Главное открытие времен 2МВ. Битва за Атлантику. Часть 5

Подводная война в небе над Атлантикой. Битва за Атлантику. Часть 4

Лектор из 1982 года в современном Университете.

В море - две воли. Битва за Атлантику. Часть 3

ზელიმხან მაღრაძის მოთხრობა „ქვაკაცა“

(გამოქვეყნებულია ზ. მაღრაძის წიგნში „მთვლემარე რაინდები“, თბილისი, 2016 წ. ქვემოთ შემოგთავაზებთ ავტორის მიერ კიდევ უფრო შევსებულ ვარიანტს) 

                          მცირე რეცენზია მოთხრობაზე

აქ წარმოგიდგენთ ზელიმხან მაღრაძის მოთხრობას „ქვაკაცა“. გარდა იმისა, რომ ნაწარმოები გამოირჩევა საოცარი სიწრფელითა და მშობლიურის დაცვის დიდი გრძნობით, – რაც აგრძელებს ქართული ლიტერატურის ტრადიციას, – იგი იმავ დროს, შესაძლოა, მივაკუთვნოთ თანამედროვე მოთხრობას. რას ნიშნავს ეს: აღწერა რა მოხრობის გმირის – სიმონა ბერიძის – მოწამეობრივი ამბავი, რაც გამოიხატება ქრისტეს რჯულის მტკიცე რწმენითა და მისდამი გაუტეხელობით, მწერალი, როგორც ანტიკური და კლასიკური ლიტერატურის პერიოდის შემოქმედივით, მოთხრობის ბოლოში წერტილს არ სვამს. იგი თანამედროვე, ბრეხტისეულ ანალიზს მიმართავს თავისი მოთხრობის გმირისას. მოთხრობას ფაქტიურად მეორე ესსე-მოთხრობა მიებმის, როცა პერსონაჟის თვალით თანამედროვე ცხოვრებას გაფილტრავს და სტოვებს მკითხველისათვის შეურყვნელ, მინარევების გარეშე სუფთა მასალას, რაც ბუნებრივია, რაც ძვალსა და რბილში აქვს ქართველს გამჯდარი. 

იმასაც დავსძენ, ეს ხერხი – ბრეხტისეული – მთხრობელისათვის თავისთავადია გარკვეული სახეცვლილებით, როცა იგი პერსონაჟს თავად არ აამბობინებს თავის თავგადასავალს, არამედ თვითონ მწერალი აგრძელებს მის სიცოცხლეს დღემდე. 

ლევან გოთუას მოწაფე ვარო, აღნიშნავს, და მართლაც, ასე სულში და გულში გაგიჯდეს შენი წინაპრის ცხოვრება და მისმა მძიმე ვითარებამ განწმენდის ცრემლები გადინოს, მე იშვიათად მინახავს. ვფიქრობ, ახალგაზრდები უნდა სწავლობდნენ ამგვარ, ახლად ქმნილ ნაწარმოებებს. 

                                                                                                მარიამ ქსოვრელი 

                                               ზელიმხან მაღრაძე 

                                                         = ქვაკაცა= 

ზარების რეკვამ შესძრა მთასავით მაღალი და მხრებგანიერი, ქოსა თარაქამა. თავის დღეში არ სმენია ზარის რეკვა, ასე ახლოს არასოდეს მდგარა ტაძრის სამრეკლოსთან. რომ ვერ გაუძლო ზარის რეკვას, ყურებზე ხელები აიფარა და თავი მხრებში ჩარგო, ბოლოს ცხენს დეზი ჰკრა და ეკლესიის ეზოდან გამოვარდა გაოგნებული. მასთან ცხენზე ამხედრებული, იარაღმომარჯვებული, მხრებში მოხრილი, 50 წელს გადაცილებული გრძელწვერა თარაქამა მიიჭრა და ჩასძახა: თუ მიბრძანებ, ამ ზარს ახლავე გავაჩუმებო. მათრახი გადაჰკრა მთელი ძალით ქოსა გოლიათმა მის ცხენს; წვეროსანს თითქოს ფეხქვეშ მიწა გამოეცალაო, თავი რომ ვერ შეიკავა, ცხენიდან ჩამოვარდა და დაენარცხა მიწაზე. 

– მაგის დროც მოვა, კუზიანო ბებერო. ახლა ზარის რეკვა ჩვენი ხეირია, ზარის რეკვაზე ხალხი ეკლესიას აწყდება ყოველი მხრიდან, მე კი აქ ხალხის წასაყვანად წამოვედი. ხვალ აღდგომა უნდა იზეიმონ გურჯებმა და ხალხი ზარის რეკვაზე აქ, ეკლესიაში მოდის და არა მინდორში; შენ რა გენაღვლება, აქ პირველად ხარ, მე კი მესამედ ვლაშქრავ ამ სოფელს. ერთხელ 24 კაცი დავმარხეთ, აი იმ ბექობზე. მეორედ 8 კაცი მივუწვინეთ გვერდით და ერთი კაციც ვერ მოვკალით სამაგიეროდ; დახოცილ ხალხს აღარ ვჩივი, ამდენი ტყვია-წამალი შევახარჯე ამ სოფელს და ერთი ტყვეც ვერ წავიყვანე აქედან. ვერც საქონელი წავასხით საკმარისი, რაც წავასხით, ისიც გზაში შემოგვეჭამა და ხელცარიელი დავბრუნდით. ახლა რადაც არ უნდა დამიჯდეს გადაწყვეტილი მაქვს, სულ ცოტა 100 კაცი უნდა წავიმძღვანო წინ, 100 ტყვე – ქალიან-კაციანად, თუ არა, ჩემსა და შენს ტყავს იქ ბაზარში გამოჰფენენ; იმ ტყვია-წამალს არავინ გვაპატიებს, ახლა სხვა დროა, სხვა... 

ეს დრო კი 1919 წლის 18 აპრილი იყო, მესამე დღეს აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაული უნდა გათენებულიყო. ირგვლივ შფოთი და გმინვა სუფევდა, ეს ბოლო ორი წელიწადი განსაკუთრებით მძიმე აღმოჩნდა სამცხე-საჯავახოში მცხოვრები მართლმადიდებელი ქართველებისთვის. გასული წელი ხომ მოსაგონრადაც შემზარავი იყო, ზედიზედ ორი თავდასხმა გადაიტანეს ზედა თმოგველებმა. ორჯერვე სოფლიდან გაიხიზნენ, ერთი გაზაფხულზე, ხოლო მეორედ შემოდგომაზე. პირველად ვანის ქვაბებს შეაფარეს თავი და თითქმის ერთი თვე იყვნენ გამოქვაბულებში. მეორედ შემოსევისას მთლიანად აიყარა ქართველი მოსახლეობა და თრიალეთის ქედს მიღმა, დედა ქართლს შეაფარა თავი. გაზაფხულზე მაინც დაბრუნდნენ, ვერ გაძლეს მშობლიური სოფლის გარეშე. აი, სოფლიდან გასვლას კი, ერიდებოდნენ. მაქსა – სოფლის ქომაგი. – ვისზეც მიყუდებული იყო სოფელი – თრიალეთიდან დაბრუნებულს, ტიფი შეეყარა და დამარხეს. ადგილობრივმა თურქმა მოსახლეობამ, მაქსას სიკვდილი ზეიმით აღნიშნა და ახლა თამამად დაძრწოდნენ სოფლის გარშემო მიდამოებში. ისედაც ერთიათად, რომ ჭარბობდა ქართველ მოსახლეობას, მაგრამ რიდი მაინც ჰქონდათ და სოფელში შესვლას ვერ ბედავდნენ. ყველამ კარგად იცოდა, თუ რა ზიანი მიაყენა ზედა თმოგველებმა გასულ წელს მომხდურთ, ამიტომ გაურბოდნენ, მათთვის ეს სოფელი და იქ მცხოვრები ხალხი – ლეგენდა ხალხი იყო. ყველას სჯეროდა, რომ ზედა თმოგვის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესია მფარველობდა სოფელს. მის გარშემო ოთხ მხრივ აღმართული სალოცავები: – ამაღლების, გუგუმჯვარი წმინდა დანიელის და წმინდა ბარბარეს სახელობის სალოცავი იცავდა სოფელს. სოფლის მადლიანი მღვდელი, გვარად ავალიანი, დღე და ღამ ლოცვაში ატარებდა, მის თვალზე ცრემლი არც შემშრალა ამ ერთი წლის განმავლობაში; სოფლად არც ერთი ბავშვი ახალშობილი- ცოცხალი არ გადარჩენილა და არავის უქორწინია; ყველა მას შეჰყურებდა ხელში, თვალი და ყური მისკენ ჰქონდათ მიმარჯვებული, ყველას სჯეროდა მისი სიბრძნის და ახლაც მის ღერძზე ტრიალებდა მთელი სოფლის ბედი. 

ჯავახეთში სომხები იყვნენ აღრენილები; თბილისში კოჯორთან რომ დამარცხდნენ მათი თანამოძმენი, აი იმ რაზმში დაშნაკებთან ერთად ჯავახეთში მცხოვრებ სომეხთა უმრავლესობა – ჯავახი სომხობა იბრძოდა ქართველების წინააღმდეგ. მერე თავქუდმოგლეჯილები გარბოდნენ თბილისიდან და ახლა, – გულში ბოღმაჩადებულები – ცდილობდნენ შური ეძიათ, ქართულ მოდგმაზე ისინი ყველანაირ ღონეს ხმარობდნენ, რომ რაიმე ზიანი მიეყენებინათ ქართველებისთვის, მაგრამ ქურდულად, ზურგში ჩარტყმით. სომხებთან შედარებით თათრები უფრო ღირსეულად გამოიყურებოდნენ, მათ მტერი ერქვათ და მტრობდნენ, მტერს ან ებრძვი, ან ერიდები; – ჰოდა ორ წყალს შუა მყოფი ზედა თმოგველები დიდი თათბირის შემდეგ, რადგან ჯავახეთისკენ გზა აღარ არსებობდა, და ტყვია-წამალიც ფაქტიურად აღარ ჰქონდათ – იქვე, ტყეში გაიხიზნენ. სოფლის მღვდელი, თაობდა ამ საქმესაც. 

რაც მათთვის ძვირფასი იყო; ან რა ექნებოდათ 1 წელიწადში ორჯერ აწიოკებულ და გახიზნულ ხალხს – ყველაფერი საგულდაგულოდ გადამალეს. პური მათი მარჩენალი ზედა თმოგველებს ყოველთვის მინდვრად, ორმოებში ჰქონდათ შენახული. ასე რომ ახლა სოფლის ბედი ტყეს მიაბარებს, მაგრამ მოხუცებმა უარი თქვეს სოფლიდან წასვლაზე, არც მღვდელმა მიატოვა ისინი და მათთან დარჩა. 

სოფლის რჩეული ახალგაზრდობა, ღამღამობით შემოდიოდა სოფელში, ამბავს გებულობდა და თან გადამალული სანოვაგით ამარაგებდნენ ტყეში მცხოვრებ ხალხს. ფიაში მცხოვრებ თარაქამებს ვერ დაევიწყებინათ წყენა, მაქსას სიკვდილით წაქეზებულებმა, ახლა თურქეთიდან შემოსული რაზმების იმედით, იარაღს მოჰკიდეს ხელი და გაიგეს რა ზედა თმოგვი სოფლიდან გაიხიზნაო, თავი გამოიდეს და ტყეში დაუწყეს ძებნა. ტყეში ამოსულ კვამლს ეძებდნენ, რომ მერე დაებეზღებინათ მომხდურებთან. ტყეში შესვლას კი ვერ ბედავდნენ, ეშინოდათ, ამიტომ სოფლიდან სოფელში შარა გზებზე დაწანწალებდნენ. იმ მადლიან დილას სოფლიდან ტყეში მიმავალი 4 ახალგაზრდა, რომლებმაც ის-ის იყო ტყიდან სახლამდე გააცილეს მღვდელი, ავადმყოფის საზიარებლად რომ ჰყავდათ ტყეში შეხიზნულ სოფელთან მიწვეული თან სააღდგომოდ აღსარება ჩაიბარა და დაარიგა და გაამხნევა, სულ უიმედობას რომ ხელი არ დაერია ხალხისთვის ხელი და აი უკან დაბრუნებისას, საგომოს ტყის თავში გადაეყარნენ ფიელ თურქებს, 8 თოფიან კაცს. სამმა მოასწრო შეუმჩნევლად მიმალვა იქვე ბუჩქებში და ტყეს მისცეს თავი, ხოლო ერთი მათთაგანი პირდაპირ შეეფეთა თოფმომარჯვებულ ფიელებს და იძულებული გახდა ტყვედ ჩაბარებოდა. არადა იქვე სულ ახლოს იყვნენ სოფლის კაცები საკმარისი იყო ერთი დაძახება და იქვე ტყის თავზე შესძლებდნენ მათ განიარაღებას და ბიჭსაც იხსნიდნენ ტყვეობიდან, მაგრამ თავიანთი უნიათობა რომ დაეფარათ გაჩუმება არჩიეს, რადგან დარწმუნებულები იყვნენ რომ ის, ვინც ტყვედ ჩავარდა ცოცხალი აღარ გადარჩებოდა, ამიტომგაჩუმდნენ... 

ქოსა გოლიათი აღტაცებას ვერ მალავდა ჭაბუკი კაცის ხელში ჩაგდებით, იფიქრა საიდუმლო სამალავს დავტყუებო და ჯერ როგორც თანასწორი და თანატოლი გვერდით მოისვა კოცონთან და სოფლის ამბავი ჰკითხა. ჭაბუკმა ხერხი იხმარა და მე ამ სოფლელი არა ვარო, უთხრა. აი გაღმა ჯავახეთიდან გამოვედი, გავიგე სოფელი გაქცეულა, ხარი მაკლია, ერთი, ცალუღელა ხარი მყავს და ვიფიქრე, სადმე მიტოვებულ ხარს თუ წავაწყდები, ჩემს ბედს ძაღლი არ დაჰყეფსო, მაგრამ ამ ხალხს გადავეყარე და აქ მომიყვანესო. თარაქამამ დაიჯერა კიდეც ჭაბუკი კაცის ზღაპრები. 

– თუ ასეა, მაშ, მოდი ჩემ რაზმში, მაჰმადის რჯული იწამე და საქონელი რამდენიც გინდა იმდენი გეყოლება, – შესთავაზა ჭაბუკს ქოსა გოლიათმა. 

– თოფს და ცხენს თუ მომცემ, რატომაც არა – უპასუხა ჭაბუკმა, მაგრამ რჯულს ვერ შევიცვლი, არც არავის მოეწონება ერთ დაძახებაზე კაცი რჯულიდან რომ გადავა, არ არი ვაჟკაცის წესი. 

ისეთი დამაჯერებლობით უთხრა, ქოსა დააჯერა კიდევაც და ის – ის იყო ხელების გახსნა უბრძანა ქვეშევრდომებს, რომ კალოზე ამოსულმა იშიღაანთ დედაბერმა, რა დაინახა მისი მოკეთე ხელებშეკრული, მოჰყვა ვაისა და ვიშს, ფეხებში ჩაუვარდა მომხდურთ და ეხვეწებოდა: მე მომკალით, ოღონდაც ეს ბიჭი გაუშვითო. სულ წაახდინა ყველაფერი გულუბრყვილო დედაბერმა. მის მოთქმაზე სოფელში დარჩენილი მოხუცებიც გამოვიდნენ მღვდელთან ერთად. სიმონამ ყველაზე უარი თქვა, არავის ვიცნობო. მღვდელი მიხვდა რა თამაშსაც ეწეოდა ბიჭი და ხალხი დაარიგა; – ისე მოქცეულიყვნენ ვითომც არ იცნობთო, მაგრამ გვიანღა იყო... 

– ხვალ, როგორც ვიცი აღდგომა უნდა გათენდეს თქვენთვის, ჰოდა აი ეგ ჯვარი მოიხსენი მაგ გულიდან და მაჰმადის რჯულზე რომ გადმოხვალ მაშინ ჩემ რაზმშიც დაბრკოლების გარეშე ჩაგრიცხავ და მერე სოფლის ძირითად მოსახლეობის ადგილ-სამყოფელსაც თუ მიმასწავლი – ჩემი მარჯვენა ხელიც შენ იქნები და შენ ბედს ყველა შენატროდეს იქნებ – ხელი წაატანა კიდეც ჯვარს, რომ მოეწყვიტა ყელიდან, მაგრამ ჭაბუკი გველნაკბენივით წამოხტა ფეხზე და გაშორდა მოძალადეს. მერე ჯვარს დიდი მოწიწებით ეამბორა და ახლა, პირიქით ნაბიჯიც წინ წადგა ნიშნად იმისა, რომ მე მზად ვარ თავი გავწირო საპირწონედ შენი წადილისაო. 

იმ წუთიდან დაიწყო საშინელი წამება ჭაბუკი კაცისა, ყველამ თავისი წამების მეთოდი სცადა ახალგაზრდა კაცზე – თან ჩასძახოდნენ, – უარჰყავ ქრისტე და გადმოდი ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე, თუ გინდა ღმერთი შეიცნოო. სულის მოთქმის საშუალებას არ აძლევდნენ ხოლო ჭაბუკი მოწამე უარზე იდგა, რითაც განცვიფრებაში მოჰყავდა მტერი. 

მთელი დღე აწამებდნენ ვაჟკაცს თარაქამები. სულ ახალ-ახალ წამებას იგონებდნენ, ნეკნები ჩაუმტვრიეს და ცხელი შამფურებით დადაღული ჰქონდა მთელი ტანი, დადაღულ სხეულზე მარილს აყრიდნენ და პასუხს ელოდნენ. სიმონას გმინვის გარდა ერთი სიტყვაც არ წამოსცდენია. ვინ იცის, მერამდენედ დაკარგა გონი წამების დროს, მაგრამ გონს მოვიდოდა თუ არა, ხელახლა იწყებოდა მისთვის ჯოჯოხეთი. 

მღვდელმა მოხუცები კალოდან გარეკა, რომ ვინმეს; სიმონას შემყურეს, არ გაეცა სოფლის ხალხი. თვითონ ხმამაღლა წარმოსთქვამდა ლოცვას და ამით ამხნევებდა ჭაბუკ მოწამეს. ახლა მოხუცი მღვდელი დააგდეს მიწაზე და გაშოლტეს. ჯვარი ჩამოგლიჯეს და მოისროლეს მერე ორივეს ფეხზე საბელი მოაბეს და ჭაში ჩაჰკიდეს თავქვე. ჭიდან ამოყვანილი მღვდელი გონზე ვეღარ მოიყვანეს და მოხუცებს მიუგდეს. ისევ ჭაბუკს დაუწყეს წამება. 

ქოსა მის სიცოცხლეზეც ზრუნავდა, ეშინოდა წამებაში არ შემოჰკვდომოდათ, იმედი ჰქონდა, რამეს დავაცდენო, მაგრამ ჭაბუკი სდუმდა, იგი შეუვალი იყო. საღამოსთვის,უკვე ყველა იმედი გადაეწურა თარაქამას და მიხვდა, რომ სიმონა აღარაფერს აღარ იტყოდა ამდენი წამების შემდეგ. გონზე მოსულმა სიმონამ ქოსას სახეში შეაფურთხა. გააფთრებულმა თარაქამამ სიმონას მათრახი სახეში გადაარტყა და ბრძანა, პირდაპირ შიშველი ფეხებით ნაკვერჩხალზე დაეყენებინათ. 

შემწვარი ხორცის სუნი ავარდა ზეცაში კვამლთან ერთად. ტყვე ჭაბუკი ერთხანს გმინავდა, მერე კვლავ გული წაუვიდა. კოჭის თავთან ძარღვი გახეთქოდა ვაჟკაცს და იქიდან წამოსული სისხლი ნაკვერჩხალზე დუღდა. ქოსამ ვერ გაუძლო, ძალა არ ეყო, ამისთვის ეცქირა და ბრძანა, გადაათრიეთო. ბერიკაცები მისცვივდნენ და უმალ ნაკვერცხალიდან გამოათრიეს გულწასული მოკეთე. ვიღაცამ თოფის დახლა მოინდომა, აქაც ქოსამ იხსნა, ეგ მაინც ამ ქვეყნისა აღარ არის და დაე, აგრე ძაღლივით ტანჯვაში მოკვდესო. კვლავ წყალი დაასხეს სახეზე, გონზე მოსული სიმონა მუხლებზე წამოდგა, უკანასკნელი ძალა მოიკრიბა და რადგან სოფელში თურქული ენა ყველამ კარგად იცოდა სუფთა თურქულ ენაზე ძლივსგასაგონად წაროთქვა: 

– ამაზე მეტი რაღა უნდა დამიშავო, შე აქოთებულო არამზადავ! ვიცი, რომ ჩემი სიცოცხლე ჩემს ენაზე ჰკიდია, თუ გავცემ სოფლის მოსახლეობას, მე მათთვის მოვკვდები და შენ სულაც ოქროს ტახტზე რომ დამსვა, აზრი არ ექნება ჩემს სიცოცხლეს, რადგან მშობელი დედისგან დაწყევლილი ვიქნები და დამტირებელი არ მეყოლება, ხოლო თუ მომკლავ, მე მათ გულებში ვიცოცხლებ და არასოდეს მოვკვდები. აჰა ჩემი ენა, შენ თუ არ მომკვეთ მე თვითონ მოვიჭამ, რომ არაფერი წამომცდეს. რატომ გგონია, რომ შენი აქოთებული მძორის მსახური უფრო ვიქნები, ვიდრე იმ ხალხისა, ვინც ძუძუ მაწოვა და უბეში გამათბო. მე მათ ასეთი გამზარდეს და ასეთად მოვკვდები. წყეულიმც იყოს შენი მოდგმა და ჯიში, თქვენ გგონიათ, რომ ვაჟკაცები ხართ? თფუ თქვენ ვაჟკაცობას, შარშან ათჯერ მეტნი იყავით და იარაღიც ათჯერ მეტი გქონდათ, მაგრამ რა წაიღეთ აქედან? – ვერაფერი გარდა იმისა, რომ საჭურისებად იქეცით თქვენ და თქვენი მოდგმის ხალხი, ვინც ჩვენი დამონება მოინდომა, აგერ აი, იქ განისვენებენ ფერდობზე, ოცდათორმეტი მძორი დატოვეთ ამ მიწის გასანოყიერებლად. თახსირია თქვენი ვაჟკაცობა და თქვენი შთამომავალიც, ვიდრე მათ ნაძარცვი პურით ჰკვებავთ. ასეთივე მახინჯი იქნება თქვენი მოდგმაც და ისინი უკვე წყეულნი არიან ჩემი თანამოძმეებისგან. 

ერთი კია, თქვენგან დანთებულ ცეცხლში ჩვენი სოფელი ვიწრთობოდით და რომ არა თქვენ, – ჩვენი კაცობაც მოლბებოდა, როგორც უწრთობი რკინა და პირველივე შემოსევა გაგვტეხდა. ჩვენი ძალა მარტო ჩვენს მკლავში კი არა, ამ მიწის სიყვარულშია, რომელსაც ჩავცქერით და ოფლს ვაკმევთ. აი ამ პურით გაზრდილი შვილები, სიყვარულის შვილები ვართ და ამიტომ ვართ თქვენზე ძლიერნი. სიყვარული მტაცებელმა მხეცმაც იცის, თქვენ კი, ვერ გაიგებთ რა არის მიწისა და სამშობლოს სიყვარული, თქვენი ძალისხმევა, რომ მე რამე დამაცდევინოთ, ფუჭია. ამიტომ სჯობია მომკლათ, მე მაინც არაფერს გეტყვით.... პირი გაშრობოდა ახალცაზრდა მოწამეს, ვიღაცამ წყალი მიაწოდა, ხარბად დაეწაფა ვაჟკაცი წყალს, მერე სული მოითქვა, მერე კვლავ გონი დაკარგა და რომ გადაბრუნდა კვლავ ნაკვერცხალზე დაეცა. ქოსა მბრძანებელი თვითონ წამოვარდა ფეხზე, ჭაბუკი ცეცხლიდან გადაათრია, მისი თავი თავისსავე ფეხზე დაასვენა, სახიდან სისხლი მოსწმინდა და კარგახანს ასე ჩაშტერებოდა სახეში, მერე იქვე მოფუსფუსე დედაბერს გადააბარა ვაჟკაცის გულწასული გვამი და კალოზე მოჰყვა წინ და უკან სიარულს.... 

– ეს კაცი კი არა, ქვაკაცა ყოფილა, ქვაკაცა, აფსუს!!! 

მერე დიდხანს სდუმდა თარაქამა, არაფრით არ ეგონა, რომ ტყვე აქეთ შემოუტევდა, ამდენი წამების შემდეგ იფიქრა მუდარას დამიწყებს და შენდობას მთხოვსო, მაგრამ შეცდა. ჩქარობდა, ამბავი მოუტანეს, რომ ქართული ჯარი სადაცაა მალე მოადგებოდა სოფელს და ამიტომ ეშურებოდა სოფლის სამალავის გაგებას. დილამდე კოცონთან, გმინვაში გაატარა ბიჭმა ღამე, არც ქოსა გოლიათს მოუხუჭავს თვალი. განთიადისას რაზმის შეკრება ბრძანა გოლიათმა და ყველანი ცხენზე ამხედრებულნი კალოზე დაეწყვნენ. ქოსა ცხენზე არ შემჯდარა, კოცონის გარშემო დიდხანს სცემდა ბოლთას, ბოლოს თავი ასწია და რაზმს მიმართა: 

– აი ამ ქვაკაცის მაგალითზე მინდა გითხრათ ორიოდ სიტყვა... – მერე დადუმდა და კარგახანს დაშტერებოდა, მომაკვდავ ჭაბუკს, მერე თითქოს ძალა მოიკრიბაო წელში გასწორდა და განაგრძო: – თუ ამ ჭაბუკის ნახევარი კაცები მაინც დარჩენილან ამ სოფელში, და ეს რომ ასეა, მე ორგზის გამოვცადე ჩემს ტყავზე, მაშინ გამოდის, რომ ჩვენ აქ არაფერი გვესაქმება, ამ ქვაკაცამ, რომელმაც ამდენი წამება ისე აიტანა, როგორც ნეტარება და ერთი სიტყვაც არ დასცდენია ჩვენს სასარგებლოდ – ჩვენ ბრძოლა მოგვიგო. მთელი ღამე ვფიქრობდი ამაზე. ან რა ძალაა ამ კაცში, ან როგორ გაუძლო... თქვენი არ ვიცი, მე კი, სახლში ვბრუნდები, ჩემი დარჩენილი ცხოვრება ჩემი შრომით უნდა ვარჩინო ოჯახი. თუ თქვენ ჩემთან წამოხვალთ, კარგია, თუ არა, გირჩევთ სხვაგან ეძიოთ ბედი, ამ სოფლიდან თქვენ ვერაფერს წაიღებთ. ერთ ჩხირსაც რომ ხელი მოჰკიდოთ, პირველ ტყვიას მე დაგახლით. ან ვინმემ ამ მოხუცებს რაიმე აწყენინოს... ეს სოფელი და დღევანდელი მშვიდობიანი დღე აი ამ ჭაბუკის ვაჟკაცობისთვის მიჩუქნია. ახლა კი გთხოვთ ცხენებიდან ჩამოდით და თავი დახარეთ, რომ ამ ჭაბუკს პატივი მივაგოთ და ჩვენი ვაჟკაცობაც გავიხსენოთ, თუ კი ოდესმე ვყოფილვართ ვაჟკაცები, იმ ჩვენ ვაჟკაცობასაც პატივი მივაგოთ. ეს ჩვენ შვილებსაც გამოადგებათ... მე როგორც ლეგენდას, ისე მოვუთხრობ ჩემ შვილებს ამ ვაჟკაცის გმირობას. აი აქ ამეხილა თვალი, თურმე აქამდე ბრმა დავიარებოდი, აფსუს, რომ არ შემიძლია აქ დავრჩე და ამ ხალხის გვერდით ვიცხოვრო, ხევის გადასახედიდან მტერს ვეკვეთო და მოვკვდე, ჩემი შვილისთვის მოვკვდე, ჩემი მიწისთვის მოვკვდე.... თარაქამა მუხლებზე დაეცა და მიწას ემთხვია. მერე მკვირცხლად წამოდგა და ცხენს გაუძღვა წინ, რაზმი უკან აედევნა, ასე იარა ცოტა ხანს, მერე ტაძრის წინ გაჩერდა, დიდხანს უყურა დიდებულ ტაძარს, თითქოს ცოტაც და მუხლს მოიყრიდა ეკლესიის წინაშე, ბოლოს ცხენზე ამხედრდა და ბრძანა, ჩრდილო-დასავლეთისაკენ დაძრულიყო რაზმი... 

ზარს შემოჰკრეს. უკვე ეკლესიის წინ მიმავალმა ქოსამ, კვლავ ყურებზე აიფარა ხელი. ფიელი თარაქამა მივარდა ზარის მრეკველს მოხუცს და ხელი ჰკრა. ორი ბერდენკა ტყვია ესროლა ზარს; ერთმა გახვრიტა ზარი და გაიარა, მეორემ თავი ვერ გაიტანა და გაიჭედა ზარში, ოღონდ გაბზარა. როგორც სულიერი, ისე „ტიროდა“ ზარი. 

საღამოს კი, უკვე თამამად რეკდა სამრეკლოდან, გაიგეს რა, მომხვდურნი სოფლიდან გავიდნენო, როგორც ერთი ისე მოსწყდა ტყის თავშესაფარს ხალხი და მოაწყდა ეკლესიას. სოფლის მისადგომებს გუშაგები დაუყენეს და დაიწყო სააღდგომო წირვა. საკურთხეველთან მარჯვენა მხარეს, სამმეუფეო ტახტზე მიესვენებინათ ნაწამები და ნატანჯი ჭაბუკი და მის დამწვარ-დაწყლულებულ მკერდზე წინადღით ნაცემ-ნაგვემი მღვდელი კვეთას აღასრულებდა. 

გათავდა წირვა და პირველი ზიარებაც მოწამემ მიიღო... 

სიმონა ბერიძე, აი ვინ იყო ეს გმირი, რომელსაც თარაქამებმა ქვაკაცა უწოდეს. 

ბერიძეები ზედა თმოგვში ჯავახეთიდან მოსულან, ასპინძის ომის შემდეგ, ვინც ასპინძის ომში მიიღო მონაწილეობმა, თითქმის ყველა დაბეზღებული იქნა ახალციხის ფაშასთან. ერეკლე მეფე ომის შემდეგ თბილისში ეშურებოდა, კარგად არც დაუსვენია არც მეფეს, არც ჯარს. ნადიმი ხიზაბავრაში გადაიხადეს,. ამ ნადიმზე შეიკრიბნენ მთელი მესხეთის რჩეულნი. გულანთებული მესხები მოეშურებოდნენ ერეკლესკენ. ნადიმზე 300 ხარი დაიკლა ეს იმას ნიშნავს, რომ აქ მთელი მესხეთი იყო შეკრებილი. ახალციხის ფაშა, რომელიც ახალციხის ციხეში იყო გამოკეტილი ნახა რა ერეკლე თბილისისკენ მიმავალი, გარეთ გამოვიდა და მთელი ორი წელიწადი დასდევდა მათ, ვინც გაბედა და ერეკლეს გვერდში ამოუდგა. 1772 წელს თითქმის მთელი მესხეთის მართლმადიდებლური მოსახლეობა, ქართლში და ახლანდელ ხარაგაულის ტერიტორიაზე გადასახლდა, ვეღარ გაუძლო ახალციხის ფაშის დევნას. თითქმის ნახევარი ზედათმოგვიც მაშინ გაიქცა. უფრო უარესი მერე მოხდა; ყველა ქართულ სოფელში დააგზავნა ფაშამ მოლები და კატეგორიულად მოითხოვა ყველა გათათრებულიყო. ზედათმოგვშიც მოავლინეს ახალგაზრდა მოლა, მაგრამ რადგან მარტო იყო და სოფელში არცერთი თურქი არ ცხოვრობდა და არც არასოდეს უცხოვრია, მოლას საქმიანობა ყურანის სიდიადეზე ქადაგებით შემოიფარგლებოდა. არც არავინ უსმენდა მას. მაგრამ გრძნობდნენ ზედა თმოგველები, რომ საშიშროება ახლოს იყო და რაღაცა უნდა ეღონათ; ბევრი ფიქრის შემდეგ ასეთი გამოსავალი მოძებნა სოფელმა: მაისურაძეების – ქეაანთ ქალი შერთეს მოლას ცოლად. ამ ქალბატონმა აუწერელი როლი ითამაშა სოფელ ზედათმოგვისათვის. ქმარი კეთილად განაწყო სოფლისთვის და დაარწმუნა იმაში, რომ სოფლელები უფრო დაიხოცებიან, ვიდრე მაჰმადის რჯულს მიიღებენ. „ თუ შენ მათ დააბეზღებ, მაშინ მათი და შენი შვილების სისხლიც შენს კისერზე იქნება, იმიტომ რომ შვილებს აი იმ ხრამში გადავყრი და მეც თან გადავყვები.“ ასეთი დამაჯერებლობით ნათქვამი მოლას ენიშნა და განუცხადა მეუღლეს: 

– კარგი, რადგანაც ასეა, თქვენ როგორც გიწირიათ. ისე სწირეთ, ოღონდ თუ ვინმე მოვიდა ამ სოფელში შესამოწმებლად და გკითხოთ ვის რა გქვიათ, – შენ აბდალა იქნები, შენ ისმაილი, შენ ესა და ესაო და ჩამოურიგა თურქული სახელები ყველას. 

40 წელსაც არ იყო მიღწეული ეს მოლა, რომ გარდაიცვალა. ვიღაცები ამბობდნენ რომ სოფლის მღვდელმა ის მართლმადიდებლურად მონათლაო; მეორენი უარყოფდნენ, მაგრამ ამ კაცმა აშკარად დიდი ღვაწლი დასდო სოფელს, ქართველების ქართველებად დარჩენაში. 

რომ არა ეს მოლა ახლა ზედათმოგვის ნაშიერი თურქული კულტურის მატარებელი იქნებოდა და ვინ იცის, სად და რამდენი იქნებოდნენ. მოლა დიდი მოწიწებით დამარხეს და ცოტა ხანში, მის ქვრივზე დაქორწინდა ჯავახეთიდან მოსული ბერიძე. მოლას ორი შვილი დარჩა. ამ კაცმა ეს ბავშვებიც ბერიძედ დაწერა და ახლა ვინც ზედათმოგველი ბერიძეა, ამ ორ კაცის ნაშიერია. მოლას ნაშიერს ჰასრათაანთ ეძახიან, ჯავახეთიდან მოსული ბერიძის ნაშიერს – იშიღაანთ. 

აი ამ იშიღაანთ შთამომავალი იყო სიმონა ბერიძე, რომელმაც თითქმის 140 წლის შემდეგ, კიდევ ერთი აწიოკებისა და ფიზიკური განადგურება-გადაშენებისგან იხსნა ზედა თმოგვი, არ გასცა, საკუთარი თავი დადო სამსხვერპლოზე სანაცვლოდ. 

მალე კომუნისტური იდეოლოგიით თავბრუდახვეული სოფელი კოლექტიური მეურნეობის ფერხულში ჩაება, იქამდე კი სიმონა სოფლის მღვდელმა თავისი მალამოთი და მხურვალე ლოცვით განკურნა, თუმცა კოჭლობდა, მაგრამ თავისი შრომით არჩენდა ცოლ-შვილს. 

1937 წელს კომკავშირლები გამოეყვნენ თურმე, სოფელს, და გადაწყვიტეს მკაში გასჯიბრებოდნენ დანარჩენ სოფლელებს. სიმონას გაუვლია შუადღისით, სამხრობისას მათკენ და ხედავს, კომკავშირლებს, ჯერ კიდევ გაულეწავ ხორბალზე მიუშვიათ უღლიდან გამოშვებული ხარები თვითონ კი იქვე არხეინად სძინავთ. გაუღვიძებია სიმონას და უთქვამს: 

– ეგ ნამჯა ან შენი რომ იყოს ან შენი, ხარებს ზედ ხომ არ მიუშვებდით? 

– არა-ო – უპასუხნიათ კომკავშირლებს. 

– თუ ასეთია თქვენი კომკავშირი და მაგას გასწავლით, ვაი თქვენს კომკავშირსა და თქვენს კომკავშირლობასაცო. ერთი გვარიანად შეუკურთხავს და წასულა. 

კომკავშირლები საგონებელში ჩავარდნენ, ამან, რომ სადმე გვიჩივლოს ან დაგვაბეზღოს, ვაი ჩვენი ბრალიო. არა და სიმონა მაბეზღარა რომ ყოფილიყო, კოცონზე რომ იდგა მაშინ დააბეზღებდა სოფელს, მის სხეულში ხომ ნათელი და წაუბილწავი სული სახლობდა, რომლისთვისაც უცხო იყო მაბეზღარობა, ღალატი და გამცემლობა. კომკავშირლებმა ითათბირეს და შექმნეს, გასაკვირი დოკუმენტი, აქეთ გაედავნენ სიმონას, რომ თავიანთი უნიათობა დაეფარათ. სიმონას ალალმა ძმისშვილმა – ბერიძე მირიანმა, მაისურაძე ერეკლემ და ოთანაძე კოლამ დაწერეს საჩივარი, – სიმონა ბერიძემ მთავრობა და პარტია გვიგინა და მერე ჩვენც ზედ მიგვაყოლაო. ახალციხის რაიკომიდან ამოსულ ჩინოვნიკს ჩააბარეს ეს ოქმი. სოფელი წინ გადაუდგა ამ კაცს მუდარით, ნუ იზამ მაგ საქმეს, დოკუმენტს ნუ წაიღებო. იმ კაცმა კი მიუგო: ვიცი რომ სიმონა უბრალოა და ეს ვირიშვილები გაშოლტვის ღირსებიც არიან, მაგრამ მე რომ ეს დოკუმენტი ახალციხეში არ ჩავიტანო, მაშინ ჩემ ტყავს ციმბირში ყორნები შეჭამენო. 

ორ დღეში სიმონა სოფლიდან წაიყვანეს, როგორც მოღალატე, როგორც ქურდი, გამყიდველი და ნაძირალა და მას შემდეგ აღარავის უნახავს. არც მისი საფლავი იცის არავინ, მისი სახელის ხსენებაზე აქეთ-იქით იყურებოდნენ ჩვენი მამა-პაპანი და მის სახელს ჩურჩულით მოიხსენიებდნენ ზედათმოგველები. 

მაისურძე ერეკლე საეჭვო ვითარებაში სოფლიდან გაქრა, არავინ იცის მისი არც ავი, არც კარგი. მირიანმა ომი მოიარა და მთელი დარჩენილი ცხოვრება ჯოხით დადიოდა. ბრუდე მირიანას სახელით. სოფლის სააჯო ადგილას ხმამაღალი სიტყვა არასოდეს უთქვამს, ისე წავიდა ამ სოფლიდან. არც კოლა ოთანაძეს დაუტოვებია ნაშიერი, მისი სახელის მახსენებელი არავინ დარჩა. 

გავა დრო და მერე სიმონას ნაშიერი გაიკეთებს წითელ ყელსახვევს და პიონერხელმძღვანელთან ერთად, შუბლზე ხელმიდებული პატაკს ჩააბარებს პარტიას, რომ იგი მზადაა შეასრულოს ყველა დავალება რასაც პარტია უბრძანებს. პავლიკ მოროზოვის სახელობის რაზმს შექმნიან და წითელ კუთხეში სადაც თამარ მეფის და ქეთევან წამებულის ხატები უნდა ყოფილიყო თუნდაც, სიმონა ბერიძის სურათი – მეძავთა ფოტოების წინ – კლარა ცეტკინის და როზა ლუქსემბურგის ფოტოებთან დასდებენ ფიცს, არა სამშობლოს ერთგულებაზე, არამედ კომკავშირის, პარტიის და პიონერთა ორგანიზაციის სამსახურისათვის თავდასადებად. ზედა თმოგვის ეკლესიიდან გამოასვენებენ ხატებს, უძვირფასეს ისტორიულ დოკუმენტებს, წიგნებს და მღვდლის ტანსაცმელს; შეჰყრიან სადღაც ბოსელში, სადაც უნებლიეთ კოლმეურნეობის ყანაში შესულ ვირებს ამწყვდევდნენ, როგორც საპატიმროში და ეს ძვირფასი ქონება, მშიერ ვირებს შემოეჭმევათ, იგივე ხალხი მოსდგება და სოფლის ეკლესიის გარშემო, საფლავის ქვებს მარილს მოაყრის საქონლის საჭმელად. პირუტყვის ნაკელითა თუ ჩლიქებით სოფლის ისტორიას ამოძირკვავენ. ეს შედეგი იქნება იმ პიონერული აღზრდისა, სადაც მთავარია, კაცი მარტო პარტიის მსახური ყოფილიყო. სამშობლო და ქართველობა უგულებელჰყვეს. მათთვის არარაობა იყო წინაპართა საფლავები, სიმონა ბერიძის გმირობას გადაჰფარავს კინოს ყალბი გმირები, ჯიშით და მოდგმით უცხონი და არაფრის მთქმელნი, ვინმე სტალონე და ვანდამი, შვარცენეგერი და სხვა, ახლა მათი დაკუნთული სხეულის დიდი პორტრეტები დაიკავებენ ხატების ადგილს, სადაც აღმაშენებლის, თამარ მეფის, ლუარსაბ მეფის, სვიმონ მეფის, ილია ჭავჭავაძის მამულიშვილთა ხატები უნდა ყოფილიყო. არარაობად იქცევა 9 ძმა ხერხეულიძე და მათი დედა, სამაგიეროდ ვიღაცა მეძავის და ლესბოსელის, ვითომ მომღერალის სურათს ჩამოჰკიდებენ, თვალებგაბრწყინებული ჭაბუკები. გაუფასურდება ხევსურთა, კახთა, თუშთა და მესხთა გმირობა. ასპინძის ომი, ბასიანი და დიდგორი უხერხულად გამოიყურება ფილმის გმირებთან, სადაც მთელ ბატალიონს ერთი კაცი ჟლეტს. მერე მამაკაცი სადღაც კუთხეში მიგდებულ საგნად იქცევა „გმირი ქალის“ ფონზე, რომელიც ეკრანზე ერთი ხელის მოსმით ათ და ოც მამაკაცს ისე უსწორდება, როგორც უსუსურ თაგვებს. აი ამ ყალბი და ცრუ გმირების თუ გმირობებებით გაუფასურდება მამაკაცის და წინაპართა ფენომენი. 

სოფელს პატრონი არ ეყოლება, ყველა გაუნათლებელი და გუშინდელი ოროსანი, სოფლის თავკაცობას გასწევს, უპრინციპონი და მარიონეტნი აიღებენ თავის თავზე სოფლის მართვას. ასეთი დამცირებისა და გადაგვარებული ჭკუის მოწმეს, კიდევ როგორ უდგას სოფელს სული, მართლაც საკვირველია. აკი დაიცალა კიდეც... 

ზედა თმოგვში გიოაანთ ჭაზე წყალს თუ დალევ, ის წყალი ჯერ წინაპრების ძვლებს გაივლის ვიდრე ჭაში მოხვდება. ვისაც ეს წყალი დაულევია და იცის რა არის ზედა თმოგვი, ისიც იცის, რომ ეს სოფელი გმირების სავანე იყო, მოთმინებისა და ამტანიანობის ბუდე. აქ სხვა დედები ცხოვრობდნენ, აქ ამ ბუდიდან ამოფრინდა სიმონა, მაქსა და ანდია, ბადრი მელიქიძე. სიმონა – სოფლის სინდისის მომწმენდელი, სადღაც სხვაგან განისვენებს. აი ამ გმირების საქმენი, რომ არა სოფელი აღარ იარსებებდა. 

როცა რწმენა იყო, სოფელს ბარძიმი აერთიანებდა და გაჰქონდათ ერთმანეთი. ახლა ბარძიმთან რამდენინე დედაკაცი და ბავშვი თუ მივა, კაცებს ღორებივით ჯამში ჩაურგვიათ ცხვირი და საჭმლის მიღმა ვერაფერს ხედავენ. სოფლისა არავის არაფერი სტკივა. ტკივილი ხომ სიყვარულს შობს, ეგ კი არა, ქალებს მშობიარობა აღარ უნდათ, გაბერწდა სოფელი, გათახსირების პირზეა, მაგრამ რა, განა სულ ერთი არ არის თიხის დოქი დავარდება ქვაზე, თუ ქვა მოხვდება დოქს? ორივე შემთხვევაში დოქია განწირული! 

სხვისი სახელით ვერ იცოცხლებს კაცი, ვერც სხვისი სახელით მოკვდება ადამიანი. ღირსეული კაცის საფლავის ქვაც რომ დაიდო, ის მაინც იმ კაცის კუთვნილება იქნება ვინც იქ ასვენია და არა შენი. ყველას თავისი გვირგვინი უნდა ედგას. მერე ხალხმა უნდა განსაჯოს, ვისი გვირგვინია უპირატესი. კაცის სახელი აძლევს სიდიადეს საფლავის ქვასაც და გვირგვინსაც. ადამიანს დატოვებული სახელი უკვდავჰყოფს. სიმონას სახელი ჩვენს სოფელში უპირატესია. 

                                            2013 – 2024 წელი. თბილისი – ნაქალაქევი.

 

Одна немецкая подводная лодка и весь советский ВМФ. Битва за Атлантику. ...

ПП (Путин vs Пиночет )