"Мы будем только наступать, невзирая на потери"

Крах доллара, "уснувший жандарм" и мировой кирдык.

Размышления о Ленине, революции и социализме./Марк Солонин

Soviet Advisors Were Shocked When 100 Western Tanks Stopped 1,400 T-55s ...

Venezuela: How the "Reds" Devastated the Richest Country. Human rights a...

Пленные красноармейцы в жерновах двух диктатур / Второй Фронт. Часть 71

Генерал Иван Копец: тайна гибели / Второй Фронт.Часть 56

Маннергейм. Как русский генерал спас Финляндию от красной революции ?

Звездный сентябрь товарища Сталина.

Гибель Западного Фронта. Цена поражения. / Второй Фронт. Часть 70

მარკ სოლონინი – 23 ივნისი – „დღე М“

(გამომცემლობა «Яуза»; 2009 წ.) 

საკულტო წიგნი პოპულარული ისტორიკოსისა, რომელმაც სახელი გაითქვა ბესტსელერებით „22 ივნისი. კატასტროფის ანატომია“ და „მშვიდობიანად მძინარე აეროდრომებზე...“, რომლებიც რეკორდული ტირაჟებით გაიყიდა, რაც ვიქტორ სუვოროვის წიგნების გაყიდვას თუ შეედრება. 1941 წლის ტრაგიკული მოვლენების სენსაციური გამოძიება. ყოველმხრივ გააანალიზა რა დიდი ომისათვის საბჭოთა კავშირის მზადებისა და ომისწინა სტრატეგიული დაგეგმვის ისტორია, ავტორი მიდის გამაოგნებელ დასკვნამდე – 41-ის ივნისში ჰიტლერმა, ისე რომ თვითონაც არ მოელოდა, სტალინის დარტყმას დაასწრო ზუსტად ერთი დღით! 

(მთარგმნელის მცირე შენიშვნა: ქვემოთ შემოთავაზებულია მასალა ინტერნეტიდან: არა წიგნის მთლიანი ტექსტი, არამედ მისი დასაწყისი ნაწილი – გაცნობითი ფრაგმენტი – როგორც ბოლოშია ნათქვამი, 35 კომპიუტერული გვერდი; ბოლოს ნათქვამია, თუ როგორ შეიძლება მთელი წიგნის შეძენა. ტექსტში პერიოდულად კვადრატულ ფრჩხილებში [...] მოყვანილია ლიტერატურული წყაროების მაჩვენებლები, და თუმცა კი ლიტერატურის ჩამონათვალი აქ არ ჩანს, მაინც გავაკეთე ეს მაჩვენებლები თვალსაჩინოებისთვის, რომ ავტორი იყენებს შესაბამის ლიტერატურულ წყაროებს – ი. ხ.) 

შინაარსი 

წინასიტყვაობა 

ნაწილი 1 საბჭოთა კოლოსი 

თავი 1 დამარცხების მთავარი მიზეზი 

თავი 2 „შეტევა წარმოადგენს უპირატესობის გამოხატულებას“ 

თავი 3 „ჯავშანი მტკიცეა და ჩვენი ტანკები სწრაფები არიან“ 

გაცნობითი ფრაგმენტის დასასრული 

მარკ სოლონინი 

23 ივნისი – „დღე М“ 

„ყველაზე უფრო ფასეული მუშურ-გლეხურ წითელ არმიაში არის სტალინური ეპოქის ახალი ადამიანი. მას ეკუთვნის გადამწყვეტი როლი ბრძოლაში. მის გარეშე ბრძოლის ყველა ტექნიკური საშუალება მკვდარია, მის ხელში ისინი მრისხანე იარაღად იქცევიან“. 

პ. 6. წითელი არმიის საველე წესდებისა 

წინასიტყვაობა 

„სოლონინის მსგავსი თანამედროვე მწერლები თავიანთ წიგნებში მხოლოდ ერთ მხარეს იჭერენ. რომ ყველანი გაიქცნენ, დაყარეს იარაღი და გაიქცნენ. მაგრამ სოლონინი რომ მართალი ყოფილიყო – მაშინ ჩვენ განვიცდიდით დამარცხებას. ამაშია ცხოვრების ლოგიკა, ისტორიული მოვლენების ლოგიკა, და თუ ადამიანები ამას ვერ ხედავენ – მაშინ მათი საქმიანობა ისტორიაში უსარგებლოა“. 

მ. ა. გარეევი, ინტერვჲუ სააგენტოსათვის „რია-ნოვოსტი“ 

რა შემიძლია მე ამაზე ვთქვა? მაჰმუდ აჰმედის ძე გარეევი, სამხედრო მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი, ბუნებრივ მეცნიერებათა რუსეთის აკადემიის აკადემიკოსი, რუსეთის ფედერაციის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი, სამხედრო მეცნიერებათა დოქტორი (წარმოიდგინეთ, არიან ასეთი დოქტორებიც), ისტორიულ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, საბჭოთა არმიის გენერალური შტაბის უფროსის ყოფილი მოადგილე სამეცნიერო მუშაობაში და „სხვა მიწების მბრძანებელი“ მაღლა ზის, შორს ხედავს, და ამიტომაც არის ისტორიით დაკავებული დიდი სარგებლობით. პირადად თავისთვის. პარტიამ და მთავრობამ გულუხვად დააფასეს მისი წილი საბჭოთა სამხედრო-ისტორიული მეცნიერების განვითარებაში. მაჰმუდ აჰმედის ძეს, ყველა დანარჩენის გარდა, მინიჭებული აქვს წოდება „არმიის გენერალი“. იმათთვის, ვისაც დაავიწყდა, შეგახსენებთ, რომ ეს უკანასკნელი საფეხურია იმ მწვერვალამდე, რომელზედაც ბრწყინავს მარშლის ვარსკვლავები. თავის დროზე არმიის გენერლის წოდებაში კ. მერეცკოვი და გ. ჟუკოვი წითელი არმიის გენერალურ შტაბს ხელმძღვანელობდნენ, ხოლო სსრკ-ის დასავლური საზღვრისპირა ოკრუგების ჯარების ხუთი სარდლიდან მხოლოდ ერთს (დ. პავლოვს) ჰქონდა 1941 წ. ივნისში ამდენად მაღალი წოდება. 

არმიის გენერალს გარეევს ასევე მოუხდა მიეღო მონაწილეობა ჯარების მსხვილ დაჯგუფებათა ხელმძღვანელობაშიც. 1970–1974 წწ. იგი მსახურობდა მთავარი სამხედრო მრჩევლის შტაბის უფროსად ეგვიპტური არმიის სარდლობაში. მისი უშუალო ხელმძღვანელობით იქნა დაგეგმილი და განხორცილებული გრანდიოზული ოპერაცია, რომელიც შევიდა ისტორიაში „სამსჯავროს დღის ომის“ სახელწოდებით (1973 წ. ოქტომბერი). ეს ომი, როგორც ცნობილია, დასრულდა იმით, რომ საბჭოთა კავშირის გადამწყვეტმა და ექსტრაორდინალურმა მოქმედებებმა გადაარჩინეს მაშინ ეგვიპტე სრული განადგურებისაგან (თუმცა კი ეგვიპტელმა ჯარისკაცებმა – „ცხოვრების ლოგიკასთან“ სრულ შესაბამისობაში – დაყარეს იარაღი და გაიქცნენ, რადგანაც არ უნდოდათ ბრეჟნევისეული ავანტჲურები თავიანთი ერთადერთი სიცოცხლის ფასად აენაზღაურებინათ). გენერალ გარეევს უკანასკნელად მოუხდა სამეცნიერო მუშაობისაგან ყურადღება სხვაგან გადაეტანა 1989 წ. მაშინ, ავღანეთიდან საბჭოთა ჯარების გამოყვანის შემდეგ, იგი დანიშნეს მთავარ სამხედრო მრჩევლად ნაჯიბულას მთავრობაში. „ისტორიული მოვლენების ლოგიკამ“ ქაბულის მარიონეტული რეჟიმი გარდაუვალად კრახამდე მიიყვანა. თავად ნაჯიბულასათვის ეს ისტორია სასიკვდილო სასჯელით დასრულდა, ხოლო მაჰმუდ აჰმედის ძე კი დაბრუნდა მოსკოვში და ლენინის ორდენიც მიიღო. გეგონებოდათ, ახლოაღმოსავლურ და ავღანურ ომებში მონაწილეობის პირად გამოცდილებას თვალსაჩინოდ უნდა დაერწმუნებინა გენერალი გარეევი იმაში, რომ არც უზარმაზარ რიცხობრივ უპირატესობას, არც დამთრგუნველ ტექნიკურ აღმატებულობას არ შეუძლიათ იმ არმიის გადარჩენა, რომლის ჯარისკაცებსაც არ უნდათ იომონ. დასანანია, ისტორიით საბჭოურად „სასარგებლო საქმიანობამ“ ხელი შეუშალა ამხანაგ გარეევს იმაში, რომ დაენახა და ეღიარებინა ეს უბრალო „ლოგიკა ცხოვრებისა“. 

პატიოსნად ვიტყვი – მე (და არა მარტო მე) მ. ა. გარეევის სახელი მხოლოდ ვ. სუვოროვის წყალობით გახდა ცნობილი, რომელმაც თავის წიგნში „უკანასკნელი რესპუბლიკა“ მოიყვანა რამდენიმე მაგალითი სსრკ-ის მთავარი სამხედრო ისტორიკოსის განსაცვიფრებელი უმეცრებისა. იმ დროიდან ისეთი საგანძურები, როგორიცაა „ომის ოპიუმი“ და „38-ტონიანი ტანკები“ (ასეთი სახით გაშიფრა ჩვენმა სამგზის აკადემიკოსმა ჩეხური წარმოების მსუბუქი ტანკის Pz-38/t/), იქცა მოსიარულე ანეკდოტებად სამხედრო ისტორიკოსთა ვიწრო წრეებში. თუმცა კი მახსოვს რა იმის შესახებ, რომ არ არის ლამაზი ლანძღავდე იმას, რაც პირადად არ წაგიკითხავს, გადავწყვიტე გადამეფურცლა ყველაზე უფრო ახალი („პოსტპერესტროიკული“) ნაშრომები მ. ა. გარეევისა. დიახ-დიახ, სწორედ „ყველაზე უფრო ახალი“. საქმე იმაშია, რომ, საპატივსაცემო ასაკის მიუხედავად (2003 წ. იქნა აღნიშნული 80 წლის იუბილე), გენერალი გარეევი გახლავთ არა ყოფილი, არა „საპატიო“, არამედ ნამდვილად მოქმედი პრეზიდენტი სამხედრო მეცნიერებათა აკადემიისა. გამოჩენილი მეცნიერის ოფიციალური ბიოგრაფია შეიცავს მოხსენიებას 250 (!!!) გამოქვეყნებული სამეცნიერო შრომის შესახებ... 

კითხვის პირველივე წუთებიდან ნათელი შეიქნა – მაჰმუდ აჰმედის ძე არ ბერდება სულით და არ „ღალატობს პრინციპებს“. რაც, უეჭველად, ყველანაირ პატივისცემას იმსახურებს. და ვისთვის არ იქნება სასიამოვნო, თუნდაც აზრობრივად, თუნდაც წიგნით ხელში, პიონერული ბავშვობის დაუვიწყარ წლებში გადავიდეს? ტექსტის ათობით და ასობით გვერდი სავსეა ზოგადი მსჯელობებით, რომლებიც იშვითად თუ წყდება ასეთი კონკრეტიკით: „საბჭოთა შეიარაღებული ძალების მიერ იქნა განადგურებული 507 გერმანულ-ფაშისტური დივიზია და 100 დივიზიაც გერმანიის და მისი მოკავშირეებისა... საბჭოთა-გერმანულ ფრონტზე იქნა განადგურებული ვერმახტის სამხედრო ტექნიკის ძირითადი ნაწილი: 70 ათასზე მეტი თვითმფრინავი, დაახლოებით 50 ათასი ტანკი და საიერიშო ქვემეხი, 2,5 ათასზე მეტი საბრძოლო ხომალდი, ტრანსპორტი და დამხმარე გემი“. 

ძლიერადაა ნათქვამი. 507 დივიზია. და როდის ჰყავდა გერმანიას ასეთი რიცხოვნების არმია? იცის კი რუსეთის მთავარმა ისტორიკოსმა იმის შესახებ, თუ რამდენი ადამიანი და ცხენი, საარტილერიო ქვემეხი და მომზადებული მეთაური მოითხოვებოდა ვერმახტის ერთი ქვეითი დივიზიის დაკომპლექტებისთვის? რამდენ ადამიანს უნდა უზრუნველეყო საკორპუსო და საარმიო ნაწილებში, ზურგის, ტრანსპორტისა და სანიტარულ სამსახურებში ამ დივიზიის საბრძოლო მუშაობა? 1940 წ. გაზაფხულზე გერმანიის მთელ სახმელეთო არმიაში ირიცხებოდა 156 დივიზია. 1941 წ. 22 ივნისს საბჭოთა კავშირის დასავლეთ საზღვარზე არმიათა ჯგუფების „ჩრდილოეთი“, „ცენტრი“ და „სამხრეთი“ შემადგენლობაში თავმოყრილი გახლდათ ვერმახტის ჯარებისა და „ესესის“ საბრძოლო ნაწილების 115 დივიზია. შემდგომში აღმოსავლეთ ფრონტზე გერმანული ჯარების დაჯგუფება ათეულობით დივიზიით იზრდებოდა, და სულაც არა რამდენიმე ჯერადად. და რაც ყველაზე უფრო აღსანიშნავია – ორიოდე აბზაცის შემდეგ გარეევი (ან ის სამოსანი ასპირანტები, რომლებიც მის ნაცვლად წერდნენ მორიგ 251-ე „სამეცნიერო ნაშრომს“) გვატყობინებს: „1944 წ. ივნისში საბჭოთა არმიის წინააღმდეგ მოქმედებდა 181,5 გერმანული დივიზია... 1945 წ. დამამთავრებელი კამპანიის წინ საბჭოთა ჯარებს თავიანთ წინაშე ჰყავდათ 179 გერმანული დივიზია“. და მაინც სად და როდის იქნა განადგურებული „507 გერმანულ-ფაშისტური დივიზია“? არ მინდა მკითხაობას მივყო ხელი, მაგრამ, შესაძლოა, სამხედრო მეცნიერებათა დოქტორს მხედველობაში ჰქონდა რაღაც ასეთი: „გერმანული ჯარების დანაკარგები აღმოსავლეთის ფრონტზე ომის ოთხი წლის მანძილზე იმდენად დიდი იყო, რომ პირადი შემადგენლობის ამ რაოდენობით შეიძლებოდა 507 დივიზიის დაკომპლექტება“? არ ვლაპარაკობთ რა უკვე იმის შესახებ, რომ ასეთი მიდგომა მოწინააღმდეგის არმიის რიცხოვნების შეფასებისადმი ალბათ ტრიკოტაჟის ფაბრიკის კედლის გაზეთში თუა შესაძლებელი, ციფრები ახლაც ვერ ეთანხმება ერთი-მეორეს. ვერმახტის 507 ქვეითი დივიზია – ეს 8 მლნ. ადამიანია, ხოლო ვერმახტისა და „ესესის“ საბრძოლო ნაწილების მთელი აუნაზღაურებელი დანაკარგები (მოკლულები, უგზო-უკვლოდ დაკარგულები, ტყვეები) ომის 6 წლის განმავლობაში ყველა ფრონტზე (!) ფასდება ციფრით დაახლოებით 4,6 მლნ. ადამიანი. 

ორიდან ერთია: ან აკადემიკოს გარეევის საბეჭდი მანქანაა გატეხილი, ან კიდევ მისი არითმომეტრი. სულაც არ არის უკეთეს მდგომარეობაში მისი კურვიმეტრიც. გთხოვთ ნუ შეკრთებით – ეს ერთგვარი ჯოხია პატარა ბორბლით ბოლოში. ამ ხელსაწყოს დახმარებით იზომება მრუდე ხაზების სიგრძე გეოგრაფიულ (ტოპოგრაფიულ) რუკაზე. და რატომ ვლაპარაკობ ამას? აი რატომაც: „ისტორიაში მანამდე უნახავი გახლდათ შეიარაღებული ბრძოლის სივრცული გაქანება საბჭოთა-გერმანულ ფრონტზე. პირველივე დღეებიდან იგი გაიშალა აქ 4 ათას კმ-ზე მეტი სიგრძის მქონე მიჯნებზე“. ომის პირველ დღეებში ვერმახტი უტევდა ფრონტზე ნემანის შესართავიდან ჩრდილოეთში კარპატების მთებამდე სამხრეთში. კლაიპედადან სამბორამდე. ეს დაახლოებით 800 კმ-ია წრფეზე. მაგრამ საზღვარი ომამდე (და ფრონტის ხაზიც მისი დაწყების შემდეგ) წრფე არ ყოფილა. ეს უცნაურად დაკლაკნილი მრუდე ხაზია. მისი სიგრძე იყო გაზომილი დიდი ხნით ადრე საზღვარზე ქვემეხების პირველ ზალპებამდე. შედეგები ასეულობით ჯერაა გამოქვეყნებული. შეგახსენებთ; ჩრდილო-დასავლეთის ფრონტი (მე-8 და 11-ე არმიები) – 300 კმ, დასავლეთის ფრონტი (მე-3, 10-ე და მე-4 არმიები) – 470 კმ, სამხრეთ-დასავლეთის ფრონტი (მე-5, მე-6 და 26-ე არმიები) – 410 კმ. ჯამში – ფრონტის 1180 კმ. დამრგვალებულად – 1200, მაგრამ სულაც არა 4000. კარგით, ვივარაუდოთ, რომ გაუმართავი კურვიმეტრი სამხედრო მეცნიერებათა აკადემიაში არ არის. ეს სავსებით შემიძლია დავუშვა. მაგრამ ნუთუ არმიის გენერალს, უზარმაზარი ქვეყნის გენერალური შტაბის უფროსის მოადგილეს არ ესმის, რომ თავისი ფრაზით „4 ათასი კმ ფრონტის“ შესახებ უფრო მტკივნეულად მიიტყიპა საკუთარი თავი, ვიდრე ბედკრული უნტერ-ოფიცრის ქვრივმა? მაჰმუდ აჰმედის ძევ, რამდენი ჯარები უნდა გყავდეს წარმატებული შეტევისათვის 4 ათას კილომეტრ ფრონტზე? იქნება კი საკმარისი ასეთი დიდი გამარჯვებისათვის ის „507 დივიზია ვერმახტისა“, რომლებიც თქვენმა რეფერენტებმა დაითვალეს? ნუთუ სამხედრო მეცნიერებათა მთელს აკადემიაში არ არის წითელი არმიის ომისწინანდელი საველე წესდების (ПУ-39) არც ერთი ეგზემპლჲარი? 

ამ ფუძემდებლური დოკუმენტის 98-ე პარაგრაფი ითვალისწინებს საბრძოლო რიგების მოწყობის შემდეგ სიმკვრივეს (სიმჭიდროვეს) შეტევისას: „ძლიერად გამაგრებულ ზოლებზე და გამაგრებულ რაიონებზე შეტევის დროს – 2 კმ დივიზიისათვის, მეორეხარისხოვან მიმართულებებზე – 5-დან 6 კმ-მდე“. თუ მაინც ჩავთვლით საბჭოთა კავშირის ურღვევ საზღვრებს, რომელთა გაყოლებაზეც იქნა ჩამოყალიბებული 15 გამაგრებული რაიონი (ტელიპჲაის, შაულჲაის, კაუნასის, ალიტუსის, გროდნოს, ოსოვეცის, ზამბურის, ბრესტის, კოველის, ვლადიმირ-ვოლინსკის, რავა-რუსკაიას, სტრუმილოვის, პერემიშლის, ზემო-პრუტისა და ქვემო-პრუტის), საცოდავ „მეორეხარისხოვან მიმართულებად“, რომელსაც მესამეხარისხოვანი არმია იფარავს, მაშინ ამ შემთხვევაშიც 4 ათასი კმ სიგანის ფრონტზე შეტევისთვის მოითხოვება 666 დივიზია. და საიდან უნდა აეღოთ ისინი? კარგით, დავეთანხმოთ იმას, რომ ვერმახტის მეთაურებისთვის ПУ-39 არ იყო აუცილებელი. ვნახოთ, როგორ ომობდნენ გერმანელები პრაქტიკულად. 

1940 წ. 10 მაისს გერმანულმა სარდლობამ თავი მოუყარა 77 დივიზიას ფრონტზე სიგანით დაახლოებით 350 კმ. საშუალო ოპერატიული სიმკვრივეა – 4,5 კმ დივიზიაზე. საშუალო. მთავარი დარტყმის მიმართულებაზე, 130-კმ ზოლში ლიეჟიდან სედანამდე, უტევდა ორი გერმანული არმია (მე-4 და 12-ე) 23 ქვეითი, 7 სატანკო და 5 მოტორიზებული დივიზიის შემადგენლობით. ოპერატიული სიმკვრივე გახლდათ – 3,7 კმ დივიზიაზე. ორი კვირის შემდეგ, 10-დან 24 მაისის ჩათვლით, გერმანული ტანკები გავიდნენ ლა-მანშთან, გადალახეს რა 300–350 კმ. მოტორიზებული შენაერთების შეტევის საშუალო ტემპმა 26 კმ შეადგინა დღეში. სამამულო ისტორიკოსებს დღემდე არ რცხვენიათ უწოდებდნენ ამას „ვერმახტის ტრიუმფალურ მარშს საფრანგეთში“. ხოლო აკადემიკოს გარეევს თუ დავუჯერებთ, მაშინ 1941 წ. ივნისში ვერმახტი გვიტევდა (ამასთან კიდევ უფრო სწრაფად) 11-ჯერ უფრო მეტი სიგანის ფრონტზე, ჰქონდა რა სულ რაღაც 1,5-ჯერ მეტი რიცხვი დივიზიებისა. როგორ გახდა ასეთი რამ შესაძლებელი, თუ ვერსიას იმის შესახებ, რომ წითელი არმიის მებრძოლებმა და მეთაურებმა „იარაღი დაყარეს და გაიქცნენ“ მ. ა. გარეევი გადაჭრით უარყოფს? 

ასეთი „განძეულობის“ შემდეგ როგორღაც უფრო მშვიდად აღიქმება სრულიად ფეერიული ფრაზა იმის თაობაზე, რომ „ვერმახტის განადგურებული სამხედრო ტექნიკის“ საერთო ჩამონათვალში შევიდა „70 ათასი თვითმფრინავი“-ც (ეს ციფრი მინიმუმ ხუთჯერაა გაზრდილი) და თვით „2,5 ათასი საბრძოლო ხომალდი, ტრანსპორტი და დამხმარე გემი“-ც. თვით ბარონი მიუნჰაუზენიც კი, რომ გადაეფრინა ზარბაზნის ყუმბარით შავი და ბალტიის ზღვების თავზე, ვერ შეძლებდა აღმოეჩინა იქ გერმანიის საბრძოლო ხომალდები ასეთი რაოდენობით. ამის მიზეზი უკიდურესად მარტივია: შავ ზღვაში მსხვილი ხომალდები სრულიად არ ყოფილა. თურქეთმა, რომელიც ინარჩუნებდა ლოიალობას ინგლისსა და სსრკ-თან მიმართებაში, არ მისცა ნება გერმანულ ფლოტს გაევლო ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეებში, რის შედეგადაც ფაშისტური სვასტიკით დამშვენებული წითელი დროშის ქვეშ შავ ზღვაში მხოლოდ ის დაცურავდა, რაც შეიძლებოდა რუმინეთის პორტებში გერმანიიდან რკინიგზით გადმოეტანათ: ზემცირე კლასის წყალქვეშა ნავები, სატორპედო კატარღები, დასაშლელი სადესანტო ბარჟები, ასევე დასაშლელი თვითმავალი ბორნები და მათი მსგავსი. ბალტიკაში კი იყო ჩასაძირი, მაგრამ აი არ იყვნენ ჩამძირავები. წითელდროშოვანი ბალტფლოტი (წბფ) ომის პირველი საათებიდანვე გერმანული დანაღმულიო ველები იყო „ჩაკეტილი“ ფინეთის ყურეში, ხოლო ბედკრული „ტალინური გადასვლისა“ და ყველა ბაზის დაკარგვის შემდეგ კი, ხმელეთიდან ბლოკირებული ლენინგრადის (კრონშტადტის) გარდა, წბფ-ის საბრძოლო გზა დიდი ანგარიშით დასრულებული შეიქნა. რაც შეეხება საბჭოთა ფლოტების მიერ მოწინააღმდეგის განადგურებული ხომალდების რეალურ რაოდენობას, ზოგადი სურათი დაახლოებით ასეთია. 1957 წ. იქნა მომზადებული საიდუმლო ანგარიში საბჭოთა სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) საბრძოლო მოქმედებათა შესახებ, რომელშიც ამტკიცებდნენ, რომ მთელი ომის მანძილზე ყველა ზღვაში იქნა ჩაძირული 17 გერმანული საესკადრო ნაღმოსანი და უფრო დიდი კლასის 6 ხომალდი (კრეისერი, სანაპირო თავდაცვის ჯავშნოსანი ხომალდი). მართალია, ამ ციფრების უფრო გულდასმით შესწავლისას, რაც მხოლოდ პოსტსაბჭოთა დროში გახდა შესაძლებელი, გამოირკვა, რომ „მოწინააღმდეგის განადგურებული საბრძოლო ხომალდების“ დიდი ნაწილი იყო ან აფეთქებული და ჩაძირული თავად ეკიპაჟების მიერ გერმანიის კაპიტულაციის წინა ხანებში, ან კიდევ იქნა ჩაძირული მოკავშირეთა ავიაციის მიერ, ანდა სულაც დაცურავდა 50–60 წწ. „მშრალ ნარჩენ“-ში რჩება 7 რეალურად ჩაძირული საესკადრო ნაღმოსანი, 1 კრეისერი და 1-ც სანაპირო თავდაცვის ფინური ჯავშნოსანი ხომალდი. 

რა თქმა უნდა, უზარმაზარი საბჭოთა ფლოტების (3 სახაზო ხომალდი, 7 კრეისერი, 54 ლიდერი და საესკადრო ნაღმოსანი, 212 წყალქვეშა ნავი, 22 სადარაჯო ხომალდი, 80 ტრალერი, 287 სატორპედო კატარღა, სანაპირო არტილერიის 260 ბატარეა 1941 წ. 22 ივნისისთვის მდგომარეობით) საბრძოლო საქმიანობის ასეთი მიზერული შედეგები ვერ შეიძლებოდა ყოფილიყო ხელსაყრელი და მისაღები საბჭოთა სამხედრო-ისტორიული მეცნიერებისათვის. მდგომარეობა იქნა გამოსწორებული ამ „მეცნიერებისთვის“ ტრადიციული ხერხით – „და“ კავშირის დახმარებით. ეს მეთოდი ერთდროულად უნივერსალურიც გახლავთ, და ეფექტურიც. „მტრის კოლონებზე ავიადარტყმების მსვლელობისას იქნა განადგურებული 736 ტანკი, ჯავშანტრანსპორტერი დ ა ცხენის საზიდარი“. ზღვაზე კი იქნა ჩაძირული დიდი სიმრავლით „საბრძოლო ხომალდი, ტრანსპორტი დ ა დამხმარე გემი“. თუ უკანასკნელ კატეგორიაში ჩავრიცხავთ ყველა სასეირნო კატარღას, მეთევზეთა და სამაშველო ნავებს, რომლებითაც ასეულობით ათასი ლტოლვილი (2 მლნ. გერმანელი ისტორიკოსების მტკიცებით) 1945 წ. გაზაფხულზე ცდილობდა ალყაშემორტყმული აღმოსავლეთ პრუსიისა და პომერანიის დატოვებას, მაშინ შეიძლებოდა მიეღოთ ნებისმიერი შედეგი. მაგრამ ამხანაგ გარეევის აკადემიამ გადაწყვიტა უფრო „მოკრძალებულ“ ციფრზე შეჩერებულიყო – 2,5 ათასზე (და მიიღო კიდეც ზემოთ აღნიშნული). 

აბსოლუტურად გულწრფელად ვუსურვებ რა მაჰმუდ აჰმედის ძეს ჯანმრთელად შეხვდეს 90 წლის იუბილეს, შვილებითა და შვილთაშვილებით გარშემორტყმული, მე, როგორც რუსეთის რიგით მოქალაქესა და გადასახადების წესიერად გადამხდელს, არ შემიძლია დავეთანხმო იმას, რომ მეცნიერების ტაძარი, როგორიც უნდა ყოფილიყო სამხედრო მეცნიერებათა აკადემია, დახურულ ელიტურ თავშესაფრადაა გადაქცეული ნომენკლატურული პენსიონერებისთვის. აი მე ასეთი ბოროტი სალიერი გახლავართ. „მე არ მეცინება, როცა არარაობა მღებავი მითხვრის რაფაელის მადონას. მე არ მეცინება, როცა საზიზღარი მანჭია პაროდიის პატივს ჰყრის ალიგჲერის...“ ერთადერთი, რაც ცოტათი მაცინებს – ესაა როცა ამხანაგი გარეევი და Кº იწყებენ ხმამაღლა აღშფოთებას: „თავი ანებეთ ისტორიის გადაწერას!“ რა გადავწეროთ? რომელი „ისტორია“? თქვენი წინასწარგანზრახული ცრუ ნააზრევები 507 გერმანული დივიზიისა და 70 ათასი ჩამოგდებული თვითმფრინავის შესახებ, „მოულოდნელი თავდასხმისა“ და „უიმედოდ მოძველებული“ საბჭოთა ტანკების შესახებ, ღრმად მშვიდობიანი სტალინური იმპერიისა და მოწინააღმდეგის მრავალჯერადი რიცხობრივი აღმატებულობის შესახებ? ხოლო თუ დიდი ომის მოვლენათა სკურპულოზური და პატიოსანი შესწავლის შესახებაა ლაპარაკი, მაშინ როგორ შეიძლება გ ა დ ა ი წეროს ის, რისი შექმნაც სულ ახლა იწყება? 

და უკანასკნელი შენიშვნაც იმის წინ, სანამ ძირითადი მასალის გადმოცემაზე გადავალთ. არის ერთი ფაქიზი ნიუანსი, რომელიც ბევრს გულწრფელად არ ესმის, ზოგიერთი კი ამაზე შეგნებულად ახდენს სპეკულირებას. რუსულ ენაში არის ორი სიტყვა: «бесстрастный» და «беспристрастный». დაწერაში დიდი მსგავსების მიუხედავად, ეს – სხვადასხვა სიტყვებია. 

და მათი აზრიც სრულიად სხვადასხვაა. 

ტოტალიტარული კომუნისტური რეჟიმი ნამდვილად იყო სისხლიანი და ანტიხალხური. ადრე თუ გვიან, მაგრამ მისი უზომო ბოროტმოქმედებები იქნება გაცნობიერებული და დაგმობილი იმ ქვეყანაშიც, საიდანაც ეს სიკვდილის მომტანი სენი მოედო მთელ მსოფლიოს. მაგრამ, როგორც გააჩაღა სტალინურმა რეჟიმმა მსოფლიო ომი, როგორც გადაისროლა მან ამ ომში საბჭოთა ხალხი, შეიძლება, წარმოადგენს, ყველაზე უფრო სისხლიან დანაშაულს მის ბოროტმოქმედებათაგან. ამ მოვლენების შესწავლა, მათ შესახებ სულიერი მღელვარების გარეშე წერა, მიუკერძოებლად მხოლოდ ელექტრონულ მანქანას თუ შეუძლია. ადამიანისთვის ეს არაა მოცემული. ტყუილების თქმა და წერა კი ამ დროს სულაც არაა აუცილებელი. და არცაა საჭირო – სინამდვილე პრაქტიკულად ყოველთვის უფრო საშინელი და კაშკაშა აღმოჩნდება ხოლმე ნებისმიერ გამონაგონთან შედარებით. ასე რომ არანაირი პირდაპირი კავშირი მასალის გადმოცემაში страстность-სა და მხოლოდ ავტორისათვის მოსახერხებელი“ ფაქტების მიკერძოებით ამორჩევას შორის არ არსებობს. ის არ არის ისტორიულ კვლევებში, ის არ არის ყოფით ცხოვრებაში. თითოეულმა ჩვენგანმა საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილების საფუძველზე იცის, რომ არიან ვნებიანი, ემოციური ნატურები, რომლებიც, თუმცა კი, უცხოს ერთ კაპიკსაც არ აიღებენ. გვხვდება აბსოლუტურად ფლეგმატური, მუდმივად აუშფოთებელი თაღლითებიცა და ნაძირლებიც. ემოციებსა და ქურდობას შორის ვერანარი კავშირის აღმოჩენა ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა. 

მაგრამ აი კავშირი ავტორის პოლიტიკურ შეხედულებებსა და მისი ნაწარმოების სარწმუნოობას შორის კი არსებობს. და ძალზედ შესამჩნევიცაა. ეს დღეს ჩვენ როგორღაც დავივიწყეთ, რომ სულ არცთუ დიდი ხნის წინ ამხ. გარეევი და მისი კოლეგები დარცხვენის მცირე აჩრდილის გარეშეც უწოდებდნენ საკუთარ თავს „იდეოლოგიური ფრონტის მებრძოლებს“. ჩვენ გვასწავლეს – და ჩვენც ამას უდრტვინველად დავეთანხმეთ – რომ ზოგიერთი (ბევრი? ყველა?) კომუნისტური „ისტორიკოსი“ შეთავსებით იყო ერთი ცნობილი კანტორის თანამშრომელიც, რომელიც (თქვენ ესეც კი დაივიწყეთ?) ასევე დარცხვენის აჩრდილის გარეშე უწოდებდა საკუთარ თავს „პარტიის შეიარაღებულ რაზმს“. ხოლო ომში კი, პატივცემულნო, როგორც ომში. სიმართლის თქმა – ღალატია. მოტყუება – სიმამაცისა და გმირობის საქმე. მე სულაც არ ვეჭვობ იმაში, რომ ამხ. გარეევი, როცა ხელს აწერდა მისი ხელქვეითების მიერ შედგენილ ტექსტს „ვერმახტის 507 განადგურებული დივიზიისა და 70 ათასი ჩამოგდებული თვითმფრინავის“ შესახებ, აკეთებდა ამას სუფთა სინდისით, შესრულებული პარტიული მოვალეობის შეგნებით. „ხოტბა შეასხა წითელი არმიის მებრძოლის გმირობას. ღირსეულად მოიგერია ბურჟუაზიული ფალსიფიკატორები, რომლებიც ამცირებენ ისტორიულ როლს. ხელი შეუწყო ახალგაზრდობის კომუნისტურ აღზრდას...“ 

ვარ რა დემოკრატიული, „დასავლური“, ლიბერალური შეგნების ადამიანი, მე ჩემს სამუშაოს სხვანაირად ვაკეთებ. 

არც მორალური, არც მატერიალური სტიმული იმისთვის, რომ თქვენ მოგატყუოთ, პატივცემულო მკითხველო, მე უბრალოდ არ გამაჩნია. ჩემს შეხედულებებს მე არა თუ არ ვმალავ, არამედ პირდაპირ და ნათლად გატყობინებთ წიგნის პირველსავე გვერდებზე. დიახ, მე არ ვარ იმათგან. მე ვარ – ამათგან. შემდეგ ფურცლებზე თქვენთვის იქნება წარმოდგენილი არა მარტო (და არა იმდენად) დასკვნები, რამდენადაც არგუმენტები და ფაქტები. მითითებანი წყაროზე თითოეული მნიშვნელოვანი ციფრის დროს. მსურველებს შეუძლიათ შეამოწმონ, თუმცა კი პატიოსნად და გულწრფელად გირჩევთ – დროს ტყუილად ნუ დაკარგავთ. 

ნაწილი 1 საბჭოთა კოლოსი 

თავი 1 დამარცხების მთავარი მიზეზი 

საერთოდ მიღებული წესის მიხედვით ასეთი სახელწოდების თავი უნდა გამოჩენილიყო წიგნის ბოლოში, რომელიც 1941 წლის მოვლენებისადმი იქნებოდა მიძღვნილი. მაგრამ, ორი წინამორბედი წიგნის დაწერისა და გამოცემის მწარე გამოცდილებით ჭკუანასწავლმა, გადავწყვიტე მეტად აღარ გამერისკა. არ ჩამეყენებინა ჩემი თავი ორჭოფულ მდგომარეობაში. როგორღაც ისე გამოდის, რომ მკითხველთა ყველაზე უფრო ხმაურიანი ნაწილი, რომელთაც არა აქვთ მოთმინება რომ ტექსტი ბოლომდე (ან შუა ნაწილამდე, ან 10-ე გვერდის იქით) წაიკითხონ, იქვე აგდებენ წიგნს და ხელს ჰკიდებენ კალმისტარს. აი, მაგალითად, ცნობილი ჟურნალისტი ლ. რაძიხოვსკი უკვე მეორე წელია ახდენს ჩემს ტერორიზებას სამი ათასი ტანკით. ყველაფერი იქიდან დაიწყო, რომ 2005 წ. 22 ივნისს ბატონმა რაძიხოვსკიმ გადაწყვიტა მოეთხრო განათლებული საზოგადოებისათვის ჩემი მოკრძალებული შრომის შესახებ. მოკლედ აღნიშნა რა მისი ამაღელვებელი წიგნის ავტორი („ვიღაც მოყვარული ისტორიკოსი სამარადან, რომელიც მე არც კი ვიცი“), კალმის ცნობილმა ოსტატმა შეგვატყობინა, რომ სოლონინმა ბევრი ახალი და საინტერესო ფაქტი მოიყვანა. 

კერძოდ, უახლესი ტანკები Т-34 და КВ აღმოჩნდა, ომის დასაწყისში იყო 3 ათასი ერთეული. ძალიან საინტერესო ფაქტია. ტანკების რაოდენობა არმიაში იმაზე თითქმის ორჯერ მეტი აღმოჩნდა, ვიდრე ისინი ქარხნებში იქნა გაკეთებული. გავიდა წელიწადი. ჩემი ყველა მცდელობა დავკავშირებოდი ბ-ნ რაძიხოვსკის და მეთხოვა მისთვის გადაეშალა ჩემი წიგნი 499-ე გვერდზე წარმატებით არ დასრულებულა. დადგა შემდეგი სამწუხარო იუბილე – 2006 წ. 22 ივნისი. ბატონ რაძიხოვსკის ისე დასჭირდა დაეწერა „წერილი თარიღისათვის“. თქვენ გაგეცინებათ – მაგრამ მან ისევ გაიხსენა „ვიღაც მოყვარული ისტორიკოსი სამარადან, ვიღაც უცნობი მარკ სოლონინი“ და ისევ შეატყობინა „ქალაქსა და მსოფლიოს“ ვითომ ჩემს მიერ ნაპოვნი 3 ათასი უახლესი Т-34-ისა და КВ-ის შესახებ. და რა იყო ეს? წიგნის „კასრი და სალტეები“ ყველა გამოცემაში (გამომცემლობა ЭКСМО-ს მარკეტინგულმა სამსახურმა შეცვალა ავტორისეული სახელწოდება, მათი თვალსაზრისით, მკითხველებისთვის უფრო გასაგები „22 ივნისი“-თ), დაწყებული 2003 წლიდან, ბოლო გვერდებზე არის დანართი # 2. ესაა ცხრილი, რომელშიც მე ჩამოვთვალე წითელი არმიის 20-ვე მექკორპუსი, რომლებმაც მიიღეს მონაწილეობა ომის პირველი კვირების საბრძოლო მოქმედებებში. თითოეულ მექკორპუსში მითითებულია მის შემადგენლობაში შემავალი სატანკო და მოტორიზებული დივიზიების ნომრები, ნაჩვენებია ტანკების რაოდენობა, „ძველი ტიპებისა“ – ცალკე, უახლესების Т-34 და КВ – ცალკე. ციფრები ფრონტებისა და მიმართულებათა მიხედვითაა შეჯამებული. მითითებულია საერთო რიცხვიც: 12 379 ტანკი, მათ რიცხვში 1600 Т-34 და КВ. ციფრი გამოყოფილია სქელი შრიფტით. ალბათ, ბ-ნ რაძიხოვსკის დრო არ ჰქონდა, რომ „სამარელი მოყვარულის“ წიგნი ბოლოს წინა გვერდამდე გადაეფურცლა. და რაც (ჩემთვის პირადად) ყველაზე უფრო გასაოცარია – წელიწადნახევრის მანძილზე არავინ მოისურვა ეს შეუთავსებლობა გაესწორებინა, თუმცა კი რაძიხოვსკის ორივე წერილი ქსელში ქარიშხლიანად განიხილებოდა. 

„მტრები ამ ქვეყნად ყველას ჰყავს, მაგრამ მეგობართაგან დაგვიფარე, უფალო...“ ვიღაც ჩემთვის უცნობმა ანდრეი კროტკოვმა გადაწყვიტა შევექე «Независимая газета»-ს ფურცლებზე. ან გამოემუშავებინა თავისი 30 ვერცხლი ჩემი სახელის ცრუ გამოყენებაზე ვ. სუვოროვის უსაფუძვლო კრიტიკისათვის (როგორი კრიტიკაც ძალიან უყვარს ეგრეთ წოდებულ „დამოუკიდებელ გაზეთს“ /«независимая газета»/). 

აღმოჩნდა, „ახდენს რა ოპერირებას თავდაცვითი უწყებების დოკუმენტებით, სოლონინი ამტკიცებს მთავარს – არანაირი „გეგმები დამსწრები დარტყმისა“ (მთავარი კოლიზიის, რომელზედაცაა აგებული ვიქტორ სუვოროვის მთელი წიგნები) არ ყოფილა. არსებობდა და სრულდებოდა (ძალზედ ცუდად) სტრატეგიული გაშლისა და სამობილიზაციო დაფარვის გეგმა“. ადამიანს, რომელმაც წაიკითხა ჩემი წიგნი – ან თუნდაც იცნობს სამხედრო ტერმინოლოგიას, – ასეთი „საგანძურებისაგან“ სათვალეები და თმები ყალყზე დაუდგება. ევროპაში შეჭრის სტალინური გეგმებისადმი ჩემს წიგნში სულ მცირე სამი თავია მიძღვნილი. ერთ-ერთ მათგანს ასევე ეწოდება: „შენი უკანასკნელი დრო მოდის, ბურჟუავ“. სრული გარკვეულობისათვის დართულია სამხრეთ პოლონეთის ფერადი რუკა წითელი ისრებით, რომლებიც დასავლეთისკენაა მისწრაფებული. და მეტი რაღა გინდათ? მაგრამ ბატონი კროტკოვი განაგრძობს ჩემს „შექებას“: „ციფრები სოლონინის წიგნში ბევრია, და ისინი ნდობას იმსახურებენ... საკმარისია იგრძნო ციფრი: ქვეყანამ 4 წლის მანძილზე მოკლულებითა და გარდაცვლილებით დაკარგა 43,5 მოქალაქე. მოსახლეობის მეხუთედი ნაწილი“. ციფრები სოლონინის წიგნებში მართლაც ბევრია. და ნდობასაც ისინი, უდაოდ, იმსახურებენ. მაგრამ რატომ უნდა ავურიოთ ასეთ ციფრებში სისვი ფაშატის ბოდვა? 

ვაღიარებ, მე სრულებით არ ველოდი იმასთან შეჯახებას, რომ მწერლები ჩვენში გაცილებით მეტია, ვიდრე მკითხველები (უკანასკნელი ტერმინის ქვეშ მესმის ადამიანი, რომელსაც შეუძლია წაიკითხოს და ადექვატურად აღიქვას ტექსტი, დაწერილი უბრალო რუსული ენით, რომელსაც არა აქვს უმცირესი პრეტენზიაც კი მეცნიერულობის-მაგვარობაზე). ჩემს პირველ წიგნს ჰქონდა ქვესათაური: „როდის დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი?“ კითხვის ნიშანი – ეს დაბეჭდვის შეცდომა არ არის. ეს მთავარი კითხვაა, რომელზედაც პასუხის გასაცემად არის კიდეც დაწერილი თითქმის 500 გვერდი. იმისთვის რათა ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი მკითხველის ყურადღების მიღმა არ დარჩეს, მე: 

– მოვახდინე კითხვის დუბლირება წიგნის უკანასკნელი ნაწილის სახელწოდებაში, 

– განვათავსე კონკრეტული პასუხი უკანასკნელი თავის ბოლო სტრიქონებში და 

– გამოვყავი სქელი შრიფტით: „1942 წ. შემოდგომა – 1943 წ. გაზაფხული“. 

რამდენიმე აბზაცით ზევით მოყვანილია არგუმენტებიც ასეთი პასუხის სასარგებლოდ. მე ვვარაუდობდი, რომ ჩემს მიერ მხარდაჭერილი მეთოდიკა (პირადი შემადგენლობის დანაკარგების სტრუქტურის, სანიტარული და დაუბრუნებელი დანაკარგების პროცენტული თანაფარდობის ანალიზი) მკითხველებიდან ვინმეს მოეჩვენება უცნაურად, მცდარად, რომელსაც აქვს პრეტენზია უადგილო ექსტრავაგანტურობაზე და სხვა. მე მზად ვიყავი დისკუსიისათვის ამ თემაზე – მაგრამ ასეთი რამ არ მომხდარა. როგორც ჩანს, ცოტა კოდალა თუ მიფრინდება 490-ე გვერდამდე, სამაგიეროდ რაღაც შეუსაბამო რომ დაიყივლოს ეს კოდალა ყოველთვის მზად არის (ბუნების ყველა კანონის საწინააღმდეგოდ). 

აი, მაგალითად, ა. ა. კილიჩენკოვმა, РГГУ-ის უახლესი დროის სამამულო ისტორიის კათედრის დოცენტმა, გამოაქვეყნა («Новый Исторический Вестник», № 15) უზარმაზარი გამანადგურებელი რეცენზია, რომელშიც დიდხანს და მტკივნეულად გამოხატავდა აღშფოთებას „ჰიპოთეზით დიდი სამამულო ომის დაწყების შესახებ 17 ივნისს“, რომელიც ვითომდა სოლონინმა წამოაყენა. ნუ, სამამულო ისტორიის კათედრის დოცენტთან ყველაფერი გასაგებია – ასეთებზე ნათქვამია: „ჩინმა გონება წაართვაო“. სხვა რამ მაკვირვებს და მწყვეტავს გულს: თვით ნორმალური ადამიანების გარკვეულმა ნაწილმაც კი, რომელიც ჩემს წიგნს განიხილავდა (ბეჭდურად და ელექტრონულად), შეგვატყობინა, რომ, „სოლონინის მტკიცებით, დიდი სამამულო ომი დაიწყო 1941 წლის 17 ივნისს“. ამ თარიღის წარმოშობა ჩემთვის გასაგებია: წიგნის პირველ თავს ეწოდებოდა „სამშაბათი, 12 ივნისი“. თვითონ ვარ დამნაშავე. ვერ მოვიფიქრე იმის შესახებ, რომ „მწერლები“ მუდმივად ჩქარობენ და მეორე და შემდგომი თავების კითხვის დრო მათ არ ექნებათ. ერთმა ამხანაგმა უბრალოდ გამაოგნა შეტყობინებით იმის შესახებ, რომ ომი, სოლონინის მტკიცებით, დაიწყო მოლოტოვ – რიბენტროპის პაქტის დადების შემდეგ. რამდენადაც მახსოვს, იმ 138 ათას სიტყვას შორის, რომლებიც წიგნის სრულ ტექსტს შეადგენენ, სიტყვა „პაქტი“ (და ყველაფერიც, რაც ამასთანაა დაკავშირებული) არც ერთხელ არაა მოხსენიებული. თანამედროვე ისტორიკოსმა, ა. ისაევმა წაიკითხა ჩემი წიგნი, დაინახა... და გამოთქვა თავისი აღშფოთება იმით, რომ „დიდი სამამულო ომის ფაქტიური დაწყების თარიღად მ. სოლონინი სამოქალაქო ომისა და მისი მომყოლი კოლექტივიზაციისა და რეპრესიების პერიოდის მოვლენებს მიიჩნევს“. ძლიერადაა ნათქვამი... 

ყველაფერ ამის გამო გადავწყვიტე კიდეც პირველი თავის პირველსავე გვერდებზე ვაცნობო ყველა „მწერალს“, რომ 41-ე წლის დამარცხების ყველაზე მთავარი მიზეზი მე ვიცი. უსიტყვოდ ვაღიარებ. ჩემთან კამათი ამ თემაზე არ გინდათ. მე ყოველგვარი დამატებითი მტკიცებების გარეშეც სრულად ვეთანხმები იმას, რომ: დამარცხების მთავარი მიზეზი იყო შეიარაღებული მოწინააღმდეგე. 

ვაღიარებ იმასაც, რომ ამას თვითონ მე არ მივმხვდარვარ. ეს მე მიკარნახეს მწერალ-კრიტიკოსებმა. და მრავალჯერადი კარნახების შემდეგაც მაშინვე ვერ გავიგე – მაინც რა ჰქონდათ მათ მხედველობაში? მაგალითად, უკვე მოხსენიებულმა ა. ისაევმა ბრაზიანად მიმითითა მე იმაზე, რომ წითელი არმია თვითონ არ დაშლილა. „იგი დაშალეს ფელდგრაუ ფორმიანმა ჯარისკაცებმა“. თუ რას ნიშნავს სიტყვა „ფელდგრაუ“, მე კიდევ შემიძლია მივხვდე („საველე-რუხი“, ვერმახტის ჯარისკაცთა ფორმის ტანსაცმლის ფერი, რუსულად ეს ჩვეულებრივ ითარგმნებოდა სიტყვით „თაგვისფერი“, მაგრამ ბ-ნ ისაევს უყვარს თავისი ნაცნობობის დემონსტრირება „უცხოურ წყაროებთან“). კრიტიკული შენიშვნის საიდუმლო აზრის გაგება უფრო ძნელი იყო. რა თქმა უნდა – თავის თავად არ დაშლილა. კასრიც ასევე თავის თავად არ იშლება, არამედ მხოლოდ მას შემდეგ, როცა მას ძლიერი დარტყმით სალტეებს მოაცილებენ. მაგრამ ბრძოლის (ოპერაციის, ომის) ველზე ერთმანეთს ეჯახება ორი არმია. სხვანაირად ეს არც ბრძოლაა და არც ომი. მოწინააღმდეგის არსებობა „ფელდგრაუ ფორმაში“ (ან ნებისმიერ სხვა ფორმაში) არ უნდა ითვლებოდეს, როგორც მე მეგონა, შტატგარეშე სიტუაციად ომისათვის. და წითელი არმიაც იქმნებოდა, იარაღდებოდა, აღიჭურვებოდა არა მარტო აღლუმებისთვის, არამედ უწინარეს ყოვლისა იმისათვის, რათა მასთან შეჯახებისას დაშლილიყო ნებისმიერი არმია. „ნებისმიერი მტერი გაიტეხს თავის სპილენძის შუბლს საბჭოთა სასაზღვრო ბოძზე“ (მოლოტოვის სიტყვიდან სკპ/ბ/ 18-ე ყრილობის გახსნაზე). 

ა. ისაევმა გამოთქვა თავაზიანად. მაგრამ გაუგებრად. უსახელო კრიტიკოსმა ერთ-ერთ ინტერნეტ-საიტზე გამოთქვა უხეშად, მაგრამ გასაგებად. „ავტორი – იდიოტია. მას არ ესმის, რომ ის 66 900 ქვემეხი და ნაღმნსატყორნი, რომლებზედაც იგი წერს, იყო არა მიტოვებული, არამედ დაკარგული უ - კ - ა - ნ - დ - ა - ხ - ე - ვ - ი - ს - ა - ს“. ასე დაწერა კიდეც. დანაწევრებით. და მეც მაშინვე გავიგე, თუ რა უნდათ ჩემგან. უნდათ ამიხსნან, რომ თუ არ იქნებოდა ომი, მაშინ წითელი არმია ერთ ქვემეხსაც კი არ დაკარგავდა. ხოლო თუ ომის შემთხვევაში მოწინააღმდეგე შეტევაში ხელს არ შეუშლიდა, მაშინაც წითელი არმია არ დაკარგავდა ამდენ სამხედრო ტექნიკას. მაგრამ მოწინააღმდეგე თავხედურად, უცერემონიოდ და – რაც ყველაზე უფრო მთავარია – სრულიად მოულოდნელად დაგვესხა თავზე. არ აძლევდა იგი წითელ არმიას საშუალებას რომ ეომა მშვიდად, გრძნობით, აზრიანად, ძალების და საშუალებათა განაწილებით. აი ასეთი საზიზღარი მოწინააღმდეგის გამო წარმოიქმნა კიდეც უ - კ - ა - ნ - დ - ა - ხ - ე - ვ - ა. ხოლო ამ ჯადოსნური სიტყვის („უკანდახევა“) ხმამაღლა წარმოთქმა კი, ჩემი ანონიმური მლანძღველისა და მის მხარდამჭერთა ლეგიონის აზრით, წარმოადგენს იმ შელოცვას, რომელიც ერთბაშად ათავისუფლებს ყველას ფიცისაგან, ბრძანებების, წესდებებისა და დარიგებათა შესრულების ვალდებულებისაგან. საკითხი იმის შესახებ (რომელიც ჩემი აზრით – თავის თავად შემოდის), თუ მაინც რა იყო მიზეზი, და რა – შედეგი, არც კი განიხილება. ბედუკუღმართი „უკანდახევა“ აღიქმება როგორც რაღაც სტიქიური უბედურება, როგორც საპატივსაცემო, „ობიექტური“ (ე. ი. ადამიანთა მოქმედებაზე ან უმოქმედობაზე არ დამოკიდებული) მიზეზი, რომელიც ამართლებს შეიარაღების ასტრონომიული რაოდენობის დაკარგვას. 

თუმცა კი, ჩემს კრიტიკოსებს ყველაფერი ეს ასევე თავად არ მოუგონიათ. მათ უბრალოდ გააგრძელეს დიდი ხნის ტრადიცია. მსგავსი შინაარსის ყველაზე პირველი ტექსტი (ჩემთვის ცნობილთაგან, არ გამოვრიცხავ, რომ არის უფრო ადრეული ნიმუშებიც) იქნა დაწერილი 1941 წ. 6 ივლისს. ეს გახლავთ ბრძანება # 2, 11-ე არმიის ჯარებს (ჩრდილო-დასავლეთის ფრონტი). დოკუმენტს ხელი მოაწერა არმიის სამხედრო საბჭოს სამივე წევრმა (არმიის ჯარების სარდალმა გენერალ-ლეიტენანტმა მოროზოვმა, არმიის შტაბის უფროსმა გენერალ-მაიორმა შლემინმა, სამხედრო საბჭოს წევრმა ბრიგადის კომისარმა ზუევმა). წითელ არმიაში დადგენილი ბრძანებათა გაფორმების წესის შესაბამისად თარიღის (1941 წ. 6 ივლისი) შემდეგ მითითებული იყო ადგილი, სადაც იმყოფებოდა 11-ე არმიის შტაბი. ეს ადგილია – იდრიცა, დაბა და სარკინიგზო სადგური ფსკოვის ოლქის სამხრეთში, დაახლოებით 80 კმ ჩრდილოეთით ბელორუსული პოლოცკიდან. მკაცრად რომ ვთქვათ, ამით უკვე ყ ვ ე ლ ა ფ ე რ ი ა ნათქვამი. ომის 15-ე დღეს 11-ე არმიის შტაბი აღმოჩნდა 450 კმ მანძილზე სწორი ხაზის გამოყოლებით სახელმწიფო საზღვრიდან. ასეთ მანძილზე უკან დახევა 15 დღეში შეუძლებელია. შეიძლება გამოქცევა, მაგრამ ესეც უკიდურესად მომქანცველია – თუ არ მიატოვებ ყველა მძიმე საგანს (შაშხანებს, ყუმბარებს, ტყვიამფრქვევებს, ნაღმსატყორცნებს, ზარბაზნებს...) რაც უშლის ხელს მარათონულ რბოლას. 

ჩრდილო-დასავლეთის ფრონტის განადგურების გარემოებათა და ქრონოლოგიის მსგავსი ანალიზი გადის ჩვენი წიგნის ფარგლებიდან. შემოვიზღუდებით მხოლოდ ძალზედ მოკლე ციტირებით მონოგრაფიისა „1941 წელი – გაკვეთილები და დასკვნები“, გამოცემულის 1992 წ. მაშინ ჯერ კიდევ დსთ-ის გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის სამხედრო ისტორიკოსთა ჯგუფის მიერ: 

„...26 ივნისს უკანდახეული ჯარების მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა... 11-ე არმიამ ტექნიკის 75 %-მდე და პირადი შემადგენლობის 60 %-მდე დაკარგა. მისი სარდალი გენერალ-ლეიტენანტი ვ. ი. მოროზოვი საყვედურობდა ფრონტის სარდალს გენერალ-პოლკოვნიკ თ. ი. კუზნეცოვას უმოქმედობაში... ფრონტის სამხედრო საბჭოში მიიჩნიეს, რომ მოროზოვს არ შეიძლებოდა ასეთი უხეში ფორმით მოეხსენებინა, ამასთან თ. ი. კუზნეცოვმა გააკეთა მცდარი დასკვნა, რომ არმიის შტაბი ვ. ი. მოროზოვთან ერთად ტყვედ ჩავარდა და მტრის კარნახის ქვეშ მუშაობს... სარდლობაში უთანხმოებები წარმოიქმნა...“ 

სწორედ იმავე დღეს, 1941 წ. 26 ივნისს, დაუგავპილსის რაიონში ჩაბარდა ტყვედ ჩრდილო-დასავლეთ ფრონტის შტაბის ოპერატიული სამმართველოს უფროსი გენერალ-მაიორი ტრუხინი (შემდგომში ტრუხინი აქტიურად თანამშრომლობდა გერმანელებთან, სათავეში ჩაუდგა ვლასოვური „არმიის“ შტაბს და თავისი სიცოცხლე დაასრულა სახრჩობელაზე 1946 წ. 1 აგვისტოს) [20, გვ. 164]. 11-ე არმიის ნარჩენებსა და მის შტაბს ეძებდა სადაზვერვო ავიაცია. არა გერმანული ავიაცია – არამედ ჩვენი. 30 ივნისს ძებნა წარმატებით იქნა დასრულებული. ამ დღეს მოსკოვიდან ჩ-დ. ფ-ის სარდლის მისამართით წავიდა ტელეგრამა, ხელმოწერილი გ. კ. ჟუკოვის მიერ: „სადგურ დოვგილიშკას, კოტლიანის რაიონში, ტყეებში სვენცჲანის დასავლეთით ნაპოვნია ჩრდილო-დასავლეთის ფრონტის 11-ე არმია, რომელიც უკან იხევს კაუნასის რაიონიდან. არმიას არ გააჩნია საწვავი, ჭურვები, სურსათ-ფურაჟი. არმიამ არ იცის ვითარება და თუ რა აკეთოს...“ სხვა სიტყვებით, არმიის ნარჩენები იმყოფებოდნენ 150–200 კმ-ზე საზღვრიდან, და კიდევ 100 კმ-ზე დაუგავის (დასავლეთ დვინის) დასავლეთით. აღმოსავლეთისკენ პოლოცკთან და იდრიცასთან შეძლო გადმოსვლა პრაქტიკულად მხოლოდ 11-ე არმიის შტაბმა. ასეთ დასკვნამდე შიძლება მივიდეთ მოხსენების საფუძველზე, რომელიც 1941 წ. 4 ივნისს გაგზავნა მოსკოვში ჩრდილო-დასავლეთ ფრონტის შტაბის ახალმა უფროსმა გენერალ-ლეიტენანტმა ნ. ვატუტინმა (უწინდელი შტაბის უფროსი იქნა დაპატიმრებული და 1941 წ. ოქტომბერში დახვრეტილი). ვატუტინმა მოახსენა ჟუკოვს იმ ნაწილებისა და შენაერთების სრული ჩამონათვალი, რომლების აღმოჩენაც მან შეძლო. 

მრავალგვერდიან მოხსენებაში ის დივიზიებიც კია მითითებული, რომელთაგან დარჩა მარტო ნომერი, საბრძოლო დროშა და სადღაც 500 მებრძოლი ორიოდე ქვემეხით. 11-ე არმიის შესახებ სიტყვა-სიტყვით შემდეგია ნათქვამი: „11-ე არმიაზე (16-ე მსროლელი კორპუსი, 29-ე მსროლელი კორპუსი, 179-ე და 184-ე მსროლელი დივიზიები, მე-5, 33-ე 128-, 188-, 126-, 23-ე მსროლელი დივიზიები, 84-ე მოტორიზებული დივიზია, მე-2 სატანკო დივიზია, მე-5 სატანკო დივიზია, ტანკსაწინააღმდეგო თავდაცვის 10-ე არტბრიგადა, 429-ე საჰაუბიცე საარტილერიო პოლკი, მე-4 და 30-ე საპონტონო პოლკები) ცნობები არ არის“. 

ყველაფერ ეს შეგვიძლია ორ სიტყვაზე დავიყვანოთ: „სრული განადგურება“. და აი 1941 წ. 6 ივლისს ამ განადგურებული არმიის სარდალი გამოსცემს ასეთ ბრძანებას: 

„I. არმიის ჯარებმა დაასრულეს დიდი და საპასუხისმგებლო ამოცანის შესრულება მოწინააღმდეგის ალყიდან გამოსვლაში და თავს იყრიან ჩვენი ჯარების ხაზის უკან ახალ რაიონებში. ომის პირველივე დღიდან არმიის პირადმა შემადგენლობამ გვიჩვენა თავდადებული ერთგულება ჩვენი დიადი საბჭოთა სამშობლოსა და კომუნისტური პარტიისადმი. ყველა ჩვენი შენაერთი და ნაწილი ვაჟკაცობითა და სიმედგრით იგერიებდა მტრის ვერაგულ თავდასხმას, აყენებდა რა მას უუზარმაზარეს დანაკარგებს. ბევრი ჩვენი ქვედანაყოფი არ დაიბნა და ღირსეულად ასრულებდა თავის ამოცანებს, იმყოფებოდა რა აღმატებული მოწინააღმდეგის ალყაში. არმიის ნაწილებმა პირველ ბრძოლებში მიაღწიეს იმას, რომ მტერი შემდგომ დღეებში სიფრთხილითა და შიშით მოჰყვებოდა ჩვენს უკანდახეულ ნაწილებს. (ხაზგასმულია ჩემს მიერ – მ. ს.) 

II. ვ ბ რ ძ ა ნ ე ბ: 

ა) ფართოდ აუხსენით მეთაურთა, უფროსებისა და წითელარმიელთა მთელ შემადგენლობას ვითარება და არმიის ალყიდან გამოსვლის პირობები. ფართოდ აუხსენით ყველა მებრძოლსა და მეთაურს, რომ არმიის ნაწილები საბრძოლო მოქმედებათა მთელი პერიოდის მანძილზე მოწინააღმდეგის შემოტევის ქვეშ უკან იხევდნენ მხოლოდ ამა წლის 22 ივნისს მოულოდნელი თავდასხმისას. არც ერთ შემდგომ ბრძოლაში, რომლებსაც არმიის ნაწილები მტრის აღმატებულ ძალებთან აწარმოებდნენ, უკანასკნელმა წარმატებას ვერ მიაღწია. ჩვენ უკან ვიხევდით შექმნილი სართო ვითარების გამოისობით“. 

აი ასე. არა უწესრიგო უკანდახევამ ფორსირებული მარშის ტემპში (25 კმ დღეში), არა საბრძოლო ტექნიკის დაკარგვამ და მასობრივმა დეზერტირობამ (რით შეიძლება კიდევ აიხსნას „უკანდახეული ჯარების პირადი შემადგენლობის 60 %-ის“ დაკარგვა უკანდახევის მე-5 დღეზე და პირადი შემადგენლობის თითქმის სრული არარსებობა ამ უცნაური „უკანდახევის“ 13-ე დღეზე?) შექმნეს ფრონტზე ბალტიისპირეთში სავსებით განსაზღვრული „ვითარება“, არამედ თავის თავად შექმნილი „საერთო ვითარებაა“ გამოცხადებული ყველა უბედურების პირველ მიზეზად. ყველაფერ ამასთან ერთად გენერალ მოროზოვის ლოგიკის გაგება შეიძლება – ომი ჯერ კიდევ იწყებოდა, და მას სურდა მწყობრში დარჩენილი არცთუ ბევრი მებრძოლები გაემხნევებინა. ბრძანება # 2 – ეს, არსებითად, სამხედრო პროპაგანდის დოკუმენტია, რომელსაც განსაზღვრების მიხედვით არ აქვს უფლება იყოს სიმართლის შემცველი. და ამ თვალსაზრისით ხდება ჯეროვანი (მისაღები) სრულიად ფარსისეული ფრაზაც მოწინააღმდეგის შესახებ, რომელიც „სიფრთხილითა და შიშით“ მოიპარებოდა „შექმნილი ვითარების“ ძალით გამოქცეული წითელი არმიის კვალდაკვალ. 

გენერალ მოროზოვის გაგება შეიძლება. გაცილებით უფრო ძნელია გაუგო მარშალ გ. კ. ჟუკოვს, როცა მან სავსებით მშვიდობიან ვითარებაში, ომის დასრულებიდან ათეულობით წლის შემდეგ, ფიქრობდა რა თავის მოგონებებში „დროებით წარუმატებლობათა“ მიზეზებზე, გადაწყვიტა მოწინააღმდეგეზე დაეჩივლა: 

„არც თავდაცვის სახ(ალხო)კომი(სარი), არც მე, არც ჩემი წინამორბედები ბ. მ. შაპოშნიკოვი და კ. ა. მერეცკოვი, არც გენერალური შტაბის ხელმძღვანელი შემადგენლობა არ ვფიქრობდით, რომ მოწინააღმდეგე ჯავშანსატანკო და მოტორიზებული ჯარების ასეთ მასას მოუყრის თავს და გამოიყვანს მათ პირველივე დღეს მძლავრი კომპაქტური დაჯგუფებებით ყველა სტრატეგიულ მიმართულებაზე გამანადგურებელი გამკვეთავი დარტყმების მოყენების მიზნით“ [15, გვ. 282]. 

მიაქციეთ ყურადღება იმას, თუ როგორაა აგებული ფრაზა. მარშალ ჟუკოვს მშვენივრად ესმის ამ სიტყვების მთელი აბსურდულობა და სიცრუე და ამიტომ დაუყოვნებლივ წერს თავისთან თანაავტორებად უკეთეს ქვეყანაში დიდი ხნის წინ წასულ მარშლებს ტიმოშენკოს, შაპოშნიკოვს, მერეცკოვს, და ბოლოს კი – მთელს „ხელმძღვანელ შემადგენლობას გენერალური შტაბისა“ ერთიანად (ე. ი. ვატუტინს, ვასილევსკისა და სხვებს). და რამ გააკვირვა ასე გამარჯვების დიადი მარშალი? თქვენ არ ელოდით, რომ მოწინააღმდეგე შექმნის მძლავრ დამრტყმელ დაჯგუფებებს მისთვის (და არა თქვენთვის) ხელსაყრელ სტრატეგიულ მიმართულებებზე? თქვენ არ ფიქრობდით, რომ მოწინააღმდეგე შეეცდება მოგაყენოთ „გამანადგურებელი გამკვეთი დარტყმები“? და მაშინ რას ელოდით? ალერსიან მორტყმას უკანალზე? იმას, რომ გერმანელები შეკრებენ უკვე გამოჯანმრთელების გზაზე დამდგართა თითო-თითო ასეულს ყოველი საარმიო ჰოსპიტლიდან და გამოგზავნიან მათ უწვრილესი ძეწკვის სახით პირდაპირ პოლესჲეს ჭაობებში? და საიდან მოვიდა ასეთი სასიკეთო მოლოდინები? 

ოპერატიული ხელოვნების მთავარი აქსიომაა – ძალების კონცენტრაცია. ეს იცის ასეულების ზემდეგთა სკოლის თითოეულმა კურსდამთავრებულმა. ყოველი ახალწვეული ჯარისკაცი რწმუნდება ამაში საკუთარი გამოცდილებით, პირველივე გასვლისას ველზე (ტყეში). ნამცეცა კოღო ერთ გრამზე უფრო ნაკლები წონით გამანადგურებელი გამკვეთი დარტყმით ხვრეტს ადამიანის სქელ ტყავს. რატომ ახერხებს ის ამას? იმიტომ, რომ უმნიშვნელო კოღოსეული ძალა ამ კოღოს ნესტრის მახვილი წვერის მიკროსკოპულ უბანზეა კონცენტრირებული. 1941 წლის ზაფხულისათვის თითოეული სამხედრო სპეციალისტისათვის იყო ცნობილი, რომ ვერმახტის სარდლობას სავსებით აქვს გაცნობიერებული კონცენტრაციის ძირითადი პრინციპი და ოსტატურადაც ახდენს პრაქტიკაში მის რეალიზებას. იყო უკვე იმ დროისათვის ომის გამოცდილება პოლონეთში, იყო ბრწყინვალედ ჩატარებული ოპერაცია საფრანგეთის ჩრდილოეთში. უკანასკნელი მაგალითი შეიძლება განსაკუთრებით კაშკაშა მაგალითად ჩაითვალოს. 

სტრატეგიის დონეზე გერმანელებმა გამოავლინეს თავიანთი მომხრეობა მთელი ძალებისა და საშუალებათა კონცენტრაციის იდეისადმი მთავარი ამოცანის გადაწყვეტისათვის იმით, რომ მათ ხელში არსებული 156 დივიზიიდან საფრანგეთთან და მის მოკავშირეებთან ომისათვის იქნა გამოყოფილი 136 დივიზია (87 %). დანიის, პოლონეთის, ჩეხოსლოვაკიის, ავსტრიისა და საკუთრივ გერმანიის უზარმაზარ სივრცეებზე რჩებოდა სულ 13 დივიზია (კიდევ 7 დივიზია აწარმოებდა საბრძოლო მოქმედებებს ნორვეგიაში). ლჲუფტვაფეს მთელი ძალების კონცენტრაცია მარტო ერთადერთ მიმართულებაზე სულაც „რუსულ რულეტკაში“ აზარტული თამაშის დონემდე იქნა დაყვანილი. კჲონიგსბერგის, ბრესლაუს, დრეზდენის, ნჲურნბერგის, ვენის ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის (ჰწთ) ოკრუგებიდან იქნა მოხსნილი ყველა გამანადგურებელი, პირწმინდად. ბერლინის ჰწთ-ის ზონაში იქნა დატოვებული მე-3 გამანადგურებელი ესკადრის შტაბი და მისი ერთ-ერთი გამანადგურებელი ჯგუფი (II/JG-3). სულ 49 თვითმფრინავი, მათგან 1940 წ. 10 მაისის მდგომარეობით მხოლოდ 39 გამართული [24]. 

ოპერატიულ დონეზე ძალთა კონცენტრაციის პრინციპი ასეთივე განუხრელი სიმტკიცით იქნა რეალიზებული. რაიხის დასავლეთ საზღვრის საერთო სიგრძე შეადგენდა 650 კმ (ბაზელიდან სამხრეთში ჰოლანდიის არნემამდე ჩრდილოეთში). მეორეხარისხოვან მიმართულებებზე, საერთო სიგრძით 300 კმ, იყო დატოვებული სულ 17 დივიზია, სამაგიეროდ შეტევის ზოლში (ჰოლანდიასთან, ბელგიასთან და ლჲუქსემბურგთან საზღვარზე) უკვე პირველ ეშელონში (უმაღლესი სარდლობის რეზერვების ჩაუთვლელად) პირველსავე დღეებში იქნა შეყვანილი ბრძოლაში 77 დივიზია, მათ რიცხვში ყველა სატანკო და ყველა მოტორიზებული. მთავარი დარტყმის მიმართულებაზე, 130 კმ ფრონტზე ლჲეჟიდან სედანამდე, იყო თავმოყრილი 7 სატანკო დივიზია 10-დან და 5 მოტორიზებული დივიზია 5-დან. ესეც ცოტაა – 15 მაისს გარღვევის უბანზე იქნა გადმოსროლილი კიდევ ერთი სატანკო კორპუსი (2 სატანკო დივიზია) ბელგიიდან. გამანადგურებელმა დარტყმამ შეტეხა ფრანგული და ბრიტანული არმიების თავდაცვა. ორი კვირის შემდეგ, 1940 წ. 24 მაისს, გერმანული ტანკები ლა-მანშთან გავიდნენ. 

ამის შესახებ მაშინ მსოფლიოს ყველა გაზეთი წერდა („პრავდასა“ და „იზვესტიას“ ჩათვლით). მასობრივ გაზეთებში (რომ არაფერი ვთქვათ უკვე სპეციალიზებულ სამხედრო გამოცემებზე) ქვეყნდებოდა რუკები პატარა ისრებით. კარგით, ვივარაუდოთ, რომ წითელი არმიის გენერალური შტაბის უფროსს გაზეთების წასაკითხად არ ეცალა. და ეს ხომ არც არის საჭირო – ინფორმაციის შესაკრებად მასა და თავდაცვის სახკომ ტიმოშენკოს სხვა სტრუქტურები, სხვა წყაროები ჰქონდათ. კერძოდ, ომის სულ დაწყებამდე მოსკოვში იმყოფებოდნენ სამხედრო ატაშეები ორივე მხარისა: გამარჯვებული გერმანიის და დამარცხებული საფრანგეთის. იყო თუ დასავლეთში კამპანიის მსვლელობა და შედეგი ვისთან განეხილათ... 

მაგრამ – შეიძლება, ჩვენ სხვა რამეზე ვკამათობთ? შესაძლოა, ჟუკოვი გამოუთქმელად განაცვიფრა არა საზიზღარი მოწინააღმდეგის მიერ დამრტყმელი დაჯგუფებების შექმნის თავად ფაქტმა „გამანადგურებელი გამკვეთი დარტყმების“ მოსაყენებლად, არამედ იმან, რომ ამ დაჯგუფებათა შემადგენლობაში იყო ჩართული „ჯავშანსატანკო და მოტორიზებული ჯარების ასეთი მასა“! და ამ საკითხზეც შეგვიძლია დღეს სრულიად ერთმნიშვნელოვნად ვუპასუხოთ. მართლაც, „ასეთ მასას“ არც ჟუკოვი, არც ტიმოშენკო, არც თვითონ სტალინი არ ელოდნენ. 

90-იანი წლების დასაწყისში იქნა გამოქვეყნებული საბჭოთა სტრატეგიული სამხედრო დაგეგმვის ზოგიერთი დოკუმენტი, რომლებიც გვაძლევენ საშუალებას მივცეთ სავსებით კონკრეტული პასუხი იმაზე, თუ მოწინააღმდეგის სახელდობრ როგორ ძალებთან შეხვედრას მოელოდა პირველ ბრძოლებში საბჭოთა კავშირის უმაღლესი სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, და როგორი „მასის ჯავშანსატანკო და მოტორიზებული ჯარების“ მონაწილეობით. ერთადერთი კითხვა, რომელზედაც მე ზუსტი პასუხი არ გამაჩნია, – არის ის, თუ როგორ დაუშვა ამხანაგ გარეევის უწყებამ ასეთი მასალების გამოქვეყნება? თუმცა კი, აქაც არ არის დიდი გამოცანა. ჟუკოვის მემუარები იქნა გამოქვეყნებული ასობით ათას ეგზემპლჲარად, ციტირებული ათეულობით მილიონ საგაზეთო და საჟურნალო პუბლიკაციაში, მოყოლილი ეგრეთ წოდებული „დოკუმენტური“ ფილმების ასეულობით მილიონი კინო- და ტელემაყურებლისათვის. ქვემოთ ციტირებული დოკუმენტები იყო გამოქვეყნებული სპეციალისტების უკიდურესად ვიწრო წრისთვის ცნობილ „მალინოვკაში“ („ჟოლოსფერა“) (ორტომეულ კრებულში „რუსეთი-XX საუკუნე. დოკუმენტები. 1941 წელი“, რომელმაც ასეთი მეტსახელი ჟოლოსფერი ყდის გამო მიიღო), რომელიც უკვე დიდი ხანია ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობადაა ქცეული. ასე რომ გარეევი და გარეეველები არაფრით განსაკუთრებულად არ რისკავდნენ... 

თუმცა კი, საქმის არსს დავუბრუნდეთ. სტრატეგიული დაგეგმვის თითოეული ცნობილი დოკუმენტი იწყებოდა განყოფილებით, რომელიც იყო მიძღვნილი მოწინააღმდეგის (მოწინააღმდეგეთა) ჯარების დაჯგუფების შესაძლო შემადგენლობის შეფასებისადმი. მრავლობითი რიცხვი აქ იქნება ჯეროვანი, რადგანაც საბჭოთა ხელმძღვანელობა უცვლელად რთავდა დასავლეთში სსრკ-ის მოწინააღმდეგეთა შემადგენლობაში ფინეთს, რუმინეთს, უნგრეთს, იტალიას, და ამასთან უკანასკნელთა შეიარაღებული ძალების რიცხოვნების საკითხში სრულიად ფანტასტიკური ვარაუდებიც გამოითქმებოდა. ასე, მარტის გეგმის მიხედვით (1941 წ.) უნგრეთის არმიის დაჯგუფების შემადგენლობაში საბჭოთა საზღვარზე ივარაუდებოდა 20 დივიზიის არსებობა, იმ დროს რაც ფაქტიურად უნგრეთმა კარპატებში, საბჭოთა უკრაინასთან საზღვარზე გასალა სულ 3 ბრიგადა, რაც შეესაბამება 1,5 „საანგარიშო დივიზიას“. ვითვალისწინებთ რა, რომ ვერმახტისა და, მაგალითად, რუმინული არმიის დივიზიების საბრძოლო ფასეულობა უბრალოდ ვერშეთავსებადია, ამიტომ მხოლოდ მთავარი მოწინააღმდეგის – გერმანიის შეიარაღებული ძალების მოსალოდნელ და რეალურ რიცხოვნებათა შედარებით შემოვიფარგლებით. აღქმის მოხერხებულობისათვის ინფორმაციას შევიყვანთ შემდეგ ცხრილში. 

. . ქვეითი . . . . . სატანკო . . . .მოტორიზებუ- . . . . ტანკები . . . თვითმ- 

დივიზიები . . დივიზიები . . ლი დივიზიები . . . . . . . . . . . . . .ფრინავები 

1. „მოსაზრებები სსრკ შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული გაშ- 

ლის საფუძვლების შესახებ“, 1940 წლის 18 სექტემბერს 

. . . 145 . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . 10 000 . . . . . 13 000 . . . 

2. „სსრკ შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული გაშლის დაზუსტე- 

ბული გეგმა“, 1941 წლის 11 მარტს 

. . . 165 . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . . . 10 000 . . . . . 10 000 . . . 

3. „მოსაზრებები საბჭოთა კავშირის ძალების სტრატეგიული გაშლის 

გეგმის შესახებ გერმანიასა და მის მოკავშირეებთან ომის შემთხვევი- 

სათვის“, 15 მაისი 1941 წ. 

. . . 141 . . . . . . . . . . 19 . . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

4. არმიათა ჯგუფების „ჩრდილოეთი“, „ცენტრი“, „სამხრეთი“ ფაქტიური 

შემადგენლობა, 1941 წ. 22 ივნისს 

. . . . 84 . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . 14 . . . . . . . . . . . . . .3628 . . . . . . . .2500 . . . . 

შენიშვნა: რიცხვში 84 ქვეითი დივიზია ჩართულია 4 მსუბუქი ქვეითი, 2 სამთო-მსროლელი და 1 საკავალერიო დივიზიები; 

      14 მოტორიზებული დივიზიის რიცხვში ჩართულია „ესესის“ 4 მოტორიზებული დივიზიაც; 

      900-ე მოტორიზებული ბრიგადა და მოტორიზებული პოლკი „დიდი გერმანია“ გათვალისწინებული არიან როგორც ერთი „საანგარიშო“ მოტორიზებული დივიზია. 

დაკვირვებულმა მკითხველმა ალბათ მიაქცია ყურადღება ერთ უცნაურობას: ვერმახტის სატანკო დივიზიების ფაქტიური რიცხვი ცოტათი ნაკლებია მოსალოდნელზე (17 ნაცვლად 19–20-ისა), ასევე ტანკებიც სამჯერ ნაკლები აღმოჩნდა. ეს ბეჭდვის შეცდომა არ არის. ეს ერთის მხრივ – საბჭოთა დაზვერვის მუშაობის ხარისხია, რომელიც ვარაუდობდა, რომ ვერმახტის სატანკო დივიზიაში შეიძლება ნახევარ ათასამდე ტანკი ყოფილიყო, მეორეს მხრივ კი – ის, რასაც საბჭოთა ისტორიოგრაფიაში ეწოდებოდა „ვერმახტის მომზადების განსაკუთრებულობანი სსრკ-ზე თავდასასხმელად“. ამ მომზადების ფარგლებში ჰიტლერმა გადაეწყვიტა სატანკო დივიზიების რიცხვი ორჯერ გაეზარდა. „განსაკუთრებულობა“ იმაში მდგომარეობდა, რომ ეს იქნა გაკეთებული სწორედ იმ სახით, რომლითაც კოლმეურნეობებში უცვლელად აღწევდნენ რძის რეკორდულ მონაწველებს, – განზავების მეთოდით. ვერმახტის სატანკო დივიზიის საშტატო შემადგენლობა იქნა შეცვლილი, და ორი სატანკო პოლკის ნაცვლად დივიზიაში დატოვეს ერთი (მართალია, ამ დროს ზოგიერთ დივიზიაში სატანკო პოლკი შეიცავდა სამ ბატალიონს ორის ნაცვლად, როგორც იყო ადრე). საბოლოო ჯამში 1941 წ. 22 ივნისის დილას ტანკების რაოდენობა ვერმახტის ერთ სატანკო დივიზიაში აღმოსავლეთის ფრონტზე თავსდებოდა დიაპაზონში 265-დან (მე-7 სატანკო დივიზია) 143-მდე (მე-9 და 11-ე). სტალინი ასეთ თამაშებს არ მიჰყვებოდა. წითელი არმიის სატანკო დივიზიების რიცხვის სწრაფი ზრდის მიუხედავად (61-მდე ომის დასაწყისისათვის), ტანკების საშტატო რაოდენობა ერთ დივიზიაში შემცირდა მეტად უმნიშვნელოდ: 413-დან 1940 წ. ივლისის საშტატო განრიგით 375-მდე 1941 წ. შტატის მიხედვით [7, გვ. 277]. 

ყველაზე მეტად ფანტასტიკური იყო საბჭოთა დაზვერვის წარმოდგენები ლჲუფტვაფეს საბრძოლო შემადგენლობის შესახებ. ასე, „მგწა-ის გენშტაბის სადაზვერვო სამმართველოს სპეცშეტყობინების“ (1941 წ. 11 მარტისა) მონაცემებით, გერმანელებს შეეძლოთ აღმოსავლეთის ფრონტზე გამოეყვანათ 3820 გამანადგურებელი, 4090 ორმოტორიანი ბომბდამშენი, 1850 მოპიკირე „იუნკერს-87“. ბრძოლისათვის მზადმყოფი თვითმფრინავების ფაქტიური რიცხვი კი 1941 წ. 22 ივნისისათვის იყო: გამანადგურებლებში 3,5-ჯერ ნაკლები, ბომბდამშენებში – 4-ჯერ ნაკლები, მოპიკირე ბომბდამშენებში კი – 7-ჯერ ნაკლები. გერმანული ავიაციის სუსტი ძალები იმდენად ცოტა იყო – როგორც წითელი არმიის სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) რიცხოვნებასთან შედარებით, ისე საბჭოთა დაზვერვის პროგნოზებთან შედარებითაც, – რომ ჩრდილო-დასავლეთის ფრონტის შტაბის მოხსენებაში # 3, რომელსაც 1941 წ. 22 ივნისის დღის 12 საათზე მოეწერა ხელი, იყო ნათქვამი სიტყვა-სიტყვით შემდეგი: „მოწინააღმდეგეს ჯერ არ შემოუყვანია მოქმედებაში სჰძ-ის მნიშვნელოვანი ძალები, იფარგლება რა ცალკეული ჯგუფებისა და ერთეული თვითმფრინავების მოქმედებით“. ეს 41-ე წლის 22 ივნისის შესახებაა ასეთი რამ დაწერილი, როდესაც მოწინააღმდეგის ავიაცია ვითომდა თავს დაგვესხა და ნახევარი დღის განმავლობაში გაანადგურა მთელი საბჭოთა ავიაცია პირდაპირ მიწაზე. „მშვიდობიანად მძინარე აეროდრომებ“-ზეო... 

ალბათ, იმისათვის, რათა განსახილველმა ფრაზამ გ. კ. ჟუკოვის მოგონებებიდან შეიძინოს აზრი და დამაჯერებლობა, უნდა მოვაშოროთ იქიდან ყველა ზედმეტი სიტყვა და დავუმატოთ სამი საჭიროც. აი მაშინ მიიღება რაღაც სავსებით გონივრული. მაგალითად: 

„არც თავდაცვის სახკომი, არც მე, არც ჩემი წინამორბედები, ბ. მ. შაპოშნიკოვი და კ. ა. მერეცკოვი, არც გენერალური შტაბის ხელმძღვანელი შემადგენლობა არ ვფიქრობდით, რომ მოწინააღმდეგე ა ს ე თ ი / მ ც ი რ ე / ძ ა ლ ე ბ ი თ / შ ე ძ ლ ე ბ ს გამანადგურებელი გამკვეთი დარტყმების მოყენებას“. და მხარეთა ძალების რეალური თანაფარდობის გათვალისწინებით ეს სავსებით სწორი განსაზღვრება გახლდათ. 

თავი 2 „შეტევა წარმოადგენს აღმატების გამოხატულებას“ 

პირველი პუბლიკაციები, რომლებშიც იქნა მითითებული წითელი არმიის რეალური რიცხოვნება ომის წინ, მოყვანილი იყო მონაცემები ტანკებისა და თვითმფრინავების რაოდენობისა და წარმოების შესახებ, შედგა ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 80-იანი წლების მიწურულს. თითქმის ოცი წლის წინ. და არაფერი. ვერავინ ვერაფერი ვერ შენიშნა. დაბეჭდა, მაგალითად «Военно-исторический журнал»-მა (სსრკ თავდაცვის სამინისტროს ოფიციალურმა, შენიშნეთ, ბეჭდურმა ორგანომ) შორეულ 1989 წ. [# 4] ცხრილი, რომელშიც იყო ჩამოთვლილი მექკორპუსები, გაშლილი დასავლურ საზღვრისპირა ოკრუგებში, და მოყვანილი რაოდენობა ტანკებისა მათში. ნოლი ემოცია. მაგრამ საკმარისი იყო რამდენიმე „მოყვარულ-ისტორიკოსს“ მიექცია განათლებული საზოგადოების ყურადღება იმაზე, რომ, აღმოჩნდა, მექკორპუსები წითელ არმიაში იყო უფრო მეტი, ვიდრე სატანკო დივიზიები – გერმანელებთან, საკმარისი იყო მხოლოდ ამ „მოყვარულებს“ აეღოთ ხელში გამართული კალკულატორები და მოეხსენებინათ მკითხველებისათვის, რომ, მაგალითად, სამხრეთ-დასავლეთისა და სამხრეთის ფრონტების ჯარებს ჰყავდათ შეიარაღებაში 5826 ტანკი, ხოლო გერმანული არმიების ჯგუფს „სამხრეთს“ – სულ 728, საკმარისი იყო მხოლოდ ზოგიერთ, განსაკუთრებით თავაშვებულ „ისტორიის ფალსიფიკატორს“ ხმამაღლა განეცხადებინა იმის შესახებ, რომ 5826 უფრო მეტია, ვიდრე 728... და რა დაიწყო აქ... რამდენი ყვირილი, რამდენი პრეტენზია... „ეს არ შეიძლება იყოს, იმიტომ რომ არ შეიძლება იყოს არასდროს! ეს თქვენ საიდან აიღეთ? წარმოადგინეთ დოკუმენტები! არა, ორიგინალები სტალინის პირადი ხელმოწერით! მე ხომ ჯერ კიდევ სკოლაში მარია ივანოვნა მიყვებოდა მოწინააღმდეგის მრავალჯერადი აღმატებულობის შესახებ...“ ძვირფასო ამხანაგებო, კეთილო ბატონებო – და რატომ არ სთხოვდით მარია ივანოვნას დოკუმენტებს სტალინის ხელმოწერით? რატომ ვერ ამჩნევთ დოკუმენტებისა და ფაქტების პუბლიკაციას, მაგრამ ასე მქუხარედ რეაგირებთ იმ აშკარა შედეგებზე, რომლებიც ამ ფაქტების საფუძველზეა გაკეთებული? 

ხოლო რაც შეეხება ნამდვილად უპირველეს საკითხს აქ და შემდგომში მოყვანილი ციფრების სარწმუნოობის შესახებ, ამის თაობაზე შეიძლება აღინიშნოს ორი მომენტი. პირველი. ორიგინალები დოკუმენტებისა სტალინის საკუთარი ხელმოწერით ჩემს პირად არქივში არ არის. დოკუმენტები, რომლებზედაც მე ვმუშაობდი სახელმწიფო და სამხედრო არქივებში (მაგალითად, ეგრეთ წოდებული პოლიტბიუროს სხდომათა ოქმების „საგანგებო საქაღალდეები“, რომლებიც ინახება РГАСПИ-ში, ან სსრკ სახკომსაბჭოსთან არსებული თავდაცვის კომიტეტის სხდომათა ოქმები, ახლახანს განსაიდუმლოებულები ГАРФ-ში), წარმოადგენენ (უმეტეს წილად) მანქანაზე ნაბეჭდ ასლებს. თეორიულად რომ ვიმსჯელოთ, გასული 60 წლის მანძილზე ისინი შეიძლებოდა კიდეც გაეყალბებინათ. ზუსტად ასევე შეიძლება იყოს ფალსიფიცირებული ის დოკუმენტებიც, რომლებიც „მალინოვკაშია“ გამოქვეყნებული [4. 6], და „საბრძოლო დოკუმენტების კრებულთა“ (СБД) 42 ტომიც, და ჩემს მიერ მუდმივად ციტირებულ მონოგრაფიებში მოყვანილი ფაქტებიც, რომლებიც გენერალური შტაბის სამხედრო ისტორიკოსთა კოლექტივების მიერაა გამოშვებული [2. 3]. მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ეს დოკუმენტები იმყოფებოდა იმ ადამიანთა და სტრუქტურების განკარგულებაში, რომლებიც არანაირ სახით არ იყვნენ დაინტერესებული იმაში, რათა გ ა დ ა ე მ ე ტ ე ბ ი ნ ა თ შემადგენლობა და შეიარაღება 41 წლის ზაფხულში განადგურებული წითელი არმიისა. ამიტომ მე ვთვლი, რომ ქვემოთ მოყვანილი ციფრები შეიძლება თამამად გამოვიყენოთ რაოდენობრივი შეფასების მინიმალური ზღვრის სახით (რომელიც ალბათ – ისედაც შემცირებულია). 

მეორე მომენტი იმასთანაა დაკავშირებული, რომ ზუსტი ციფრები, რომლებიც წითელი არმიის რიცხობრივ შემადგენლობასა და შეიარაღებას ახასიათებენ (ისევე როგორც იმ დროის ნებისმიერი სხვა დერჟავის არმიისაც), შეუძლებელია იქნას დასახელებული პრინციპში. ამის მიზეზი ძალიან უბრალოა – ომის წინ სსრკ, გერმანია, საფრანგეთი, ინგლისი განუწყვეტლად ზრდიდნენ თავიანთ სამხედრო ძლიერებას. ყალიბდებოდა სულ ახალი და ახალი ნაწილები და შენაერთები, სწრაფად ახლდებოდა სატანკო და საავიაციო ფარეხი, ტექნიკურად მოძველებული მანქანები ჩამოიწერებოდა ან ზურგის ქვედანაყოფებში გადაიყვანებოდა, იცვლებოდა შენაერთების საშტატო განრიგები და სტრუქტურა, იცვლებოდა არმიის მშვიდობიანი მდგომარეობიდან ომიანობის დროის მდგომარეობაში გადაყვანის ხერხები. უკანასკნელ მძიმემდე ზუსტ ციფრებზე მითითება მსგავს სიტუაციაში შეუძლებელია, მაგრამ – როგორც შემდგომში გახდება ნათელი – ეს არც ქმნის დიდ პრობლემებს მკვლევარისათვის, რადგანაც ისეთი რიცხობრივი აღმატებულობის დროს, რომელიც გააჩნდა წითელ არმიას, მცირე „შეცდომებს გაზომვისა“ უკვე აღარ აქვს პრინციპული მნიშვნელობა. 

პირველი მსოფლიო ომი დასრულდა ვერსალის სამშვიდობო ხელშეკრულებით, რომლის შესაბამისადაც გერმანიამ არა მარტო დაკარგა გერმანელებით დასახლებული ზოგიერთი ტერიტორია (ე. ი. დაკარგა ნაწილი გასაწვევი კონტინგენტებისა), არამედ – რაც გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია – ჩამოერთვა უფლება შეექმნა და შეენახა საბრძოლო ავიაცია, სატანკო ჯარები, საშუალო და მსხვილი კალიბრების არტილერია. მთლიანობაში გერმანიისათვის ნებადართული სახმელეთო არმიის (რაიხსვერის) რიცხოვნება 10 დივიზიის რიცხვით იყო შემოფარგლული. ანტანტის ქვეყნები არც კი მალავდნენ იმას, რომ მათ მიზანს წარმოადგენს გერმანიის სამხედრო პოტენციალის ისეთ დონემდე დასუსტება, რომლის დროსაც გერმანია ვერასოდეს შეძლებს დიდი ევროპული დერჟავების „კლუბში“ დაბრუნებას. მეორეს მხრივ, საბჭოთა რუსეთზე – მიუხედავად იმისა, რომ მან უღალატა თავის მოკავშირეებს ბრესტში, მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის ახალმა ხელისუფლებამ სასამართლოს გარეშე მოახდინა ინგლისის, საფრანგეთისა და ამერიკის მოქალაქეთა და კომპანიების ქონების კონფისკაცია – არანაირი შეზღუდვები დადებული არ ყოფილა. „გამარჯვებული პროლეტარიატის“ ქვეყანა სულაც არ გამხდარა (ლიბიის ან ჩრდილოეთ კორეის მსგავსად თანამედროვე მსოფლიოში) განდევნილი ქვეყანა. მსგავსი არაფერი. გამარჯვებული „პროლეტარები“ (ყოფილი დახლიდარების, ლჲუმპენინტელიგენტების, ან კიდევ უბრალოდ განეცკის ტიპის ბნელი ნაძირლების რიცხვიდან) მგზავრობდნენ მსოფლიოს წამყვან დედაქალაქებში, ყიდულობდნენ იარაღსა და სამხედრო ტექნოლოგიას, თითქმის ღიად გადმოიბირებდნენ „გავლენის აგენტებს“, ზღაპრული ფულებით იტყუებდნენ თავისკენ სამხედრო და ტექნიკურ სპეციალისტებს. ულჲანოვ-ლენინის გენიალური წინასწარმეტყველება იმის შესახებ, რომ გახრწნილ ბურჟუაზიულ დასავლეთში მოიძებნებიან (და არცთუ მცირე რაოდენობით) „ჩვენთვის სასარგებლო იდიოტები“, ასრულდა 101 პროცენტით. 

ამრიგად, კომუნისტური პროპაგანდის მუდმივი მოთქმების („ისტორიამ ჩვენ ცოტა დრო მოგვცა“) მიუხედავად ყბადაღებულმა „ისტორიამ“ (ე. ი. „სასარგებლო იდიოტებმა“ ლონდონში, პარიზსა და ვაშინგტონში) მნიშვნელოვნად უფრო მეტი დრო მისცა საბჭოთა კავშირს, ვიდრე გერმანიას, დრო დიდი ომისათვის მოსამზადებლად. 

დრო – ეს მეტად მნიშვნელოვანი რესურსია. ზოგიერთ საქმეში – გადამწყვეტი. როგორც ცნობილი აფორიზმი ამბობს: „თვით ცხრა ქალიც კი ვერ შეძლებს ბავშვის ერთ თვეში გაჩენას“. სამხედრო სპეციალისტების (ტანკისტების, არტილერისტების, მფრინავების, შტურმანების) მომზადება კიდევ უფრო მეტ დროს მოითხოვს, ვიდრე ნორმალური ორსულობის ვადაა. ხოლო უკვე იმისათვის, რათა დააგროვონ მრავალმილიონიანი მარაგი განსწავლული რეზერვისტებისა, სულაც მრავალი წელია საჭირო. გერმანიას ეს წლები არ ქონდა, სსრკ-ს – ჰქონდა. თუმცა კი მხოლოდ დროითა და უზარმაზარი ადამიანური და ბუნებრივი რესურსებით მაღალეფექტური არმიის შექმნის ამოცანა XX საუკუნის შუა ხანებში უკვე ვეღარ წყდებოდა. საჭირო იყო კიდევ თანამედროვე მრეწველობაც, საინჟინრო და სამეცნიერო კადრებიც. ამ სახეობის რესურსებში ქვეყანაში „დიდი გაჭირვება“ იყო – ბოლშევიკებს ჰქონდათ გაუფრთხილებლობა გაენადგურებინათ ან იძულებით გაეყარათ ქვეყნიდან დიდი ნაწილი მეცნიერების და ინჟინრებისა. ზღვებისა და ოკეანეების იქით აპროექტებდნენ თავიანთ გამანადგურებლებს სიკორსკი, სევერსკი და ქართველი, ინგლისურ და ამერიკულ თვითმფრინავებში ასხამდნენ მაღალოქტანურ ავიაბენზინს, რომელიც ინჟენერ იპატჲევის ტექნოლოგიით იყო დამზადებული... სტალინის განკარგულებაში კი იყო ნიჭიერი ახალგაზრდობა (მაგრამ მას ჯერ კიდევ უნდა ესწავლა, ესწავლა და ესწავლა) და მილიონობით პატიმარი, რომელთაც შეეძლოთ მოეპოვებინათ წარმოუდგენელი რაოდენობით მადანი, რომლებითაც შეიძლებოდა ამოევსოთ უზარმაზარი არხები, სხვა პატიმრების მიერ ამოთხრილი. და კიდევ შეიძლებოდა გაეყიდათ ეს მადანი საზღვარგარეთ და სანაცვლოდ მიეღოთ ლამაზი ქაღალდები ბრძენი პრეზიდენტების პორტრეტებით ან თვით ოქროც. მაგრამ ოქრო – უმაღლეს ხარისხად უსარგებლო ლითონია. მისგან კარგი ლურსმნის გაკეთებაც კი არ შეიძლება. ხოლო ოქროს ხიშტის შესახებ კი ლაპარაკიც ზედმეტია (მძიმეა და რბილი). 

პრობლემის გადაწყვეტა ისევ დასავლეთში იქნა მონახული. უსასტიკესი ეკონომიკური კრიზისის ვითარებაში (20-იანი წლების ბოლო და 30-ანების დასაწყისი) მსოფლიოს სამრეწველოდ განვითარებული ქვეყნების მსხვილი ბურჟუაზია, ხელის კვრით აგდებდა რა ერთმანეთს „საბჭოთა კორმუშკისაგან“, მოაწყდა, რათა მიეყიდა სტალინისათვის სამხედრო ტექნიკა, ტექნოლოგია, დაზგები, ლაბორატორიები, საგამოცდო სტენდები, მთლიანი ქარხნები სრული კომპლექტაციით. დასავლეთის უგუნურმა, უზნეო და თვითმკვლელობრივმა პოლიტიკამ საშუალება მისცა სტალინს გადაექცია გიგანტური ფინანსური რესურსები (როგორც ძალადობრივად წართმეული უწინდელი მფლობელებისათვის, ისე ახლად შექმნილიც კოლმეურნეობებისა და გულაგის ბანაკების მონათა მრავალმილიონიანი არმიის შრომით) იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის მთებად. გიგანტურ საწარმოებში, რომლებიც უახლესი ამერიკული და გერმანული დანადგარებით იყო აღჭურვილი, ინგლისური ტანკი „ვიკერს-E“ მრავლდებოდა ათასობით ეგზემლჲარად სახელწოდებით Т-26, ამერიკელი ინჟინრის კრისტის კონსტრუქცია გადაიქცა ათასობით საბჭოთა ტანკად БТ. გერმანული ლიცენზიებით იქნა აწყობილი 37-მმ და 76-მმ საზენიტო ზარბაზნების წარმოება, ასევე სახელგანთქმული „ორმოცდახუთიანებისა“ (45 მმ კალიბრის ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანი). ფრანგულ ავიამოტორებს მოკრძალებული პროლეტარული სახელებით M87/M88 აჰყავდათ ჰაერში შორეული ბომბდამშენები ДБ-3, რომლებიც ფირმა „სპერის“ ამერიკული ავტოპილოტებით იყვნენ აღჭურვილი, ფრანგულივე მოტორები გადარქმეული M100/M103-ად, იდგა საბჭოთა ბომბდამშენებში СБ, მსოფლიოში საუკეთესო პოლიკარპოვის გამანადგურებლები И-15 და И-16 ღმუოდნენ მოტორებით M25/M62 (ქალიშვილობაში ამერიკული „რაით-ციკლონი“), ავიაქარხანაში მოსკოვთან ახლოს ფილჲაში (ფირმა „იუნკერსის“ კონცესია) აგებდნენ მსოფლიოში პირველ მძიმე ოთხმოტორიან ბომბებმზიდს ТБ-3 ძრავებით М-17 (BMW-6)... 

პატივცემულო მკითხველო, თუ თქვენთვის ძნელი არ არის – შეეცადეთ არ წაიკითხოთ ჩემს წიგნში ის, რაც მასში არაა. მე არ ვამბობ, რომ ტექნიკურად რთული სახეობების შეიარაღებათა მასობრივი წარმოების ორგანიზება – თუნდაც იმპორტული აღჭურვილობის, იმპორტული ტექნოლოგიების ბაზაზე, უცხოელი სპეციალისტების დახმარებითა და უცხოური ლიცენზიების მიხედვით – ადვილია. 

ადვილია არაფერი აკეთო და გაფლანგო შვილიშვილებისა და შვილთაშვილების მემკვიდრეობა, ამოქაჩავ რა ნედლ ნავთობს მამებისა და პაპების მიერ გაკეთებულ მილში. მაგრამ არანაირი „უმაგალითო სასწაული“ 30-იანი წლების საბჭოთა ინდუსტრიალიზაციის ისტორიაში არ არის. ასეთივე „სასწაულები“ ჩვენს მახსოვრობაში მოხდა (და ახლაც ხდება) სამხრეთ კორეაში, ტაივანში, მალაიზიაში, ინდონეზიაში, ტაილანდში. მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ ეგრეთ წოდებული „ქალამნებიანი რუსეთი“ ბოლშევიკების ხელისუფლებაში მოსვლამდე გაცილებით უფრო ადრე აწარმოებდა თავის რელსებსა და თავის ორთქლმავლებს, ავტომობილებსა და თვითმფრინავებს, მძიმე კრეისერებს და თითქმის უწონად რადიოლამპებს. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, 1916 წლის ნიმუშის რუსეთი არ იყო არც მალაიზია, არც სინგაპური... 

იძულება ადამიანებისა რომ ემუშავათ სტალინმა და მისმა „ხელქვეითებმა“ იცოდნენ. შეიძლება ვიკამათოთ იმაზე, თუ რამდენად რაციონალურად იყო ორგანიზებული ეს დიდი შრომა კრიტერიუმის „ფასი – შედეგი“ მიხედვით. ძალიანაც შეიძლება იყოს, რომ საქმის ნორმალური კონკურენტულ-საბაზრო ორგანიზებისას, აჟიოტაჟის, „იერიშობანასა“ და რეპრესიების გარეშე 30-იანი წლების კოლოსალურ ინვესტიციებს შეეძლოთ უფრო მეტი უკუგება მოეცათ. ნებისმიერ შემთხვევაში „ფასი“ ნაკლებად აწუხებდა სტალინს (პატიმრები კოლიმის მადნებზე ოქროს რეცხავდნენ სამ ცვლად გამოსასვლელი დღეების გარეშე), ხოლო შედეგი კი იყო უზარმაზარი. საბჭოთა „მოწაფეებმა“, ეჭვგარეშე, გადააჭარბეს თავიანთ ევროპელ „მასწავლებლებს“. მხოლოდ ორ დამახასიათებელ მოწმობას მოვიყვანთ. 1936 წ. სსრკ-ის საავიაციო ქარხნებში სტუმრობა შეძლო ლუი შარლ ბრეგემ, უმსხვილესი ფრანგული ავიასამშენებლო ფირმის დამფუძნებელმა (რომელიც დღემდე უშვებს ფირმა „დასოსთან“ ერთობლივად რეაქტიულ „მირაჟებს“). სახლში დაბრუნებულმა მან დაწერა: „იყენებს რა შრომას ათჯერ უფრო მეტი რაოდენობის მუშებისა, ვიდრე საფრანგეთი, საბჭოთა საავიაციო მრეწველობა უშვებს 20-ჯერ უფრო მეტ თვითმფრინავს“. ამ ფრაზაში, რა თქმა უნდა, უფრო მეტია ემოცია, ვიდრე სტატისტიკა. მაგრამ საინტერესოა, რომ ასეთივე ემოციები წარმოეშვა ფრანგულ ავიასაწარმოებში სტუმრობისას სწორედ იმავე 1936 წ. ახალგაზრდა საბჭოთა ავიაკონსტრუქტორს ა. იაკოვლევსაც: „ვათვალიერებდი რა საფრანგეთის საავიაციო ქარხნებს, მე უნებურად ვადარებდი მათ ჩვენებთან. და ყოველ ჯერზე ღრმა დაკმაყოფილებით მივდიოდი დასკვნამდე, რომ მასშტაბის მიხედვით, აღჭურვილობის ხარისხის მიხედვით ჩემს მიერ ნანახი ფრანგული საწარმოებიდან არც ერთი არ შეიძლებოდა ნებისმიერი ჩვენი რიგითი საავიაციო ქარხნისათვის შეგვედარებინა“. 

ახლა ემოციებიდან მშრალ ფაქტებზე გადავიდეთ. უკვე 1937 წელს საბჭოთა სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) შეიარაღებაში ირიცხებოდა 8139 საბრძოლო თვითმფრინავი – დაახლოებით ამდენივე იქნება ორი წლის შემდეგ გერმანიის (4093), ინგლისისა (1992) და აშშ-ის (2473) შეიარაღებაში, ერთად აღებულში. 1939 წ. 1 ოქტომბრისათვის საბჭოთა სჰძ-ის თვითმფრინავების ფარეხი ერთნახევარჯერ (12 677 თვითმფრინავამდე) გაიზარდა და ახლა უკვე დაწყებული მსოფლიო ომის ყველა მონაწილის ავიაციის საერთო რიცხოვნებას აღემატებოდა. 1940 წ. მეომარმა გერმანიამ აწარმოა 1877 ერთმოტორიანი გამანადგურებელი და 3012 ბომბდამშენი, სსრკ-მა – შესაბამისად 4179 და 3301. 

თვით 1941 წელშიც კი, ევაკუაციის დროს რიგი წამყვანი ქარხნების დაკარგვის პირობებში, საბჭოთა კავშირმა 2,5-ჯერ გაასწრო გერმანიას გამოშვებული გამანადგურებლების რაოდენობის მიხედვით (7080 წინააღმდეგ 2852-ისა), ჩამორჩებოდა რა, თუმცა კი, წარმოებული ორმოტორიანი ბომბდამშენების რიცხვით (2861 წინააღმდეგ 3783-ისა). შემდგომში საბრძოლო თვითმფრინავების გამოშვების რაოდენობრივი მაჩვენებლები საბჭოთა კავშირში სულ მუდამ უფრო მაღალი გახლდათ. ერთი გამოკლებით – 1944 წელს, ცდილობდა რა, რომ მოკავშირეთა სტრატეგიული ბომბდამშენი ავიაციის დარტყმებს წინ აღდგომოდა, გერმანიამ აწარმოა 23 805 ერთმოტორიანი გამანადგურებელი (8-ჯერ მეტი, ვიდრე 1941 წ.), სსრკ-ში კი იმ წელს იქნა გამოშვებული „სულ მხოლოდ“ 16 703 გამანადგურებელი [24. 32]. მაგრამ ეს წინ გაჭრა გამანადგურებელთა წარმოებაში გერმანული ავიამრეწველობის უკვე საბოლოო ძალისხმევა გახლდათ... 

ამდენადვე გრანდიოზული იყო საბჭოთა სატანკო წარმოების მასშტაბიც. უკვე 1939 წ. დასაწყისში ტანკების რიცხვის მიხედვით (14 540 – და არ ჩავთვლით რა მოძველებულ Т-27-ებსა მსუბუქ მცურავ Т-37/38-ებს) წითელი არმია ზუსტად ორჯერ აღემატებოდა გერმანიის (3420), საფრანგეთისა (3290) და ინგლისის (550) არმიებს ერთად აღებულს. 1941 წ. 22 ივნისისათვის საბჭოთა შეიარაღებული ძალების სატანკო ფარეხი გამოიხატებოდა მსოფლიოს ვერც ერთი სხვა ქვეყნისათვის ვერმოაზრებადი ციფრით 21 447 ტანკი (ეს, ასევე, თუ არ ჩავთვლით 2,6 ათას მოძველებულ ტანკეტს Т-27 და 3,8 ათას მსუბუქ მცურავ Т-37/Т-38/Т-40-ს) [82]. ვერმახტის შეიარაღებაში 41 წ. ივნისში ირიცხებოდა სულ 5440 ტანკი და თვითმავალი ქვემეხი ყველა ტიპისა (1122 ტანკეტის Pz-I ჩაუთვლელად). ოთხჯერ ნაკლები, ვიდრე წითელ არმიაში. ტანკების წარმოების მოცულობამ სსრკ-ში კატასტროფულ 1941 წელში შეადგინა 6590 ერთეული (მათ შორის 1360 მძიმე КВ და 3010 საშუალო ტანკი Т-34). გერმანელებმა კი (რომელთათვისაც ვითომდა მთელი ევროპა მუშაობდა) 1941 წელს ერთნახევარჯერ უფრო ნაკლები რიცხვის ტანკი და თვითმავალი ქვემეხი გამოუშვეს (4110 ერთეული, 700 ჩეხური Pz-38/t/-ის ჩათვლით). შემდეგ, 1942 წელს სსრკ-ის სატანკო მრეწველობამ აწარმოა უკვე 24 720 ტანკი (მათ რიცხვში 2550 КВ და 12 530 Т-34), რამაც 4-ჯერ გადააჭარბა ტანკებისა და თვითმავალი ქვემეხების წარმოების მოცულობას გერმანიაში (6090 ერთეული, მათ შორის 1560 ტანკეტი და მსუბუქი ტანკი) [1, 2. 11]. 

სამხედრო მრეწველობის უზარმაზარმა სიმძლავრეებმა, ბუნებრივი ნედლეულის ამოუწურავმა მარაგებმა, ნამდვილი სამხედრო სამსახურ-გავლილი თადარიგის სამხედრო მოსამსახურეთა მრავალმილიონიანმა რეზერვმა საშუალება მისცეს სტალინს შეექმნა მსოფლიოს ყველაზე უფრო მსხვილი არმია. 1939 წ. ზაფხულისათვის წითელი არმიის შემადგენლობაში უკვე ირიცხებოდა 100 მსროლელი დივიზია (თუ ჩავთვლით 5 მსროლელ ბრიგადას ორ „საანგარიშო დივიზიად“), 18 საკავალერიო დივიზია და 36 სატანკო ბრიგადა. აგრესორი ქვეყნის (გერმანიის) სახმელეთო არმია ამ დროისათვის მოითვლიდა სულ 51 დივიზიას (მათ რიცხვში 5 სატანკოსა და 4 მოტორიზებულს). სამობილიზაციო გეგმის უკანასკნელი დამტკიცებული ვარიანტის МП-41 მიხედვით იგეგმებოდა გაეშალათ წითელი არმია შემდეგი შემადგენლობით: 198 მსროლელი (მათ რიცხვში 19 სამთო-მსროლელი), 61 სატანკო, 31 მოტორიზებული, 13 საკავალერიო დივიზია. სულ 303 დივიზია. აგრეთვე 94 საკორპუსო არტპოლკი და მთავარი სარდლობის რეზერვის 72 არტპოლკი, 10 ტანკსაწინააღმდეგო საარტილერიო ბრიგადა (მთავარი სარდლობის რეზერვის ტანკსაწინააღმდეგო საარტილერიო ბრიგადა), 16 საჰაერო-სადესანტო ბრიგადა. მიღებული ტრადიციის მიხედვით ჩვენ არ დავიწყეთ საერთო ჩამონათვალში შინსახკომის ჯარების ნაწილებისა და შენაერთების შეყვანა, რომელთა რიცხოვნებაც (154 ათასი ადამიანი) შეესაბამებოდა 10 „საანგარიშო დივიზიას“. ამასთან ყველა ეს შენაერთი 1941 წ. 22 ივნისისათვის უკვე რეალობაში არსებობდა. 303 დივიზიის კარკასები იყო შექმნილი, 5,6 მლნ. ადამიანი იყო იარაღის ქვეშ დაყენებული „მშვიდობიანობის დროის არმიის“ ფარგლებში. ამასთან დასავლეთ საზღვრისპირა ოკრუგების არმიებში „კარკასები“ ძირითადად უკვე „შევსებული“ იყო. დასავლეთის ოკრუგების 99 მსროლელ დივიზიაში (ლენინგრადის სამხედრო ოკრუგის ჩათვლით) პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება (14,5 ათასი ადამიანის შტატის დროს) შემდეგ დონეებამდე იყო მიყვანილი: 21 დივიზია – 14 ათასი ადამიანი, 72 დივიზია – 12 ათასი и 6 დივიზია – 11 ათასი [3, გვ. 83]. 

ღია მობილიზაციის მსვლელობისას ვარაუდობდნენ უმთავრესად უფრო ადრე ჩამოყალიბებული ნაწილებისა და შენაერთების საშტატო ნორმებამდე სრულად დაკომპლექტებასა და ძალზედ არცთუ დიდი რიცხვის ახალი დივიზიების შექმნას („არც თუ დიდისა“ მშვიდობიანობის დროის წითელი არმიის გიგანტურ რიცხოვნებასთან შედარებით): პირველი სამი თვის განმავლობაში იგეგმებოდა ჩამოეყალიბებინათ 30 ახალი მსროლელი დივიზია [3. გვ. 73, 4. გვ. 607–651]. ამით სსრკ-ში მიღებული სამობილიზაციო გაშლის წესი და რიგი კარდინალურად განსხვავდებოდა იმისაგან, რაც იყო ევროპის სხვა ქვეყნებში. მაგალითად, საფრანგეთს 1939 წ. ზაფხულში ჰყავდა სულ 33 საკადრო დივიზია მეტროპოლიის სახმელეთო ჯარების საერთო რიცხოვნებისას დაახლოებით 550 ათასი ადამიანი. სამობილიზაციო გაშლის მსვლელობისას იქნა ჩამოყალიბებული 50-ზე მეტი ახალი, სრულიად „ნედლი“ დივიზია, რომელთა პირადი შემადგენლობის დიდ ნაწილს მანამდე არმიაში სრულებით არ უმსახურია. ვერმახტის შემადგენლობაში 1939 წ. გაზაფხულზე იყო სულ 35 კადრის ქვეითი დივიზია, ღია მობილიზაციის მსვლელობისას ქვეითი დივიზიების რიცხვი შემდეგი 1940 წ. დასაწყისისათვის 86-მდე გაიზარდა. ამ „ახალშობილ“ დივიზიებს უნდა გაენადგურებინათ კიდეც ამდენადვე ახალგაზრდა, მცირედ მომზადებული და ცუდად შეიარაღებული ფრანგული არმია... 

1941 წ. აპრილში წითელი არმიის მსროლელი დივიზიები ახალ შტატზე იქნენ გადაყვანილი. პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება ცოტათი (16 %-ით) შემცირდა და ახლა უკვე 14,5 ათას ადამიანს შეადგენდა ვერმახტის „ჩამოყალიბების პირველი ტალღის“ ქვეითი დივიზიის 16,9 ათასის წინააღმდეგ. გერმანული ქვეითი დივიზიის რამდენადმე მეტი რიცხოვნება აღნიშნავდა მხოლოდ ზურგისა და დამხმარე სამსახურების უფრო მეტ განვითარებას – საცეცხლე სიმძლავრის მიხედვით წითელი არმიის მსროლელი დივიზია ოდნავადაც არ ჩამოუვარდებოდა მოწინააღმდეგის დივიზიას. 1941 წ. საშტატო განრიგის მიხედვით მსროლელ დივიზიაში უნდა ყოფილიყო 166 დაზგისა და 392 ხელის ტყვიამფრქვევი (ვერმახტის ქვეით დივიზიაში შესაბამისად 138 და 378). იმის შესახებ, რომ ვერმახტის ქვეით დივიზიაში 16 ათას ადამიანზე შტატისა მიხედვით სულ 767 ავტომატი მოდიოდა, დანარჩენები კი ჩვეულებრივი შაშხანებით იყვნენ შეიარაღებული (11,5 ათასის რაოდენობით), უკვე ბევრია დაწერილი (მართალია, ეგრეთ წოდებული „ისტორიული“ ფილმების რეჟისორებსა და პროდჲუსერებზე ამან ჯერ კიდევ ვერ იმოქმედა). უფრო მეტიც, წითელი არმიის მსროლელი დივიზია, რომლის შეიარაღებაშიც 10 420 შაშხანა და კარაბინი იყო, „სამხაზიანი“ შაშხანიდან ტოკარევის თვითდამტენი შაშხანით (СВТ) გადაიარაღდებოდა, რაც იძლეოდა შესამჩნევ უპირატესობას მოწინააღმდეგეზე სასროლი ცეცხლის სიმკვრივეში. იმისთვის რათა აღარასოდეს აღარ დავუბრუნდეთ მეტად უკვე სულაც ბოდვითი ნააზრევების განხილვას იმის თაობაზე, რომ წითელ არმიაში ომის დაწყებამდე (ამ სიტყვებს სამი სქელი ხაზი გაუსვით ქვეშ, პატივცემულო მკითხველო) შაშხანებიც კი არ იყო საკმარისი, აღვნიშნავთ, რომ 1941 წ. ივნისისათვის რეალურად სახეზე არსებული სასროლი შეიარაღებით შეიძლებოდა შემდეგი რაოდენობის დივიზიები დაეკომპლექტებინათ [2. გვ. 351]: 

– დაზგის ტყვიამფრქვევებით 460; 

– ხელის ტყვიამფრქვევებით 435; 

– შაშხანებითა და კარაბინებით 743. 

ტრადიციულად მძლავრი იყო საბჭოთა არტილერია – ეს დაუნდობელი „ომის ღმერთი“ 20-ე საუკუნისა. წითელი არმიის მსროლელი დივიზიის შემადგენლობაში (სამ მსროლელ პოლკთან ერთად) იყო ჩართული ორი საარტილერიო პოლკი. გარდა ამისა, 76,2 მმ კალიბრის 6 მსუბუქი „საპოლკო“ ზარბაზანი იყო დივიზიის თითოეულ მსროლელ პოლკში. საერთო ჯამში: 18 საპოლკო მოკლელულიანი 76,2-მმ ზარბაზანი, 16 „სადივიზიო“ (რომელთაც ჰქონდათ უფრო მეტი წონა, ლულის მეტი სიგრძე და შესაბამისად ჭურვის მეტი საწყისი სიჩქარე) 76,2-მმ ზარბაზანი, 32 ჰაუბიცა 122 მმ კალიბრის და 12 ჰაუბიცა 152 მმ კალიბრისა. შედარებისთვის მოვიყვანთ არტსისტემების რიცხოვნებასა და ეგრეთ წოდებულ „ჯამური ზალპის წონას“ პოლონური, ფრანგული და გერმანული ქვეითი დივიზიების საველე არტილერიისა (სხვადასხვა არმიების შესადარებელი კალიბრის სისტემებში რამდენადმე განსხვავებულია, ამიტომ ჯამური ზალპის წონის ქვემოთ მოყვანილი მნიშვნელობა უნდა განიხილებოდეს მხოლოდ როგორც საორიენტაციო). 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 / . . . . . . . 100 / . . . . . . 122-მმ . . . . . 150 / . . . . . ზალპის 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76,2-მმ . . . . 105-მმ . . . . . . . . . . . . . . . . 152,2-მმ . . წონა, კგ 

სსრკ . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 . . . . . . . .– . . . . . . . . 32 . . . . . . . . . 12 . . . . . . . 1395 . . . 

გერმანია . . . . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . 36 . . . . . . . . – . . . . . . . . . .18 . . . . . . . 1384 . . . 

საფრანგეთი . . . . . . . . . . .36 . . . . . . . . – . . . . . . . . . – . . . . . . . . . 24 . . . . . . . 1183 . . . 

პოლონეთი . . . . . . . . . . . .30 . . . . . . . .15 . . . . . . . . .– . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . 531 . . . 

როგორც ვხედავთ, ლულების რიცხვისა და ჯამური ზალპის წონის მიხედვით საბჭოთა მსროლელი დივიზიის არტილერია „საუკეთესო მსოფლიო სტანდარტებს“, სულ მცირე, არ ჩამოუვარდებოდა. ფართოდ გავრცელებული მცდარობის საწინააღმდეგოდ, სანაღმსატყორცნე შეიარაღების შესახებ საბჭოთა კავშირში ასევე არ დავიწყებიათ. საშტატო განრიგის მიხედვით მსროლელ დივიზიას ერგებოდა 84 საასეულო ნაღმსატყორცნი 50 მმ კალიბრის და 54 ნაღმსატყორცნი 82 მმ კალიბრისა (ვერმახტის ქვეით დივიზიაში შესაბამისად 93 და 54). არცთუ დიდი (9 ერთეულით) ჩამორჩენა მსუბუქი საასეულო ნაღმსატყორცნების რიცხვში სიჭარბით გადაიფარებოდა იმით, რომ წითელი არმიის მსროლელი დივიზიის შეიარაღებაში იყო კიდევ 12 მძლავრი 120-მმ ნაღმსატყორცნიც. ჭურვის (ნაღმის) წონისა და დამაზიანებელი მოქმედების მიხედვით ეს სისტემა სავსებით შეესაბამებოდა გერმანულ 105-მმ ჰაუბიცას. 

ყველაფერი ზემოთ ჩამოთვლილი – ეს არის 1941 წ. აპრილის საშტატო განრიგი. მაგრამ შესაძლოა, „ისტორიამ ცოტა დრო დაუტოვა სტალინს“ და ყველა ზარბაზან-ნაღმსატყორცნი უბრალოდ არ იყო ნატურაში? სრული გარკვეულობისათვის სჯობს თვითონ დავითვალოთ. ავიღოთ მთავარი საარტილერიო სამმართველოს მიერ 1977 წ. გამოშვებული (და ახლა უკვე განსაიდუმლოებული) სტატისტიკური კრებული „საარტილერიო მომარაგება 1941–1945 წწ. დიდ სამამულო ომში“, ავიღოთ გამართული კალკულატორი და კრებულში ნაჩვენები ზარბაზნების, ნაღმსატყორცნებისა და ჰაუბიცების რაოდენობები მსროლელი დივიზიის შეიარაღების საშტატო რიცხოვნებაზე. შედეგად ჩვენ მივიღებთ რაღაც პირობით რიცხვს დივიზიებისა, რომლებიც შეიძლებოდა ყოფილიყო დაკომპლექტებული არსებული საარტილერიო შეიარაღებით. დიახ, რა თქმა უნდა, ასე სამობილიზაციო გეგმას არ ადგენენ, მაგრამ „საერთო სიტუაციის“ შეფასებისათვის შემოთავაზებული მიდგომა სავსებით გამოსადეგია. ამრიგად [9. გვ. 248, 250, 252]: 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სახეზე არსებული, . . . . დივიზიების 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ათასი ერთეული . . . . . .რაოდენობა 

50-მმ ნაღმსატყორცნები . . . . . . . . . . . . . . . . 36 324 . . . . . . . . . . . . . . . 432 . . .

82-მმ ნაღმსატყორცნები . . . . . . . . . . . . . . . . 14 524 . . . . . . . . . . . . . . . 269 . . . 

120-მმ ნაღმსატყორცნები . . . . . . . . . . . . . . . . .3872 . . . . . . . . . . . . . . . 323 . . . 

76-მმ საპოლკო ზარბაზნები . . . . . . . . . . . . . . 4701 . . . . . . . . . . . . . . . 261 . . . 

76-მმ სადივიზიო ზარბაზნები . . . . . . . . . . . .8513 . . . . . . . . . . . . . . . 532 . . . . 

122-მმ ჰაუბიცები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8124 . . . . . . . . . . . . . . . 254 . . . .

152-მმ ჰაუბიცები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3817 . . . . . . . . . . . . . . . 318 . . . . 

როგორც მოყვანილი ცხრილიდან ჩანს, საარტილერიო შეიარაღების ძირითად სახეობათა სახეზე არსებული მარაგებით მთლიანად იყო შესაძლებელი მსოფლიოს ყველაზე უფრო მსხვილი არმიის გაშლაც. სადივიზიო „სამდჲუიმიანებით“ წითელი არმია ისეთი სიჭარბითაც კი იყო უზრუნველყოფილი, რომ მათ ზოგჯერ მსროლელი პოლკების საარტილერიო ბატარეათა შეიარაღებაშიც კი აყენებდნენ, სადაც შტატით მსუბუქი მოკლელულიანი 76-მმ ზარბაზნები უნდა ყოფილიყო. ყველაზე უფრო მეტად ყურადღებიან მკითხველს განვუმარტავთ, რომ სამთომსროლელი, სატანკო, მოტორიზებული და საკავალერიო დივიზიების საშტატო განრიგი არტსისტემების მნიშვნელოვნად უფრო ნაკლებ რიცხვს ითვალისწინებდა, ვიდრე მსროლელ დივიზიებში. კერძოდ, 122-მმ ჰაუბიცა სამთომსროლელ დივიზიაში მოითხოვებოდა 24 (ნაცვლად 32-ისა მსროლელ დივიზიაში), სატანკოში – 12, მოტორიზებულში – 16, საკავალერიოში – 8. 

არანაკლებ საჩვენებელია წითელი არმიის საარტილერიო ლულების შედარებაც 1941 წ. ივნისის დასაწყისის მდგომარეობით, მოწინააღმდეგის შეიარაღებასთან [9, გვ. 248, 250, 263]: 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სსრკ . . . . . გერმანია 

82-მმ (81-მმ) ნაღმსატყორცნები . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 524 . . . . . . 11 767 . . . 

76-მმ (75-მმ) ზარბაზნები ყველა ტიპისა . . . . . . . . . .15 298 . . . . . . . .4176. . . 

105-მმ ჰაუბიცები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . . . . . . .7076 . . . 

122-მმ ჰაუბიცები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8124 . . . . . . . . . – . . . . . 

107-მმ (105-მმ) ზარბაზნები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .862 . . . . . . . . .760 . . . 

122-მმ ზარბაზნები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1255 . . . . . . . . . . – . . . . 

152-მმ (150-მმ) ჰაუბიცები და ზარბაზნები . . . . . . . . . .6458 . . . . . . . .3802 . . . 

203-მმ (210-მმ) ჰაუბიცები . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .871 . . . . . . . . .403 . . . 

გავერკვიეთ რა რაოდენობაში, ვთქვათ რამდენიმე სიტყვა ხარისხის შესახებაც. ქვემეხების საერთო რიცხვიდან 56,7 ათასი (23,5 ათასი საზენიტო და ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზნების ჩათვლით), 52,4 ათასი ქვემეხი (92 %) ჯარებში მიეწოდა 1937-დან 1941 წლის პერიოდში [3]. ქვემეხებისა და ჰაუბიცებისთვის, რომელთა სამსახურის ვადაც ათეულობით წლებით ითვლება, ეს შეიძლება განვმარტოთ სიტყვებით „თითქმის ახალი“. რაც შეეხება ტაქტიკურ-ტექნიკურ სიახლეს, 36–39 წლების ნიმუშის უახლესი სისტემები საერთო საარტილერიო ფარეხის უკვე მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდნენ. ასე, მაგალითად, კიევის საგანგებო სამხედრო ოკრუგის ჯარებში 76 მმ კალიბრის 2203 საერთო რიცხვის ზარბაზნიდან ახალი სისტემები შეადგენდნენ ნახევარს (1069 ერთეულს). 122-მმ ჰაუბიცებისა და ზარბაზნების მიხედვით – 27 %, 152-მმ სისტემების მიხედვით – 73 %. მეზობელი (და მნიშვნელოვნად უფრო სუსტი) ოდესის სამხედრო ოკრუგისათვის შესაბამისი ციფრები შეადგენენ 35 %, 13 % და 65 %-ს [33, გვ. 79]. პრაქტიკულად ახალი (შემუშავების დროის მიხედვითაც, და გამოშვების თარიღის მიხედვითაც) იყო მთელი სანაღმსატყორცნე შეიარაღება, დიდი ნაწილი საზენიტო და ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზნებისა. და მიღწეულზე გაჩერებას საბჭოთა სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა არ აპირებდა. ასე, 1941 წ. 7 თებერვალს დამტკიცებული სასროლი და საარტილერიო შეიარაღების წარმოების გეგმა 1941 წ.-ზე ვარაუდობდა 85 მმ კალიბრის 4 ათასი საზენიტო ქვემეხის, 122 მმ კალიბრის 2600 არტსისტემის, 152 მმ კალიბრის 2500 არტსისტემის, 120 მმ კალიბრის 2060 ნაღმსატყორცნის, 1,8 მლნ. შაშხანის გამოშვებას... [8]. 

თუ საარტილერიო შეიარაღების რაოდენობისა და ხარისხის მიხედვით წითელი არმია მსოფლიოს არც ერთ არმიას არ ჩამოუვარდებოდა, საბჭოთა არტილერიის მექანიზაციის დონე სრულიად უნიკალური გახლდათ. 1941 წ. საშტატო განრიგის მიხედვით ჩვეულებრივი მსროლელი (არა მოტორიზებული!) დივიზიის საჰაუბიცო საარტილერიო პოლკს ერგებოდა 72 ტრაქტორი (მუხლუხიანი გამწევი), 90 სატვირთო, 9 სპეციალური და 3 მსუბუქი ავტომანქანა. ორი გამწევი ერთ ჰაუბიცაზე – ეს მექგაწევის საშუალებათა ორჯერადი რეზერვირებაა, და სულაც არა მოწმობა არტსისტემების უზომო წონის შესახებ. 122-მმ ჰაუბიცა დაახლოებით 2,5 ტონას იწონიდა, 152-მმ ჰაუბიცა – 4,2 ტონას. სადივიზიო ჰაუბიცების ბუქსირებისათვის სტალინგრადისა და ჩელჲაბინსკის ქარხნების წარმოების ჩვეულებრივი ტრაქტორები იყო განკუთვნილი (СТЗ-3, С-60, С-65, ქალიშვილობაში – „კატერპილლერი“). ეს სწორედ ის სატრანსპორტო საშუალებაა, რომელსაც ნებისმიერ წვიმასა და თოვლში შეეძლო გადაადგილება რუსეთის გზებსა და მიმართულებებზე. ქვემეხების ბუქსირების მაღალი სიჩქარე მსროლელ (ე. ი. ქვეით) დივიზიაში სულაც არ არის აუცილებელი – საკმარისია, რომ არტილერია უბრალოდ არ ჩამორჩებოდეს ფეხით მიმავალ ჯარისკაცებს. ნებისმიერ შემთხვევაში ჩვენი მოწინააღმდეგე 72 მუხლუხიანი გამწევის შესახებ საარტილერიო პოლკში ვერც კი ოცნებობდა. ვერმახტის ქვეითი დივიზიის ერთადერთ საარტილერიო პოლკში ყველა არტსისტემას (150-მმ ჰაუბიცების ჩათვლით) ექვსი შებმული ცხენი ეწეოდა. სატვირთო ავტომობილები ქვეითი დივიზიის შტატით უფრო ნაკლებიც იყო, ვიდრე საბჭოთა მსროლელი დივიზიის საჰაუბიცე პოლკში (80 წინააღმდეგ 90-ისა). მთლიანობაში ვერმახტის მთელ ქვეით დივიზიაზე მოდიოდა 615 სატვირთო ავტომობილი, რაც მაინც უფრო მეტი იყო, ვიდრე შტატის მიხედვით საბჭოთა მსროლელ დივიზიაში (529 სატვირთო და სპეციალური). ერთადერთი, რითაც გერმანული დივიზია გადაჭრით აღემატებოდა წითელი არმიის მსროლელ დივიზიას, ეს არის მსუბუქი ავტომობილების რაოდენობა (394 წინააღმდეგ 19-ისა) [11]. საბჭოთა მსროლელი დივიზიის მეთაურთა შემადგენლობის დიდ ნაწილს უნდა ევლო ფეხით ან ამხედრებულიყო ცხენზე (ამისთვის დივიზიის შტატში 616 საჯდომი ცხენი იყო გათვალისწინებული). კამათი არ არის, გერმანელი ოფიცერი შეუდარებლად უფრო მეტი კომფორტით გადაადგილდებოდა სივრცეში. იმ დრომდე, სანამ ეს სივრცე ძველი კეთილი ევროპის ძელურა-ფენილი გზები იყო. იმ მიმართულებებზე კი, რომლებსაც რუსეთში „გზებს“ უწოდებდნენ, ფაშატს უფრო მეტი გამავლობა გააჩნდა... 

წითელი არმიის მსროლელი დივიზია არ ჩამოუვარდებოდა ვერმახტის ქვეით დივიზიას XX საუკუნის შუა ხანების არმიებისათვის ისეთი მნიშვნელოვანი მაჩვენებლის მიხედვითაც, როგორიცაა ტანკსაწინააღმდეგო თავდაცვის საშუალებანი. ვერმახტის ქვეითი დივიზიის შემადგენლობაში იყო გამანადგურებელ-ტანკსაწინააღმდეგო დივიზიონი, რომლის შეიარაღებაშიც ირიცხებოდა 36 ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანი 37 მმ კალიბრისა. გარდა ამისა, დივიზიის სამი ქვეითი პოლკიდან თითოეულში იყო ტანკსაწინააღმდეგო თავდაცვის (ტწთ) ასეული 12 ტანკსაწინააღმდეგო 37-მმ ზარბაზნით. დივიზიის სადაზვერვო ბატალიონში კიდევ სამი ასეთი ზარბაზნის გათვალისწინებით ტწთ ქვემეხების საერთო რაოდენობა 75 ერთეულს შეადგენს. ტწთ საშუალებათა განაწილების ანალოგიური სქემა იყო მიღებული წითელი არმიის მსროლელ დივიზიაშიც: ცალკეული ტანკსაწინააღმდეგო დივიზიონი, რომლის შეიარაღებაშიც იყო 18 ტანკსაწინააღმდეგო 45-მმ ზარბაზანი, და კიდევ 12 „ორმოცდახუთიანი“ სამი მსროლელი პოლკიდან თითოეულში. სულ 54 ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანი. გარდა ამისა – და ამაში იყო საბჭოთა მსროლელი დივიზიის საარტილერიო შეიარაღების სტრუქტურის არსებითი განსხვავება – ტანკებთან ბრძოლისათვის დივიზიის მეთაურს შეეძლო გამოეყენებინა 16 გრძელლულიანი 76-მმ ქვემეხიც საარტილერიო პოლკის შემადგენლობიდან. გრაბინის კონსტრუქციის უახლესი (36–39 წწ. შემუშავებისა) სადივიზიო 76,2-მმ ზარბაზნები Ф-22 და УСВ, НТО-ის ქვემეხისათვის მისაღები წონით (1620–1480 კგ) ჯავშანგამტანობის პარამეტრებით მნიშვნელოვნად აღემატებოდნენ გერმანულ 37-მმ ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზნებს Рак-36/37 და არ ჩამოუვარდებოდნენ 1941 წ. ზაფხულისთვის საუკეთესო გერმანულ 50-მმ ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანს Рак-38. 1000 მ-მდე დისტანციაზე Ф-22 ხვრეტდა ნებისმიერი გერმანული ტანკის შუბლის (ე. ი. ყველაზე უფრო მტკიცე) ჯავშანს. ომის დასაწყისისათვის წითელმა არმიამ მიიღო 4038 „სადივიზო“ ქვემეხები Ф-22 და УСВ, რაც თითქმის ოთხჯერ აღემატებოდა იმ გერმანული ტანკების (439 Pz-IV და 707 Pz-III Н და J სერიებისა) რაოდენობას, რომლებზედაც ღირდა 76-მმ ჭურვის დახარჯვა. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ზარბაზნები Ф-22 აღმოჩნდნენ იმ სახეობის ნადავლი იარაღი, რომლებიც ვერმახტმა იჩქარა მიეღო თავის შეიარაღებაში. დაახლოებით 500 Ф-22, რომლებიც 1941 წ. ზაფხულში ჩაიგდეს ხელში, უმნიშვნელო გადაკეთების შემდეგ (გერმანელები ქლიბავდნენ მუხტის საკანს თავიანთი ჯავშანგამტანი გასროლის უფრო გრძელი ჰილზის შესაბამისად) ჩეხური წარმოების მსუბუქი ტანკის Pz-38(t) შასიზე იქნენ დაყენებული. ამის შედეგად იმპროვიზებული თვითმავალი ქვემეხი გამოვიდა, რომელიც 1942 წ. (ახალ 50-მმ ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანთან Рак-38 ერთად) იქცა საბჭოთა ტანკებთან ბრძოლის მთავარ საშუალებად. 

მძლავრი ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზანი წარმოადგენს მნიშვნელოვან, ნიშანდობლივ, მაგრამ სულაც არა ერთადერთ კომპონენტს ტანკსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემისა. არაფრით არ არის ნაკლებად მნიშვნელოვანი საცეცხლე პოზიციაზე ქვემეხის მიტანის სწრაფმავალი და ყველგანმავალი საშუალება. პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ 1,5–2 კმ მანძილს გაშლის მიჯნიდან მტრული სანგრების ხაზამდე ტანკი აუჩქარებლად გადის 5 წუთში. შესაბამისად ტანკსაწინააღმდეგო დივიზიონმა, რომელიც გარღვევის ადგილას ნახევარი საათის დაგვიანებით გამოცხადდა, საბრძოლო ამოცანა ვერ შეასრულა და შესრულებასაც უკვე ვეღარ შეძლებს – მოწინააღმდეგის ტანკები კვამლისა და მტვრის გროვების იქით მიიმალნენ. „სწრაფმავლობის“ საკითხი ვერმახტში ჩინებულად იყო გადაწყვეტილი. ტანკსაწინააღმდეგო დივიზიონის 37-მმ ქვემეხების ტრანსპორტირებისთვის ფირმა „კრუპის“ სამღერძიანი სატვირთო ავტომობილი Kfz 69 გამოიყენებოდა. გზატკეცილზე 110-ძალიანი ძრავისათვის ეს საკმარისად მსუბუქი (2450 კგ) 70 კმ/სთ სიჩქარით მიჰქროდა. მართალია, ქვემეხის გარეშე. 37-მმ ზარბაზნის სავალი ნაწილი არ უშვებდა 30–35 კმ/სთ-ზე მეტი სიჩქარით მის ტრანსპორტირებას, ასე რომ Kfz 69-ის მაღალი სიჩქარე ვერ შეიძლებოდა პრაქტიკაში ყოფილიყო გამოყენებული. რაც შეეხება „ყველგანმავალობას“, სატვირთო ავტომობილი ორი წამყვანი უკანა ღერძით შეიძლებოდა ჩათვლილიყო „ყველგანმავლად“ ბელგიისა და საფრანგეთის ავტომაგისტრალებზე, მაგრამ არა რუსეთის უგზოობაზე. 

საბჭოთა კავშირში სხვა გზით წავიდნენ. წითელი არმიის სარდლობამ თავიდანვე გადაწყვიტა, რომ ტანკსაწინააღმდეგო ქვემეხების ტრანპორტირების საშუალებას უნდა გააჩნდეს არანაკლები გამავლობა, ვიდრე თვითონ ტანკს. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ – სრულფასოვანი მუხლუხიანი გამწევია საჭირო. ასეთი მანქანა – მოჯავშნული მცირეგაბარიტიანი მუხლუხიანი გამწევი „კომკავშირელი“ – შეიქმნა კონსტრუქტორთა კოლექტივის მიერ ნ. ასტროვის ხელმძღვანელობით მცურავი ტანკის Т-37 ბაზაზე 1936 წ. ბოლოს. გამწევის მოჯავშნა იცავდა მძღოლს შაშხანის კალიბრის ტყვიებისა და ჭურვების ნამსხვრევებისაგან. მანქანას შეეძლო ბუქსირებით წაეყვანა 2 ტონამდე წონის ქვემეხები (ე. ი. ყველა არსებული და პერსპექტიული ტანკსაწინააღმდეგო და სადივიზიო ზარბაზანი), გადალახავდა რა თხრილს სიგანით 1,4 მ, ფონს სიღრმით 0,6 მ, კედელს სიმაღლით 47 სმ, ამტვრევდა თავისი მოჯავშნული ცხვირით ახალგაზრდა ნაძვის ხეებს 18 სმ-მდე დიამეტრისა, მისაბმელის გარეშე ადიოდა მთის კალთაზე დახრილობით 45 გრადუსამდე, ბრუნდებოდა ფართობზე დიამეტრით 5 მეტრი. მთლიანობაში, გრუნტზე მუხლუხების კუთრი დაწოლისას 0,58 კგ/კვ.სმ (0,9–1,0 საშუალო გერმანულ ტანკებში), „კომკავშირელი“ გამავლობით ყველა თავის მოწინააღმდეგეს აღემატებოდა. სიჩქარე? გაცილებით ნაკლები, ვიდრე კრუპისეულ სატვირთო ავტომობილს: 47 კმ/სთ გზატკეცილზე ტვირთისა და მისაბმელის გარეშე, 8–11 კმ/სთ სრული დატვირთვით დასერილ ადგილმდებარეობაზე. როგორც ჩანს, ეს არის კიდეც იმის მაგალითი, რასაც „გონივრული საკმარისობა“ ეწოდება. ჩივილები საბჭოთა ჯავშანტექნიკის „განსაკუთრებით დაბალ საიმედობაზე“ პირდაპირ საერთო ადგილად იქცა თანამედროვე რუსი ისტორიკოსების ნაწერებში (ამასთან წლიდან წლამდე ეს „იაროსლავნას გოდება“ სულ უფრო მეტად იზრდება). პუბლიკას გაძლიერებით უჩიჩინებენ დაიჯეროს ის, რომ ყველა ტანკი/გამწევი/ჯავშანმანქანა ნაწილებად დაიშალა ომის პირველსავე დღეებში, და სწორედ ამის გამო... თავს ნებას მივცემთ არ დავუჯეროთ ამ მყვირალებს – „კომკავშირელი“ რა თქმა უნდა იშლებოდა, მაგრამ არა მაშინვე. ფინურ არმიაში ნადავლი „კომკავშირლები“ გამართულად შრომობდნენ 1961 (სამოცდაერთ) წლამდე. ახალი ქარხნული სათადარიგო ნაწილებისა და მოტორების შეცვლის გარეშე. ასეთი სასწაულ-მანქანები 37-დან 41 წლის ჩათვლით იქნა გამოშვებული 7780 ერთეული (მსოფლიოში სახელგანთქმულმა ფირმა „კრუპმა“ სწორედ იმავე პერიოდში 7 ათასი სატვირთო ავტომობილი Kfz 69 გამოუშვა), ომის დასაწყისისათვის წითელი არმიის ნაწილებში ამ ტიპის 6700 გამწევი ირიცხებოდა [17]. 

ბევრია კი ეს – 6700 მოჯავშნული გამწევი ქვემეხების ტრანსპორტირებისთვის? ყველაფერი შედარებაში შეიმეცნება. ტანკები ვერმახტის 17 სატანკო დივიზიაში აღმოსავლეთის ფრონტზე იყო ორჯერ უფრო ნაკლები (3266). ტანკსაწინააღმდეგო ქვემეხები მთელ წითელ არმიაში იყო ორჯერ უფრო მეტი (14,9 ათასი). 1941 წ. აპრილის საშტატო განრიგის მიხედვით მსროლელი დივიზიის ტანკსაწინააღმდეგო დივიზიონს უნდა ჰყოლოდა 21 „კომკავშირელი“. ამრიგად, ჯარებში არსებული რაოდენობის გამწევებით შეიძლებოდა დაეკომპლექტებინათ 319 მსროლელი და მოტორიზებული დივიზია (რეალობაში იშლებოდა, როგორც ზემოთ უკვე იყო აღნიშნული, 229 ასეთი დივიზია). უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ მოჯავშნულ გამწევებთან ერთად, რომლებიც იყო „მცურავი ტანკის შასის ბაზაზე შექმნილი“, წითელი არმიის მსროლელ დივიზიებში იყო თავად ეს მცურავი ტანკებიც Т-37/ Т-38/ Т-40. ასეთი საბრძოლო მანქანებით იარაღდებოდა სადაზვერვო ბატალიონი მსროლელი და მოტორიზებული დივიზიებისა – ფუფუნება, რომელიც მსოფლიოს არც ერთი სხვა არმიისათვის არ იყო ხელმისაწვდომი. შტატის მიხედვით დივიზიას 16 მსუბუქი ტანკი ერგებოდა, ფაქტიურად, 1941 წ. 1 ივნისის მდგომარეობით, სამხედრო ოკრუგებში 3447 ტანკი Т-37/ Т-38/ Т-40 ირიცხებოდა [1. გვ. 597]. საშუალოდ 15 ტანკი ერთ დივიზიაზე. საშუალოდ. მთავარი დარტყმის მიმართულებაზე, კიევისა და ოდესის ოკრუგებში, აღმოვაჩენთ მსროლელ დივიზიებს, რომლებშიც იყო 20–27 მცურავი ტანკი (30-ე, 51-ე, 58-ე, 97-ე, 99-ე, 130-ე, 140-ე, 156-ე, 169-ე) [76]. ცურავდნენ ეს ტანკები, რა თქმა უნდა, ცუდად – სასეირნო კატარღაზე უარესად, – მაგრამ ტყის მდინარის გადალახვა ფონისა და ხიდის გარეშე, ან მსუბუქი ტანკსაწინააღმდეგო ზარბაზნის საცეცხლე პოზიციაზე ბუქსირით მიყვანა სავსებით შეეძლოთ. 

ყველაზე უფრო მაღალი შესაძლო ძვრადობა წითელი არმიის საჰაერო-სადესანტო ჯარებს ჰქონდათ (ხუთი საჰაერო-სადესანტო კორპუსი სამ-სამი ბრიგადით თითოეულში და ერთი ცალკეული ჰდჯ-ის ბრიგადა). თავიდანვე შევნიშნავთ, რომ ა რ ც / ე რ თ ი გერმანული საჰაერო-სადესანტო შენაერთი აღმოსავლეთის ფრონტზე 1941 წელს არ ყოფილა. ყ ვ ე ლ ა აურაცხელი მოხსენიება „მოწინააღმდეგის საპარაშუტო დესანტების“ შესახებ, რომლებიც არა მარტო მემუარული ლიტერატურის ფურცლებზე გვხვდება, არამედ 41-ე წლის ზაფხულის საბრძოლო მოხსენებებშიც, გამონაგონს წარმოადგენს. რაც შეეხება საბჭოთა ჰდკ-ებს, „კორპუსებად“ ისინი დიდი გადაჭარბებით იქნა წოდებული. ჰდკ-ის პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება შეადგენდა სულ 8020 ადამიანს, ე. ი. ეს კორპუსი მსროლელ დივიზიაზე მნიშვნელოვნად უფრო ნაკლები გახლდათ. კომუნისტური ისტორიკოსები „უცვლელად მშვიდობისმოყვარე“ საბჭოთა კავშირში საჰაერო-სადესანტო ჯარების გაშლის შესახებ, რომელთა რიცხოვნებაც ბათო ყაენის ჯარში მხედართა რიცხვს აღემატებოდა, ცდილობდნენ არ გაეხსენებინათ. უკანასკნელ წლებში კი, ვ. სუვოროვის მსუბუქი ხელიდან, ტრადიციული გახდა ჩივილები იმაზე, რომ შესანიშნავად მომზადებული და ვაჟკაცი დივერსანტები, მარტო სადესანტო დანით ხელში „გერმანელთა ტანკების ქვეშ“ ისროლეს... და თუმცა კი ჭეშმარიტების წილი ამ მტკიცებაში არის, მაგრამ საბჭოთა ჰდკ-ის საშტატო განრიგთან გულდასმით გაცნობა გვაიძულებს ეჭვი შევიტანოთ იმაში, რომ ჩვეულებრივ ზოგადსაჯარისო ბრძოლაში კორპუსი ამდენად დაუცველი გახლდათ. პარაშუტებისა და დანების გარდა ჰდკ-ის შეიარაღებაში უნდა ყოფილიყო: 4500 თვითდამტენი შაშხანა, 1257 ავტომატი, 440 ხელის ტყვიამფრქვევი (მეტი ვიდრე მსროლელ დივიზიაში), 60 ნაღმსატყორცნი, 864 ზურგჩანთით სატარებელი ცეცხლსატყორცნი (!), 18 საპოლკო 76,2-მმ ზარბაზანი, 50 მცურავი ტანკი Т-38/Т-40, 241 ავტომანქანა. არსებითად, „საჰაერო-სადესანტო კორპუსის“ სახელწოდებით იქმნებოდა მაღალმობილური, მშვენივრად შეიარაღებული მსროლელი ბრიგადები, პირადი შემადგენლობისა და შეიარაღების ნაწილები, რომელთაც ჰქონდათ შესაძლებლობა საპარაშუტო ან დაჯდომით დესანტირებისა მტრის ზურგში. 

კიდევ ერთ მითს, რომელიც საფუძვლიანადაა ჩაჭედილი მასობრივ შეგნებაში, წარმოადგენს კ ა ვ შ ი რ გ ა ბ მ უ ლ ო ბ ა, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ – მისი არარსებობა, კავშირგაბმულობის როგორი არარსებობაც იქცა კიდეც ყველა უბედურების მიზეზად. რატომ აღმოჩნდა სწორედ ეს მითი თითქმის ყველაზე უფრო სიცოცხლისუნარიანი საბჭოთა ისტორიკოს-პროპაგანდისტების მიერ შექმნილ ყველა მითს შორის? როგორც ჩანს, იმიტომ, რომ ის თითქმის სიმართლეს წარმოადგენდა. კავშირი ნამდვილად არ ყოფილა. ომის პირველ საათებში, დღეებსა და კვირებში ყოველგვარი გაცვლა ინფორმაციისა ყველა დონის შტაბებსა და ნაწილებს შორის პრაქტიკულად მთლიანად პარალიზებული გახლდათ. ზემდგომ მეთაურობას (სარდლობას), როგორც წესი, არ ჰქონდა არანაირი ინფორმაცია თავიანთი ხელქვეითების მდგომარეობის, მოქმედებებისა და დანაკარგების შესახებ. საკუთრი არმიის ნაწილებსა და შენაერთებს სადაზვერვო ავიაციის დახმარებით ეძებდნენ – დაუჯერებელია, მაგრამ ფაქტია. მოწინააღმდეგე „მოულოდნელად“ აღმოჩნდებოდა ათეულობით (ომის პირველ დღეებში კი – ასეულობით) კილომეტრში ფრონტის ხაზიდან, რომელსაც – დაგვიანებული მოხსენებების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ – ვითომდა ჩვენი ჯარები კიდევ ინარჩუნებდნენ (სწორედ ამ მოვლენებმა დაბადეს კიდეც აურაცხელი ხმები „გერმანული საავიაციო დესანტების“ შესახებ). ყველაფერი ეს სრული სიმართლეა. შემდეგ საბჭოთა „ისტორიკოსები“ ისეთი მოხერხებულობით, ბანქოს მოთამაშე გაქნილ თაღლითებსაც რომ შეშურდებოდათ, თავისკენ ექაჩებოდნენ ამ სიმართლეს, ცვლიდნენ რა სარდლობებსა და ინსტანციებს შორის კავშირგაბმულობის არარსებობის ფაქტს შეგნებულად ცრუ თეზისით „კავშირგაბმულობის ტექნიკურ საშუალებათა არარსებობის“ შესახებ. რაც ერთ და იგივე სულაც არ არის. 

კავშირის დამყარებისათვის საჭიროა: 

– სუბიექტი, ვისთანაც უნდათ კავშირში შესვლა; 

– სუბიექტის სურვილი რომ შემოვიდეს კავშირში; 

– და მხოლოდ როცა პირველი ორი სურვილი არსებობს, მაშინ წარმოიქმნება საჭიროება კავშირგაბმულობის ტექნიკურ საშუალებებშიც (მაგალითად, დოლებში, ტამტამებში, სანადირო საყვირებში, სასიგნალო რაკეტებში და სხვა). 

ეს უეშმაკო თეორია უბრალო საყოფაცხოვრებო მაგალითით განვმარტოთ. თუ თქვენ არა გყავთ შვილი, მაშინ მასთან დარეკვას ვერ მოახერხებთ. თუ შვილი უკვე გყავთ, მაგრამ ის მეგობრის დაბადების დღეზე წავიდა და არ უნდა სახლში დროზე დაბრუნდეს, მაშინ ორი ქსელური ტელეფონიც კი (პლჲუს სახლის ტელეფონიც მეგობრის ბინაში) ვერაფერში დაგეხმარებათ. ტელეფონი სულ მუდამ „დაკავებული“ იქნება, ქსელურში კი „ელემენტი დაჯდება“, „არა იმ კლავიშზე“ დაეჭირება... ნაპოლეონი, სუვოროვი და კუტუზოვი უზარმაზარ არმიებსა და მრავალრიცხოვან არტილერიას საერთოდ ტელეფონის გარეშე სარდლობდნენ. პირველ მსოფლიო ომში მრავალმილიონიან არმიებში, რომლებიც უკვე ტანკებითა და აეროპლანებით იყვნენ შეიარაღებული, კავშირგაბმულობა წარმატებით იგებოდა სადენებიანი (მავთულებიანი) ტელეფონების გამოყენებაზე, იმ დროს, როცა რადიოსადგურები იშვიათი ეგზოტიკა გახლდათ. დაბოლოს, შესანიშნავი „ტექნიკურ საშუალებად კავშირგაბმულობისა“ იყო და რჩება შიკრიკი, ამხედრებული ცხენზე, ან მჯდომარე მოტოციკლზე, ავტომობილში, ნავში, ტანკში, მსუბუქ თვითმფრინავში, ვერტმფრენში... 

„...22 ივნისს 6 სთ 50 წთ-ზე მე საიერიშო ნავით გადავედი მდ. ბუგზე... ვმოძრაობდი რა 18-ე სატანკო დივიზიის ტანკების კვალდაკვალ, მივედი მდინარე ლესნაზე გადებულ ხიდამდე... 22 ივნისის დღის მთელი პირველი ნახევრის განმავლობაში მე თან ვახლდი 18-ე სატანკო დივიზიას... 23 ივნისს 4 სთ 10 წთ-ზე დავტოვე ჩემი საკომანდო პუნქტი და 12-ე საარმიო კორპუსში გავემართე, ამ კორპუსიდან 47-ე სატანკო კორპუსში გავემგზავრე, სოფელ ბილდეიკიში 23 კმ აღმოსავლეთით ბრესტ-ლიტოვსკისაგან. შემდეგ გავემართე 17-ე სატანკო დივიზიაში, რომელშიც 8 საათზე მოვედი... შემდეგ გავემგზავრე პრუჟანიში, სადაც სატანკო ჯგუფის საკომანდო პუნქტი იყო გადასროლილი... 24 ივნისს 8 სთ 25 წთ-ზე დავტოვე ჩემი საკომანდო პუნქტი და სლონიმის მიმართულებით გავემგზავრე. გზაზე რუსულ ქვეით ჯარს გადავეყარე, რომელიც გზატკეცილი ცეცხლის ქვეშ ჰქონდა ამოღებული... იძულებული შევიქენი ჩავრეულიყავი და მეთაურის ტანკიდან ტყვიამფრქვევის ცეცხლით ვაიძულე მოწინააღმდეგე თავისი პოზიციები დაეტოვებინა... 11 სთ და 30 წთ-ზე მივედი 17-ე სატანკო დივიზიის საკომანდო პუნქტზე, რომელიც სლონიმის დასავლეთ განაპირას იყო განლაგებული, სადაც დივიზიის მეთაურის გარდა შევხვდი 47-ე კორპუსის მეთაურსაც...“ [16]. 

აი ასე, ძალზედ გასაგებად, გვიხსნის ჰ. გუდერიანი, თუ რატომ აღმოჩნდა წითელი არმია საკუთარ ტერიტორიაზე „კავშირგაბმულობის გარეშე“, ხოლო გერმანული არმია კი ჩვენს ტერიტორიაზე – კავშირგაბმულობით. უბრალოდ ვერმახტის 17-ე სატანკო დივიზიის მეთაურს არსად დარეკვა არ სჭირდებოდა. მისი უშუალო უფროსი – 47-ე სატანკო კორპუსის მეთაური – მასთან ერთად ერთ საკომანდო პუნქტში პირადად ხელმძღვანელობს ბრძოლას, ხოლო მათ შორის ყველაზე უფრო მთავარი უფროსი კი – სატანკო ჯგუფის სარდალი გენერალი გუდერიანი – დღეში რამდენჯერმე, მოწინააღმდეგის ცეცხლის ქვეშ მგზავრობს (прорывается) თავის თითოეულ დივიზიაში. 

და პირიქით – თვით სათანამგზავრო კავშირგაბმულობის ტერმინალებით საყოველთაო აღჭურვაც კი წითელი არმიის შტაბებისა სრულიად ვერაფერს შეცვლიდა ისეთ სიტუაციაში, როცა მეთაურები უკვე აქეთ-იქით გაიფანტნენ ან როცა მათ (მეთაურებს) არ სურთ ურთიერთობა ზემდგომ მეთაურებთან უბრალოდ იმიტომ, რომ არაფერ კარგის მოხსენება არ შეუძლიათ. და არა 1941 წლის 22 ივნისს დაატყდა თავზე „მოულოდნელად“ წითელ არმიას ეს უბედურება. „გაემგზავრა რა მოვლენების ადგილისაკენ, ამხ. ბლჲუხერი ყველანაირად არიდებდა თავს პირდაპირ კავშირს მოსკოვთან... სამი დღეღამის მანძილზე ნორმალურად მომუშავე სატელეგრაფო კავშირგაბმულობის არსებობისას შეუძლებელი იყო ამხ. ბლჲუხერთან ლაპარაკისათვის მიგვეღწია“. ეს არის ამონარიდი თავდაცვის სახკომის ვოროშილოვის 1938 წლის 4 სექტემბრის ბრძანებიდან # 0040, და ეს ბრძანება მიძღვნილი იყო ლოკალური შეიარაღებული კონფლიქტისადმი ჰასანის ტბასთან. დიდი ომის დაწყებასთან ერთად სიტუაცია განუზომლად უფრო უარესი შეიქნა და არანაირ სადენებს, არანაირ რაციებს ჯავშანმატარებელზე არ შეეძლოთ უკვე აეწყოთ კავშირგაბმულობა არმიაში, რომელშიც მეთაურები და შტაბები ასობით და ათასობით იკარგებოდნენ. 

სადენები კი იყო. უზარმაზარი რაოდენობებით. ასე, მარტო ერთ დასავლეთის საგანგებო სამხედრო ოკრუგში (ოკრუგის შტაბის უფროსის გენერალ-მაიორ კლიმოვსკიხის 1941 წ. 19 ივნისის მოხსენებითი წერილის თანახმად) ოკრუგის კავშირგაბმულობის სამსახურის განკარგულებაში იყო 117 ათასი იზოლატორი, 78 ათასი კაუჭი და 261 ტონა სადენები [66, გვ. 44]. სულ კი წითელ არმიაში 1941 წ. 1 იანვრის მდგომარეობით 343 241 კმ სატელეფონო და 28 147 კმ სატელეგრაფო კაბელი ირიცხებოდა. ეს რაოდენობა შეიძლებოდა დედამიწის გარშემო ეკვატორზე ცხრაჯერ შემოგვეხვია. ყველა ტიპის სატელეფონო აპარატები ირიცხებოდა 252 376 ცალი. საშუალოდ – 800 აპარატზე მეტი ერთ დივიზიაზე. სატელეგრაფო აპარატები იყო, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვნად ნაკლები – „სულ“ 11 049 ცალი, მათ რიცხვში 247 აპარატი „ბ ო დ ო“ დაშიფრული კავშირგაბმულობისათვის [4, გვ. 623]. მაგრამ, საბჭოთა ისტორიკოსების საერთო აზრით, ყველაფერი ეს სულაც „არ არის იმდენი“. წითელ არმიას რაციების გარეშე ომი არ შეეძლო. და ყველამ იცის რატომ – გერმანელმა დივერსანტებმა ომის პირველსავე საათებში გადაჭრეს ყველა სადენი. და აი ამიტომ... დივერსანტები მართლაც იყვნენ. ვერმახტის ოთხი სატანკო ჯგუფიდან თითოეულს ჰქონდა მიცემული დივერსანტების თითო ასეული საგანგებო დანიშნულების პოლკ „ბრანდენბურგის“ შემადგენლობიდან. ასეულის შემადგენლობაში იყო 2 ოფიცერი, 220 უნტერ-ოფიცერი და რიგითი, მათ შორის 20–30 ადამიანი რუსული ენის ცოდნით [46, გვ. 55]. მტრების ამ დაუთვალავი ლაშქრის განკარგულებაში იყო სულ რამდენიმე საათი (საიდუმლოების დაცვის მოსაზრებით გერმანელებმა სადენების გადაჭრა მხოლოდ 1941 წ. 22 ივნისის განთიადიდან დაიწყეს). საბჭოთა პარტიზანები ბელორუსიაში ოპერაცია „ბაგრატიონის“ დაწყების წინ (1944 წ. ივნისი), როგორც მიღებულია ითვლებოდეს, 200 ათასზე მეტნი იყვნენ. დრო სადენების გადასაჭრელად პრაქტიკულად შეუზღუდავი ჰქონდათ – ომი უკვე მესამე წელია მიდიოდა, ასე რომ მტრული მოქმედებებისა და განზრახვების დაფარვა უკვე აღარ სჭირდებოდათ. მოხერხდა კი მაშინ, 44-ის ივნისში, სწორედ იმავე ადგილმდებარეობაზე „ყველა სადენის“ გადაჭრა და გერმანული არმიის კავშირგაბმულობის გარეშე დატოვება? 

რაციები წითელ არმიაში ასევე იყო (ასე რომ მარტო მაკრატლების დახმარებით ამ არმიის „კავშირგაბმულობის გარეშე“ დატოვება პრინციპში შეუძლებელი გახლდათ). წითელი არმიის რადიოკავშირის საშუალებებით რეალური აღჭურვილობის შესახებ საკითხისათვის ილუსტრაციის სახით მოვიყვანთ მონაცემებს სამობილიზაციო გეგმიდან МП-41 (შემდგომში კიდევ ბევრჯერ დავუბრუნდებით ამ უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტს), რომელსაც ტიმოშენკომ და ჟუკოვმა მოაწერეს ხელი 1941 წ. 12 თებერვალს. 1941 წ. 1 იანვრის მდგომარეობით სსრკ შეიარაღებულ ძალებში ირიცხებოდა [6, გვ. 622–623]: 

– საფრონტო რადიოსადგურები (РАТ) – 40 ცალი (საშუალოდ 8–8 თითოეულში ხუთი მომავალი ფრონტიდან); 

– საარმიო და საკორპუსო (РАФ, РСБ) – 1613 ცალი (საშუალოდ 18–18 თითოეულ მსროლელ და მექკორპუსზე); 

– საპოლკო (5АК) – 5909 ცალი (საშუალოდ 4–4 თითოეულ პოლკზე). 

სულ ჯამში – ყველა ტიპის 7566 რადიოსადგური. რა თქმა უნდა, სატანკო და სათვითმფრინავო რადიოსადგურები ამ რიცხვში არ შესულან. და ესეც – 1941 წ. პირველი იანვრისათვის. ქარხნები თავიანთ „მშვიდობიან აღმშენებლობით შრომას“ განაგრძობდნენ, და 22 ივნისისათვის რადიოკავშირგაბმულობის საშუალებები კიდევ უფრო მეტი უნდა გამხდარიყო. ასე, 41-ის გეგმა ითვალისწინებდა 33 РАТ-ის, 940 РСБ-ისა და РАФ-ის, 1000 5АК-ის გამოშვებას. სამობილიზაციო გეგმის МП-41 მიხედვით ჩანაწერში რატომღაც არა არის მონაცემები РАФ-ის წინამორბედის – მძლავრი (500 ვტ) რადიოსადგურის 11-АК შესახებ, თუმცა კი ეს კომპლექსები ჯარებში ძალიან ბევრი იყო. ასე, კიევის საგანგებო სამხედრო ოკრუგში (58 დივიზია) 1941 წ. 10 მაისის მდგომარეობით ირიცხებოდა 5 კომპლექსი РАТ, 6 РАФ, 97 РСБ, 126 სადგური 11-АКи 1012 საპოლკო 5АК [6, გვ. 191]. საპოლკო 5АК-ებიც კი რომ არ ჩავთვალოთ, გამოდის საშუალოდ 4 მძლავრი რადიოსადგური ერთ დივიზიაზე. 

ახლა უნდა განვმარტოთ – რას ნიშნავს ყველა ეს მთავრული ასოები. მოხსენიებული რადიოსადგურებიდან ყველაზე უფრო ნაკლები სიმძლავრისას (5АК) ჰქონდა მოქმედების რადიუსი 25 კმ სატელეფონო კავშირგაბმულობისას და 50 კმ – სატელეგრაფო კავშირგაბმულობისას. ე. ი., თუმცა კი ითვლებოდა ის წითელ არმიაში „საპოლკო რადიოსადგურად“, მისი მოქმედების რეალური რადიუსი დივიზიის თავდაცვის ფრონტის საწესდებო სიგანეს რამდენჯერმე აღემატებოდა! 5АК-ს ჰქონდა დიდი სკივრის ზომები და შეიძლებოდა ყოფილიყო გადატანილი როგორც ავტომობილის ძარაში ისე ცხენის საზიდარზეც. რადიოსადგური РСБ სტანდარტულად ყენდებოდა ავტომობილის შასიზე, ჰქონდა გამოსხივების სიმძლავრე 50 ვტ-მდე და უზრუნველყოფდა სატელეფონო კავშირის სიშორეს 300 კმ-ზე, ე. ი. პრაქტიკულად არმიის ან კიდევ ფრონტის მოქმედებათა ზოლში. РАФ – მნიშვნელოვნად უფრო მძლავრი აპარატურის კომპლექსია (400–500 ვტ), დაყენებული ორ სატვირთო ავტომობილში ЗИС-5. 40-იანი წლების ტექნიკის ნამდვილ სასწაულად შეიძლებოდა ჩათვლილიყო კომპლექსი РАТ. უზარმაზარი სიმძლავრე (1,2 კვტ) იძლეოდა სატელეფონო კავშირის უზრუნველყოფის საშუალებას 600 კმ მანძილზე, ხოლო სატელეგრაფო კავშირისა – 2000 კმ-მდე. გადამცემის სქემა იძლეოდა კავშირგაბმულობის 381 ფიქსირებულ არხზე მუშაობის შესაძლებლობას სიხშირის ავტომატურად ცვლილებით (მორგებით). РАТ-ის მთელი აღჭურვილობის გადასაზიდად ავტონომიური ენერგოუზრუნველყოფის სისტემასთან ერთად, სამი ავტომობილი ЗИС-5 გამოიყენებოდა, სადგურის გათვლა შეადგენდა 17 ადამიანს. აღსანიშნავია, რომ სამობილიზაციო გეგმის МП-41 მიხედვით წითელ არმიაში უნდა ყოფილიყო 117 (!!!) საფრონტო კომპლექსი РАТ. ფაქტიურად კი წითელი არმია ისე მივიდა ბერლინამდე, რომ არასოდეს ჰქონია შეიარაღებაში ნახევარ ასეულზე მეტი РАТ ერთდროულად... 

ზემოთ ჩამოთვლილი მძლავრი საავტომობილო რადიოდანადგარების გარდა, წითელი არმიის შეიარაღებაში იყო ათეულობით ათასი გადასატანი რადიოსადგურები საბატალიონო და საასეულო რგოლისაც კი (РБ, РБК, РБС, РБМ) სიმძლავრით 1–3 ვტ და მოქმედების რადიუსით 10–15 კმ. ასეთი რადიოსადგურები 1941 წ. 1 იანვრის მდგომარეობით ირიცხებოდა 35 617 ერთეული. 

ტაქტიკური რგოლის 100 რადიოსადგურზე მეტი ერთ დივიზიაზე. რა თქმა უნდა, ეს ძალიან-ძალია ცოტაა. დიდ წერილში მჭერმეტყველური სათაურით „ბელორუსიაში დამარცხების სათავეები“ ავტორი მწარე ამოოხვრით ატყობინებს მკითხველებს, რომ დასავლეთის საგანგებო სამხედრო ოკრუგის ჯარები უზრუნველყოფილი იყვნენ „საპოლკო რადიოსადგურებით – 41 %-ით, საბატალიონოთი – 58 %-ით, საასეულოთი – 70 %-ით“ [56]. და იგი სავსებით მართალია – საშტატო დაკომპლექტებულობა არ ყოფილა. საშტატო განრიგის მიხედვით 1941 წ. აპრილის ნიმუშის წითელ არმიას ერთ საჰაუბიცო არტპოლკში უნდა ჰქონოდა 37 რადიოსადგური (36 ჰაუბიცაზე), საარტილერიო პოლკში – 25 რადიოსადგური (24 ქვემეხზე), 3 რადიოსადგური მსროლელ პოლკში და 5–5 რადიოსადგური პოლკის სამი ბატალიონიდან თითოეულში. 

მრავალმილიონიანი ტირაჟებით გავრცელებული ჭორების მიუხედავად, რაცია იდგა ჯავშანმატარებელშიც, ტანკშიც. 

ჯერ კიდევ 1933 წელს იქნა ჩაშვებული სერიულ წარმოებაში სპეციალური სატანკო რადიოსადგური 71-ТК-1. ეს მოკლეტალღოვანი მიმღებ-გადამცემი სიმპლექსური რადიოსადგური უზრუნველყოფდა კავშირის სიშორეს ტელეფონით სვლის დროს 15 კმ-მდე, ტელეფონით სადგომებში – 30 კმ-მდე, სატელეგრაფო რეჟიმში – 50 კმ-მდე. ამ რადიოსადგურებით აღიჭურვებოდა ჯავშანმანქანებიც БА-10/20. როგორც მინიმუმ რაცია იდგა ოცეულის მეთაურის ტანკში (ე. ი. ყოველ მესამე ტანკში). ფაქტიურად ომის დასაწყისისათვის ტანკების 35–40 % იყო აღჭურვილი მიმღებ-გადამცემი რადიოსადგურებით. მაგალითად, დაკომპლექტებულობის მიხედვით სულაც არა საუკეთესო 19-ე სატანკო დივიზიაში (163 ტანკი, ე. ი. საშტატო რიცხოვნების ნახევარი, ამასთან არც ერთი ტანკი Т-34 ან КВ) 1941 წ. 10 ივნისისათვის ირიცხებოდა: 

– 2 მძლავრი რადიოსადგური РСБ; 

– 4 საპოლკო რადიოსადგური 5-АК; 

– 16 საბატალიონო РБ; 

– 85 სატანკო У1-ТК-1. 

აი ასეთი იყო იგი – წითელი არმია 1941 წლის ივნისის ნიმუშისა. განა კი ღირს გვიკვირდეს იმისა, რომ არც ჟუკოვი, არც ტიმოშენკო, არც შაპოშნიკოვი, არც მერეცკოვი, არც მთელი „ხელმძღვანელი შემადგენლობა გენერალური შტაბისა“ არ ელოდნენ „მოწინააღმდეგის გამანადგურებელ გამკვეთ დარტყმებს“? ისინი დაჟინებით და მიზანსწრაფულად ემზადებოდნენ იმისათვის, რომ ასეთი დარტყმები თავად მიეყენებინათ. 1941 წ. 25 ივნისზე იქნა დანიშნული მგწა-ის მთავარი სამხედრო საბჭოს მორიგი სხდომა, რომელზედაც საველე წესდების ПУ-39 ყველაზე უფრო საბოლოო ვარიანტი ბოლოს და ბოლოს უნდა დაემტკიცებინათ. წითელი არმიის წინაშე დასმული ამოცანები ამ დოკუმენტში უკიდურესად ნათლად იქნა ჩამოყალიბებული: 

„...თუ მტერი ჩვენ ომს მოგვახვევს თავზე, მუშურ-გლეხური წითელი არმია იქნება ყველაზე უფრო მეტად თავდამსხმელი ყველა ოდესმე არსებული თავდამსხმელი არმიიდან. ომს ჩვენ ვაწარმოებთ შეტევითად, ყველაზე უფრო გადამჭრელი მიზნით მოწინააღმდეგის სრული განადგურებისა მისსავე ტერიტორიაზე. წითელი არმიის საბრძოლო მოქმედებები იქნება წარმოებული განადგურებაზე. წითელი არმიის ძირითადი მიზანი იქნება გადამწყვეტი გამარჯვების მიღწევა და მტრის სრული განადგურება... 

...მუშურ-გლეხური წითელი არმიის მთელი პირადი შემადგენლობა უნდა იყოს აღზრდილი მტრისადმი შეურიგებელი სიძულვილისა და მის გასანადგურებლად უდრეკი ნების სულისკვეთებით. სანამ მტერმა არ დაყარა იარაღი და არ დანებდა, იგი დაუნდობლად განადგურდება... 

ყოველგვარ ბრძოლას – შეტევითს ან თავდაცვითს – აქვს მიზნად მოწინააღმდეგისათვის დამარცხების მიყენება. მაგრამ მხოლოდ გადამწყვეტ შეტევას მთავარ მიმართულებაზე, დასრულებულს ალყის შემორტყმითა და შეუჩერებელი დევნით, მივყავართ მტრის ძალებისა და საშუალებათა სრულ განადგურებამდე. შეტევითი ბრძოლა არის ძირითადი სახეობა მგწა-ის მოქმედებებისა... 

...ნებისმიერ პირობებსა და ყველა შემთხვევაში წითელი არმიის მძლავრი დარტყმები უნდა წარმოებდეს მტრის სრული განადგურებისა და გადამწყვეტი გამარჯვების სწრაფად მოპოვებისათვის მცირე სისხლით... 

შეტევა წარმოადგენს ბრძოლის ძირითად სახეობას, რომელიც უზრუნველყოფს მოწინააღმდეგის განადგურებასა და სრული გამარჯვების მიღწევას... შეტევა წარმოადგენს მოწინააღმდეგეზე აღმატებულების გამოხატულებას“. 

თავი 3 „ჯავშანი მტკიცეა და ჩვენი ტანკები სწრაფები არიან...“ 

უბრალოდ განცხადება იმის შესახებ, რომ „წითელი არმია იქნება ყველაზე უფრო თავდამსხმელი ოდესმე არსებული ყველა თავდამსხმელი არმიიდან“, ცოტაა. უნდა შეექმნათ ამ ამოცანის შესაბამისი ინსტრუმენტები. სახმელეთო არმიების მთავარი დამრტყმელი ძალა XX საუკუნის შუახანებში იყო სატანკო ჯარები. არც ერთ ქვეყანას მსოფლიოში არ მოუდვია ასეთი უზარმაზარი ძალისხმევა – და არ მიუღწევია ისეთი უზარმაზარი წარმატებებისათვის – შეიარაღებული ძალების ამ დამრტყმელი შემადგენლის შექმნის საქმეში, როგორიც საბჭოთა კავშირს. არც ერთ ქვეყანას ევროპაში არ ჰქონია ისეთი წინააღმდეგობები და სიძნელეები ჯავშანსატანკო ჯარების შექმნის საქმეში, როგორებიც ჰქონდა გერმანიას, რომელსაც – კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ – ვერსალის სამშვიდობო ხელშეკრულების პირობებით საერთოდ აკრძალული ჰქონდა ტანკების წარმოება ან მათი საზღვარგარეთ შესყიდვა. ამის შედეგად, იმ დროს (30-იანი წლების დასაწყისი) როცა საბჭოთა კავშირში დაიწყო ტანკების სერიული წარმოება და შეიქმნა მსოფლიოში პირველი მსხვილი ჯავშანსატანკო შენაერთები, გერმანული რაიხსვერი ატარებდა საველე სწავლებებს არარსებული ტანკების კარტონის მაკეტებით. ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლისა და გერმანიის მიერ ვერსალის ხელშეკრულების შეზღუდვათა შესრულებაზე უარის თქმის (თავიდან ფაქტიურად, ხოლო შემდეგ კი – ფორმალურადაც) შემდეგ დაიწყო პირველი გერმანული სასწავლო-საბრძოლო მოჯავშნული მანქანების დაპროექტება. აი როგორ აღწერს მათი შემუშავების ისტორიას გერმანიის სატანკო ჯარების მთავარი იდეოლოგი და შემქმნელი ჰ. გუდერიანი: 

„...ჩვენ ვთვლიდით აუცილებლად შეგვექმნა ჯერჯერობით ისეთი ტანკები, რომლებიც შეიძლებოდა სასწავლო მიზნებისთვის ყოფილიყო გამოყენებული... 

ასეთი ტანკები, რომლებმაც მიიღეს აღნიშვნა Pz-I, შეიძლებოდა 1934 წლისთვის ყოფილიყო დამზადებული და სასწავლო მანქანების სახით გამოყენებული იმ დრომდე, სანამ არ იქნებოდა მომზადებული საბრძოლო ტანკები... 

არავინ, რა თქმა უნდა, არ ფიქრობდა 1932 წ. რომ ამ არცთუ დიდი სასწავლო ტანკებით მოგვიხდება ბრძოლაში შესვლა...“ თუმცა კი, ჰქონდა Pz-I-ს სავსებით საგრძნობი ღირსებებიც. იგივე გუდერიანი წერს თავის მემუარებში: 

„სკოლის მოწაფეები, რომლებიც უწინ ხვრეტდნენ ჩვენს მაკეტებს თავიანთი ფანქრებით, რათა შიგნით შეეხედათ, განცვიფრებული იყვნენ ახალი ჯავშანმანქანებით...“ 

გაცნობითი ფრაგმენტის დასასრული. 

(შემდეგ წერია, თუ როგორ შეიძლება ამ წიგნის შეძენა) 

თარგმნა ირაკლი ხართიშვილმა