Севастополь и Мальта. Сражение в Северной Африке. Часть 2

გრაფ ფასკევიჩის ყოვლადუქვეშევრდომილესი რაპორტი, 1828 წლის 19 ივნისს. – ბანაკი ყარსის ციხესიმაგრესთან.

ამ ივნისის თვის 14 რიცხვში საზღვარზე გადასვლის შემდეგ, მოქმედი კორპუსი ჩემი უფროსობით, მიდიოდა გჲუმრიდან პირდაპირი მიმართულებით ციხესიმაგრე ყარსისაკენ, სოფლების თიხნისის, ფალდარავანისა და მეშქოს გავლით. მთელი ეს მხარე, სომხებით დასახლებული, ახლა სრულიად უკაცრიელია, ვინაიდან თურქეთის მთავრობამ ყველა მცხოვრები მოშორებულ ადგილებში გადაასახლა. 

სოფელ მეშქოსთან 17 რიცხვში პირველად გამოჩნდა მოწინააღმდეგე. მისი ცხენოსანი ჯარი, დიდი რიხვით გამოვიდა რა 16 ვერსის დაშორებაზე ციხესიმაგრიდან, თავზე დაესხა ჩვენს მეწინავე პიკეტებს, მაგრამ დამხმარე ძალების მისვლის შემდეგ მოგერიებულ იქნა. ამ ცხენოსანი ჯარის სიმამაცე, რომელმაც გაბედა დიდი მანძილით დაშორებოდა ციხესიმაგრეს, და მასთან ერთად მსტოვრების მიერ მოწოდებული ცნობები გვიჩვენებდა, რომ ყარსის გარნიზონი მეტად მრავალრიცხოვანია და კარგი ჯარებითაცაა შედგენილი. ცხენოსანი ჯარის რიცხვი, რომელიც დელი-ბაშების, ქურთებისა და ყარაფაფახებისაგან შედგება, 5 ათასამდე ვრცელდება; ქვეითი ჯარი კი მოიცავს ყველა მცხოვრებს, ვისაც იარაღის ტარება შეუძლია და რომელთა რიცხვმაც მოსულ ლაზებთან ერთად, შეიძლება ასევე დაახლოებით 5 ათასი ადამიანი შეადგინოს. 

სოფელ მეშქოდან, დავტოვე რა გჲუმრის დიდი გზა, გადავწყვიტე საფლანგო მოძრაობით შემომევლო ციხესიმაგრისათვის და, დავცემდი რა ბანაკს არზრუმის დიდ გზაზე, აღმეკვეთა შეტყობინება ყარსსა და არზრუმს შორის და ამით წამერთმია პირველი ციხესიმაგრისათვის მოსალოდნელი დახმარება სერასკირისაგან, რომელიც ვარაუდობდნენ რომ 30-ათასიანი კორპუსით ყარსისაკენ მოდიოდა. ხსენებული საფლანგო მოძრაობა, თავისი წესითა და რიგით შესრულებული, ციხესიმაგრის თვალწინ, არ ყოფილა ხელშეშლილი მოწინააღმდეგის მხრიდან. ტრანსპორტები და აღალები, ქვეით ბრიგადებს შორის დაყოფილნი, 4–4 რიგად მოდიოდნენ, იქვნენ რა დაფარულნი ქვეითი ჯარითა და არტილერიით; ცხენოსან ჯარს ეკავა მინდორი, რომელიც ციხესიმაგრისაკენ იყო მიქცეული. სოფელ აზად-ქევას მახლობლად, სადაც ღამის გათევა გვქონდა დანიშნული, მოწინააღმდეგე, რომელსავ მეწინავე კაზაკები შეხვდნენ, განდევნილ იქნა ხრამიდან (из оврага) რამდენიმე ადამიანის დაკარგვით მოკლულებისა და ტყვედ წამოყვანილთა სახით. 

19 ივნისს სოფელ აზათ-ქევადან გაიგზავნა ვაგენბურგი დაფარვის ჯარებით ახლად დანიშნული ბანაკისაკენ, რომელიც კვეთდა არზრუმის გზას და იდო მდინარე ყარს-ჩაიზე, მე კი ჯარების მეტი ნაწილით წავედი პირდაპირ ყარსისაკენ განზრახვით მომეხდინა მისი გაძლიერებული მიმოხილვა. როგორც კი ჯარები საბრძოლო წყობით გამოჩნდნენ უკანასკნელ სიმაღლეებზე, რომლებიც ციხესიმაგრისაკენ ეშვებოდნენ, მრავალრიცხოვანი ცხენოსანი ჯარი გამოვიდა იქიდან და სწრაფად დაეტაკა კაზაკთა მეწინავე პოლკებს. ვითვალისწინებდა რა საველე ბრძოლის მიცემას, ვივარაუდე გამომეტყუებინა მოწინააღმდეგე რამდენადაც შესაძლებელი იქნებნოდა შორს ციხესიმაგრისაგან, რისთვისაც ვუბრძანე კიდეც კაზაკებს თანდათანობით დაეცალათ პოზიციის ფრონტი, დაიხევდნენ რა მარჯვენა ფლანგისაკენ. წარმატებაში დარწმუნებული მოწინააღმდეგე უკან დაედევნა ჩვენს კაზაკებს, და ამ მომენტში მე გავაგზავნე შტაბის უფროსის მოვალეობათა შემსრულებელი გენერალ-მაიორი ბარონი ოსტენ-საკენი გაერთიანებული ულანთა პოლკით, სახაზო კაზაკური თათართა ლაშქრითა და სახაზო არტილერიის ორი ქვემეხით მოწინააღმდეგისათვის ციხესიმაგრისაკენ გზის მოსაჭრელად. ამ შეტევის სიმწყობრემ და სისწრაფემ, რომელიც ციხესიმაგრის ცეცხლის ქვეშ მოწინააღმდეგის ფლანგში იყო წარმოებული, გადათელა იგი და მიაყენა სასტიკი დამარცხება. ამასობაში პიონერთა (მესანგრეთა – ი. ხ.) მე-8 ბატალიონი კაზაკთა სახაზო არტილერიის 4 ქვემეხით პოლკოვნიკ ბურცოვის უფროსობით გავგზავნე საკავალერიო შეტევის მხარდასაჭერად. წავიდა რა მარცხნივ, ციხესიმაგრესთან ახლოს, და სწრაფი ნაბიჯით დაეუფლა რა მისგან 200 საჟენზე მდებარე სიმაღლეს, ეს რაზმი თოფის სროლითა და ბატარეით სცემდა კვალში ქალაქისაკენ გაქცეულ მოწინააღმდეგეს. ასეთი მოძრაობით მნიშვნელოვანი ზარალი იქნა მიყენებული მისთვის, მთელი მინდორი მისი გვამებით იყო დაფარული და 20-მდე უამამაცესი მხედარი, რომელთა რიცხვშიც რამდენიმე ჩინოსანია, ტყვედაა წამოყვანილი. ამ უკანასკნელთაგან ვგებულობ, რომ მოწინააღმდეგემ დაკარგა 100-მდე ადამიანი მოკლული და 200-მდე დაჭრილი. ამ შეტევის განმავლობაში დონელ კაზაკთა პოლკებმა ჩვენს მარცხენა ფლანგზე გენ.-მ. ზავადოვსკის მეთაურობით ქართველ თავად-აზნაურობასთან ერთად, მარჯვენა ფლანგზე კი გენ.-მ. ლეონოვისა და პოლკ. სერგეევის მეთაურობით დაარტყეს მათ პირისპირ მყოფ ბრბოებს და ასევე შეყარეს ისინი ციხესიმაგრეში. სახაზო პოლკებსა და ქართველ თავადაზნაურობას პოლკ. თავადი ბეკოვიჩ-ჩერკასსკი მეთაურობდა. 

ამ საქმეში თქვენი იმპერატორობითი უდიდებულესობის ჯარებმა სამაგალითო სიმტკიცე გამოიჩინეს. არ უყურებდა რა მოწინააღმდეგის ცხენოსანი ჯარის სიმამაცეს, რომელიც ხელჩართულ ბრძოლაში ეშვებოდა, ჩვენი ირეგულარული კავალერია არაფრით ჩამოვარდებოდა მას ბრძოლის ამ გვარეობაში. ქვეით ჯარს კი, რომლის მიმართაც ციხესმაგრის ბატარეები ბირთვებით დაუდუმებლად მოქმედებდნენ, უძრავად ეკავა მისთვის დანიშნული ადგილები ნაშუადღევის 4 საათამდე, სანამ ციხესიმაგრის ჩრდილო-აღმოსავლეთი მხარე სრულებით იქნებოდა დათვალიერებული. მაშინ უკვე დაიძრნენ ჯარები მარცხენა ფლანგით ბანაკისაკენ. ჩვენი დაკანარგი ამ დღეს 12 მოკლულისა და 12 დაჭრილისაგან შედგება; უკანასკნელთა რიცხვში სამი ოფიცერია. 

მდ. ყარს-ჩაის მარცხენა ნაპირზე ვუბრძანე მე 40-ე ეგერთა პოლკის ერთ ბატალიონს 2 სამთო ცალრქით (единорог /ქვემეხის სახეობაა/ – ი. ხ.) დაეკავებინა მაღალი მთა და აეგო მასზე რედუტი ბანაკის უზრუნველსაყოფად. საღამოსათვის გადავედი რა მდინარის იმ მხარეზე, მე დავასრულე ციხესიმაგრის მომიხილვა. მისი ძალა მეტად მნიშვნელოვანია და განსაკუთრებით ადგილზე მისი მდებარეობის გამო. ქვის სქელი კედლები სამ რიგად კოშკებით, რომლებიც ბასტიონების სახითაა აგებული, გარეშემო ერტყმიან ქალაქსა და წინაუბნების ნაწილს და ციტადელის თავდაცვის ქვეშ იმყოფებიან, რომელიც ძევს მაღალ კლდეზე, და ერთი გამაგრებული მთის თავდაცვის ქვეშაც, რომელსაც ყარადაღი ეწოდება. მრავალრიცხოვანი არტილერია, სავარაუდოდ 100 ქვემეხამდე, წმენდს მინდორს გასროლებით ყველა მხარეს; დედამიწის ნიადაგი განსაკუთრებით ქვიანია, რომელიც ეწინააღმდეგება სამუშაოებს, ხოლო ქალაქის უმთავრესი ძალა კი მეტად მრავალრიცხოვან გარნიზონში შედგება, – ამიტომ უნდა ვივარაუდოთ, რომ მომავალ ალყაში მნიშვნელოვან სიძნელეებს წავაწყდებით. 

ასევე, 1828 წლის 23 ივნისს. – ციხესიმაგრე ყარსი. 

თქვენი იმპერატორობითი უდიდებულესობის დროშები ფრიალებს ყარსის კედლებზე, რომელიც იერიშით იქნა აღებული ამ რიცხვში დილის 8 საათზე. მის სამხრეთ-დასავლეთ მხარეზე მოწინააღმდეგეს ჰქონდა გამაგრებული ბანაკი სიმაღლეზე, რომელიც ქალაქზე ბატონობდა, და რომელიც აუცილებელი იყო დაგვეკავებინა საალყო სამუშაოების გაგრძელებისათვის. თქვენი იმპერატორობითი უდიდებლესობის მამაცმა ჯარებმა ხიშტებით განდევნეს იქიდან რიცხვით აღმატებული მოწინააღმდეგე, რომელიც თავს სასოწარკვეთილად იცავდა, მის მხრებზე ავიდნენ ფორშტატსა და ციხესიმაგრეში, დაეუფლნენ რა იერიშით სამ კედელს. გარნიზონის ნაწილმა მოასწრო თავი მეტად მტკიცე ციტადელში შეეფარებინა, მაგრამ, ჩვენი წარმატებებით დაშინებული, 5 ათასი ადამიანის რიცხვით დაგვნებდა, 1,250-ის გარდა, რომლებიც იერიშის დროს ტყვედ ავიყვანეთ. ტყვეთა რიცხვში იმყოფება ორ-თუღიანი მეჰმედ-ემინ-ფაშა, კავალერიის უფროსი ველი-აღა და ბევრი სხვა ჩინოსანი. იერიში 3 საათს გრძელდებოდა, გამაგრებული ბანაკის ადგილი და ფორშტატები თურქების გვამებითაა მოფენილი, რომლებმაც სულ დაკარგეს 2 ათასი მოკლულებითა და დაჭრილებით. გარნიზონში მყოფი კავალერიიდან დახლოებით 3 ათასმა ადამიანმა მოახერხა ჩვენს საკავალერიო პარტიებს შორის გაჭრილიყო და მთებს შეაფარა თავი; სულ კი გარნიზონი 11 ათას ადამიანამდე გახლდათ. ჩვენი მხრიდან მოკლულია 1 ობერ-ოფიცერი, 33 დაბალი ჩინი; დაჭრილია 1 შტაბ-ოფიცერი, 13 ობერ-ოფიცერი, 216 დაბალი ჩინი. ციხესიმაგრეში და მოწინააღმდეგის ბატარეებზე აღებულია 151 ზარბაზანი და მორტირა, წართმეულია 33 დროშა, ასევე შეძენილია მნიშვნელოვანი რაოდენობით საარტილერიო ჭურვები, მრავალი სხვადასხვა გვარი იარაღი, პურის დიდი მაღაზია. 

დავამხობ რა თქვენი იმპერატორობითი უდიდებულესობის ფერხთა ქვეშ აღებულ როშებსა და ციხესიმაგრის გასაღებს, მაქვს ბედნიერება ყოვლადუქვეშევრდმილესად მოგახსენოთ, რომ ამის კვალდაკვალ არ დავაყოვნებ წარმოგიდგინოთ ყარსის მთელი ალყის დაწვრილებით აღწერა იმათი სიით ვინც თავი გამოიჩინეს. ამ რაპორტს გიგზავნით ჩემი ადიუტანტის შტაბს-კაპიტან ოპერმანის მეშვეობით, რომელზედაც ვბედავ მივაქციო თქვენი იმპერატორობითი უდიდებულესობის უზენაესი ყურადღება, როგორც ოფიცერზე, რომელიც სიმამაცითა და სამსახურისადმი გულმოდგინებით გამოირჩევა. 

(ამის შემდეგ ტექსტში მოდის რუსული ჯარების მიერ ყარსის ციხესიმაგრის ალყის დაწვრილებით აღწერა და ბევრი სხვა მასალა. სულ რუსეთ-თურქეთის 1828–29 წლების ომზე ხელთ მაქვს 150კომპიუტერული გვერდის მოცულობის დოკუმენტური მასალები და სურვილიც, რომ ისინი ვთარგმნო და ქართულ ენაზე მივაწოდო დაინტერესებულ მკითხველებს, მხოლოდ ამისთვის ვითხოვ ჩემი შრომის ანაზღაურებას, რაც სავსებით ბუნებრივი უნდა იყოს. ირაკლი ხართიშვილი)

 

მასალა ფეისბუქიდან - 4

Salome MegrelishviliTbilisi Georgia თბილისი 🇬🇪 

1 д. • 

ღორი გაზეთს კითხულობდა, 

ცოლი ქვაბებს რეცხავდა, 

სად იყო და სად არ იყო 

ზღარბი გამოეცხადა. 

ღრუტუნია დახმარება 

შენ არ გაგიჭირდება 

უმაღლესში შემყავს ბავშვი, 

ცოტა სტაჟი მჭირდება. 

მოდი ბენზინში მოგიწყობ 

თუკი აწყობს ხელფასი, 

დაახლოებით ექნება 

დღეში ათასექვსასი. 

უჰ რას ამბობ წელიწადში 

ბევრი მოუქუჩდება, 

ამდენ ფულებს რომ იშოვნის 

ბავშვი გამიფუჭდება. 

ბენზინს თავი დავანებოთ 

და წვენებზე გავჩერდეთ, 

მაგრამ დღეში ათას მანეთს 

ბავშვი უნდა დაჯერდეს. 

კიდევ, კიდევ დაუკელი, 

ის დრო უკვე წავიდა, 

ფულს კი არა შრომას მინდა 

შეეჩვიოს თავიდან. 

თუ გინდა რომ ჩვენი მიდგომა 

მადლიერი გლოცავდეს, 

მოგვიხერხე თვეში ასე, 

ასიდან ასოცამდე. 

მაგას მე ვერ დაგპირდები 

თუნდაც თავი გავწირო, 

მაგ დაბალი ხელფასისთვის 

დიპლომია საჭირო. 

ზოგს მანეთი გადარევს და 

ზოგს გადარევს დოლარი, 

ასეთია სამწუხაროდ 

ამ იგავის მორალი, 

ერთი შრომობს, მეორე კი 

ფულში ცურავს გულადად, 

ღორი ცხოვრობს ღორულად და 

ზღარბი.... ზღარიბულადა:) 

თენგიზ ჩანტლაძე!

 

გრაფების ნესელროდესა და პასკევიჩის მიმოწერიდან 1828-29 წლების მიჯნაზე

(გრაფი კარლ ნესელროდე მაშინ გახლდათ რუსეთის იმპერიის ვიცე-კანცლერი, გრაფი ივანე პასკევიჩი კი საქართველოში მთავარმართებელი და იმპერიის კავკასიის კორპუსის ჯარების მთავარსარდალი) 

გრაფ ნესელროდეს მიმართვიდან გრაფ პასკევიჩისადმი, 1828 წლის 4 დეკემბერს, # 1952. 

უწინ ჩემთვის შეტყობინებული თქვენი აზრები ახალციხესთან მიმართებაში ასევე საფუძვლიანადაა შეფასებული. ჩვენი წარმატებები ახლანდელ ომში, უეჭველად, იძლევიან ხელსაყრელი ზავის დადების იმედს ოტომანის პორტასთან. ყოველივე ამასთან ერთად, ჩვენი საქმეები თურქეთთან შეადგენენ რგოლს ევროპული პოლიტიკის საერთო სისტემაში, და ამიტომ შეუძლებელია უკვე ახლა წარმოვთქვათ დაჯერებულად, თუ რომელი ხაზის დადების საშუალებას მოგვცემენ გარემოებები საზღვრად ჩვენსა და ამ დერჟავას შორის როგორც ევროპაში, ისე აზიაშიც. ამის შეფასებაში, ყველაზე უფრო მოსახერხებლად გვეჩვენება, არ გაგვიტაცოს შორეულმა მიზნებმა, ვისარგებლოთ ახლანდელი მდგომარეობით ყველა შესაძლებელი სარგებლის მოსატანად იმ ოლქებისათვის, რომლებიც უკვე იმყოფებიან ხელმწიფე იმპერატორის დერჟავის (სამპყრობელოს) ქვეშ, ვეცდებით რა მოვიზიდოთ მშვიდობისმოყვარე საშუალებებით დაპყრობილი მიწების მცხოვრებნი ჩვენი საზღვრისპირა სამფლობელოების ნებაყოფლობით დასახლებისათვის კავკასიონის იქით, როგორებიცაა იმერეთი, სამეგრელო, რომლებშიც ყველაფერი მეტად უხვადაა ბუნებისაგან, მაგრამ ჯერ კიდევ დაუმუშავებელია ხელების უკმარისობის გამო. ვიცი რა თქვენი ბრწყინვალების მზრუნველობა და თვალმოუხუჭავი მეურვეობა თქვენდამი ჩაბარებული მხარის კეთილდღეობაზე, დარწმუნებული ვარ, რომ ამ საგანსაც მიაპყრობთ თქვენს გამჭრიახ ყურადღებას და, შეესაბამებით რა ქრისტიანთა მზადყოფნას, რომლებიც ჩვენს მეზობლად თურქეთის აზიურ ოლქებში ცხოვრობენ, დაასახლებთ უძველესი კოლხეთის დაცარიელებულ ადგილებს. 

გრაფ პასკევიჩის მიმართვა გრაფ ნესელროდესადმი, 1829 წლის 5 იანვარს, # 3. 

მაქვს რა პატივი მიმეღო თქვენი ბრწყინვალების 4 დეკემბრის მომართვა, # 1952, უწმინდეს მოვალეობად ვისახავ აღვასრულო, რამდენადაც ეს ჩემგან იქნება შესაძლებელი, მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის ბრძანება, ამ მომართვაში გადმოცემული, რომელიც შეეხება მცხოვრებთა გადმოსახლებას დაპყრობილი თურქული პროვინციებიდან ჩვენს სასაზღვრო სამფლობელოებში კავკასიონის იქით, მაგრამ არ შემიძლია გავჩუმდე იმ სიძნელეების შესახებ, რომლებიც უნდა შეგვხვდეს ამ საქმეში. 

იმერეთი და სამეგრელო, თითქოს და, ნამდვილად წარმოადგენდნენ ასეთ გამოსულთა დასახლებისათვის განსაკუთრებულ მოხერხებულობას, მგრამ ადგილობრივი პირობები გვიჩვნებს ამის საწინააღმდეგოს. ეს ოლქები შედგება ან გაუვალი და ვრცელი ჭაობებისაგან, რომლებიც ხშირი ტყეებითაა დაფარული, ან კიდევ ასევე უნაყოფო და ტყიანი მთებისაგან, რომლებზედაც არცთუ ბევრი ადგილი, რომლებიც ხვნა-თესვისა და მესაქონლეობისთვისაა გამოსადეგი, უკვე დაკავებულია ბუნებრივ მცხოვრებთა მიერ. იმერეთის სივრცისა და მცირე მოსახლეობის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, არ შეიძლება არ გვიკვირდეს, რომ თვით მის ახლანდელ მცხოვრებთაც კი არ შეუძლიათ მოიწიონ საკვები ადგილობრივი ხერხებითა და საშუალებებით. მაგრამ ეს უდავო ჭეშმარიტებაა – თითქმის ყველა დღიური მუშა, კურტნის მუშა და ყველანი, რომლებიც ყველაზე უფრო მდაბიო და ძნელ სამუშაოებს ასრულებენ ტფილისში და საქართველოს სხვა ქალაქებში, არიან იმერლები, და მათ რომ თავისთან საკმარისი მიწა და მისი დამუშავების საშუალებები ჰქონოდათ, მაშინ, რა თქმა უნდა, შრომისმოყვარეობას, რომლითაც ისინი გამოირჩევიან, როცა ახლანდელ მძიმე სამუშაოებს ასრულებენ, მიმართავდნენ შინაურ სასოფლო საქმიანობაზე, არ დაშორდებოდნენ რა თავიანთ ოჯახებსა და საცხოვრებლებს ყოველდღიური საკვების მოსაძიებლად. არცთუ დიდი ხნის წინ ვეძიებდი მოსახერხებელი სახაზინო მიწის უბანს (ნაკვეთს) იმერეთში, დონის მხედრობაში გამოვლენილი დუხობორების იქ დასასახლებლად, რომელთა გადმოსახლებაც იქიდან კავკასიურ პროვინციებში ივარაუდება; მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ოჯახების რიცხვი დაახლოებით 150 არ აღემატება, მათი დასახლებისთვის საჭირო სახაზინო მიწების სივრცე ვერ მოიძებნა. ამრიგად, იმერეთისა და სამეგრელოს მოსახლეობა და (მიწის) დამუშავება უნდა მივანდოთ ხალხმოსახლეობის ბუნებრივ, თუმცა კი მეტად ნელ გამრავლებას, მცხოვრებთა კეთილდღების სრულყოფას. მაშინ, ცოტ ცოტად ტყეები გაიწმინდება (გაიჩეხება), ჭაობები დაშრება, და ადამიანთა შრომისმოყვარეობა, შეაღწევს რა ისეთ ადგილებში, რომლებიც დღემდე გაუვალად ითვლება, მათ ბაღებად და ყანებად გადააქცევს. ახლა კი გადმოვასახლოთ მცხოვრებნი ყველაზე უფრო ჯანსაღი და რუსულ კლიმატთან სრულებით მსგავსი ადგილებიდან ისეთ ადგილებში, რომლებიც ცნობილია კლიმატის მომაკვდინებელი გავლენით ჯანმრთელობაზე, რათა თავად გადმოსახლებულებმა გაწმინდონ ტყეები, დააშრონ ჭაობები და და მოამზადონ ხვნა-თესვისათვის მოსახერხებელი მინდვრები, ეს იქნებოდა გარდაუვალი დაღუპვისათვის მათი გაწირვა. გარდა ამისა, მათი შეკავებაც ამ ადგილებში შეუძლებელი იქნება, და ისინი მაშინვე გაიფანტებიან, რაც მე ჩემი გამოცდილებით უკვე მოვასწარი მენახა. 

რაც შეეხება სამეგრელოს, ზემოაღწერილ მოუხერხებლობებთან ერთად წარმომიდგება კიდევ ისიც, რომ ეს ოლქი მფლობელი მთავრის მფლობელობაში შედგება, რომლის მმართველობაც, რა თქმა უნდა, ჯერ სულაც ვერ შეედრება რუსეთის მთავრობას, რომელიც მოქმედებს შეუცვლელი კანონებით, დაფუძნებულით სამართლიანობასა და კეთილმოწყალე ზრუნვაზე ყველასა და თითოეულის კეთილდღეობისათვის. მეზობელი თურქული სამფლობელოების მცხოვრებნი, მათი ხშირი ურთიერთობების მიხედვით ჩვენს კუთვნილ ოლქებთან, ეცოდინებათ რა ასეთი განსხვავება, ვერ მიიღებენ განსაკუთრებულ ხალისს რომ ისეთი მფლობელის ძალაუფლების ქვეშ შედგებოდნენ, რომელიც თავის ხალხს ისეთი წესებით მართავს, რომლებიც მცირედ განსხვავდება ან სულაც უარესია იმაზე, რა მათ უკვე განიცადეს თურქული მთავრობის ხელში. 

ამრიგად, ყველა სხვა წინააღმდეგობის მოცილების შემდეგ, ქრისტიანთა გადმოსახლება ახლად დაპყრობილი თურქული პროვინციებიდან შეიძლებოდა ყოფილიყო წარმოებული ახალციხის საფაშოს შემდეგ ადგილებში ქართლის მასთან მომიჯნავე ნაწილებში, თრიალეთში, სომხითში (წერია в Сомхетию); ყარსის საფაშოდან ბამბაკისა და შურაღელის დისტანციებში, სომხეთის ოლქის ზემო ნაწილში, არპაჩაიდან თალინამდე, და ბოლოს, ბაიაზეთის საფაშოდან სომხეთის ოლქის იმ ნაწილში, რომელიც არაქსის მარცხენა ნაპირზე იმყოფება. 

მაგრამ თურქეთის ახლანდელი საზღვრის გაყოლებაზე, მდინარე ქციას (ხრამის) სათავეებიდან სომხითში, ბამბაკსა და შურაღელში ალაგჲოზეს დამრეცებამდე და შემდეგ, ჩვენი უწინდელი საზღვრის გაყოლებაზე ერივანის სახანოსთან გოქჩის ტბამდე, ამ ტბის მახლობლად და შემდეგ თვით დარალაგჲოზამდეც, ნავარაუდევია მალოროსიელი კაზაკების 20 ათასი ოჯახის დასახლება, ამ საკითხზე განსაკუთრებულად შემდგარი უზენაესი ბრძანების მიხედვით. შესაბამისად, მთელ ზემოხსენებულ სივრცეზე სხვა გადმოსახლებულთა ჩასახლებას რომ მივმართოთ შეუძლებელია. 

სომხეთის ოლქში გასულ წელს უკვე გადმოყვანილია სპარსეთიდან დაახლოებით 7 ათასი ოჯახი ქრისტიანებისა, რომელთა დასახლებისთვისაც ამ ოლქის ქვემო ნახევარში მიწები საკმარისი არ არის, ამიტომ მათი ნაწილი დასახლებულ უნდა იქნას ერივანის სახანოს ზემო ნაწილებში და მდინარე არაქსის მარცხენა ნაწილის გაყოლებაზე. 

ამრიგად, ახლად დაპყრობილი თურქული საფაშოებიდან გამოსულთაგან არცთუ ბევრისათვის იქნება შესაძლებელი თავშესაფრისა და დასახლებისათვის მოსახერხებელი მიწების მიცემა ჩვენს სამფლობელოებში, და თუმცა კი მე ვიღონებ ჩემზე დამოკიდებულ ყველა ზომას მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის უზენაესი ბრძანების აღსრულებისათვის, რომელიც ამ საგანზე მე გამომეცხადა, მაგრამ ვალდებულებად მივიჩნევ ყველა ზემოგანმარტებული გარემოებები, რომლებიც ამაში ხელს შემიშლიან, წინასწარ მოვიტანო თქვენი ბრწყინვალების ცნობამდე და გთხოვოთ უმორჩილესად წარუდგინოთ ისინი მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობის ყოვლადმოწყალე განხილვას. 

მე არ ვლაპარაკობ უკვე იმის შესახებ, რომ ქრისტიანთა გადმოსახლებისას ზავის დადებამდე ვერ იქნება შესაძლებელი დავუმალოთ თურქებს, რომ ჩვენს მთავრობას არ აქვს განზრახული შეინარჩუნოს პროვინციები, ჩვენივე იარაღით შეძენილნი, და რომ ამ პროვინციებში მცხოვრები მუსლიმანები, რომლებსაც ახლა იმის უცოდინრობაში ამყოფებენ, თუ ვის კუთვნილებაში იქნებიან ისინი, რა თქმა უნდა, მაშინ ისინი დაიწყებენ ყველაფერში ჩვენთვის წინააღმდეგობის გაწევას და მტრულ მოქმედებებზე კი შეიძლება გამოიღონ ხელი. 

ყოველივეს დასკვნის სახით პატივი მაქვს დავუმატო, რომ აქ ადგილზე შეგროვებული ყველა ცნობის მიხედვით, თურქეთის მთავრობა მცირე წინააღმდეგობას თუ გაგვიწევს ჩვენთვის აზიაში მისი ამ ყველაზე უფრო უკიდურესი სამფლობელოების დათმობაში. ამ დრომდე ოტომანის პორტას ჩვენს მიერ დაპყრობილი სამი საფაშოდან და გურიის თურქული ნაწილიდან უმცირესი შემოსავალიც კი არ მიუღია, და ეს მოსულები თითქმის დამოუკიდებელ მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ. ახალციხეში ხალხის ძალაუფლება აღემატებოდა ფაშას ძალაუფლებას, და არაერთხელ თურქული ჯარები დამარცხებულ ყოფილან ახალციხის მცხოვრებთა მიერ მათი თავკაცებისა (старшин) და გვართა უფროსების წინამძღოლობით. ბაიაზეთში საფაშოს მმართველობა იყო მემკვიდრეობითი ერთ ქურთულ საგვარეულოში; ყარსში ასევე მცირედ ემორჩილებოდნენ სულთანს, და უკანასკნელ ხანს კი იქაურმა მცხოვრებლებმა და ახალციხისაც სრულებით უარი განაცხადეს რეგულარული ჯარების დაარსებაზე, რომელთა შემოღებაც თურქეთში ხდება. რა თქმა უნდა, ოტომანის პორტასათვის ვერ იქნება ძვირფასი ეს შორეული ოლქები, რომლებსაც არ მოაქვთ მისთვის არანაირი სარგებელი და სიმძიმედ აწვებიან მას, მათში წარმოქმნილი ხშირი მოუწყობლობისა და არეულობების გამო, მაშინ როდესაც ევროპაში ყველანაირი დათმობა, რა თქმა უნდა, სადავო და საკამათო იქნება თურქეთის სამინისტროს მხრიდან მისთვის დამახასიათებელი ქედუხრელობით. თუმცა კი მე არ ვიცი ევროპული პოლიტიკის ნამდვილი შეხედულებანი, მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ ევროპული დერჟავებიც უფრო გულგრილად დაუწყებენ ყურებას ჩვენს შენაძენებს აზიაში, რომლებიც აცილებელია ჩვენი საზღვრების მომრგვალებისა და მტკიცედ მოზღუდვისათვის მსოფლიოს ამ ნაწილში, ვიდრე ჩვენი საზღვრების გაფართოებას ევროპის მხრიდან, რომელიც, აღძრავს რა ყოველთვის შურს ევროპულ სამეფო კარებში, აიძულებს მათ იყენებდნენ ძლიერ წინააღმდეგობებს.

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა

Упущенный шанс Гитлера. Схватка за нефть Ближнего Востока. Часть 1

Годовщины двух операций «День Д» и контрнаступления Украины год назад. П...

Mirage-2000 : "гадкий утёнок" без хвоста. / Техникум Марка Солонина

მასალა ფეისბუქიდან 3

თავდაცვა და ისტორია 

4 д. 

Поделился/-ась с Доступно всем 

მე ადრეც დამიწერია, რომ მაქვს ბევრი მასალა რუსეთ-საქართველოს ისტორიული ურთიერთობების თემაზე 19-ე საუკუნეში, თანაც დოკუმენტების კრებულები. ეს იცის მთავრობამ და იციან საქართველოს ისტორიული საზოგადოების ხელმძღვანელებმა. მე მათგან ვითხოვ ჩემი შრომის ანაზღაურებას, რათა ეს მასალები ვთავრგმნო და დაინტერესებულ ქართველ მკითხველებს თუნდაც ჩემი ბლოგის მეშვეობით მივაწოდო. მაგრამ დღემდე არაფერი გაუკეთებიათ ამ მიმართულებით. ქვემოთ დავდებ ერთ პატარა ნიმუშს ამ მასალებიდან. 

Отношение барона Розена к т(айному) с(оветнику) Дашкову, от 10-го декабря 1831 года, № 545. 

В числе предметов, обративших на себя особенное мое внимание с самаго прибытия в Тифлис, заключается и дело о приведении в известность звания и достоинства всех жителей Грузии и Имеретии, для чего Высочайше повелено, согласно представлениям бывшаго здесь главнаго начальства и сенатора Мечникова, учредить особую коммисию, из чиновников, командированных от министерств юстиции, финансов и внутренних дел. Как дело сие занимает умы всех вообще сословий двух областей, то не оставил войти во все подробности онаго. Ход его и обстоятельства состоят в следующем. 

По случаю сделаннаго к. р. Габаевым доноса в составлении некоторыми лицами фальшивых грамот, по коим они сами и другие отъискивали дворянскаго и княжекаго достоинств, или даже воспользовались оными и предъявляли претензии на недвижимыя имения, Грузинское начальство, в мае 1830 года, учредило в Тифлисе следственную коммисию из здешних чиновников, под председательством начальника Казенной Экспедиции. 

В данном ей наставлении вменено в ея обязанность не только изследовать поступки тех лиц, кои были обвиняемы Габаевым в составлении фальшивых актов, по его указаниям, но сверх того обнаружить: a) всех виновных в делании подложных царских и других документов; b) виновных, кои воспользовались или предполагали воспользоваться таковыми документами, для присвоения себе непринадлежащих достоинств и имений; c) участников их злоупотреблений, и d) тех из членов Депутатскаго Собрания, кои виновны в признании по фальшивым актам дворянами и князьями лиц, не имевших на то права. 

Между тем сенатор Мечников, находившийся тогда в Тифлисе для ревизии Грузии, сообщил о сем происшествии в. пр., полагая нужным для прекращения открывающагося зла учредить коммисию из чиновников от министерств юстиции, финансов и внутренних дел, под председательством сенатскаго обер-прокурора, по тому уважению, что учрежденная местным начальством коммисия составлена была, по изъяснению его, сенатора, из чиновников, из коих одни заняты особыми должностями, а другие те самые, кои пред тем сами уже утверждали документы, признаваемые фальшивыми. Вместе с сим сенатор Мечников уведомил о сем и ген.-адъют. Бенкендорфа, по докладу коего Г. И. благоугодно было повелеть, чтобы сенатор Мечников вошел с формальным представлением по сему предмету к предместнику моему гр. Паскевичу. 

Представление, сделанное вследствие сего сенатором Мечниковым, заключало в себе меры двоякия: 1) временныя, для раскрытия злоупотребления и виновных в настоящее время, и 2) коренныя, для пресечения и самаго повода к поползновению на злоупотребление. Временныя меры, по мнению Мечникова, долженствовали состоять: а) в учреждении особой коммисии из чиновников министерств, под председательством сенатскаго обер-прокурора. В обязанность ея он полагал поставить привести дело сие в совершенную ясность, для чего неукоснительно потребовать представления всех документов, назначив срок, далее коего сии документы не должны быть принимаемы. Сверх сего, предоставить ей право предавать виновных суду с утверждения главноуправляющаго и извещать, кого следует, о тех документах, кои, по изследовании, признаны ею будут неподлежащими сомнению, и напротив, и б) в приостановлении производства дел, как тяжебных, так и доказывающих дворянкое и княжеское достоинства, во всех присутственных местах, начиная от нижних и до Правительствующаго Сената. 

Что-же касается до мер коренных или решительных, то оныя, по мнению сенатора Мечникова, должны были заключаться в определении эпохи, с которой надлежит считать несомнительность достояния и звания. Сию эпоху полагал он определить манифестом 1801 года, при руководстве трактата 1783, относительно родов дворянских и княжеских, с тем, чтобы те только иски почитать правильными, кои были начаты до 1801 года, не пропуская Грузинской давности. Сии решительныя меры привести в исполнение, по окончании коммисией розъисканныя, учинив тогда-же разбор о всех решенных делах; все-же дела, находящияся ныне в производстве, решить по начертанным выше правилам. 

< . . . . . . . . . . . . . . . . . > 

და ასე შემდეგ... 

ირაკლი ხართიშვილი

Борис Акунин: Роковая ошибка в истории России

Борис Акунин: презентация 10 тома «Истории Российского государства»

Суворов: Дорогой Лазарь Моисеевич, меня расстреляют, но меня-то не жалко...

Суворов о шпионе Пеньковском, передавшем разведкам США и Британии докуме...

Выбор самурая: Перл Харбор или Хабаровск ?