ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ძირითადი შეიარაღება

(ინტერნეტის მასალების მიხედვით) 

ამ წინა ხანებში მოვიძიე უახლესი ინფორმაცია ინტერნეტში საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ძირითადი შეიარაღების შესახებ, რომელსაც ქვემოთ მოგაწვდით ცხრილის სახით. 

ცხრილი 1 

შეიარაღება და საბრძოლო . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ტექნიკა 

საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . 100 . . . . . . . . . . 102 . . . . . . . . . 494 . . . . 

ქვეითთა საბრძოლო 

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 . . . . . . . . . . 142 . . . . . . . . . .184 . . . . ჯავშანტრანსპორტერები . . . . . . . . 175 . . . . . . . . . . 179 . . . . . . . . . .595 . . . . 

ოპერატიულ-ტაქტიკური 

სარაკეტო კომპლექსები . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 14+ . . . . . . . . . 5-7 . . . . . 

ზალპური ცეცხლის 

რეაქტიული სისტემები . . . . . . . . . . 37 . . . . . . . . . . .60 . . . . . . . . . . .308 . . . . . 

ქვემეხები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138 . . . . . . . . . .169 . . . . . . . . . . 395 . . . . . 

ნაღმსატყორცნები . . . . . . . . . . . . . . .65 . . . . . . . . . . .93 . . . . . . . . . . .130+ . . . . 

საბრძოლო და სასწავლო-საბ- 

რძოლო თვითმფრინავები . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . .22 . . . . . . . . . . . 68 . . . . . 

დამრტყმელი (მოიერიშე) 

ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . . 50 . . . . . 

მრავალმიზნობრივი (ზოგადი 

დანიშნულების) ვერტმფრენები . . . .12 . . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . . .იგივე . . . . 

ეს ცხრილი შეიძლება ჩავწეროთ უფრო გაშლილი სახითაც, საბრძოლო ტექნიკისა და საველე საარტილერიო შეიარაღების ტიპებისა და კალიბრების, აგრეთვე მათი რაოდენობის ჩვენებით. 

ცხრილი 2 

შეიარაღება და საბრძოლო . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ტექნიკა 

საბრძოლო ტანკები . . . . . . . . . . . . . 100 . . . . . . . . .102 . . . . . . . . . 498 . . . . 

მათ შორის: 

Т-90 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .1 . . . . . . . . . . 94 . . . . 

Т-72 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 . . . . . . . . .101 . . . . . . . . . 404 . . . . 

საშუალო ტანკები

მათ შორის: 

Т-55 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. . . . . . . . . . . . 5 . . . . . . . . . .95 . . . . 

Т-54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . – . . . . 

ქვეითთა საბრძოლო 

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 . . . . . . . . . 150 . . . . . . . . . .184 . . . 

მათ შორის: 

БМП-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 88 . . . . 

БМП-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . .33 . . . . 

БМП-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 . . . . . . . . . 125 . . . . . . . . . . .43 . . . . 

БМД-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .10 . . . . . . . . . . .20 . . . . 

ჯავშანტრანსპორტერები . . . . . . . . . . 175 . . . . . . . . . 179 . . . . . . . . . .595 . . .

მათ შორის: 

БТР-82A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .107 . . 

БТР-80 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . .7 . . . . 

БТР-70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . .132 . . . . . 

БТР-60 და მისი მსგავსი 

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 116 . . . . . . . . . . .10 . . . . 

ACMAT Bastion 

(საფრანგეთი) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 21 . . . . . . . . . . . – . . . . 

БТР-3У (უკრაინა) . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . 

МТ-ЛБ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . .336 . . . 

EJDER (თურქეთი) . . . . . . . . . . . . . . . 65 . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

საბრძოლო-სადაზვერვო 

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60+ . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . 293 . . . 

მათ შორის:

БРМ-1К . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . 7 . . . 

М-462 „აბირი“ (ისრაელი) . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . 110 . . . 

Cobra (თურქეთი) . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . . 35 . . . 

Land Rover (დიდი ბრიტანეთი) 

და Defender (თურქეთი) . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . 51 . . . 

AIL Storm (ისრაელი) . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . 90 . . . 

„ვოლფი“ (ისრაელი) . . . . . . . . . . . . . . 50+ . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

„ქუგარი“ (აშშ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . . – . . . 

მოჯავშნული სადაზვერვო- 

სამზირი მანქანები . . . . . . . . . . . . . .420 . . . . . . . . . .120+ . . . . . . . . . . 100 . . . 

Otokar Cobra (თურქეთი) . . . . . . . . .300 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

M1151(A1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

მატადორი (აზერბაიჯანი/ 

სამხ. აფრიკის რესპუბლიკა) . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .14 . . . . 

Plasan Sand Cat (ისრაელი) . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 86 . . . . 

БРДМ-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 120 . . . . . . . . . . . . – . . . . . 

ГАЗ-2975 „ტიგრი“ . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .* . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . 

ოპერატიულ-ტაქტიკური 

სარაკეტო კომპლექსები . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .14+ . . . . . . . . . . . . 5-7 . . . . 

მათ შორის: 

9К720 „ისკანდერი“ . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

LORA (ისრაელი) . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . . 2-4 . . . 

9К72 „ელბრუსი“ . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .7+ . . . . . . . . . . . . . – . . . . 

9К791 „ტოჩკა-У“ . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .3+ . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . 

დამატებითი ინფორმაცია ინტერნეტიდან ამ სარაკეტო სისტემებზე: 

სარაკეტო კომპლექსის . . . . . სროლის მაქსიმალური . . . საბრძოლო ნაწილის 

სახელწოდება . . . . . . . . . . . . . . . . სიშორე (კმ) . . . . . . . . . . . . . . წონა (კგ) 

9К720 „ისკანდერი“ . . . . . . . . . . . . . . . 500 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .480 . . . . 

LORA (ისრაელი) . . . . . . . . . . . . . . . . . 430 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .570 . . . . 

9К72 „ელბრუსი“ . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 989 . . . . 

9К791 „ტოჩკა-У“ . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126,5 . . . 

საველე საარტილერიო . . . . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

შეიარაღება . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

ზალპური ცეცხლის რეაქ- 

ტიული სისტემები (ზცრს) . . . . . . . . . . . .37 . . . . . . . . . . .60 . . . . . . . . . . 308 . . . 

მათ შორის: 

БМ-30 „სმერჩი“ – 300-მმ . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . .50 . . . 

Lynx Extra (ისრ.) – 300-მმ . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 9+ . . . 

AR1A (ჩინეთი) – 300-მმ . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . .– . . . 

„პოლონეზი“ (ბელორუსი) – 

 301-მმ ზცრს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 6-10 . . . 

Kasirga (თურქეთი) – 300-მმ . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 18 . . . . 

WM-80 (ჩინეთი) – 273-მმ . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . – . . . . . 

БМ-27 „ურაგანი“ – 220-მმ . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 18 . . . . 

ТОС-1А „სოლნცეპეკ“ – 220-მმ . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . .17 . . . . 

LAR-160 (ისრაელი) – 160-მმ . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 30 . . . . 

RAK-12 (იუგოსლავია/ 

ხორვატია) – 128-მმ ზცრს . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . 50 . . . . . . . . . . .10 . . . . 

БМ-21 „გრადი“ – 122-მმ ზცრს . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 78 . . . . 

RM-70 (ჩეხეთი) – 122-მმ ზცრს . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 18 . . . . 

Lynx GradLAR (ისრაელი) – 122-მმ . . . . . . .– . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 16. . . . . 

T-122 SAKARYA (თურქეთი) – 

122-მმ ზცრს . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . .18 . . . . 

T-107 “Boran” (თურქეთი) – 107-მმ . . . . . . .– . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . .  .18 . . . . 

ლულიანი არტილერიის ქვემეხები . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

(ზარბაზნები და ჰაუბიცები) . . . . . . . . . . . . 138 . . . . . . . . . .169. . . . . . . . . 395 . . . . 

თვითმავალი ქვემეხები 

(თვითმავალი საარტილერიო 

დანადგარები /თად/) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 . . . . . . . . . . 38 . . . . . . . . . .188 . . 

მათ შორის: 

2С9 „ნონა-С“ – 120-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 18 . .  

2С31 „ვენა“ – 120-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . .17 . .  

2С1 „გვოზდიკა“ – 122-мм САУ . . . . . . . . . . . 20 . . . . . . . . . . .10 . . . . . . . . . .68. . . 

DANA (ჩეხეთი) – 152-მმ თად . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . .36 . . 

2С3 „აკაცია“ – 152-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . 13 . . . . . . . . . . . 28 . . . . . . . . . 14 . . 

2С19 „მსტა-С“ – 152-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . .1 . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . 18 . . 

vz.77 Dana 152-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . – . .  

SOLTAM “Atmos” (ისრა- 

ელი) – 155-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . .  . . 5 . . 

2С7 „პიონი“ – 203-მმ თად . . . . . . . . . . . . . . . . .1 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . .  . .12 .  

ბუქსირებადი ქვემეხები . . . . . . . . . . . . . . . . .71 . . . . . . . . . 131 . . . . . . . . . .207 . . 

მათ შორის: 

Д-30 – 122-მმ ჰაუბიცა . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 . . . . . . . . . . .69 . . . . . . . . . .129 . . 

М-46 – 130-მმ ზარბაზანი . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .36 . . 

2А36 „გიაცინტ-Б“ – 

152-მმ ზარბაზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . 26 . . . . . . . . . . .18 . . 

Д-1 – 152-მმ ჰაუბიცა . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . – . .  

Д-20 – 152-მმ ჰაუბიცა- 

ზარბაზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .  34 . . . . . . . . . . .24 . . 

2А65 „მსტა-Б“ 152-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . .  

ნაღმსატყორცნები (ბუქსირებადი . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

და თვითმავალი) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 . . . . . . . . . .93 . . . . . . . . . 130+ . . . . 

მათ შორის: 

2С12 „სანი“ 120-მმ თვითმავალი . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . 

М75 120-მმ ბუქსირებადი . . . . . . . . . . . . . . .33 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . 

М-120 – 120-მმ პოლკის 

ნაღმსატყორცნი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . .– . . . . . 

ПМ-38 – 120-მმ პოლკის 

ნაღმსატყორცნი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 19 . . . . . . . . . 107 . . . . 

SOLTAM “Cardom” (ისრაელი) – 

120-მმ თვითმავალი ნაღმსატყორცნი . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 5 . . . . 

2Б11 – 120-მმ ნაღმსატყორცნი . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . .* . . . . . 

SandCat Spear (ისრაელი) – 

120-მმ თვითმავალი ნაღმსატყორცნი . . . . . – . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . 18 . . . . 

М-43 – 160-მმ პოლკის 

ნაღმსატყორცნი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .62 . . . . . . . . . . . – . . . . . 

ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზნები . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

მათ შორის: 

Д-44 - 85-მმ ზარბაზანი . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 35 . . . . . . . . . . 100 . . . 

МТ-12 – 100-მმ ტანკსაწინააღ- 

მდეგო ზარბაზანი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40. . . . . . . . . . 36 . . . . . . . . . . . 72 . . . 

ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40. . . . . . . . . .71 . . . . . . . . . . .172 . . . 

საბრძოლო და სასწავლო- . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

საბრძოლო თვითმფრინავები 

PAK JF-17 Thunder – 

მრავალმიზნობრივი 

გამანადგურებელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 16 . . . 

МиГ-29А – მრავალმიზნობრივი 

გამანადგურებელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 14 . . . 

Су-30СМ – მრავალმიზნობრივი 

გამანადგურებელი . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . – . . . 

Су-25 – მოიერიშე . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . . 14 . . . . . . . . . . 38 . . . 

Aero L-39 Albatros – სასწავლო-

საბრძოლო თვითმფრინავი 

(მოიერიშე) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . .– . . . 

ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . 22 . . . . . . . . . .68 . . . 

დამრტყმელი (მოიერიშე) . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ვერტმფრენები 

Ми-24 – დამრტყმელი 

მრავალმიზნობრივი 

ვერტმფრენი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . 26 . . . . 

Ми-35 – დამრტყმელი 

მრავალმიზნობრივი 

ვერტმფრენი . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 24 . . . . 

სულ დამრტყმელი 

ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . 50 . . . . 

მრავალმიზნობრივი . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ვერტმფრენები 

Ми-8МТ – მრავალმიზნობ- 

რივი ვერტმფრენი . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . 10 . . . . . . . . . . იგივე. . . . 

Ми-2 – მრავალმიზნობ- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (იხილეთ . . 

რივი ვერტმფრენი . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . ზევით) . . 

Bell UH-1H „იროქეზი“ . . . . . . . .  – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

სულ მრავალმიზნობრივი 

ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . . . . . 50 . . . . . . . 

ამ ორივე ცხრილიდან კარგად ჩანს, რომ საქართველო ჩამოუვარდება სომხეთსაც და, განსაკუთრებით აზერბაიჯანსაც, თავისი ძირითადი შეიარაღების რაოდენობითა და ხარისხით, რასთან არის დაკავშირებული მათი ჯარების საბრძოლო შემადგენლობა, საბრძოლო მზადყოფნა და ბრძოლისუნარიანობა. ქვემოთ უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ ამ საკითხებს. 

ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა თანამედროვე სატანკო ფარეხები 

ზემოთ ორივე ცხრილში მოყვანილი იყო ზოგადი და შემდეგ უფრო დაწვრილებითი ინფორმაცია ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ძირითადი შეიარაღების შესახებ. ახლა უკვე შევეცდები ცალ-ცალკე განვიხილო უფრო დეტალურად ეს თემატიკა, რომლის ნაწილები იქნება ჯავშანსატანკო (სატანკო) ტექნიკა, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები, საველე არტილერია, საბრძოლო და საბრძოლო უზრუნველყოფის თვითმფრინავები და ვერტმფრენები. ქვემოთ თავდაპირველად შევეხები ძირითად საბრძოლო და საშუალო ტანკებს. პირველ კატეგორიაში შედიან Т-72, Т-80, და Т-90 ტიპის ტანკები, მეორეში კი უფრო მოძველებული Т-54 და Т-55 ტიპისა. ამიერკავკასიის რესპუბლიკებს ჰყავთ როგორც ძირითადი საბრძოლო, ისე საშუალო ტანკებიც. მათი ტიპები და რაოდენობა მოცემულია ქვემოთ ცხრილის სახით. 

ცხრილი 3 

ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ძირითადი საბრძოლო და საშუალო ტანკები 

ტანკების ტიპები . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

Т-90 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 94 . . . . . . 

Т-72 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 . . . . . . . . . 101 . . . . . . . . . 404 . . . . . . 

Т-55 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 . . . . . . . . . . . 5 . . . . . . . . . . 95 . . . . . . 

Т-54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . .– . . . . . . 

ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . .123 . . . . . . . . . 110 . . . . . . . . . .593 . . . . . . 

ასეთია საქართველოსა და მის მეზობელ სახელმწიფოთა შეიარაღებაში დღესდღეობით არსებული საბრძოლო და საშუალო ტანკების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლები. საქართველოს შესახებ წერია, რომ Т-55 ტიპის 23 ტანკი მას ჰყავს სასაწყობო შენახვაზე. როგორც ვხედავთ, თავისი ძირითადი საბრძოლო ტანკების რაოდენობითა და ხარისხით საქართველო რამდენადმე ჩამორჩება სომხეთს და დიდად ჩამოუვარდება აზერბაიჯანს, ანუ ჩვენი ქვეყანა ამ მხრივ ყველაზე უფრო სუსტია ამიერკავკასიაში. თან მნიშვნელოვანია ისიც, ჯავშანსატანკო ჯარები ძირითადი დამრტყმელი ძალაა სახმელეთო ჯარებისა ზოგადსაჯარისო ბრძოლასა და ოპერაციაში და ამ მაჩვენებლით ასეთი ჩამორჩენა საქართველოს სიკეთეს არ უნდა ჰპირდებოდეს. 

ასეთი მდგომარეობა ჩვენში იქმნებოდა ჯერ კიდევ 1990-იანი წლების მიწურულიდან აშშ-ის მმართველი წრეებისა და ნატო-ს ბლოკის ხელმძღვანელობის პოლიტიკის, ხოლო საქართველოს ხელისუფალთაგან მათდამი მონურ-მლიქვნელური დამოკიდებულების, საკუთარი ქვეყნის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი (თავდაცვისა და სამხედრო უსაფრთხოების) ინტერესების „მიფუჩეჩების“ შედეგად. 

ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები 

თანამედროვე ზოგადსაჯარისო ბრძოლაში საბრძოლო ტანკებთან მჭიდრო ურთიერთმოქმედება შეუძლიათ და ეკისრებათ მექანიზებულ ქვეით (მოტოქვეით, მოტომსროლელ) ჯარებს, რომლებსაც ძირითად სატრანსპორტო და საბრძოლო საშუალებად გააჩნიათ მოჯავშნული საბრძოლო მანქანები – ქვეითთა საბრძოლო მანქანები (ქსმ) და ჯავშანტრანსპორტერები (ჯტრ). თითოეულ ასეთ მანქანაში თავსდება ქვეითთა (ფეხოსანთა) ათეული. გარედან ეს მანქანები მთლიანად დაფარულია ჯავშნით, რომელიც იცავს მათში მყოფ პირად შემადგენლობას, აგრეთვე მანქანების მნიშვნელოვან კვანძებსა და აგრეგატებს მოწინააღმდეგის მიერ დაშენილი სხვადასხვა კალიბრის ტყვიების, საარტილერიო ჭურვებისა და ნაღმების ნამსხვრევებისაგან. ამ მანქანების ძირითადი დანიშნულებაა რაც შეიძლება ახლოს მიიყვანონ მათში მყოფი ქვეითი მებრძოლები მოწინააღმდეგის პოზიციებთან, უზრუნველყონ მანქანებიდან მათი ფარულად ჩამოქვეითება, ხოლო შემდეგ კი ქვეითად მებრძოლ თავიანთ ფეხოსნებს აღმოუჩინონ საცეცხლე მხარდაჭერა საკუთარი საბორტო ტყვიამფრქვევებიდან თუ ზარბაზნებიდან. მათ შორის უფრო ძლიერია ქვეითთა საბრძოლო მანქანები როგორც ჯავშანდაცულობის, ისე საცეცხლე ძლიერების მხრივაც. 

საქართველოს, აზერბაიჯანისა და სომხეთის შეიარაღებაში არსებული ასეთი დანიშნულების მანქანების რაოდენობრივ მაჩვენებლებს მოვიყვანთ ქვემოთ ცხრილში. 

ცხრილი 4 

ქვეითთა საბრძოლო მანქანები . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

მათ შორის: 

БМП-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 88 . . . 

БМП-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . .33 . . . 

БМП-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 . . . . . . . . . 125 . . . . . . . . . . .43 . . . 

БМД-1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . .10 . . . . . . . . . . .20 . . . 

სულ ქსმ-ები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 . . . . . . . . . .150 . . . . . . . . . .184 . . . 

ზემოთ БМД იშიფრება როგორც დესანტის საბრძოლო მანქანა და უფრო საჰაერო-სადესანტო ჯარების მოქმედებებისთვისაა შესაფერისი, მაგრამ მოტოქვეითი ქვედანაყოფებშიც გამოიყენება ქვეითთა საბრძოლო მანქანების სახით. ანუ საბრძოლო ტექნიკის ამ სახეობაშიც საქართველო ჩამორჩება თავის მეზობლებს, განსაკუთრებით კი აზერბაიჯანს, რაოდენობრივადაც და ხარისხობრივადაც. 

რაც შეეხება ჯავშანტრანსპორტერებს (ჯტრ), აქ სერიოზული არეულობაა განსაკუთრებით ქართული ჯარების მაჩვენებლებში, სადაც ჯტრ-ებად დასახელებულია ისეთი მანქანები, რომლებსაც თავიანთი გარეგნული შესახედაობით უბრალოდ არ შეუძლიათ ისეთი ფუნქციების შესრულება, რომლებზედაც ზემოთ ვილაპარაკე, არამედ არიან უფრო მსუბუქად მოჯავშნული მანქანები გარკვეული სადაზვერვო-სამზირი ფუნქციებით, და არა ქვეითი ჯარის ათეულის მოწინააღმდეგის პოზიციებთან რაც შეიძლება ახლოს მიყვანისა და შემდეგ ქვეითად მებრძოლი ფეხოსნებისთვის საცეცხლე მხარდაჭერის აღმოჩენის ამოცანებით. რეალურად ჯტრ-ის დანიშნულების შესრულების უნარის მქონე მანქანები მოყვანილია მე-5 ცხრილში. 

ცხრილი 5 

ჯავშანტრანსპორტერები . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

მათ შორის: 

БТР 82А . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 107 . . . . 

БТР-80 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 . . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . 7 . . . . 

БТР-3У . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . .3 . . . . 

БТР-70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . . . . . .132 . . . . 

EJDER (თურქეთი) . . . . . . . . . . . . 65 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . – . . . . . 

БТР-60 და მისი მსგავსი

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . .116 . . . . . . . . . . . 10 . . . . 

МТ-ЛБ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 . . . . . . . . . . . . 20 . . . . . . . . . . 336 . . . . 

სულ ჯტრ-ები . . . . . . . . . . . . . . . 175 . . . . . . . . . . . 158 . . . . . . . . . . 595 . . . . 

ამ ცხრილში МТ-ЛБ ნიშნავს მსუბუქად მოჯავშნული ტექნიკის მცირე გამწევს, მაგრამ ბევრ ქვეყანაში გამოიყენება ჯავშანტრანსპორტერის სახითაც. ჯტრ-ებში, როგორც ვხედავთ, საქართველო რამდენადმე აღემატება სომხეთს, თუმცა კი ეს ორივენი დიდად ჩამოუვარდებიან აზერბაიჯანს. მთლიანობაში მოჯავშნული საბრძოლო მანქანების (ქვეითთა საბრძოლო მანქანებისა და ჯავშანტრანსპორტერების) საერთო მაჩვენებლები ასეთია: 

ცხრილი 6 

მოჯავშნული საბრძოლო . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

მანქანები 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 . . . . . . . . . 308 . . . . . . . . . . 779 . . . . . 

მათ შორის 

ქვეითთა საბრძოლო 

მანქანები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 . . . . . . . . . 150 . . . . . . . . . . 184 . . . . . 

ჯავშანტრანსპორ- 

ტერები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 . . . . . . . . . 158 . . . . . . . . . . 595 . . . . . 

ასეთია დღევანდელი მდგომარეობა ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა ჯავშანსატანკო ტექნიკის, ამ ნაწილში, რა მაჩვენებლითაც საქართველო ბოლო ადგილზეა და რა განსაცდელებსა და უბედურებებს შეიძლება გვიქადიდეს ასეთი რეალობა, ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს. 

ოპერატიულ-ტაქტიკური სარაკეტო კომპლექსები 

ამერიკული სამხედრო ხელოვნების მიხედვით, ცივი ომის წლებში და მის შემდეგაც, ძირითად ტაქტიკურ შენაერთად ითვლებოდა დივიზია – ჯავშანსატანკო, მექანიზებული ქვეითი, ქვეითი, მსუბუქი ქვეითი, საჰაერო-სადესანტო, საჰაერო-საიერიშო. დივიზიის ქვევით მდგარი საჯარისო ერთეულები იყო: ბრიგადა, ბატალიონი, ასეული, ოცეული, ათეული, სექცია, ყველანი ტაქტიკური დონის ნაწილები და ქვედანაყოფები გახლდნენ. ასევე დივიზიის შემადგენლობაში მყოფი ან კონკრეტული საბრძოლო ამოცანების შესასრულებლად მისთვის მიცემული საარტილერიო, სავერტმფრენო და სხვა ნაწილები და ქვედანაყოფებიც ტაქტიკური ერთეულები იყვნენ. დივიზია წარმოადგენდა სამი საბრძოლო ბრიგადის ერთობლიობას. საშტატო შეიარაღებაში მას გააჩნდა ლულიანი საველე არტილერია და ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები, აგრეთვე სხვადასხვა დანიშნულების ვერტმფრენები – სადაზვერვო, დამრტყმელი (მოიერიშე), ზოგადი დანიშნულების (ანუ საშუალო სატრანსპორტო), რადიოელექტრონული ბრძოლის, სატრანსპორტო-სადესანტო (ანუ მძიმე სატრანსპორტო). ასეთი საშუალებებით მას შეეძლო ევროპულ ომის თეატრზე შეესრულებინა საცეცხლე და დამრტყმელი ამოცანები მოწინააღმდეგის განლაგების სიღრმეში 70 კმ-მდე მანძილზე. მის შემადგენლობაში მყოფ პირველი ეშელონის თითოეულ ბრიგადას – 15 კმ-მდე, ხოლო ბრიგადის შემადგენლობაში მყოფ პირველი ეშელონის თითოეულ ბატალიონს, რომელსაც შეიარაღებაში გააჩნდა ასევე 120-მმ ნაღმსატყორცნები – 5 კმ-მდე. 

დივიზიის ზემდგომი რგოლი გახლდათ საარმიო კორპუსი, რომელიც მოიცავდა რამდენიმე საბრძოლო დივიზიას, აგრეთვე სხვა ნაწილებსა და ქვედანაყოფებს კორპუსის წინაშე მდგარი ამოცანების შესასრულებლად. კორპუსის შემადგენლობაში ჩვეულებრივ იმყოფებოდა ლულიანი და რეაქტიული არტილერიის ცალკეული ბრიგადები და დივიზიონები (დასავლური ტერმინოლოგიით ბატალიონები), ოპერატიულ-ტაქტიკური სარაკეტო კომპლექსების „ლანსი“ დივიზიონი – ბალისტიკური მართვადი რაკეტებისა, რომელთა სროლის სიშორეც 120 კმ გახლდათ. გარდა ამისა, საარმიო კორპუსის ინტერესებში უფრო აქტიურად მოქმედებდა მხარდამჭერი ტაქტიკური ავიაციაც, რომლის მოიერიშე და ტაქტიკური ბომბდამშენი თვითმფრინავები აყენებდნენ დარტყმებს მოწინააღმდეგის ობიექტებს 300 კმ-მდე სიშორეზე მისი განლაგების სიღრმეში. ამიტომ ამერიკული საარმიო კორპუსი წარმოადგენდა უკვე ოპერატიულ-ტაქტიკური რგოლის შენაერთს. 

საარმიო კორპუსის ზემდგომი რგოლი გახლდათ საველე არმია, რომელშიც უნდა ყოფილიყო რამდენიმე საარმიო კორპუსი, და მას საბჭოთა (რუსული) ტერმინოლოგიით ეწოდებოდა ოპერატიული გაერთიანება. თუმცა კი მშვიდობიანობის დროს საველე არმიები არ იშლებოდა და, მაგალითად, ნატო-ს ბლოკში ცივი ომის ათწლეულებში ბლოკის აღმოსავლეთ საზღვრის გაყოლებაზე ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გაშლილი იყო საარმიო კორპუსების ჯგუფები – დასავლეთგერმანული, ამერიკული, ბელგიური, ნიდერლანდური, ასევე იყო ბრიტანული რაინის არმიაც, რომელიც სინამდვილეში საარმიო კორპუსის შემადგენლობისა გახლდათ. და ასეთ საჯარისო ერთობლიობასაც, როგორც ვიცი, ასევე ოპერატიული გაერთიანება ეწოდებოდა. 

ყველაფერ ამის მოყოლა იმიტომ დამჭირდა, რომ სომხეთისა და აზერბაიჯანის სახმელეთო ჯარების შეიარაღებაში, საქართველოსგან განსხვავებით, შედის ოპერატიულ-ტაქტიკური და ოპერატიული დანიშნულების სარაკეტო კომპლექსები. მათი დასახელება და რაოდენობები მოყვანილია მე-7 ცხრილში. 

ცხრილი 7 

ოპერატიული და ტაქტიკური . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

სარაკეტო კომპლექსები 

მათ შორის: 

9К720 «Искандер» . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . – . . . . 

9К72 «Эльбрус» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 7+ . . . . . . . . . . . – . . . . 

LORA (Изр.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .2-4. . . 

9К791 «Точка-У» . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 3+ . . . . . . . . . . . 3 . . . . 

ამ სარაკეტო კომპლექსებიდან ყველას მართვადი რაკეტები ბალისტიკურია, ანუ ადიან ატმოსფეროს ზევით გარკვეულ სიმაღლეზე და იქიდან ვარდნით ეშვებიან დაბლა. ამ დროს თითოეული რაკეტის ფრენის მაქსიმალური სიშორე და მსხვრევად-ფუგასური საბრძოლო ნაწილის მასა მოყვანილია მე-8 ცხრილში (ასევე ინტერნეტის მასალების მიხედვით). 

ბალისტიკური რაკეტის . . . ფრენის მაქსიმა- . . . საბრძოლო ნაწილის 

დასახელება . . . . . . . . . . . . ლური სიშორე (კმ) . . . . . . . . მასა (კგ) 

9К720 «Искандер» . . . . . . . . . . . .500 . . . . . . . . . . . . . . . 480 . . . . . 

9К72 «Эльбрус» . . . . . . . . . . . . . .300 . . . . . . . . . . . . . . . 989 . . . . . 

LORA (Изр.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 430 . . . . . . . . . . . . . . . 570 . . . . . 

9К791 «Точка-У» . . . . . . . . . . . . . 120 . . . . . . . . . . . . . . . 162,5 . . . . 

ამათგან სისტემა „ელბრუსი“ ყველაზე უფრო მოძველებული და დაბალი მაჩვენებლების მქონეა, განსაკუთრებით სროლის სიზუსტის მიხედვით, ნატო-ს ბლოკში მას მისცეს აღნიშვნა SCUD-B. თუ უფრო ადრინდელ ნიმუშებში დასახული მიზნიდან რაკეტის წრიული შესაძლო გადახრა 3000 მ-ს შეადგენდა, საკუთრივ ამ კომპლექსში ეს მაჩვენებელი უკვე 450 მ-მდე იქნა შემცირებული, მაგრამ დანარჩენ სისტემებთან შედარებით მაინც განუზომლად უფრო მაღალია, ანუ სროლის სიზუსტეც განუზომლად უფრო დაბალი. ზემოთ მოყვანილი სხვა რაკეტები მიზანში მოხვედრის შეუდარებლად უფრო მაღალი სიზუსტით გამოირჩევიან. გარდა ამისა, ამ რაკეტების საბრძოლო ნაწილების მასა იწვევს ჩვენს სერიოზულ შეშფოთებას, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ამ რაკეტების ფრენის მინიმალური სიშორე რამდენიმე ათეული კილომეტრია (50 – 80), რაც სავსებით შესაძლებელს ხდის კონფლიქტის წარმოქმნის შემთხვევაში სომხური ან აზერბაიჯანული მხარის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ მათ გამოყენებას. 

ასე რომ, დიდი ილიას თქმისა არ იყოს – „რა გითხრათ, რით გაგახაროთ?“ 

საველე საარტილერიო შეიარაღება 

თანამედროვე საველე არტილერიის შეიარაღებაში შედიან ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები, ქვემეხები (ჰაუბიცები და ზარბაზნები), 100 მმ და მეტი კალიბრის ნაღმსატყორცნები და ყველა ესენი ნაჩვენებია ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა სახმელეთო ჯარების შეიარაღებაში. ზემოთ საარტილერიო სისტემები მოვიყვანე მათი სროლის სიშორის მიხედვით და ასევე გავაგრძელებ მათ განხილვბას ქვემოთაც. ახლა ცალ-ცალკე შევეხოთ ამ შეიარაღებას. 

ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები (ზცრს) მათი კალიბრებისა და სახელმწიფოთა მიხედვით მოყვანილია მე-9 ცხრილში. 

ცხრილი 9 

ზალპური ცეცხლის რეაქ- . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ტიული სისტემები 

300-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 8 . . . . . . . . . . . 85+ . . 

273-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . – . . . . 

220-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 35 . . . 

160-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 30 . . . 

128-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 10 . . . 

122-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 . . . . . . . . . . 50 . . . . . . . . . . 130 . . . 

107-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 18 . . . 

ს უ ლ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 . . . . . . . . . . 60 . . . . . . . . . . 308 . . . 

ამ სისტემების ზოგიერთი ძირითადი ნიმუშის სროლის სიშორისა და რაკეტების (რეაქტიული ჭურვების) საბრძოლო ნაწილების მასათა (წონითი) მაჩვენებლები მოყვანილია 10-ე ცხრილში. 

ცხრილი 10 

ზცრს-ის კალიბრი (მმ) . . . უმართავი რაკეტის . . . . რაკეტის საბრძოლო 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სროლის სიშორე (კმ) . . . . ნაწილის მასა (კგ) 

300 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 – 90 . . . . . . . . . . . . . . . . .258 . . . 

220 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 – 35 . . . . . . . . . . . . . . . . .100 . . . 

122 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 – 20,4 . . . . . . . . . . . . . . . . 18,4 . . 

როგორც ვხედავთ, საქართველო მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება სომხეთსა და აზერბაიჯანს როგორც ზცრს-ების საერთო რაოდენობის, ისე მათი კალიბრების, სროლის სიშორისა და მსხვრევად-ფუგასური საბრძოლო ნაწილების მასების მიხედვით, რაც მძიმე დანაკარგებისა და მსხვერპლის ფასად დაუჯდებათ ქართულ ჯარებს შესაძლო წამოჭრილ კონფლიქტებში. 

ახლა შევეხოთ ქვემეხებს ზუსტად ისეთივე პარამეტრების მიხედვით. 11-ე ცხრილში მოყვანილია ქვემეხების მაჩვენებლები მათი რაოდენობის, გადაადგილების ხერხისა და კალიბრების შესაბამისად. 

ცხრილი 11 

ქვემეხები . . . . . . . . . . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

მათ შორის თვითმავალი . . . . . . . . 67 . . . . . . . . . .38 . . . . . . . . . . 188 . . . . 

120-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . 35 . . . . 

122-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 . . . . . . . . . . 10 . . . . . . . . . . .68 . . . . 

152-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 . . . . . . . . . . 28 . . . . . . . . . . .68 . . . . 

155-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .5 . . . . 

203-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .12 . . . . 

მათ შორის ბუქსირებადი . . . . . . . . 71 . . . . . . . . . 131 . . . . . . . . . .207 . . . . 

122-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 . . . . . . . . . .69 . . . . . . . . . .129 . . . . 

130-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 36 . . . . 

203-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 . . . . . . . . . .62 . . . . . . . . . . .42 . . . . 

სულ ქვემეხები . . . . . . . . . . . . . . . .138 . . . . . . . . .169 . . . . . . . . . . .395 . . . . 

12-ე ცხრილში ნაჩვენებია ცალკეული კალიბრების ქვემეხთა სროლის სიშორე და ჭურვის წონა. 

ცხრილი 12 

ქვემეხის კალიბრი (მმ) . . . . სროლის სიშორე (კმ) . . . . ჭურვის წონა (კგ) 

122 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,2 – 15,2 (21,9) . . . . . . . . . . 21,76 . . . 

152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20,5-მდე . . . . . . . . . . . . . . 43,56 . . . 

203 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 – 45-მდე . . . . . . . . . . . 110 – 102 . . 

ზემოთ 122-მმ ქვემეხების სროლის სიშორისათვის ფრჩხილებში მოცემული მნიშვნელობა (21,9 კმ) მიუთითებს იმას, რომ, თუმცა კი ჩვეულებრივი მსხვრევად-ფუგასური ჭურვით სროლის მაქსიმალური სიშორეს 15,2 კმ-ია, მაგრამ აქტიურ-რეაქტიული ჭურვის გამოყენებისას სრულის მაქსიმალური სიშორე იზრდება 21,9 კმ-მდე. აქტიურ-რეაქტიულ ჭურვებს ფსკერზე უყენდებათ პატარა რეაქტიული ძრავი, რომელიც ზრდის მათი ფრენის სიშორეს. ასევე 203-მმ ჭურვებშიც სროლის მაქსიმალური სიშორე ნაჩვენებია 37 – 45 კმ, რაც იმაზე მიგვანიშნებს, რომ პირველი მნიშვნელობა შეესაბამება ჩვეულებრივი მსხვრევად-ფუგასური ჭურვებით სროლას, მეორე კი – აქტიურ-რეაქტიული მსხვრევად-ფუგასური ჭურვებით სროლას. 

როგორც ვხედავთ, ლულიანი არტილერიის შემთხვევაშიც საქართველო მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება სომხეთსაც და, განსაკუთრებით კი აზერბაიჯანს. და ეს არის ჩვენი თავდაცვის სამინისტროების (ყველასი) საქმიანობის შედეგი 1990-იანი წლების მიწურულიდან დღემდე. ახლა შევეხოთ ნაღმსატყორცნებს. მათი რაოდენობა და კალიბრები მოყვანილია 13-ე ცხრილში. 

ცხრილი 13 

ნაღმსატყორცნები . . . . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

120-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 . . . . . . . . . .31 . . . . . . . . . . 130+ . . . . 

160-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . .62 . . . . . . . . . . . – . . . . . . 

სულ ნაღმსატყორცნები . . . . . . . 65 . . . . . . . . . 93 . . . . . . . . . . .130+ . . . . 

ამ ნაღმსატყორცნებით სროლის სიშორე და ნაღმების წონა ნაჩვენებია 14-ე ცხრილში. 

ცხრილი 14 

ნაღმსატყორცნის . . . . . სროლის სიშორე (კმ) . . . . . ნაღმის წონა (კგ) 

კალიბრი (მმ) 

120 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9-მდე . . . . . . . . . . . . . . . . 16,8 . . . 

160 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0,63 – 5,15 . . . . . . . . . . . . . . 40,87 . . . 

თავისთავად ცხადია, რომ ამ მაჩვენებლებითაც საქართველო ჩამორჩება თავის მეზობლებს, ასევე მთლიანობაშიც საველე საარტილერიო შეიარაღებაში. ასე რომ, რა გვეთქმის? „ვაი დედა“ და „ნანა ჩქინ ცოდა“ (თუ სწორად წარმოვთქვი მეგრულად). ასე რომ, „მადლობა ვუთხრათ ბატონ კომენდანტს“, ანუ ჩვენს თავდაცვის სამინისტროებს მთელი ამ დროის მანძილზე, მთლიანად მთავრობებსა და პარლამენტებს 1990-იანი წლების მეორე ნახევრიდან დღემდე. 

საავიაციო ტექნიკა და შეიარაღება 

ამიერკავკასიის სახელმწიფოთა საავიაციო ტექნიკასა და შეიარაღებაში შევიყვანთ საბრძოლო თვითმფრინავებს, აგრეთვე საბრძოლო და მრავალმიზნობრივ (ზოგადი დანიშნულების) ვერტმფრენებს. საბრძოლო თვითმფრინავებს მიეკუთვნება მოიერიშე, გამანადგურებელ-ბომბდამშენი, გამანადგურებელი და სადაზვერვო თვითმფრინავები. 15-ე ცხრილში მოყვანილია მათი ტიპები, დანიშნულება და რაოდენობა ცალკეულ სახელმწიფოთა მიხედვით. 

ცხრილი 15 

საბრძოლო და სასწავლო-საბრ- . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი 

ძოლო თვითმფრინავები . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . 22 . . . . . . . . . . .68 . . . . 

მათ შორის 

მრავალმიზნობრივი 

გამანადგურებლები . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . .30 . . . . 

PAK JF-17 „თანდერი“ . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 16 . . . . 

МиГ-29А . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 14 . . . . 

Су-30СМ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . – . . . . 

მოიერიშეები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . 18 . . . . . . . . . . . 38 . . . . 

Су-25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . .38 . . . . 

სასწავლო-საბრძოლო თვით- 

მფრინავები (მოიერიშე) 

Aero L-39 „ალბატროსი“ . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . – . . . . 

ზემოთ „მრავალმიზნობრივი გამანადგურებელი“ ნიშნავს იმას, რომ ამ თვითმფრინავებს შეუძლიათ მოწინააღმდეგის საბრძოლო თვითმფრინავებთან საჰაერო ბრძოლების წარმოებაც, მიწისზედა მიზნების დაბომბვაცა და საჰაერო დაზვერვის წარმოებაც. მოიერიშე თვითმფრინავები განკუთვნილია უპირატესად მიწისზედა მიზნებზე საბომბე და სარაკეტო დარტყმების მიყენებისათვის, რაც შეეხება საჰაერო ბრძოლების წარმოებას, ეს პრაქტიკულად გამორიცხულია, ვინაიდან მოწინააღმდეგის გამანადგურებელ ავიაციასთან ბრძოლაში მათი შესაძლებლობები და შანსები ძალზედ დაბალია. „ალბატროსის“ ტიპის თვითმფრინავები, რომლებიც სომხეთის შეიარაღებაშია, ძირითადად სასწავლო თვითმფრინავებია, თუმცა კი შეიძლება საჭიროების შემთხვევაში მოიერიშე ავიაციაშიც მათი გამოყენება. 

ახლა გადავიდეთ ვერტმფრენებზე. ძირითადი საბრძოლო მანქანებია დამრტყმელი ანუ მოიერიშე ვერტმფრენები, რომლებიც აღჭურვილი არიან საავიაციო ქვემეხებით, უმართავი რაკეტების გასაშვები დანადგარებით ფართობული მიზნების დასაბომბად და (ან) მართვადი რაკეტების გასაშვები დანადგარებით ბრძოლის ველზე მოწინააღმდეგის ტანკების, მოჯავშნული საბრძოლო მანქანებისა და სხვა წერტილოვანი მიზნების დაზიანება-განადგურებისთვის. გარდა ამისა, სავერტმფრენო შეიარაღებაშია ასევე მრავალმიზნობრივი ვერტმფრენებიც, ანუ სხვანაირად ზოგადი დანიშნულების ვერტმფრენები. ესენია საშუალო სატრანსპორტო მანქანები, რომელთაც შეუძლიათ ბორტზე დაახლოებით ათი სრულად ეკიპირებული სამხედრო მოსამსახურის გადაყვანაც, დაჭრილების ევაკუაციაც, ხოლო მათში რადიოელექტრონული ბრძოლის აპარატურის დაყენების შემთხვევაში, მოწინააღმდეგის მიწისზედა რადიოელექტრონული კავშირგაბმულობისა და მართვის სისტემების ჩახშობაც და სხვა. ქვემოთ 16-ე ცხრილში მოყვანილია მათი რაოდენობა და ტიპები ამიერკავკასიის სახელმწიფოებში. 

ცხრილი 16 

სავერტმფრენო ტექნიკა და . . . . საქართველო . . . სომხეთი . . . აზერბაიჯანი

შეიარაღება

დამრტყმელ-მრავალმიზ- 

ნობრივი ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . .50 . . . . 

მათ შორის: 

Ми-24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . .26 . . . . 

Ми-35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . 24 . . . . 

მრავალმიზნობრივი 

ვერტმფრენები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . .50 . . . . 

მათ შორის: 

Ми-8МТ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . . 10 . . . . . . . . . . – . . . . 

Ми-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . – . . . . 

Bell UH-1H „იროქეზი“ . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . . . . – . . . 

მოვიყვან მცირე განმარტებას ამ ცხრილთან დაკავშირებით. აზერბაიჯანის შესახებ მოყვანილ სტატიაში Ми-24 და Ми-35 ტიპის ვერტმფრენები ნაჩვენებია როგორც „დამრტყმელი მრავალმიზნობრივი ვერტმფრენები“ და ეს მართალიცაა – საზარბაზნე და სარაკეტო შეიარაღებასთან ერთად მათ შეუძლიათ ბორტზე აიყვანონ გარკვეული რიცხვის შეიარაღებული მებრძოლებიც მცირე დესანტის სახით, გამოიყვანონ დაჭრილები და ავადმყოფები საბრძოლო პოზიციებიდან და სხვა. მაგრამ იგივე Ми-24 ტიპის მანქანები ქართული და სომხური ავიაციის შესახებ წერილებში დასახელებულია როგორც წმინდად დამრტყმელი ვერტმფრენები, რაც არ არის სწორი. მრავალმიზნობრივი დანიშნულებით მათ ნაჩვენები ჰყავთ სხვა მანქანები Ми-8МТ, Ми-2 და Bell UH-1H „იროქეზი“ ტიპისა. 

ყოველივე ზემოთ ნათქვამიდან ჩანს, რომ საავიაციო შეიარაღებაშიც საქართველო სერიოზულად ჩამოუვარდება სომხეთსა და აზერბაიჯანს, და როგორ შეიძლება ეს შემოუბრუნდეს ჩვენს ქვეყანას, ეს უკვე დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. როგორც ქართული ანდაზა გვასწავლის: „ვინც დაიზარაო, არ გაიხარაო“. ხოლო აქ მარტო დაზარება არ არის, აქ მავანთა და მავანთა მიერ ქვეყნის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინტერესების ღალატი და გამყიდველობაა. ღმერთმა იცის ამათი თავი და ტანი. 

 ირაკლი ხართიშვილი