის მოცემულ რეჟიმში გამოყენებისთვის აუცილებელი გახლდათ ჰთ-ის რადიოელექტრონულ საშუალებათა ადგილმდებარეობაზე განლაგების ზუსტად ცოდნა.
ჰთ-ის ზონაში დერეფნის წარმოქმნისა და მასში თვითმფრინავების დამრტყმელი ჯგუფების შეყვანის შემდეგ გამოიყენებოდა ჩახშობის რეჟიმი. ამ რეჟიმის გამოყენებით ახორციელებდნენ ერთდროულად რაკეტების გაშვებას რამდენიმე რლს-ის განადგურების მიზნით, რომელთა განლაგება საკმარისი სიზუსტით არ იყო ცნობილი. ეს რეჟიმი განკუთვნილი იყო აგრეთვე სახომალდო რლს-ების ჩასახშობადაც ხომალდ-მიზნის მუდმივად გადაადგილების პირობებში.
ლოდინის რეჟიმში რაკეტაზე შესაძლოა გახსნილიყო სპეციალური პარაშუტი, რაც მისცემდა მას დაშვების ვერტიკალური სიჩქარის შემცირებისა და დანიშნულ ზონაში რადიოგამოსხივების წყაროს ძიების დროის გაზრდის, ან კიდევ მოწინააღმდეგის რლს-ის ჩართვის მომენტის დალოდების საშუალებას.
დამიზნების კომბინირებული რეჟიმისას რაკეტა შესაძლო იყო მაშინვე დაემიზნებინათ მომუშავე რლს-ზე ან კიდევ ლოდინის რეჟიმში გადაეყვანათ პარაშუტის გახსნით მოწინააღმდეგის რლს-ის გამორთვისას.
დამიზნების უნივერსალურ რეჟიმში რაკეტის ტრაექტორიის ოპტიმიზაცია ხდებოდა გაშვების სიმაღლის გათვალისწინებით. გაშვების შემდეგ რაკეტა იკავებდა ფრენის ოპტიმალურ სიმაღლეს მიზნის ძიებისთვის. ერაყული ჰთ-ის ჩახშობისას 100-ზე მეტი რადიოლოკაციასაწინააღმდეგო რაკეტა ALARM იქნა ამოქმედებული.
დამრტყმელი თვითმფრინავების საბრძოლო მოქმედებების დამახასიათებელ თავისებურებას წარმოადგენდა მაღალი სიზუსტის საავიაციო იარაღისა და მცირედ შესამჩნევი გამანადგურებელ-ბომბდამშენების F-117A გამოყენება, აგრეთვე ზბფრ “თომაჰოქებთან” ერთობლივად დროისა და მიჯნების მიხედვით მკაფიოდ კოორდინირებული დარტყმების მიყენება. თვითმფრინავების გასვლა შეტევის ობიექტებთან ხორციელდებოდა მკაცრად დაგეგმილ დროს მაშინვე ფრთოსანი რაკეტების შემდეგ.
ჰთ-ის ერაყული სისტემის ჩახშობის გეგმა ითვალისწინებდა პირველ რიგში საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების (ზრკ), შრლა-ის სტაციონარული პოსტების, მართვის პუნქტებისა და კავშირგაბმულობის კვანძების განადგურებას. ამ ამოცანას უსვამდნენ უახლეს ტაქტიკურ გამანადგურებლებს F-117A, რომლებიც ღამის საათებში შეტევების შესასრულებლად არიან განკუთვნილი და შესაბამისი აღჭურვილობა და შეიარაღებაც გააჩნიათ. საბრძოლო მოქმედებათა პირველი ღამის განმავლობაში F-117A გამანადგურებლები 415-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ავიაესკადრილიის შემადგენლობიდან ზრკ-ების პოზიციათა წინააღმდეგ მოქმედებდნენ ერაყის დასავლეთში.
ჰთ-ის ახლო საშუალებათა საცეცხლე ჩახშობის ჯგუფში ზოგიერთ მიმართულებაზე პირველად იყენებდნენ ტანკსაწინააღმდეგიო ვერტმფრენებს AH-64 “აპაჩი”. ამ ვერტმფრენების ესკადრილიას დაუსვეს შორეული აღმოჩენის ორი რლს-ის განადგურების ამოცანა, რომლებიც ერაყის ერთერთ დასავლეთ რაიონში იყვნენ დისლოცირებული.
ვერტმფრენები “აპაჩი” მოქმედებდნენ ორ რგოლად (звенья, რგოლი ავიაციაში ესკადრილიაზე უფრო მცირე ქვედანაყოფია – ი. ხ.) ოთხ-ოთხი მანქანით. მათ UH-60 ვერტმფრენები აცილებდნენ. დამრტყმელი ვერტმფრენების საფრენოსნო შემადგენლობა ღამური ხედვის ხელსაწყოებსა და თბოვიზიურ სამიზნე-სანავიგაციო სისტემებს იყენებდა. მიზნების ვიზუალური აღმოჩენა 12 კმ-მდე სიშორეზე იქნა განხორციელებული, დაახლოებით 7 კმ მანძილზე მიზნები ამოცნობილ იქნა, ხოლო რაკეტების AGM-114 “ჰელფაირი” გაშვებას კი ახდენდნენ 3-6 კმ სიშორიდან. სარაკეტო დარტყმებს თავიდან აყენებდნენ ენერგომომარაგების სადგურებს, შემდეგ კავშირგაბმულობის სისტემის ობიექტებს, და ბოლოს კი, თავად რადიოსალოკაციო სადგურებსაც. დამრტყმელი ჯგუფის თითოეულ ვერტმფრენს დანიშნული ჰქონდა ორი ძირითად და ერთიც სათადარიგო მიზნები. ვერტმფრენები “აპაჩი” მიზნის რაიონში დაახლოებით 4 წთ-ს იმყოფებოდნენ და ამ დროის განმავლობაში რლს-ები განადგურებულ იქნა.
ზრკ-ების ჩახშობის შემდეგ მოკავშირეთა ძალების საბრძოლო თვითმფრინავებმა ფრენების შესრულება უკვე საშუალო სიმაღლეებზეც შეძლეს, მცირე სიმაღლეებზე კი ვერა, რომლებზედაც მათი ჩამოგდება საზენიტო არტილერიისა (ზა) და გადასატანი საზენიტო სარაკეტო კომპლექსების (გზრკ) ცეცხლით იქნებოდა შესაძლებელი. მეძ-ის მფრინავები ცდილობდნენ აუცილებლობის გარეშე არ ემოქმედათ 1300 მ-ზე ნაკლებ სიმაღლეებზე, რადგანაც საზენიტო არტილერიის გადამღობი ცეცხლი ტაქტიკური ილეთების შესრულებას არსებითად უძნელებდათ. ზოგიერთი უცხოელი სპეციალისტის მონაცემებით, 300 გამანადგურებელ-დამჭერთან და 600 ზრკ-თან ერთად ერაყს შეიარაღებაში გააჩნდა სხვადასხვა ყალიბის 9-10 ათასი საზენიტო საარტილერიო დანადგარი, ძირითადად საბჭოთა წარმოებისა (ЗСУ-23-4 და ЗСУ-57-2 /ЗСУ – зенитная самохдная установка/).
ძირითად ფაქტორებად, რომლებმაც მნიშვნელოვან ხარისხად იქონიეს გავლენა ერაყული ჰთ-ის სისტემის ჩახშობაზე, იქცნენ დარტყმის მოულოდნელობა, რებ-ის სხვადასხვანაირი აქტიური და პასიური საშუალებების გამოყენება, ტაქტიკური ავიაციის ილეთების მრავალფეროვნება. იმავე დროს ერაყული ჰთ-ის მხრიდან აღინიშნებოდა მისი მართვის ორგანოების უუნარობა იმაში, რომ ფუნქიონირება ეწარმოებინათ ძლიერი რადიოელექტრონული დაპირისპირების პირობებში, აგრეთვე იარაღის გამოყენებაში ინიციატივის არარსებობაც.
ერაყული სჰძ-ის პასიურმა მოქმედებებმა უცხოელი სამხედრო ექსპერტების გაოცება გამოიწვია. ბევრი ამერიკელი მფრინავი, რომლებმაც ერაყული თვითმფრინავების წინააღმდეგ საჰაერო ბრძოლების წარმოებისთვის მომზადებისას პასუხისმგებლობა გამოიჩინეს, მოწინააღმდეგის თვითმფრინავების ტაქტიკური ილეთები სკურპულოზურად შეისწავლეს, სასწავლო მომზადების მსვლელობისას ერთეული და ჯგუფური საჰაერო ბრძოლების წარმოების სრულიად სხვადასხვანაირი ვარიანტები დაამუშავეს, ჰაერში მოწინააღმდეგის რაიმენაირი წინააღმდეგობის პრაქტიკულად სრული არარსებობის გამო გაოცებული იყო. ყველა თვითმფრინავი, რომლებიც მეძ-ის ავიაციამ საბრძოლო პირობებში დაკარგა, ჰთ-ის მიწისზედა საშუალებების ცეცხლით იქნა ჩამოგდებული. ამასთან, ყველაზე უფრო მეტი დანაკარგები ბრძოლების პირველ დღეებში “ტორნადო” თვითმფრინავების ინგლისელმა მფრინავებმა განიცადეს, რომლებიც, ერაყული აეროდრომების ბლოკირების ამოცანის შესრულებისას, მცირე სიმაღლეებზე მოქმედებდნენ.
აანალიზებდნენ რა ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონის დამრტყმელი ჯგუფების მოქმედებებს, დასავლელი ექსპერტები კონფლიქტიდან სულ რამდენიმე თვის შემდეგ ხაზს უსვამდნენ, რომ ობიექტების ძირითადი ნაწილი მწყობრიდან გამოყვანილ ან განადგურებულ იქნა პირველი მასირებული დარტყმის მსვლელობისას. შემდგომი მასირებული დარტყმების მიყენებისას კი ჰთ-ის ჩახშობის ეშელონს უკვე აღარ აყალიბებდნენ.
V. კანადის სჰძ სპარსეთის ყურეში ომში
სპარსეთის ყურის ზონაში მრავალეროვნული ძალების სამხედრო-საჰაერო ძალების (მეძ სჰძ) გაშლილი დაჯგუფების შემადგენლობაში კანადის სჰძ-ის კონტინგენტიც შედიოდა, რომელმაც კორეაში ომის შემდეგ პირველად მიიღო უშუალო მონაწილეობა საბრძოლო მოქმედებებში. ამის შესახებ გადაწყვეტილება კანადის მთავრობამ მიიღო 1990 წლის სექტემბრის დასაწყისში.
ქვეყნის შეიარაღებული ძალების სარდლობამ აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელობის რეკომენდაციათა საფუძველზე შეიმუშავა ეროვნული სჰძ-ის მოქმედებების გეგმა სპარსეთის ყურის ზონაში, რომელიც ორ ეტაპს შეიცავდა – “სიმიტერი” (“ხმალი”) და “ფრიქშენი” (“ხახუნი”). ისინი შესაბამისად ოპერაციების “დეზერთ შილდი” (“უდაბნოს ფარი”) და “დეზერთ სთორმი” (“ქარიშხალი უდაბნოში”) შემადგენელ ნაწილებს წარმოადგენდა.
გეგმა “სიმიტერის” ძირითადი მიზანი გახლდათ ეროვნული სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის ძალებით მატერიალური საშუალებებისა და ტვირთების კონფლიქტის ზონაში გადასროლა და საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისთვის ავიაციის მომზადება. 1990 წლის სექტემბრიდან ნოემბრის ჩათვლით კანადის სჰძ-ის 1-ლი დივიზიის ქვედანაყოფები ევროპაში გერმანიის პოლიგონებზე ატარებდნენ ინტენსიურ სასწავლო-საბრძოლო მომზადებას ომისთვის მთაგორიანი და უდაბნო ადგილმდებარეობის პირობებში გამოსაყენებლად. ძირითადი ყურადღება (განკარგულებაში არსებული ავიარესურსების 80 %-ზე მეტი) დათმობილი ჰქონდა ფრენების შესრულებას მცირე მოცულობის მიწისზედა დაცულ მიზნებზე საბომბე-საიერიშო დარტყმების მიყენებით. საბრძოლო ტექნიკის გადასროლის შესაძლებლობები მოწმდებოდა CF-18 თვითმფრინავების ჯგუფის პერებაზირებაში წვრთნის მსვლელობისას სამხედრო-საჰაერო ბაზიდან ლარი (გფრ) ავიაბაზაში ჰიბრალტარი (დიდი ბრიტანეთი).
ავიატექნიკის გადასროლები სპარსეთის ყურის ზონაში დაიწყო 1990 წლის ოქტომბერში 18 CF-18-ის პერებაზირებით ევროპაში კანადის სჰძ-ის 1-ლი საავიაციო დივიზიის 409-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი საავიაციო ესკადრილიის შემადგენლობიდან. ეს ავიაესკადრილია შემდგომში შეიცვალა ამავე დივიზიაში შემავალი 439-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ესკადრილიით, რომელიც ასეთივე დანიშნულების 416-ე ავიაესკადრილიის (ავიაბაზა ქოულდ-ლეიქი, კანადა) გამოცდილი საფრენოსნო და ტექნიკური შემადგენლობით იყო გაძლიერებული. 1991 წლის იანვარში გერმანიიდან დამატებით კიდევ რვა CF-18 იქნა გადასროლილი. ასეთნაირად, საბრძოლო მოქმედებების დასაწყისისთვის 439-ე ტაქტიკურ გამანადგურებელ ავიაესკადრილიაში მოცემული ტიპის 26 თვითმფრინავი მოითვლებოდა.
ტექნიკური პერსონალი გადაჰყავდათ და სხვადასხვა ტვირთები და აღჭურვილობა გადაჰქონდათ კანადის სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავებით (12 CC-137 და ორიც CC-130). საწყის ეტაპზე (1990 წლის სექტემბერი) სხვადასხვანაირ სამხედრო ტვირთებს კანადიდან თავს უყრიდნენ ავიაბაზებში ლარი და ბადენ-ზოლინჰენი (გფრ), ხოლო შემდეგ კი საუდის არაბეთის ტერიტორიაზე არსებულ ავიაბაზებში გადაზიდავდნენ. იმავე წლის ოქტომბრის შუახანებიდან სამხედრო ტვირთები კონფლიქტის ზონაში უკვე უშულოდ კანადიდან ჩადიოდა. გადასროლების ოპერატიულ ხელმძღვანელობას ახორციელებდა კანადის სჰძ-ის სარდლობის შტაბი ევროპაში. სპარსეთის ყურის რაიონში ტვირთების ძირითადი მასის ჩატანის ოპერაცია 4 ნოემბერს იქნა დასრულებული. სულ კი 1990 წლის სექტემბრიდან 1991 წლის იანვრის ჩათვლით კონფლიქტის ზონაში 2,5 ათასი ტ სხვადასხვა ტვირთები იქნა გადასროლილი.
თავდაპირველად კანადური ავიაჯგუფის წინაშე ისმებოდა სპარსეთის ყურეში გაშლილი ეროვნული სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) დაჯგუფების ერაყული სჰძ-ის მხრიდან შესაძლო საჰაერო თავდასხმებისგან დაცვის ამოცანა. შემდგომში ამოცანები გაფართოებულ იქნა მეძ-ის სახომალდო დაჯგუფების საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ერთიან სისტემაში. ჰაერში საბრძოლო მორიგეობისთვის გამოყოფილი CF-18-ების საბრძოლო გამოყენებაზე გადაწყვეტილებას მეძ-ის სარდლობა ღებულობდა, და არა კანადის მთავრობა.
ჰაერში სადღეღამისო საბრძოლო მორიგეობის ორგანიზაცია მოიცავდა ფრენების შესრულებას დანიშნულ ზონაში CF-18 გამანადგურებლების წყვილების შემადგენლობაში. მართვასა და მიზანჩვენებას ახორცილებედნენ ერთიანი საკომანდო პუნქტიდან, რომელიც აშშ სზძ-ის ერთერთ ხომალდზე იყო გაშლილი, აგრეთვე AWACS სისტემის E-3A თვითმფრინავებიდან. როგორც წესი, მორიგეობის რაიონში იმყოფებოდა ერთი-ორი გამწყობი თვითმფრინავი KC-130, რომლებიც ჰთ-ის გამანადგურებლების ჰაერში საწვავით გაწყობას ასრულებდნენ. CF-18 თვითმფრინავების ფრენის ხანგრძლივობა ჰაერში გაწყობის გათვალისწინებით დაახლოებით 3 სთ-ს შეადგენდა. მორიგეობის მსვლელობისას ძირითადი ყურადღება ეთმობოდა ხომალდების დაფარვას ერაყული სჰძ-ის ტაქტიკური გამანადგურებლების “მირაჟ-F.1” დარტყმებსგან, რომელთაც შეიარაღებაში ხომალდსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტები “ეკზოსეტი” AM-39 გააჩნდათ. სულ ამ ამოცანის შესრულებისთვის მოახდინეს 776 გაფრენა. სასწავლო-საბრძოლო მომზადების მსვლელბისას CF-18 თვითმფრინავის თითოეულმა მფრინავმა რამდენიმე საწვრთნელი საჰაერო ბრძოლა ჩაატარა “მირაჟ-F.1” გამანადგურებლებთან, რომლებიც არაბთა გაერთიანებული საამიროების სჰძ-ს ეკუთვნიან.
იმავდროულად ორგანიზებულ იქნა საფრენოსნო ეკპაჟების მომზადება სხვა ამოცანების გადაწყვეტისთვისაც, როგორებიცაა საბრძოლო მოქმედებათა რაიონის იზოლაცია და სახმელეთო ჯარების უშუალო საავიაციო მხარდაჭერა. გარდა ამისა, ერთობლივი სწავლებების მსვლელობისას ამუშავებდნენ თავიანთი დანიშნულების მიხედვით სხვადასხვანაირი ჯგუფების ურთიერთმოქმედების ორგანიზაციის საკითხებს მასირებული დარტყმების მიყენებისას.
საჰაერო შეტევითი ოპერაციის დაწყების შემდეგ (1991 წლის 17 იანვრიდან) მოქმედებაში შევიდა გეგმა “ფრიქშენი”, რომლის შესაბამისადაც CF-18 თვითმფრინავების გამოყენება დაიწყეს მეძ-ის ტაქტიკური ავიაციის დამრტყმელი ჯგუფების თანხლებისთვის, ხოლო შემდეგში კი B-52 სტრატეგიული ბომბდამშენების თანხლებისთვისაც, რომლებიც დარტყმებს აყენებდნენ ერაყული ჯარების პოზიციებს ქვეყნის სამხრეთში. დავალების დასრულების შემდეგ CF-18 გამანადგურებლებს, როგორც წესი, საწვავს უსხამდნენ ჰაერში და ვითარების პირობების და მიხედვით, სხვა დავალებას აძლევდნენ ან კიდევ ბაზირების აეროდრომზე დასაჯდომად უშვებდნენ. ჰაერში საწვავით გაწყობის გათვალისწინებით, ფრენის ხანგრძლივობა შეადგენდა არანაკლებ 3 სთ-ისა, ხოლო ცალკეულ შემთხვევებში კი – 5 სთ-მდეც. სულ ამ ამოცანის შესრულებისთვის კანადური სჰძ-ის კონტინგენტმა 168 თვითმფრინავ-გაფრენა მოახდინა.
სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებებში შესვლის შემდეგ (1991 წლის 25 თებერვალი) მკვეთრად გაიზარდა მოთხოვნილება მოიერიშე ავიაციაში, რომელიც დარტყმებს აყენებდა მიწისზედა მიზნებს ტაქტიკურ სიღრმეში. უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის შესრულებისთვის დაიწყეს CF-18 გამანადგურებლების გამოყენებაც, რადგანაც ამ პერიოდში მოპოვებული ჰქონდათ უპირატესობა ჰაერში და მტკიცედ ინარჩუნებდნენ მას.
კანადელმა მფრინავებმა შეასრულეს 56 გაფრენა სახმელეთო ჯარებისთვის ავიამხარდაჭერის აღმოსაჩენად. ძირითადად ესმებოდათ სხვადასხვა მიწისზედა მიზნების (საარტილერიო პოზიციები, პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკის დამცავი შესაფარებლები /укрытия/) განადგურების ამოცანა. ამასთან გამოიყენებოდა შემდეგი შეიარაღება: უმართავი რეაქტიული ჭურვები LAU-5003 და ბომბები Mკ82 (227 კგ). მიწისზედა მიზნებზე შეტევები სრულდებოდა, როგორც წესი, ცუდი ხილვადობის პირობებში, რაც მიზნების იდენტიფიცირებას აძნელებდა. ამ ფაქტორებმა, დასავლელი სპეციალისტების აზრით, განაპირობა მიყენებული დარტყმების დაბალი ეფექტურობა. ბომბტყორცნა ხორციელდებოდა მარტივი სახეობის მანევრიდან 1300-1500 მ სიმაღლიდან. კანადური სჰძ-ის კონფლიქტში მონაწილეობის მთელი პერიოდის მანძილზე ავიატექნიკის დანაკარგები არ ყოფილა, ხოლო მის საბრძოლო მზადყოფნას კი 95 %-ის დონეზე ინარჩუნებდნენ.
კანადური სჰძ-ის სარდლობამ გააანალიზა თავისი ავიაციის საქმიანობა კონფლიქტის მსვლელობისას და გააკეთა დასკვნები, რომლებიც ეროვნული სჰძ-ის მშენებლობის გეგმებში იქნა გათვალისწინებული. კერძოდ, მიწისზედა მიზნების დაზიანებისთვის საბრძოლო შესაძლებლობების ასამაღლებლად ითვალისწინებდნენ უახლოეს ერთ-ორ წელიწადში (1991-92 წლებში) აშშ-ში მაღალი სიზუსტის იარაღის პარტიის შესყიდვას. ეს საბრძოლო მასალები განკუთვნილი გახლდათ ძირითადად კანადური სჰძ-ის 1-ლი საავიაციო დივიზიისთვის ევროპაში.
VI. სპარსეთის ყურის ზონაში მეძ-ის სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებათა საინჟინრო უზრუნველყოფა
(ვინაიდან სახმელეთო /მიწისზედა/ საბრძოლო მოქმედებები მხოლოდ რამდენიმე დღეღამეს გაგრძელდა, ამიტომ ჟურნალ Зарубежное Военное Обозрение-ს ხელმძღანელობა, როგორც ჩანს, იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ „შეიარაღებული ძალების ზოგადი საკითხების“ განყოფილებაში ამის თაობაზე უკვე გამოქვეყნებული ინფორმაცია საკმარისად სრულად ასახავდა კონფლიქტში სახმელეთო ჯარების საბრძოლო მოქმედებებს და ხელახლა ცალკე მისი გამეორება საჭირო არ იყო. ამასთანავე განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსად მან მიიჩნია მრავალეროვნული ძალების სახმელეთო კომპონენტის საბრძოლო მოქმედებათა საინჟინრო უზრუნველყოფა, რაც მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებული იყო საინჟინრო თვალსაზრისით წინასწარ მომზადებული ერაყული თავდაცვის სწრაფად და მინიმალური დანაკარგებით გადალახვასთან, რაზედაც არის კიდეც ამ წერილში საუბარი)
1991 წლის მიწურულს, დასავლურ ღია სამხედრო გამოცემებზე დაყრდნობით, საბჭოთა ავტორები აღნიშნავდნენ, რომ საინჟინრო ჯარების ძირითადი ამოცანა, როგორც ნატო-ს ქვეყნების არმიების წესდებებსა და დარიგებებში ესმებოდა ხაზი, გახლდათ პირველი ეშელონის ნაწილებს მაღალი მობილურობის უზრუნველყოფა. საინჟინრო ნაწილების აღჭურვილობა და მომზადება გამიზნული იყო უწინარეს ყოვლისა ჯარებისთვის დახმარების აღმოჩენაზე ღობურებისა და ადგილმდებარეობის (местность) ყველაზე უფრო რთული უბნების გადალახვაში. ითვლებოდა, რომ მაღალმობილურ ნაწილებს თანამედროვე ბრძოლაში მოქმედებებისას მოუწედათ მოწინააღმდეგის მრავალრიცხოვანი ღობურების, უპირატესად კი ნაღმური ღობურების არაერთხელ გადალახვა. ეს რიგი მიზეზებით იყო განპირობებული:
– ნაღმური ღობურების ეფექტურობის მკვეთრად გაზრდით, რაც დაკავშირებული იყო ხარსხობრივად (თვისობრივად) ახალი ნაღმების გამოყენებასთან;
– მათი მექანიზებული დაყენების საშუალებებით ჯარების აღჭურვით, რაც ხელს უწყობდა იმ დროისა და ძალების შემცირებას, რომლებიც დანაღმული ველებს დასაყენებლად მოითხოვებოდა;
– დისტანციურად დაყენებადი ნაღმური ღობურების ფართო გამოყენების დაგეგმვით, რომლებიც უშუალოდ ბრძოლის მსვლელობისას იქნებოდა გამოყენებული, ახლად გამოვლენილი მოწინააღმდეგის წინააღმდეგ.
როგორც დასავლელი სამხედრო ექსპერტები აღნიშნავდნენ, ნაღმების მასობრივი გამოყენების პირობებში მანევრის შემსრულებელი ჯარები ღობურებთან მოულოდნელი შეხვედრისთვის მუდმივად მზად უნდა ყოფილიყვნენ, ჰქონოდათ მათი სწრაფად და მინიმალური დანაკარგებით გადალახვისა და ადგლმდებარეობის დანაღმული უბნიდან გამოსვლის შესაძლებლობა.
ნატო-ს ყველა ქვეყნის სახმელეთო ჯარებში ღობურების გადალახვა (მათი გვერდიდან შემვლისთვის პირობების არარსებობისას) ორი ხერხით ივარაუდებოდა:
– სვლიდან (с ходу), როდესაც აუცილებელი იყო შეტევის ტემპის შენარჩუნება (ჩვეულებრივ ხორციელდებოდა ცეცხლის ქვეშ, ამ შემთხვევაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნდა წინსვლის სიჩქარეს; ღობურებში გასასვლელები კეთდებოდა მოიერიშე ეშელონის შემადგენლობაში ჩართულ მესანგრეთა მიერ);
– წინასწარი მომზადებით (ტარდებოდა საკმარისი დროის არსებობისას ან სვლიდან ღობურის წარუმატებელი გადალახვის შემთხვევაში).
ღობურის გადალახვის ხერხს ზოგადსაჯარისო მეთაური საბრძოლო ვითარების, დროის არსებობის, ძალებისა და საშუალებათა არსებობის, მაქსიმალური ფარულობისა და მოულოდნელობის მიღწევის, ამინდის პირობებისა და განათებულობის, აგრეთვე ღობურის ხასიათისა და სირთულის მიხედვით ირჩევდა.
ნატო-ს ქვეყნების სახმელეთო ჯარების შენაერთებს, რომლებიც აღჭურვილი იყვნენ თანამედროვე საბრძოლო, სპეციალური და მაღალი გამავლობის სატრანსპორტო საშუალებებით (მათ შორის მცურავითაც ან რომელთაც შეეძლოთ ღრმა ფონების /броды/ გადალახვა), შეეძლოთ უგზოობის პირობებში საკმარისად მაღალი სიჩქარეებით გადაადგილებულიყვნენ. მაგრამ ღობურების გადალახვისთვის, რომლებსაც მოწინააღმდეგე მასობრივი წესით გამოიყენებდა, გაზრდიდა რა მათ სიღრმეშიც, საჭირო შეიქნებოდა სპეციალური ღონისძიებების გატარება, რომლებიც საინჟინრო ჯარებს ეკისრებოდა.
ნატო-ს ქვეყნების საინჟინრო ჯარების შესაძლებლობები და მათი უნარი არსებული საშუალებებით გადალახავდნენ მოწინააღმდეგის თანამედროვე თავდაცვას, რომლისთვისაც სხვადასხვა ტიპის ღრმად ეშელონირებული ღობურებს ფართო გამოყენებაა დამახასიათებელი, და აგრეთვე ტანკსაწინააღმდეგო, საარტილერიო და სასროლი იარაღის ძლიერი ცეცხლით მათი დაფარვა (прикрытие), შემოწმებულ იქნა სპარსეთის ყურის ზონაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას.
ერაყული ჯარების თავდაცვის სისტემა, როგორც ამერიკელი სპეციალისტები მიუთითებდნენ, შექმნილი იყო იმ გამოცდილებათა გათვალისწინებით, რომლებიც 1973 და 1982 წლებში ისრაელის წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებებში შეიძინეს სირიისა და ეგვიპტის არმიებმა. თავდაცვა ქუვეითის სამხრეთ საზღვრის გაყოლებაზე აგებული იყო სამ ეშელონად. პირველს შეადგენდნენ ქვეითი ბრიგადები, რომელთაგან თითოეულს ეკავა უბანი ფრონტში 4-6 კმ და სიღრმეში 4 კმ (ნახატი 1). წინა ხაზზე ორი ქვეითი ბატალიონი იმყოფებოდა (თითოეულის სამ მეწინავე ასეულს წრიული თავდაცვის საასეულო ან საოცეულო საყრდენი პუნქტები ეკავა). მათ შორის მომზადებული იყო როგორც ფრონტიდან ისე ფლანგებიდან შემოჭრილი მოწინააღმდეგის უწყვეტი დაზიანების ზონები (зоны сплошного поражения). სულ ერაყული ჯარების პირველ ეშელონში ქუვეითში იმყოფებოდა 11-12 ქვეითი დივიზია, რომელთათვისაც მოწყობილი იყო სრული პროფილის სანგრები და შესაფარებლები (укрытия), მეორეში – 3-4 მექანიზებული ან სატანკო დივიზია ასევე სრულებით აღჭურვილ პოზიციებზე. ქუვეითის დედაქალაქის დასავლეთით განლაგებული გახლდათ მესამე ეშელონი – ტაქტიკური რეზერვი (2-3 მექანიზებული ან სატანკო დივიზია). სამივე ეშელონს ღობურების სისტემა იფარავდა. ღობურების ზოლის საერთო სიგრძე თავდაცვის წინა ხაზის წინ დაახლოებით 180 კმ-ს შეადგენდა, ხოლო მისი სიღრმე კი – 2,8 კმ-მდე. აგებული ღობურები (заграждения) უნარიანად იყო შეხამებული ბუნებრივ დავრკოლებებთან და ადგილმდებარეობის ნაკეცებთან (складки местности).
და რას წარმოადგენდა ერაყული არმიის ღობურების სისტემა ქუვეითის საზღვართან 1990 წლის აგვისტოში? როგორც წესი, თავდაცვითი პოზიციების სამივე ზოლს სხვადასხვა ტიპის კომბინირებული ღობურების სისტემა იფარავდა, რომლებიც ერთმანეთს ავსებდნენ. ღობურები ჩვეულებრივ შემდეგი წესით იყო განლაგებული (ნახატი 2): 2-5 მ სიმაღლის მიწაყრილი ციცაბო გამკვრივებული ფერდებით (скаты), ეკლიანი ლენტისგან გაკეთებული “კონცენტრინას” ტიპის მავთულიანი სპირალების ორი რიგი, 6 მ-მდე სიღრმის ტანკსაწინააღმდეგო თხრილი, მავთულხლართიანი ღობური (გაძლიერებული მავთულხლართიანი ღობე და ბადე ბოძების რამდენიმე რიგისგან), დანაღმული ველები (შერეული – ტანკსაწინააღმდეგო და ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებისგან) და, ბოლოს, კიდევ ერთი მიწაყრილი, რომლის უკანაც ქვეითი ქვედანაყოფების, ტანკსაწინააღმდეგო საშუალებათა, არტილერიისა და ტანკების პოზიციები იმყოფებოდა. თავდაცვაში მყოფი მხარის აზრით, მიწაყრილები, არ წარმოადგენენ რა სერიოზულ დაბრკოლებას თანამედროვე ტანკებისთვის, ხელსაყრელ პირობებს ქმნიან ტანკსაწინააღმდეგო საშუალებებით მათი უფრო ეფექტურად დაზიანებისთვის, განსაკუთრებით კი იმ მომენტში, როდესაც ისინი მიწაყრილის თხემზე ამოდიან და თავიანთ ფსკერს აშიშვლებენ. მავთულხლართიან სპირალებს, როგორც ამერიკელი სპეციალისტები თვლიდნენ, შეეძლოთ გარკვეული დროით შეეკავებინათ არა მხოლოდ ჩამოქვეითებული ქვეითი ჯარის წინსვლა, არამედ მსუბუქი მოჯავშნული მანქანებისაც, სავალი ნაწილის ელემენტებზე მათი დახვევის შედეგად. ტანკსაწინააღმდეგო თხრილების ავსებას ვარაუდობდნენ ნავთობით, რომლისთვისაც კრიტიკულ მომენტში შეეძლოთ ცეცხლი წაეკიდებინათ, რაც მათი გადალახვის მსურველ ანტიერაყული კოალიციის ჯარებს დამატებით სიძნელეებს შეუქმნიდა. ნაღმურ ღობურებს 80-100 მ სიღრმე გააჩნდათ. ტანკსაწინააღმდეგო და ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებს ერთობლივად ან ცალცალკე აყენებდნენ, ზოგჯერ კი ტანკსაწინააღმდეგო დანაღმული ველები პერიმეტრზე 20-40 მ სიღრმის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების ზოლებით იყო დაფარული, რასაც შემომტევი მოწინააღმდეგისთვის ხელის საშუალებათა გამოყენებით ღობურების დაზვერვის წარმოება და მათი გადალახვა უნდა გაეძნელებინა. მეძ-ის სარდლობის აზრით, ნაღმური ღობურები ღობურების მთელი სისტემის ყვედლაზე უფრო რთულ და სახიფათო კომპონენტს წარმოადგენდა.
ემზადებოდნენ რა ღრმად ეშელონირებული კომბინირებული ღობურების გადალახვისთვის, მეძ-ის ნაწილებმა მრავალრიცხოვანი სწავლებები ჩაატარეს სპეციალურად აღჭურვილ პოლიგონებზე საუდის არაბეთში, სადაც ერაყულის ანალოგიური მრავალზოლიანი ღობურების უბნები იქნა მოწყობილი, რომლებზედაც სპეციალურად ჩამოყალიბებული მოიერიშე ჯგუფების მიერ მათი სწრაფი გადალახვის ილეთებს ამუშავებდნენ. მსგავს მოქმედებები მუშავდებოდა სახმელეთო ჯარების ამერიკული ქვედანაყოფების მიერ აშშ კონტინენტურ ნაწილშიც, სადაც რამდენიმე სასწავლო ცენტრში არაბეთის ნახევარკუნძულის პირობები იყო მოდელირებული ღობურების მოწყობილი სისტემით.
შეტევისთვის მომზადების პროცესში და უშუალოდ მისი მსვლელობისას მეძ-ის ნაწილები ღობურების სისტემის გადალახვას შემდეგი ხერხებით ახორციელებდნენ.
მიწაყრილებს გადალახავდნენ გასასვლელებში, რომლებიც მოჯავშნული საინჟინრო მანქანებისა და სახაზო ტანკების მიერ იყო გაკეთებული, რომელთაც ჩამოსაკიდებელი საბულდოზერო აღჭურვილობა გააჩნდათ. აშშ სახმელეთო ჯარებში ასეთ საშუალებებს წარმოადგენდა მესანგრეთა ტანკები M728 და უნივერსალური საიჟინრო მანქანები M9 ACE, ინგლისურ არმიაში – მესანგრეთა ტანკები AVRE და კოვშით აღჭურვილი თანხლების საინჟინრო მანქანები FV180 CET. რიგ შემთხვევებში მიწაყრილებში გასასვლელების გაკეთებისთვის იგეგმებოდა მესანგრეთა ტანკების 165-მმ ქვემეხების გამოყენებაც, რომელთაც ზუსტი დამიზნებული სროლის წარმოება შეეძლოთ 17 კგ მასის პლასტიკური ასაფეთქებელი ნივთიერების მუხტის მქონე ფუგასური ჭურვებით 1000 მ-მდე სიშორეზე, აგრეთვე ხელით მისატანი პლასტიკური ასაფეთქებელი ნივთიერების მძლავრი მიწერტილი (თავმოყრილი, сосредоточенные) მუხტებით C-4.
მავთულხლართიან ღობურებში (მძიმე მოჯავშნული მანქანებისთვის ისინი დაბრკოლებას ვერ წარმოადგენდა) გასასვლელების გაკეთებას ვარაუდობდნენ ხელით ან “ბენგალირული ტორპედოს” ტიპის წარგძელებული მუხტების დახმარებით.
ნაღმური ღობურების გადალახვა გაითვალისწინებოდა გასასვლელებში, რომლებიც ტრალირების მექანიკური ან ასფეთქებელი საშუალებებით უნდა შეექმნათ. ორივე ტიპის საშუალებათა გამოყენება ერთობლივად იგეგმებოდა, რასაც დაყენებული ნაღმების განადგურების უფრო მეტი ეფექტურობისა და საიმედობისთვის ხელი უნდა შეეწყო. ყველაზე უფრო მიზანშეწონილად ითვლებოდა სანაღმო დანისებური ტრალების (минные ножевые тралы) გამოყენება, რომლებიც ამერიკული სატანკო ნაწილებისა და ინგლისური საინჟინრო ქვედანაყოფების შეიარაღებაში გახლდათ, და რომელთაც გრუნტში დაყენებული ნაღმებისგან გაკეთებულ ღობურებში კვალისებური გასასვლელების (колейные проходы) შექმნა შეეძლოთ. ასეთი საშუალების ნაკლოვანებებს წარმოადგენდა ღობურების ზოლის წინა საზღვრის ზუსტად გასაზღვრის აუცილებლობა, აგრეთვე ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმების აფეთქებათა მიმართ დაბალი მედეგობა. აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის საინჟინრო ნაწილების შეიარაღებაში არსებული განნაღმვის დაგრძელებული მუხტები ვერ უზრუნველყოფდნენ გაკეთებულ გასასვლელებში არსებული ყველა ნაღმის 100-პროცენტიან განადგურებას (დასაჭერი მოქმედების /нажимного действия/ ერთტაქტიანი ამფეთქებლის მქონე ნაღმებისთვის – 75-პროცენტიანს). აი რატომ ითვლებოდა გასასვლელების გაკეთების ძირითად ხერხად დაგრძელებული მუხტების გამოყენება, რომელთა აფეთქების შემდეგაც ვერამუშავებული ნაღმების საკონტროლო ტრალირებას უკვე დანისებური ტრალების დახმარებით ახდენდნენ. ამ მიზნისთვის სახაზო ან მესანგრეთა ტანკს ბუქსირით მიჰყავდა მისაბმელი დაგრძელებული მუხტით (ან ერთმანეთზე გადაბმული ორი მისაბმელი /сцеп из двух прицепов/) და დანისებური ტრალითაც აღიჭურვებოდა.
აღნიშნულ საშუალებებთან ერთდროულად ამერიკელები ამუშავებდნენ და ამოწმებდნენ დანაღმული ველების განადგურების ეფექტურობას არტილერიისა და ავიაციის დახმარებითაც. პირველ შემთხვევაში გასასვლელების გაკეთებამ საარტილერიო ცეცხლით 105 და 155 მმ ყალიბის ქვემეხებიდან სასურველი შედეგი ვერ მისცათ საჭირო ეფექტის მისაღწევად აუცილებელი საბრძოლო მასალების ძალზედ დიდი ხარჯვის გამო, აგრეთვე საბრძოლო მასალების დაუშვებლად მაღალი უარის გამოც, რომელთა 15 %-მდეც ქვიშის რბილ გრუნტზე ვერ ამუშავდა.
ტანკსაწინააღმდეგო თხრილების გადალახვა ხორციელდებოდა გადასასვლელებზე (по переправам), რომლებსაც სატანკო ხიდგამყვანების დახმარებით აგებდნენ, აგრეთვე ტანკების მიერ ბუქსირებულ საცდელ სალიანდაგო ხიდებზე, ფაშინებზე, რომლებსაც მესანგრეთა ტანკები დებდნენ დაბრკოლების ფსკერზე. იმ ხანებში ყველაზე უფრო მეტი გავრცელება ჰპოვეს ფაშინებმა (ფიჩხკონებმა) პლასტმასის მილებისგან, რომლებიც მესანგრეთა ტანკით ან სახაზო ტანკით მიიტანებოდა (ერთი ფიჩხკონა მაგრდებოდა სპეციალურ კრონშტეინზე მანქანის შუბლის ჯავშანზე და ორიც განთავსებული იყო მის ბორტებზე და მათ თხრილში სამაგრის კვანძში არსებული პიროვაზნის გასროლით ჰყრიდნენ), აგრეთვე ტანკების საბულდოზერო აღჭირვილობის დახმარებით თხრილის ციცაბოებზე (на крутостях рва) აპარელების მოწყობის გზითაც.
აფასებდა რა ღობურების ღრმად ეშელონირებული სისტემების გადალახვისთვის მოქმედებათა ტაქტიკურ მხარეს, მეძ-ის სარდლობა იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ძირითად პრობლემას წარმოადგენდა შემტევ ფორმირებებში საინჟინრო ქვედანაყოფების სწორი განაწილება და მათი აღჭურვილობა. საინჟინრო საშუალებათა მთელ მეწინავე ნაწილებში განწერტვა (განაწილება, рассредоточение) საშუალებას აძლევდა შემტევ ჯარებს ფართო ფრონტზე ემოქმედათ და ყველა არსებული ღობური გადაელახათ.
ჩატარებული სწავლებებისა და სპარსეთის ყურის რაიონში საბრძოლო მოქმედებათა გამოცდილებამ საშუალება მისცა ამერიკელ სპეციალისტებს, რომ შემდეგი ძირითადი დასკვნები გაეკეთებინათ:
– იმ ქვედანაყოფების დანაკარგები, რომლებიც ღობურებში გასასვლელების გაკეთებაში მონაწილეობდნენ, შესაძლო იყო 50 %-თვის მიეღწია;
– მხოლოდ ერთ ღობურში გასასვლელის გაკეთების ტემპების 5-7 წთ-ით შენელებას შესაძლო იყო მისი გადალახვის ჩაშლა და შემტევი ჯარების მნიშვნეოვანი დანაკარგები გამოეწვია;
– მოიერიშე ჯგუფების ძირითადი კომპონენტები, რომლებიც გასასვლელების გაკეთების ქვედანაყოფების შემადგენლობაში მოქმედებდნენ, უნდა ყოფილიყვნენ ტანკები;
– ნაღმურ ღობურებში გასასვლელების გაკეთებაში მონაწილე მესანგრეებისთვის აუცილებელი გახლდათ მოჯავშნული საინჟინრო მანქანები სპეციალური აღჭურვილობით;
– მესანგეთა მიერ ღობურის გადალახვის ფარულობის უზრუნველყოფისა და კვამლებით მისი შენიღბვისას ამოცანის შესრულების წარმატება სულ მცირე 80 %-ით იყო გარანტირებული.
სპეციალური ტექნიკის ნეგატიური მხარეების რიცხვს, რომლებიც სახმელეთო ჯარებისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) მიერ საბრძოლო მოქმედებების მომზადებისა და წარმოების მსვლელობისას გამოვლინდა, მიაკუთვნეს შემდეგი:
– განნაღმვის დაგრძელებული მუხტების MICLIC მოქმედების არასაკმარისი საიმედობა, აგრეთვე ძირითადი საბრძოლო ტანკის M1A1 “აბრამსი” მათი ბუქსირებისთვის მოუწყობლობა;
– ტანკსაწინააღმდეგო თხრილებზე გადასასვლელების სწრაფად მოწყობის მარტივი და იაფი საშუალებების არარსებობა (საშტატო სატანკო ხიდგამყვანს AVLB გააჩნდა მცირე ტვირთამწეობა, ზონზროხა იყო, ხოლო მისი ღირებულება კი 2,5 მლნ. დოლარს აღწევდა). მის ნაცვლად მიზანშეწონილად ითვლებოდა ჰქონოდათ მისაბმელი საიერიშო ხიდი TAB 63 ტ ტვირთამწეობით 12-მ დაბრკოლების გადალახვისთვის. ერთი ასეთი ნიმუშის წარმოება 100 ათას დოლლარს არ აღემატებოდა;
– ღობურების გადალახვისთვის გამოყენებული პირადი შემადგენლობისა და ტექნიკურ საშუალებათა არასაკმარისი დაცულობა ამ ღობურების დამფარავი მოწინააღმდეგის ცეცხლისგან. პერსპექტივაში იგეგმებოდა გასასვლელების გასაკეთებლად რადიოთი მართული ტრალების გამოყენება, რომელთა შემუშავებასაც 1991 წლის მიწურულში აწარმოებდნენ.
სპარსეთის ყურეში ომის გამოცდილებისა და მისთვის მზადების მსვლელობისას მიღებული გამოცდილების უფრო სრულად განზოგადების მიზნით აშშ თავდაცვის სამინისტროს ხელმძღვანელობის მითითებით ჩამოყალიბებულ იქნა სპეციალური კომისია, რომელიც მოწოდებული იყო შეეკრიბა მთელი არსებული ინფორმაცია და მოემზადებინა დასკვნა ჯარების მოქმედებათა, აგრეთვე მათ მიერ გამოყენებული ტაქტიკისა და ტექნიკის შეფასებით.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. Полковник Ю. Савельев, «Военно-транспортное авиационное командование ВВС США», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 5.
2. Полковник А. Пучков, «Воздушная наступательная операция в ходе войны в Персидском заливе», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 5.
3. И. Новичков, «Подготовка лётного состава ВВС многонациональных сил к операции “Буря в пустыне”», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 7.
4. Н. Новичков, кандидат технических наук; полковник Л. Галин, «Подавление системы ПВО Ирака в операции “Буря в пустыне”», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 9.
5. Н. Новичков, кандидат технических наук; полковник Л. Галин, «Стратегические переброски по воздуху в ходе конфликта в зоне Персидского залива», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 10.
6. Полковник А. Заров, «ВВС Канады в войне в Персидском заливе», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 11.
7. Полковник С. Савин, «Инженерное обеспечение боевых действий сухопутных войск МНС в зоне Персидского залива», Зарубежное Военное Обозрение, 1991 г. № 12.
მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა
No comments:
Post a Comment